Tiền ảo bitcoin thực trạng tại một số quốc gia trên thế giới và quản lý tại việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM
-----------------

NGUYỄN THỊ NHƯ Ý

TIỀN ẢO BITCOIN – THỰC TRẠNG TẠI
MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ
QUẢN LÝ TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM
-----------------

NGUYỄN THỊ NHƯ Ý

TIỀN ẢO BITCOIN – THỰC TRẠNG TẠI
MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ
QUẢN LÝ TẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành

: Ngân hàng

Mã số

: 60340201

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS. TS. BÙI KIM YẾN

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn Thạc sỹ Kinh tế với tên đề tài “ Tiền ảo Bitcoin –
Thực trạng tại một số quốc gia trên thế giới và quản lý tại Việt Nam” là công
trình nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Bùi
Kim Yến. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung
thực, được trích dẫn, phát triển từ các tài liệu, công trình nghiên cứu, tạp chí và
các trang web có nguồn gốc rõ ràng, đáng tin cậy được trình bày đầy đủ trong
danh mục tài liệu tham khảo.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Như Ý


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
Danh mục các hình vẽ, đồ thị

PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Tên đề tài ............................................................................................................... 1
2. Lý do thực hiện đề tài........................................................................................... 1
3. Mục tiêu/câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 2
4. Đối tượng/phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 4
5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY LIÊN
QUAN ĐẾN TIỀN ẢO BITCOIN........................................................................... 5
1.1. Khái niệm chung về tiền ảo .............................................................................. 5
1.1.1 Định nghĩa tiền ảo.......................................................................................... 5
1.1.2. Phân loại tiền ảo ........................................................................................... 6
1.1.2.1 Theo sự tương tác với tiền thực và nền kinh tế thực ............................ 6
1.1.2.2. Theo khả năng chuyển đổi ...................................................................... 7
1.1.2.3. Theo khả năng kiểm soát ........................................................................ 7
1.1.3. Đặc điểm của tiền ảo .................................................................................. 7
1.1.3.1. Ưu điểm ................................................................................................... 7
1.1.3.2. Nhược điểm ............................................................................................. 8
1.1.4. Các chủ thể trong hệ thống tiền tệ ảo ......................................................... 8
1.1.4.1. Người môi giới (An exchanger) ............................................................. 8


1.1.4.1. Người quản trị (An administrator) ........................................................ 8
1.1.4.3. Người dùng (A user) ............................................................................... 8
1.2. Tổng quan về tiền ảo Bitcoin ............................................................................ 9
1.2.1. Khái niệm Bitcoin ......................................................................................... 9
1.2.1.1 Khái niệm .................................................................................................. 9
1.2.1.2 Cơ chế tạo lập Bitcoin ............................................................................ 10
1.2.1.3 Lưu trữ và giao dịch Bitcoin ................................................................. 12
1.2.1.4 Các loại tiền ảo khác tương tự Bitcoin ................................................. 14
1.2.2. Ưu nhược điểm của Bitcoin. ...................................................................... 15

1.2.2.1 Ưu điểm. .................................................................................................. 15
1.2.2.2 Nhược điểm. ............................................................................................ 17
1.2.3. Rủi ro khi sử dụng Bitcoin ........................................................................ 18
1.2.3.1 Rủi ro giá trị............................................................................................ 18
1.2.3.2 Rủi ro pháp lý ......................................................................................... 19
1.2.3.3 Rủi ro hoạt động ..................................................................................... 19
1.2.3.4 Rủi ro cạnh tranh ................................................................................... 20
1.2.3.5 Rủi ro về rửa tiền và tài trợ khủng bố.................................................. 20
1.2.4. Các nghiên cứu liên quan đến tiền ảo Bitcoin ......................................... 22
1.2.4.1 Các nghiên cứu của nước ngoài ............................................................ 22
1.2.4.2 Các nghiên cứu trong nước ................................................................... 27
Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG SỬ DỤNG VÀ KINH DOANH
BITCOIN TRÊN THẾ GIỚI VÀ TẠI VIỆT NAM ............................................ 29
2.1. Lịch sử hình thành và quá trình phát triển của Bitcoin. ............................. 29
2.1.1. Giai đoạn 1 (2008-2009) ............................................................................. 29
2.1.2. Giai đoạn 2 (2010) ...................................................................................... 30
2.1.3. Giai đoạn 3 (2011-2012) ............................................................................. 30
2.1.4. Giai đoạn 4 (2013-2016) ............................................................................. 31


3.1.2.3 Bitcoin và giá dầu thế giới ......................................................................... 72
3.1.2.4 Bitcoin trong mối tương quan với các loại tiền kỹ thuật số khác .......... 73
3.2 Mô hình kiểm định các nhân tố tác động đến giá vàng ................................ 73
3.2.1 Kiểm định nghiệm đơn vị ........................................................................... 74
3.2.2 Xác định độ trễ tối ưu cho các biến của mô hình ..................................... 75
3.2.3 Mô hình Var ................................................................................................. 75
3.2.4 Kiểm tra tự tương quan trong phần dư của mô hình .............................. 77
3.2.5 Kiểm định mối quan hệ nhân quả giữa các biến ...................................... 77
3.2.6 Phân tích tác động phản ứng đẩy giữa các biến ....................................... 79
3.2.7 Phân tích phân rã phương sai .................................................................... 80

Chương 4: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ TIỀN ẢO BITCOIN TẠI VIỆT NAM .... 81
4.1 Đối với Nhà nước. ............................................................................................. 82
4.2 Đối tổ chức ........................................................................................................ 86
4.3 Đối với người dùng, giao dịch và đầu tư ........................................................ 87
PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................. 88
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


2.1.5. Giai đoạn 5 (2017) ...................................................................................... 33
2.2. Thực trạng trên thế giới .................................................................................. 37
2.2.1. Tổng quan thị trường ................................................................................. 37
2.2.2. Thị trường Mỹ ............................................................................................ 38
2.2.3. Thị trường Trung Quốc ............................................................................ 40
2.2.4 Thị trường Nhật Bản .................................................................................. 43
2.2.5. Thị trường Châu Âu................................................................................... 46
2.2.6. Thị trường Ấn Độ ....................................................................................... 48
2.2.7. Một số thị trường tại Đông Nam Á ........................................................... 50
2.2.7.1 .Philipines ................................................................................................ 52
2.2.7.2 Indonesia ................................................................................................. 52
2.2.7.3 Malaysia .................................................................................................. 53
2.2.7.4 Thái Lan .................................................................................................. 53
2.2.7.5 Singapore ................................................................................................. 54
2.3.Thực trạng tại Việt Nam .................................................................................. 54
Chương 3: MÔ HÌNH ĐỊNH LƯỢNG CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN
SỰ BIẾN ĐỘNG GIÁ BITCOIN .......................................................................... 60
3.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến giá Bitcoin thế giới .......................................... 60
3.1.1 Các yếu tố về mặt kỹ thuật và quan hệ xã hội ............................................ 60
3.1.1.1 Vai trò điều tiết của Chính phủ.............................................................. 60
3.1.1.2 Những ảnh hưởng của thông tin truyền thông ...................................... 61
3.1.1.3 Tính ổn định và an toàn của hệ thống bảo mật Bitcoin ....................... 63

3.1.1.4 Tình hình nguồn cung cầu Bitcoin của thị trường ............................... 64
3.1.1.5 Mức độ chấp nhận Bitcoin như một phương tiện thanh toán ............. 67
3.1.2 Các yếu tố về mặt kinh tế.............................................................................. 69
3.1.2.1 Bitcoin và giá vàng thế giới........................................................................ 69
3.1.2.2 Bitcoin và chỉ số USD Index ...................................................................... 71


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

NHNN

: Ngân hàng Nhà nước

NHTW

: Ngân hàng Trung Ương

PBOC

: Ngân hàng Trung Ương Trung Quốc

FED

: Cục dự trữ Liên bang Mỹ

USD

: Đồng đôla Mỹ

VAR

: Mô hình vectơ tự hồi quy


DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
Hình 1.1 Ba loại tiền ảo theo tương tác với tiền thực và kinh tế thực
Hình 1.2: Giá trị vốn hóa thị trường của Bitcoin và các loại tương tự giai đoạn năm
2013-2017
Hình 2.1: Giá Bitcoin giai đoạn năm 2013-2017
Hình 2.2: Giá Bitcoin năm 2017
Hình 2.3: Số lượng Bitcoin trong lưu thông theo thời gian
Hình 2.4: Giá trị vốn hóa thị trường và số Bitcoin trong lưu thông tại 07/10/2017
Hình 2.5: Tình trạng hợp pháp của Bitcoin trên toàn thế giới
Hình 2.6: Khối lượng giao dịch Bitcoin theo các loại đồng tiền giai đoạn 1/2012-1/2017
Hình 2.7: Khối lượng giao dịch Bitcoin giai đoạn 2015-2017
Hình 2.8: Khối lượng giao dịch Bitcoin theo các loại đồng tiền tại thời điểm
Hình 2.9: Khối lượng giao dịch Bitcoin bằng Rupee Ấn Độ tại sàn LocalBitcoins giai
đoạn 3/2013-9/2017
Hình 2.10: Các đại lý chấp nhận thanh toán Bitcoin tại Mỹ
Hình 2.11:Các đại lý chấp nhận thanh toán Bitcoin tại Đông Nam Á
Hình 3.1: Giá Bitcoin và điều chỉnh chính sách của PBOC
Hình 3.2: Giá Bitcoin và phát biểu của chuyên gia
Hình 3.3: Giá Bitcoin giảm mạnh sau khi sàn Bitfinex bị hacker tấn công
Hình 3.4: Nhu cầu giao dịch Bitcoin giai đoạn 2013-2017
Hình 3.5: Thị phần về khối lượng khai thác Bitcoin vào tháng 1/2017
Hình 3.6: Bản đồ đào các loại tiền kỹ thuật số trên thế giới
Hình 3.7: Doanh số khai thác Bitcoin giai đoạn 2013-2016


Hình 3.8: Tỷ lệ các khu vực sử dụng theo các hình thức thanh toán

Hình 3.9: Bitcoin với vai trò là tài sản an toàn
Hình 3.10: Biến động giá Bitcoin sau khi Triều Tiên phóng tên lửa
Hình 3.11: Đồ thị giá vàng và giá Bitcoin thế giới trong giai đoạn 2015-2017
Hình 3.12: Đồ thị USD Index và giá Bitcoin thế giới trong giai đoạn 2015-2017


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tên đề tài

“Tiền ảo Bitcoin – Thực trạng tại một số quốc gia trên thế giới và quản lý tại
Việt Nam”

2. Lý do thực hiện đề tài
Trong thời gian gần đây, chúng ta thường hay được nghe nhắc đến cuộc Cách
mạng khoa học Công nghệ lần thứ tư đang diễn ra khắp nơi trên thế giới. Những thành
tựu to lớn đã mang đến cho loài người đó chính là Trí tuệ nhân tạo với máy móc tự
động và thông minh như ôtô tự lái, in ấn ba chiều, công nghệ sinh học, công nghệ
nano…. Tuy nhiên điểm đột phá của nó chính là những thành quả to lớn trong công
nghệ số tiếp nối từ khi máy tính ra đời. Dựa trên những nền tảng công nghệ vượt bậc,
tiền ảo nói chung và Bitcoin nói riêng đã ra đời với vai trò giống như một loại tiền tệ để
thanh toán trực tuyến. Do sự mới lạ và vấn đề bảo mật nên phải trải qua quá trình hoàn
thiện và cải tiến không ngừng mới có thể đưa Bitcoin trở thành loại tiền tệ ảo được giao
dịch nhiều nhất hiện nay.
Xét về mặt kỹ thuật, tính bảo mật trong thanh toán của Bitcoin đang ngày càng
hoàn thiện và rất an toàn cho người nắm giữ nó. Tuy nhiên, về khía cạnh quản lý kinh
tế, đồng tiền ảo này đang mở ra những khái niệm quản lý tiền tệ mới dành cho các
Ngân hàng Trung Ương trên thế giới. Không gói gọn trong biên giới của mỗi quốc gia,
Bitcoin đang trở thành một xu hướng thanh toán toàn cầu và không chịu sự chi phối và

điều tiết của bất kỳ quốc gia nào. Chính vì vậy, có ba vấn đề cũng là ba rủi ro đặt ra cho
những người tham gia thị trường vào lúc này. Thứ nhất, mỗi khi xảy ra sự cố, ai hoặc
cơ quan nào sẽ đứng ra chịu trách nhiệm giải quyết cho người nắm giữ hay giao dịch
chúng. Thứ hai là, giá trị của Bitcoin sẽ phụ thuộc vào những nhân tố nào khi lịch sử từ


2

lúc được phát minh đến nay cho thấy mức độ biến động của nó mạnh hơn so với hầu
hết bất cứ loại tiền tệ nào trên thế giới. Thứ ba là các quốc gia sẽ phải chịu những rủi ro
gì nếu không quản lý được các giao dịch liên quan đến Bitcoin.
Tại Việt Nam những giao dịch đầu tiên liên quan đến Bitcoin được thực hiện
vào năm 2014. Lúc mới du nhập vào thị trường, tiền ảo Bitcoin cũng đã được những
người đầu tư mạo hiểm giao dịch khá sôi động nhưng sau đó nó bước vào giai đoạn tạm
lắng, chủ yếu do tính bảo mật thấp vào giai đoạn đầu phát triển. Thời điểm hiện tại, khi
tính bảo mật đã được đảm bảo cùng với những đợt biến động giá tăng mạnh trong thời
gian qua trên thị trường thế giới hứa hẹn sẽ làm thị trường trong nước nóng trở lại.
Điều này đặt ra nhu cầu cấp thiết cần tìm hiểu rõ bản chất, thực trạng, nhân tố tác động
tới giá trị của thị trường tiền ảo Bitcoin để có cách nhìn nhận chính xác và giúp đưa ra
được các giải pháp nhằm quản lý hiệu quả loại tiền tệ ảo này. Hiện tại ở Việt Nam,
chưa có nhiều nghiên cứu về chủ đề này. Trong khi đó Luật quản lý về tiền ảo đang
được lấy ý kiến rộng rãi và nhanh nhất phải đến cuối năm 2018 mới có thể chính thức
được ban hành theo dự định. Chính vì vậy, tác giả quyết định lựa chọn đề tài “Tiền ảo
Bitcoin – Thực trạng tại một số quốc gia trên thế giới và quản lý tại Việt Nam” làm nội
dung luận văn.
3. Mục tiêu/câu hỏi nghiên cứu: có 4 câu hỏi nghiên cứu được đặt ra trong phạm
vi của luận văn này:
3.1 Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát của đề tài là làm rõ đặc điểm và cơ chế hoạt động của thị
trường Bitcoin, thực trạng sử dụng và kinh doanh đồng tiền này trên thế giới và tại Việt

Nam. Trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp quản lý đồng tiền ảo này tại Việt Nam theo
từng giai đoạn.


3

3.2 Các câu hỏi nghiên cứu
3.2.1. Lịch sử hình thành, bản chất và đặc tính của thị trường tiền ảo Bitcoin là
gì?
Để giải quyết câu hỏi này, trước hết luận văn sẽ trình bày lịch sử hình thành và
phát triển của tiền ảo, các loại tiền ảo phổ biến đang được lưu hành trên thế giới, cấu
trúc vận hành của thị trường tiền ảo diễn ra như thế nào.
Hoạt động đầu tư vào Bitcoin đang diễn ra như thế nào từ khi hình thành đến
nay
3.2.2 Thực trạng hoạt động quản lý thị trường Bitcoin tại một số quốc gia trên thế
giới như thế nào?
Để trả lời câu hỏi nghiên cứu này, luận văn sẽ trình bày một số khía cạnh như:
-Bitcoin đang chiếm vị trí như thế nào trong quy mô giao dịch và lưu thông trên thế
giới
- Quan điểm các quốc gia về Bitcoin: đã chấp nhận Bitcoin như là một phương thức
thanh toán, hàng hóa, hay tài sản và các quy định pháp luật của họ để quản lý đồng tiền
này như thế nào
3.2.3 Phân tích các nhân tố tác động vào xu hướng của giá Bitcoin
Một trong những tiêu chí quan trọng nhất khi nghiên cứu về thị trường Bitcoin là
phân tích những biến động giá của đồng tiền kỹ thuật số này. Dựa vào các nghiên cứu
trên thế giới, thực trạng trên thế giới để tổng hợp lại những nhân tố đang ảnh hưởng
đến biến động giá trị của Bitcoin.
3.2.4 Việc quản lý thị trường tiền ảo Bitcoin tại Việt Nam hiện nay như thế nào?

4

- Thị trường Việt Nam có những đặc điểm thuận lợi hay bất lợi gì cho sự phát triển và
sử dụng của Bitcoin
- Việc quản lý các giao dịch Bitcoin ở thị trường Việt Nam đang ở mức độ nào, những
chính sách quản lý nào ở các quốc gia trên thế giới có thể áp dụng tại Việt Nam.
- Giải pháp về lộ trình và cơ chế quản lý đồng Bitcoin trong từng giai đoạn phù hợp với
điều kiện tại Việt Nam.
4. Đối tượng/phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là thị trường Bitcoin và phạm vi nghiên cứu là từ tháng 9
năm 2011 đến tháng 9 năm 2017.
5. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp định tính kết hợp với định lượng.
+ Phương pháp định tính: phân tích tổng hợp các nghiên cứu trên thế giới có liên quan
đến chủ đề này nhằm xác định các nhân tố chủ đạo ảnh hưởng đến biến động giá của
Bitcoin. Những bài học kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới trong quá trình chấp
nhận sử dụng đến quản lý đồng tiền ảo này.
+ Phân tích định lượng: Do Bitcoin vẫn còn đang trong giai đoạn phát triển nên xu
hướng biến động giá của nó phụ thuộc chủ yếu vào hoạt động đầu cơ của thị trường và
không phản ánh hoàn toàn mối quan hệ qua lại với các biến số kinh tế khác. Việc phân
tích định tính chỉ nhằm phục vụ mục đích tìm hiểu các nhân tố tác động đến giá trị
Bitcoin trong thời điểm hiện tại. Trong khi đó, việc phân tích định lượng chủ yếu sẽ
dùng để đánh giá mức độ tương quan trong biến động của giá Bitcoin với các biến số
như giá vàng, giá dầu, USD Index… (chỉ số đo lường độ biến động của thị trường)…
đưa ra các phương pháp (phân tích cơ bản, phân tích kỹ thuật) giúp dự báo sự biến
động của giá Bitcoin nhằm phục vụ cho mục đích quản lý thị trường một cách hiệu quả.


5

Chương 1:

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY LIÊN QUAN ĐẾN
THỊ TRƯỜNG TIỀN ẢO BITCOIN
1.1 Khái niệm chung về tiền ảo
Các khái niệm trình bày trong phần này được tổng hợp từ các nguồn như trang web
wikipedia.org, bài nghiên cứu “Virtual Currency Scheme October 2012” của ECB, một
số văn bản của các Ngân hàng Trung Ương lớn trên thế giới và đề tài nghiên cứu khoa
học của nhóm sinh viên Đại học Kinh tế Quốc dân (2014).
1.1.1 Định nghĩa tiền ảo
Tiền ảo bắt đầu được hình thành và phát triển cùng với sự phổ biến của internet
và mạng xã hội. Trong các trò chơi trực tuyến hay các loại hình dịch vụ mua sắm, trao
đổi,…người mua và người bán có thể giao dịch các vật phẩm trong các trò chơi hay
hàng hóa với nhau thông qua tiền ảo được đảm bảo bởi nhà phát hành. Chính từ những
khởi đầu này, khái niệm tiền tệ dần được mở rộng dẫn đến sự ra đời của Bitcoin. Sau
đây là một số khái niệm về tiền ảo trong các báo cáo và nghiên cứu:
- Tiền ảo là một loại tiền kỹ thuật số, không được quản lý, được phát hành và
thường được kiểm soát bởi người sáng lập, được sử dụng và chấp nhận bởi các thành
viên của một cộng đồng ảo cụ thể (European Central Bank, 2012).
- Tiền ảo là một giá trị kỹ thuật số, không được chính phủ ban hành. Tiền ảo có
thể được sử dụng trong nền kinh tế ảo và không được chuyển đổi thành các loại tiền tệ
do chính phủ các nước ban hành hoặc có thể mua bán hàng hóa dịch vụ trong nền kinh
tế thực và chuyển đổi thành các loại tiền tệ theo một tỷ giá của tiền ảo (United States
Gorverment Accountability Office, 2014).
- Tiền ảo cũng là một giá trị kỹ thuật số có chức năng như một phương tiện trao
đổi, một đơn vị tài khoản và tích trữ giá trị nhưng không có giá trị pháp lý như các loại
tiền tệ được ban hành bởi các quốc gia (Financial Action Task Force, 2014).
1.1.2 Phân loại tiền ảo


6

1.1.2.1 Theo sự tương tác với tiền thực và nền kinh tế thực
a) Tiền ảo đóng ( closed virtual currency schemes) : là loại tiền ảo gần như không có
mối liên hệ với nền kinh tế thực và chỉ được sử dụng để mua bán các hàng hóa, dịch vụ
ảo trong môi trường ảo như trong các chương trình trò chơi ngoại tuyến và trực tuyến
và không được giao dịch bên ngoài môi trường này
b) Tiền ảo lưu chuyển một chiều (virtual currency schemes with unidirectional flow):
là loại tiền ảo có thể mua trực tiếp bằng tiền thực nhưng không thể bán lấy tiền thực.
Tiền ảo này có thể được sử dụng để mua hàng hóa và dịch vụ thực cũng như hàng hóa
và dịch vụ ảo.
c) Tiền ảo lưu chuyển hai chiều (virtual currency schemes with bidirectional flow):
là loại tiền ảo có thể được mua và bán bằng tiền thực theo một tỷ giá. Tiền ảo này hoạt
động giống như một đồng tiền có khả năng chuyển đổi trong nền kinh tế thực, được
dùng để thực hiện các loại giao dịch ( mua bán hàng hóa và dịch vụ thực lẫn hàng hóa
và dịch vụ ảo) (European Central Bank, 2012). Ví dụ cho loại tiền ảo này như đồng
Linder trong Second life hay Bitcoin, trong đó đặc điểm và tính chất của đồng Bitcoin
sẽ được nói rõ trong phần sau.

Hình 1.1 Ba loại tiền ảo theo tương tác với tiền thực và kinh tế thực
1.1.2.2 Theo khả năng chuyển đổi.
a) Tiền ảo không có khả năng chuyển đổi (non-concertible virtual currency): là
loại tiền ảo của riêng thể giới ảo và các trò chơi trực tuyến và theo các điều khoản và


7

điều kiện của thế giới ảo và trò chơi trực tuyến thì tiền ảo này không thể đổi sang tiền
thực được.
b) Tiền ảo có khả năng chuyển đổi (concertible virtual currency): là loại tiền ảo có
giá trị tương đương với tiền thực và có thể đổi ra tiền thực ( ví dụ như Web money,
Bitcoin, Litecoin…)

1.1.2.3 Theo khả năng kiểm soát
a) Tiền ảo tập trung (centralized currency): là tiền ảo do một nhà quản trị kiểm soát
toàn bộ nền kinh tế ảo, từ việc phát hành tiền ảo, xác thực giao dịch, quyết định lượng
cung tiền ảo đến việc đưa ra các quy định hoạt động trong một nền kinh tế ảo. Ví dụ
như Linder dollar trong Second life…
b) Tiền ảo phi tập trung (decentralized currency/hay là crypto currency): không
do một nhà quản trị nào kiểm soát, các đơn vị tiền ảo được tạo ra, được kiểm tra, quản
lý bởi chính người dùng thông qua công cụ kĩ thuật phức tạp. Đây là loại tiền ảo được
phân bổ với mã nguồn mở, dựa trên thuật toán học phức tạp trong một hệ thống thanh
toán ngang hàng không được điều hành và kiểm soát bởi chính phủ nước nào. Ví dụ
như Bitcoin, Ethereum, Dash, Ripple,… mà trong đó Bitcoin là ví dụ điển hình nhất.
Theo European Central Bank, (2012).
1.1.3 Đặc điểm của tiền ảo
1.1.3.1 Ưu điểm
- Tính được chấp nhận rộng rãi: Mỗi đồng tiền ảo được chấp nhận và sử dụng
trong các cộng đồng hoặc môi trường kinh tế cụ thể.
- Tính đồng nhất: Mỗi đồng tiền ảo có giá trị giống nhau dù nó được phát hành
hay tạo ra ở các thời điểm khác nhau.
- Tính lưu động: tiền ảo được lưu chuyển với tốc độ nhanh, dễ dàng đến các địa
điểm khác nhau thông qua máy tính hay các thiết bị điện tử khác.
- Tính thanh khoản cao và chi phí thấp: giao dịch tiền ảo thường có tính thanh
khoản cao hơn ngân hàng với chi phí giao dịch và phí tham gia thị trường ảo là rất thấp.
- Tính đầy đủ: Hệ thống luôn luôn có sẵn và đảm bảo cung cấp bất cứ lúc nào


8

cho người sử dụng.
1.1.3.2 Nhược điểm:
- Tính bất ổn định: vì không được đảm bảo bằng hiện vật (như vàng hay đồng tiền

chính phủ) nên giá trị của tiền ảo rất dễ biến động, không ổn định.
- Tính dễ bị ảnh hưởng bởi hệ thống và an ninh: nguyên nhân chính vì tiền ảo
được thiết lập cũng như lưu hành chủ yếu thông qua các thiết bị điện tử, hệ thống phải
đối mặt với công tác bảo mật và chống tin tặc.
- Tính ít phụ thuộc và không được luật pháp quản lý: hầu hết các đồng tiền ảo
chỉ bị quản lý bởi cá nhân hay tổ chức phát hành ra nó mà không chịu sự giám sát của
nhà nước.Vì vậy hiện nay, tiền ảo không phải chịu thuế.
1.1.4 Các chủ thể trong hệ thống tiền tệ ảo
1.1.4.1 Người môi giới (An exchanger): cá nhân, tổ chức tham gia vào việc trao đổi
tiền ảo lấy tiền thực hoặc tiền ảo khác, hoặc làm người trung gian trong việc mua bán
tiền ảo.
1.1.4.2 Người quản trị (An administrator): là những cá nhân, tổ chức chịu trách
nhiệm phát hành tiền ảo ( đưa vào lưu thông) đối với loại tiền ảo tập trung, thiết lập các
luật lệ cho việc sử dụng, duy trì sổ cái thanh toán tập trung và là người có quyền thu
hồi những đồng tiền ảo đó (rút khỏi lưu thông). Đối với loại tiền ảo phi tập trung thì
không có vai trò của người quản trị như trên
1.1.4.3 Người dùng (A user): là những các nhân, tổ chức nắm giữ tiền ảo và sử dụng
để mua bán dịch vụ, hàng hoá thực hay ảo hoặc thực hiện các giao dịch chuyển khoản
cho người khác hoặc nắm giữ để đầu tư. Với loại tiền ảo phi tập trung, người dùng còn
có thể tự khai thác các đơn vị tiền thông qua việc vận hành phần mềm đặc biệt để giải
những thuật toán phức tạp. Trong trường hợp này, họ được gọi là người khai thác hay
còn gọi là đào (miner).
1.2 Tổng quan về tiền ảo Bitcoin
1.2.1 Khái niệm Bitcoin
1.2.1.1 Khái niệm


9

Bitcoin ra đời không phải là một khoảnh khắc ngẫu nhiên như khi nhà vật lý

Newton khám phá ra lực hấp dẫn mà đó là một quá trình phát triển lâu dài dưới sự thúc
đẩy của nền tảng khoa học công nghệ. Cuộc cách mạng khoa học công nghệ lần thứ 4
là thuật ngữ được giới chuyên môn sử dụng trong thời gian gần đây để nhấn mạnh các
thành tựu về trí tuệ nhân tạo, máy móc tự động, công nghệ sinh học, công nghệ nano,
dữ liệu khối Blockchain... Sau khi cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu nổ ra vào năm
2008 - 2009, nước Mỹ phải sử dụng hàng loạt các gói kích thích tiền tệ để giải cứu nền
kinh tế, trong khi phần còn lại của thế giới ngập chìm trong suy thoái. Niềm tin của thị
trường vào các đồng nội tệ của các nền kinh tế hàng đầu thế giới bị lung lay. Bitcoin đã
ra đời trong bối cảnh đó dựa trên nền tảng công nghệ dữ liệu khối Blockchain - một sổ
cái công cộng khổng lồ liệt kê tất cả các giao dịch được xác thực bởi một hệ thống máy
tính kết nối toàn cầu. Tính ưu việt của Bitcoin dựa trên những đặc tính kỹ thuật điện tử
khác lạ so với các hình thức tiền tệ khác đã thổi một làn gió mới cho thị trường hàng
hóa - tiền tệ toàn cầu. Giá trị của Bitcoin tăng lên từng ngày thể hiện sự kỳ vọng rất lớn
của thị trường vào loại tiền kỹ thuật số không có biên giới hay rào cản trói buộc này.
Bitcoin được phát hành năm 2009 bởi bởi một người hoặc tổ chức có biệt danh
là Satoshi Nakamoto. Đến nay danh tính này vẫn chưa được xác thực. Mạng lưới
Bitcoin ban đầu xuất phát tại Mỹ, sau đó lan rộng sang các nước khác trên toàn thế
giới. Đồng tiền ảo này có thể được trao đổi trực tiếp bằng thiết bị kết nối Internet mà
không cần thông qua một tổ chức tài chính trung gian nào. Bitcoin có cách hoạt động
khác hẳn so với các loại tiền tệ chính thức. Không có một Ngân hàng Trung ương nào
quản lý và chỉ dựa trên mạng ngang hàng trên internet. Sự cung ứng tiền là tự động,
hạn chế, phân chia và có dự kiến. Một Bitcoin có thể phân chia ra 100.000.000 lần.
Đơn vị nhỏ nhất là Satoshi, lấy theo tên người sáng lập.
Bitcoin được kí hiệu là: BTC, hay ฿, Ƀ.
Các đơn vị dùng: mBTC ( milicoin): 1mBTC = 0.001 BTC


10

μBTC (microcoin): 1 μBTC = 0.000001 BTC

Satoshi:

1 Satoshi = 0.00000001 BTC

Bitcoin trở nên ưu việt hơn so với các đồng tiền ảo khác là do đây là đồng tiền
được mã hóa (cryptography currency) đầu tiên sử dụng hệ thống thanh toán ngang hàng
( peer-to-peer), phi tập trung (decentralized). Bitcoin được xây dựng dựa trên thuật toán
phức tạp, trong đó cho phép các giao dịch được thực hiện trực tiếp giữa người gửi và
người nhận mà không cần có sự kiểm soát của chính phủ, ngân hàng hay các tổ chức tài
chính mà vẫn đảm bảo tính an toàn và chính xác của giao dịch. Bản chất của thuật toán
này là một phép mã hóa các giao dịch, trong đó tất cả các giao dịch được công khai trên
toàn hệ thống ( nguồn mở - open source), và người hàng triệu người dùng có thể cùng
kiểm tra tính xác minh của các giao dịch (thông qua việc giải toán hay còn gọi là
mining – đào). Cơ chế này đã giúp Bitcoin tạo được lòng tin và sự an toàn trong thanh
toán. Cơ cấu minh bạch và phi tập trung hóa của Bitcoin cũng giúp giảm thiểu chi phí
và tăng tính hiệu quả trong hình thức thanh toán điện tử.
1.2.1.2 Cơ chế tạo lập Bitcoin
Toàn bộ lịch sử giao dịch của hệ thống tiền tệ Bitcoin đều được ghi lại trong một
cơ sở dữ liệu gọi là “block chain” (chuỗi khối). Có thể coi block chain như một cuốn sổ
cái kỹ thuật số mà tại đó chứa dữ liệu về tất cả các giao dịch Bitcoin đã từng được thực
hiện từ trước đến nay. Từ cuốn sổ cái này có thể suy ra được tất cả các tài khoản đang
tồn tại và số dư trong từng tài khoản. Không chỉ riêng với Bitcoin, hầu hết các loại tiền
kỹ thuật số đều dựa trên nền tảng công nghệ blockchain.
Điểm đặc biệt của mạng lưới Bitcoin là cuốn sổ cái block chain được công khai,
lưu trữ và quản lý bởi chính mạng lưới người dùng. Những người tình nguyện tham gia
vào công việc quản lý block chain (miner) sẽ chạy các phần mềm trên máy tính để xử
lý và ghi chép các giao dịch. Mỗi máy tham gia xử lý đều lưu trữ một bản sao của
block chain. Thông tin về sự thay đổi trong block chain sẽ được truyền đi tới toàn mạng

11

lưới cho đến khi tất cả các bản sao được đồng bộ hóa. Chính vì cơ chế quản lý tập thể
này, hệ thống tài khoản Bitcoin hầu như không thể bị phá hoại, làm giả hay đánh cắp.
Khi tham gia tham gia xử lý block chain, những người này sẽ được trả công
bằng những đồng Bitcoin mới. Quá trình này gọi là “đào” Bitcoin (mining). Đây cũng
chính là cách duy nhất các đồng Bitcoin mới được tạo ra. Cần lưu ý các đồng Bitcoin
này tự động sinh ra bởi thuật toán được thiết kế trong mã nguồn của Bitcoin. Do đó
không ai có thể tự ý kiểm soát cung tiền, trừ khi thay đổi lại mã nguồn. Những người
tham gia đào Bitcoin sẽ phải đầu tư vào phần cứng và trang thiết bị cho máy tính với
tốc độ cao, … Nhiều nơi còn xuất hiện các trung tâm khai thác Bitcoin bao gồm số
lượng lớn các máy tính và phần cứng kết nối với nhau, đi kèm hệ thống tản nhiệt. Đây
là khoản chi phí cố định của khai thác Bitcoin. Ngoài ra, việc cho máy chạy liên tục
còn tiêu tốn rất nhiều năng lượng điện, đây cũng là chi phí biến đổi của đào Bitcoin. Để
thu về một lượng Bitcoin thì chi phí bỏ ra không hề nhỏ. Do đó, các nhà đầu tư phải hết
sức cân nhắc giữa lượng Bitcoin thu về và chi phí bỏ ra để đạt được lợi tức lớn nhất.
Do không phải ai cũng có đủ nguồn vốn để đầu tư vào tài sản cố định như vậy,
đồng thời xác suất đào được Bitcoin lại tỉ lệ với năng lực tính toán của máy tính nên đã
xuất hiện thêm một hình thức đầu tư đó là khai thác tập thể (mining pool). Các máy
tính đơn lẻ sẽ liên kết lại với nhau tạo ra công sức tính toán rất lớn để cùng nhau khai
thác. Điều này làm tăng khả năng trong tập thể sẽ có máy nào đó đào được Bitcoin.
Lượng Bitcoin này sau đó được chia cho các thành viên theo tỉ lệ đóng góp công suất
tính toán. Hình thức đầu tư này ít rủi ro hơn rất nhiều so với khai thác đơn lẻ. Trên thực
tế đây là hình thức khai thác phổ biến nhất.
Một đặc điểm quan trọng nữa của việc khai thác Bitcoin là độ khó (difficulty)
của việc giải bài toán thử chọn phụ thuộc vào giá trị quy ước (target). Giá trị quy ước
này luôn được tự động điều chỉnh sao cho tốc độ tạo block trên toàn hệ thống Bitcoin
luôn được giữ ổn định ở mức 10 phút/block. Ngoài ra, hệ thống Bitcoin được thiết kế
sao cho cứ sau mỗi 210.000 block, số tiền thưởng cho tạo block sẽ lại giảm một nửa và
tiệm cận về 0. Nguyên tắc này làm cho cung tiền Bitcoin luôn luôn tăng một cách ổn

12

định và có thể dự đoán trước được. Tại thời điểm ban đầu, số tiền thưởng này là 50
Bitcoin/block. Vào tháng 7 năm 2016, 12,5 Bitcoin được cấp phát cho mỗi khối mới,
sau đó sẽ giảm một nửa còn 6,25 Bitcoin vào tháng 7 năm 2020 và tiếp tục giảm một
nửa sau mỗi chu kỳ 4 năm cho tới khi có tổng cộng 21 triệu Bitcoin dự kiến được phát
hành hết vào năm 2040.
Do việc đào Bitcoin đòi hỏi phải đầu tư hệ thống máy tính tốc độ cao với chi phí
khá lớn như nêu trên, đồng thời cũng cần người tham gia đào phải là những lập trình
viên có trình độ nên ngoài việc đào Bitcoin, người dùng có thể có Bitcoin bằng cách
trao đổi lấy Bitcoin khi bán hàng hoá, hoặc dịch vụ khác tại nơi chấp nhận đồng
Bitcoin, mua bán Bitcoin và trở thành những nhà đầu tư Bitcoin.
1.2.1.3 Lưu trữ và giao dịch Bitcoin
Lưu trữ: Mỗi tài khoản Bitcoin được biểu diễn dưới dạng một ví Bitcoin
(Wallet). Mỗi ví Bitcoin bao gồm địa chỉ Bitcoin công khai và khóa riêng tư. Địa chỉ
Bitcoin này gồm 27-34 chữ và số dùng để nhận và gởi Bitcoin. Không ai có thể biết địa
chỉ này gắn liền với cá nhân nào, tạo nên đặc tính ẩn danh cho các giao dịch Bitcoin.
Mỗi cá nhân có thể tạo ra vô số địa chỉ Bitcoin mà không trùng lặp với ai. Bất kỳ ai
cũng có thể gửi Bitcoin đến một chiếc ví bằng địa chỉ công khai, còn khoá riêng tư phải
được nhập khi chủ ví muốn gửi Bitcoin đi. Vì vậy, việc sở hữu Bitcoin được định nghĩa
là sự nắm giữ khoá riêng tư của một địa chỉ Bitcoin. Một khi khoá riêng tư bị mất,
mạng lưới Bitcoin sẽ không thể xác nhận được việc sở hữu số Bitcoin đó, và số Bitcoin
trong địa chỉ đó sẽ vĩnh viễn bị mất. Khóa riêng tư này được lưu trữ qua hai hình thức:
Lưu trữ trực tuyến và lưu trữ ngoại tuyến. Với hình thức lưu trữ trực tuyến, các khóa
riêng tư được lưu tại các tập tin do phần mềm Ví tạo ra, trên các máy tính được kết nối
với internet. Hình thức lưu trữ này rủi ro vì có nguy cơ bị tin tặc tấn công và lấy cắp dữ
liệu. Để an toàn hơn, người dùng thường áp dụng cách lưu trữ ngoại tuyến. Đây là hình
thức lưu trữ khóa riêng tư tại các ổ cứng di động và không kết nối với máy tính có

13

internet, hoặc với sự hỗ trợ từ phần mềm có thể in ra dạng ví giấy (paper wallet) được
cất ở nơi an toàn.
Ví cho phép người dùng hoàn tất thanh toán giữa các địa chỉ khác nhau bằng
cách cập nhật vào blockchain. Có nhiều loại công cụ quản lý Ví Bitcoin hiện hành.
Điển hình: Ví trên nền tảng Web dễ sử dụng nhất, bao gồm: Coinbase, Blockchain.info,
BitGo, Xapo; Ví phần mềm: Armory, Bitcoin Core; Ví cho thiết bị di động:
breadwallet, Blockchain.info; Ví phần cứng: Ledger Nano S, Trezor; Hoặc bạn có thể
tự in ví giấy cho mình để cất trong tủ an toàn từ một trong các ví trên.
Giao dịch Bitcoin: Hoạt động giao dịch với Bitcoin liên quan đến 2 mục đích
chính: Mua bán hàng hóa hoặc hoạt động đầu tư. Đối với hoạt động mua bán hàng hóa,
người dùng có thể dễ dàng thực hiện thông qua các thiết bị điện tử như máy tính, điện
thoại…Còn đối với hoạt động đầu tư, người dùng sẽ tham gia vào các sàn giao dịch
Bitcoin ( với hình thức giống như sàn giao dịch chứng khoán).
Quá trình giao dịch Bitcoin là hoàn toàn miễn phí. Tuy nhiên người dùng vẫn có
thể tự nguyện đính kèm một khoản phí trong khi giao dịch. Người đào Bitcoin nào tạo
được block có giao dịch đó thì ngoài khoản tiền thưởng còn được nhận thêm khoản phí
này nữa. Kết quả là những giao dịch nào có phí sẽ được ưu tiên xử lý trước và được xác
nhận sớm hơn. Số tiền thưởng cho việc đào Bitcoin được mặc định giảm dần và khi
tiền thưởng tiệm cận về 0 thì khoản phí này sẽ đóng vai trò thay thế trong việc tạo động
lực cho những người quản lý blockchain. Như vậy khi cung tiền Bitcoin đạt trạng thái
ổn định, nền kinh tế Bitcoin vẫn hoàn toàn vận hành tự do.
Chính quá trình tạo lập, lưu trữ và giao dịch Bitcoin làm nổi bật lên đặc tính ẩn
danh và minh bạch của Bitcoin. Tính ẩn danh thể hiện ở chỗ người sử dụng hoàn toàn
có thể giao dịch mà không cần bất kì thông tin cá nhân nào ngoài địa chỉ Bitcoin có thể
tạo ra một cách dễ dàng. Ngoài ra, người sử dụng có thể sở hữu số lượng địa chỉ
Bitcoin tùy ý. Nếu mỗi lần giao dịch người dùng sử dụng một địa chỉ Bitcoin khác nhau

thì không có cách nào để biết các giao dịch và địa chỉ này thuộc về cùng một chủ sở


14

hữu. Tuy nhiên, với công nghệ mã nguồn mở, hệ thống Bitcoin cũng có tính minh bạch
rất cao bởi lẽ sổ cái blockchain ghi chép lại các giao dịch được công khai và lưu trữ bởi
toàn bộ mạng lưới Bitcoin. Bất kì ai cũng có thể xem và kiểm toán các giao dịch trong
đó, hay thậm chí là kiểm tra số dư của bất kì địa chỉ Bitcoin nào. Do đó, khi một người
nào đó bị mất cắp Bitcoin thì có thể xác minh và theo dõi được quá trình luân chuyển số
Bitcoin bị mất và cả địa chỉ của người lấy cắp. Bên cạnh đó, tính ẩn danh chỉ được thực
hiện khi trao đổi hàng hóa ảo hay chuyển khoản cho nhau. Nếu muốn dùng Bitcoin để
đổi ra tiền thực hay mua hàng hóa thực thì người dùng bắt buộc phải tiết lộ tài khoản
chuyển tiền hay địa chỉ gửi nhận hàng từ đo biết được chủ sở hữu của địa chỉ tham giao
giao dịch.
1.2.1.4 Các loại tiền ảo khác tương tự Bitcoin
Do Bitcoin là hệ thống mã nguồn mở nên có thể dễ dàng tạo ra các hệ thống tiền
tệ khác với nguyên lý vận hành tương tự. Hiện tại có tới hơn 1000 loại tiền mật mã
(cryptocurrency) đang lưu thông (theo ) , trong đó 6 đồng
tiền có giá trị vốn hóa thị trường lớn nhất (tính đến ngày 17/09/2017) là các đồng:
Bitcoin, Litecoin, Ripple, Dash, Ethereum, Ethereum classic.


15

Hình 1.2: Giá trị vốn hóa thị trường của Bitcoin và các loại tương tự giai đoạn năm 2013-2017
Nguồn: Coinmarketcap.com (cập nhật 17/09/2017)

Bitcoin đã có bước phát triển đáng kể, trở thành đồng tiền ảo thành công nhất
đến thời điểm này. Mặc dù các loại tiền ảo khác đang gia tăng thị phần cạnh tranh qua

các năm (như hình 1.2) thì Bitcoin vẫn là đồng tiền ảo dẫn đầu về vốn hóa thị trường
các loại tiền ảo hiện nay.
1.2.2 Ưu nhược điểm của Bitcoin
1.2.2.1 Ưu điểm:
Phí giao dịch thấp: Tiền Bitcoin hiện đang giao dịch với một trong hai lựa
chọn, hoặc là không có phí hoặc chi phí rất nhỏ (có thể xuống thấp đến phần trăm của
một cent), kết quả xác nhận giao dịch nhanh chóng. Ngoài ra, việc xử lý kịp thời cũng
hỗ trợ quá trình giải quyết các giao dịch, chuyển đổi Bitcoin và gửi tiền trực tiếp vào tài
khoản ngân hàng. Các dịch vụ dựa trên Bitcoin sẽ được cung cấp với chi phí thấp hơn
nhiều so với PayPal hoặc các loại thẻ tín dụng. Ở Việt Nam, hình thức thanh toán phổ
biến là chuyển tiền qua thẻ ATM nội địa hoặc thẻ tín dụng quốc tế. Vấn đề của hình