GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI TRONG HỆ THỐNG GIÁO DỤC CHÍNH THỨC TẠI MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI

GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI TRONG HỆ THỐNG
GIÁO DỤC CHÍNH THỨC TẠI MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI
Nguyễn Thị Minh Trung
*
Từ khi thông qua Tuyên ngôn thế giới về quyền con người năm 1948, Liên
hợp quốc đã kêu gọi các quốc gia thành viên và tất cả các thành phần trong xã hội
phổ biến giáo dục nội dung của văn kiện này. Nhiều quốc gia đã nỗ lực đưa giáo
dục quyền con người vào hệ thống giáo dục nhà trường thông qua các chương trình
giáo dục công dân, giáo dục pháp luật. Ở cấp độ quốc tế, Liên hợp quốc coi giáo
dục quyền con người là một biện pháp cốt yếu và một chiến lược hiệu quả để ngăn
chặn các hành vi vi phạm quyền con người cũng như để xây dựng các xã hội bình
đẳng, tự do và hòa bình. Năm 1994, nhằm hưởng ứng lời kêu gọi của Hội nghị quốc
tế về quyền con người tại Vienna (Áo), Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua
Nghị quyết số 49/184 ngày 23/12/1994, quy định lấy giai đoạn 1995-2004 là Thập
kỷ giáo dục quyền con người của Liên hợp quốc (the United Nations Decade for
Human Rights Education). Trong giai đoạn từ 1994 đến 2003, Đại hội đồng Liên
hợp quốc thông qua một loạt nghị quyết khác đề cập đến những vấn đề cụ thể trong
việc triển khai thực hiện Thập kỷ Giáo dục quyền con người. Kết thúc thập kỷ này,
cuối năm 2004, Liên hợp quốc tiếp tục đưa ra sáng kiến Chương trình toàn cầu về
Giáo dục quyền con người (tuyên bố UNGA Res. 59/113A), trong đó các kế hoạch
hành động thuộc chương trình sẽ được thông qua ba năm một lần. Kế hoạch hành
động trong giai đoạn đầu (2005 - 2007) của Chương trình thế giới về giáo dục
quyền con người (UN Doc. A/59/525/Rev. 1 - 2 tháng 3 năm 2005) tập trung vào
các hệ thống trường tiểu học và trung học cơ sở. Cả Thập kỷ Giáo dục quyền con
người và Chương trình toàn cầu về Giáo dục quyền con người đều nhấn mạnh vai
trò của hệ thống giáo dục chính thức cũng như các hoạt động giáo dục tại cộng
đồng trong việc đào tạo, thông tin và tuyên truyền giáo dục về quyền con người. Bài
tham luận này sẽ thảo luận tình hình giáo dục quyền con người trong hệ thống giáo
dục chính thức tại một số quốc gia trên thế giới.
1. Giáo dục quyền con người
*

Viện Thông tin Khoa học xã hội - Viện Khoa học xã hội Việt Nam
Khái niệm giáo dục quyền con người được đề cập tới trong nhiều tài liệu của
các tổ chức quốc tế cũng như dưới góc độ quan điểm của các cá nhân. Sau đây là
một số khái niệm được nhiều người biết đến.
Theo Kế hoạch hành động của Thập kỷ Liên hiệp quốc về giáo dục quyền
con người (1995 - 2004), giáo dục quyền con người được hiểu là “các nỗ lực về
đào tạo, phổ biến, và thông tin nhằm tạo lập nền văn hóa toàn cầu về quyền con
người thông qua truyền đạt kiến thức, các kỹ năng, hình thành các thái độ và
hướng tới:
(a) Tăng cường tôn trọng quyền con người và các quyền tự do cơ bản;
(b) Phát triển đầy đủ nhân cách con người và ý thức về nhân phẩm;
(c) Tăng cường hiểu biết, khoan dung, bình đẳng giới và tình hữu nghị giữa
các dân tộc, người bản địa và các nhóm chủng tộc, quốc gia, đạo đức, tôn giáo và
ngôn ngữ;
(d) Khả năng hoạt động một cách có hiệu quả của tất cả mọi người trong
một xã hội tự do;
(e) Đẩy mạnh các hoạt động của Liên hợp quốc để gìn giữ hòa bình”
1
.
Một nhà nghiên cứu quyền con người thuộc Trung tâm quyền con người của
Trường Đại học Minnesota, bà Nancy Flowers, cho rằng: “Giáo dục quyền con
người là tất cả quá trình học hỏi để phát triển kiến thức, kỹ năng và các giá trị của
quyền con người, nhằm thúc đẩy sự công bằng, khoan dung, nhân phẩm, cũng như
tôn trọng các quyền và nhân phẩm của người khác”. Trong khi đó, theo người sáng
lập Thập kỷ giáo dục quyền con người toàn dân (PDHRE), ông Shulamith Koenig,
giáo dục quyền con người là để “mọi người biết về quyền con người và biết đưa ra
đòi hỏi về quyền con người”
2
.
Từ một số định nghĩa trên, có thể thấy rằng giáo dục quyền con người là quá

trình hướng tới mục đích phát triển kĩ năng, tri thức về quyền con người, giúp người
học hiểu biết và tôn trọng phẩm giá của người khác, đồng thời để họ có thể sử dụng
các phương tiện, phương pháp để đảm bảo sự tôn trọng đó được thực hiện trong
toàn xã hội.
2. Giáo dục quyền con người trong hệ thống giáo dục chính thức tại
một số quốc gia trên thế giới
1
Kế hoạch hành động của Thập kỷ Liên hiệp quốc về giáo dục quyền con người (1995 - 2004), Đoạn 2.
2
Theo Benedek W. (2008), Tìm hiểu về quyền con người, Hà Nội: Nxb. Tư pháp. tr. 30.
Tại các quốc gia khác nhau, vấn đề giáo dục quyền con người tồn tại trong
hệ thống giáo dục quốc dân theo quy mô, hình thức và cấp độ khác nhau. Hưởng
ứng Kế hoạch hành động của Thập kỷ giáo dục quyền con người của Liên hợp quốc
và Chương trình thế giới về giáo dục quyền con người, nhiều quốc gia trên thế giới
đã có những nỗ lực nhất định trong cải cách giáo dục nhằm hướng vào giáo dục
quyền con người. Sau đây là kinh nghiệm đưa giáo dục quyền con người vào hệ
thống giáo dục phổ thông của một số quốc gia trên thế giới.
2.1. Nhật Bản
Trong bản báo cáo đánh giá giữa kì của Thập kỷ giáo dục quyền con người
của Liên hợp quốc, Nhật Bản là một trong số ít quốc gia có đệ trình bản kế hoạch
quốc gia phát triển các chương trình giáo dục quyền con người. Bản kế hoạch hành
động quốc gia về giáo dục quyền con người của Nhật Bản yêu cầu tất cả các trường
trung học phải đưa chương trình giáo dục quyền con người vào chương trình giảng
dạy, theo đó, các vấn đề quyền con người phải có mặt trong các giáo trình giảng dạy
các môn nghiên cứu xã hội. Tuy vậy, trên thực tế, đa phần học sinh lại không được
tiếp cận với chương trình giáo dục quyền con người với tư cách là một môn học,
một khóa học hay thậm chí là môn ngoại khóa. Duy chỉ tại các trường học mà trẻ
Burakumin (một dân tộc tiểu số người Nhật) theo học mới tồn tại các chương trình
giáo dục quyền con người.
Theo nhận định của một nhóm tác giả nghiên cứu về giáo dục quyền con

người tại Nhật Bản thì việc thực hiện các chương trình giáo dục quyền con người
được giao cho chính quyền địa phương, trường học hoặc giáo viên
3
. Tuy nhiên, do
thẩm quyền của họ cũng như các nguồn lực bị hạn chế, nên có rất ít chương trình
giáo dục quyền con người. Giáo dục quyền con người có xuất hiện trong các giáo
trình, tài liệu học tập nhưng chủ yếu chỉ dưới dạng tìm hiểu các hiến chương Liên
hợp quốc. Trong các chương trình đào tạo dành cho giáo viên hay cho sinh viên
ngành sư phạm lại không chương trình về giáo dục quyền con người. Chỉ có một số
trường đại học và cao đẳng đưa Chương trình “giáo dục Dowa” (tên một chương
trình giáo dục quyền con người nhằm chống lại sự phân biệt với các trẻ em người
3
Dẫn theo Lapayese Y. (2005), National initiatives in human rights education: The implementation of
human rights education policy reform in schools, in International Handbook on Globalisation, Education
and Policy Research, Springer, tr. 394. Nhóm tác giả này, gồm Nabeshima Y., Akuzawa M., Hayashi S. và
Park, K., nghiên cứu về giáo dục quyền con người tại các trường học ở Nhật Bản.
Burakumin) và giáo dục quyền con người riêng của mình vào đào tạo sinh viên
ngành sư phạm.
Phân tích những trở ngại của việc đưa giáo dục quyền con người vào hệ
thống nhà trường, một trong những lý do khiến giáo dục quyền con người không
được đưa vào chương trình giảng dạy là áp lực học và thi cử quá nhiều. Các bậc phụ
huynh phản đối môn học này do lo ngại nó có thể khiến học sinh sao lãng các môn
học khác. Một nguyên nhân nữa là giảng viên không có hứng thú phát triển môn
giáo dục quyền con người bởi vì chương trình giảng dạy đã quá tải, các nỗ lực của
giáo viên không được đánh giá cao, lương lại được trả theo thâm niên. Việc thiếu
các cơ chế đào tạo và hỗ trợ giảng viên khiến cho họ không mấy mặn mà với việc
đem giáo dục quyền con người vào giảng dạy thực tế.
2.2. Áo
Vào năm 2002, Áo đã đệ trình lên Liên hợp quốc bản báo cáo quốc gia về
việc xúc tiến giáo dục quyền con người. Chính phủ Áo đã cam kết tham gia vào lĩnh

vực giáo dục quyền con người cả ở cấp độ quốc tế và khu vực. Giáo dục quyền con
người là thành phần bắt buộc trong chương trình giảng dạy quốc gia. Tuy nhiên,
việc thực thi còn dàn trải bởi lẽ tại quốc gia này không tồn tại một cơ chế chính thức
để đưa giáo dục quyền con người vào hệ thống trường học.
Hiến pháp nhà nước Áo quy định giáo dục quyền con người là một bộ phận
trong hệ thống giáo dục chính quy. Tại các trường trung học, quyền con người được
lồng vào các môn học như giáo dục công dân, giáo dục pháp luật, lịch sử và triết
học. Học sinh được học các chương trình giáo dục chống phân biệt đối xử và phân
biệt chủng tộc. Bộ Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Áo cũng thường khuyến khích
lãnh đạo ngành giáo dục địa phương và giáo viên phát triển các chương trình giáo
dục quyền con người hay tổ chức kỉ niệm các dịp lễ cụ thể như Ngày quyền con
người hay Kỉ niệm ngày thông qua Công ước về quyền trẻ em.
Tuy nhiên, cho tới nay cũng chưa có hình thức giáo dục quyền con người
chính thức nào được đưa vào hệ thống trường học ở quốc gia này. Ở bậc tiểu học
không có các chương trình giáo dục quyền con người còn tại các bậc trung học, các
vấn đề về quyền con người chỉ được giới thiệu tại một số mục trong chương trình
giảng dạy môn giáo dục công dân, hay được lồng ghép vào môn học về hệ thống
chính trị Áo.
2.3. Indonesia
Sau những thay đổi về chính trị - xã hội diễn ra năm 1998, chính phủ
Indonesia nhận thức rằng cần phải làm nhiều hơn nữa để nâng tầm nhận thức của
công chúng cũng như giáo dục trẻ em và thanh niên về các giá trị và hành động dân
chủ, quyền con người, lòng khoan dung và các giải pháp tránh xung đột bằng bạo
lực. Vì vậy, Indonesia đã đưa ra một chiến lược hành động quốc gia về quyền con
người nhằm xúc tiến giáo dục quyền con người tại các trường học.
Với sự hỗ trợ của UNESCO, Trung tâm phát triển chương trình giảng dạy
thuộc Bộ giáo dục quốc gia và Ủy ban quốc gia về Quyền con người của Indonesia
đã đề xướng một dự án thí điểm để giới thiệu giáo dục quyền con người vào các
trường tiểu học và trung học. Đối tượng tham dự của dự án này là các trường tiểu
học và trung học, gồm cả các trường trung học cơ sở dành cho người Hồi giáo cũng

như đại học sư phạm tại Kupang, thủ phủ tỉnh Tây Timor. Để giáo viên nâng cao
hiểu biết về các vấn đề quyền con người và quen thuộc với phương pháp giảng dạy,
Khoa luật và Khoa kinh tế - chính trị của Viện Khoa học giảng dạy và giáo dục
Kupang và Ủy ban quốc gia về Quyền con người của Indonesia đã tiến hành một
loạt hội thảo về vấn đề giáo dục quyền con người. Việc giáo dục quyền con người
tại các trường trong dự án chủ yếu là để xúc tiến giá trị và khẳng định quyền con
người. Thông qua các hoạt động ngoại khóa và giao tiếp thường xuyên trên lớp, vấn
đề giáo dục quyền con người được lồng ghép vào các chủ đề có liên quan như khoa
học xã hội và giáo dục công dân.
Tuy nhiên, các giảng viên tham gia dự án cũng gặp phải những thách thức
nhất định. Thứ nhất là làm thế nào để cải thiện kĩ năng giảng dạy, giúp học sinh
hiểu biết hơn về các giá trị của quyền con người khi các phương pháp dạy học
truyền thống chỉ tập trung vào các kĩ năng nhận thức. Để giải quyết vấn đề này, dự
án giáo dục quyền con người tạo cơ hội cho giảng viên thực hành các phương pháp
giảng dạy chủ động, tính đến sự tham gia của người học và vui vẻ hơn. Thách thức
thứ hai là làm thế nào để kết nối các khái niệm về quyền con người với hoạt động
thường nhật, đặc biệt trong trường hợp học sinh thấy sự đối lập giữa các giá trị của
quyền con người trên thế giới với những chuẩn mực văn hóa – xã hội của cộng
đồng mình. Vấn đề này được giải quyết khi với sự hỗ trợ của Trung tâm phát triển
Chương trình giảng dạy, các giảng viên đã phác thảo các cẩm nang hướng dẫn giáo
viên về giáo dục quyền con người và tài liệu tham khảo về quyền con người dành
cho các cấp tiểu học, trung học và đại học. Ủy ban quốc gia về Quyền con người
của Indonesia có nhiệm vụ hiệu chỉnh và thay đổi các tài liệu nêu trên khi cần thiết.