Thiết kế một số thí nghiệm đơn giản nhằm phát triển tính tích cực nhận thức cho trẻ 5 6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học về môi trường xung quanh (Khóa luận tốt nghiệp)

M CL C
L IC
DANH M C CÁC T

VI T T T

DANH M C CÁC B NG
DANH M C BI
PH N M

U .............................................................................................................1

1. Lí do ch

tài ..........................................................................................................1

2. M

c u ...................................................................................................3

3. Khách th

ng nghiên c u.............................................................................3

4. G a thuy t khoa h c.....................................................................................................3
5. Nhi m v nghiên c u ..................................................................................................3
6. Gi i h n và ph m vi nghiêm c u ................................................................................3
6.1. Gi i h n v khách th nghiên c u ............................................................................3
6.2. Gi i h n v n i dung nghiên c u .............................................................................4
6.3. Gi i h n v th i gian nghiên c u .............................................................................4
u .............................................................................................4

u lý lu n ...................................................................4
u th c ti n ................................................................4
ng kê toán h c ...............................................................................5
8. Nh

tài..........................................................................................5

9. C u trúc c a khóa lu n ................................................................................................6
PH N N I DUNG..........................................................................................................7
:

LÝ LU N VÀ TH C TI N C

TÀI NGHIÊN C U ..........7

lý lu n.............................................................................................................7
th c ti n........................................................................................................26
TI U K

................................................................................................35
: CÁC THÍ NGHI M NH M PHÁT TRI N TÍNH TÍCH C C NH N

TH C CHO TR 5 - 6 TU I QUA HO
MÔI TR

NG KHÁM PHÁ KHOA H C V

NG XUNG QUANH .................................................................................36
ng cho vi c xây d ng và l a ch n các TN ....................................36

2.2. Nguyên t c xây d ng và l a ch n các TN..............................................................36
2.3. Các TN s d ng cho tr trong KPKH v MTXQ...................................................37


: T CH C TH C NGHI M ......................................................................62
3.1. M

nghi m..............................................................................................63

3.2. N i dung th nghi m..............................................................................................63
a bàn và th i gian th nghi m...........................................................63
3.4. L a ch n và thi t k giáo án th nghi m ...............................................................63
3.5. Quy trình th nghi m .............................................................................................64
3.6. Phân tích k t qu th nghi m .................................................................................64
K T LU N VÀ KI N NGH .......................................................................................73
1. K t lu n......................................................................................................................73
2. Ki n ngh ...................................................................................................................73
TÀI LI U THAM KH O .............................................................................................76


DANH M C CÁC T

TT

VI T T T

Vi t t t

1

GDMN

Giáo d c m m non

2

GV

Giáo viên

3

MN

M m non

4

MG

M u giáo

5

MGL

M u giáo l n

6

KPKH

Khám phá khoa h c

7

MTXQ

ng xung quanh

8

TTCNT

Tính tích c c nh n th c

9

PP

10

Tn

Th nghi m

11

TN

Thí nghi m
i ch ng

12
13

VD

Ví d


DANH M C CÁC B NG
B

......................................................................25

B ng 1.2: Nh n th c c a giáo viên v vai trò c a PP TN qua ho

ng cho tr KPKH

v MTXQ.......................................................................................................................30
B ng 1.3: M
tr qua ho

s d ng PP thí nghi m c a giáo viên nh m phát tri n TTCNT cho
ng KPKH v MTXQ..............................................................................31

B ng 1.4: Các n i dung PP TN c a giáo viên trong ho

ng cho tr khám phá. .......31

B ng 1.5: Th i gian ti n hành PP TN ...........................................................................32
B ng 1.6: Hình th c t ch c cho tr ti n hành PP TN ..................................................32
B ng 1.7: M

phát tri n TTCNT c a 60 tr 5 -6 tu i ............................................33

B ng 3.1. M

bi u hi

B ng 3.2: M

tham gia ho

B ng 3.3: M

chú ý c a tr khi th c hi n TN ........................................................67

B ng 3.4. M

th hi n xúc c m và h ng thú h c t p c a tr .................................68

B ng 3.5: M

duy trì tr ng thái tích c c c a tr .....................................................69

B ng 3.6: M

bi u hi

a tr

c th nghi m................65

ng h c t p c a tr ..................................................66

a tr sau th nghi m...................71


DANH M C BI
Bi

3.1: M

trung bình c a các tiêu chí...........................................................65

Bi

3.2: M

tham gia ho

Bi

3.3: M

chú ý c a tr khi th c hi n TN ....................................................68

Bi

3.4. M

th hi n xúc c m và h ng thú h c t p c a tr .............................69

Bi

3.5: M

duy trì tr ng thái tích c c c a tr .................................................70

Bi

3.6: M

bi u hi

ng h c t p c a tr ..............................................66

a tr sau th nghi m...............72


PH N M
1. Lí do ch

U

tài

1.1. Thí nghi m (TN) là vi c t ch c cho tr

ng,

ng nh m ki m nghi m m t tính ch
ho c t o d ng l i m t hi

a s v t hi

ng t nhiên. B

ng

n tr có th xác l p

c nguyên nhân c a s v t, hi

c s bi

và các m i quan h nh m lý gi i th c m

i c a thiên nhiên

c tr i nghi m cu c s ng. Chính s

giúp tr phát tri n lành m nh v th ch t, nuôi
ng tình yêu thiên nhiên, tình yêu cu c s ng, lòng nhân ái và kh

uv

ng xung quanh c a tr .

T ch c làm các thí nghi
giúp tr

gi n là m t hình th c t o tình hu ng nh n th c,

c tr i nghi m tr c ti

i giúp tr s d

tìm hi u, khám phá, th nghi
1.2. Ho

ng.

ng khám phá khoa h c (KPKH) v

là m t trong nh ng ho

ng xung quanh (MTXQ)

ng vô cùng quan tr ng cho tr

c tích c c khám phá, tìm ki
s ng xung quanh mà có th

c m i giác

ng m m non (MN).

phát hi n ra cái m i, cái n d u c a cu c

c ti n hành

tr khám phá khoa h c (KPKH) v

r t nhi

c khác nhau, song cho

ng xung quanh (MTXQ) chính là ho t

ng thích h p nh t và th c s h p d n làm th a mãn nhu c u nh n th c c a tr , m ra
cho tr cánh c a vào th gi i r ng l
Trong quá trình th c hi n thí nghi m, tr tích c c khám phá, tìm hi u MTXQ s
giúp tr hình thành, c ng c và phát tri n nh ng tri th

ng v s v t, hi

ng

thiên nhiên, nh m th a mãn nhu c u nh n th c và m r ng t m hi u bi t cho tr v th
gi i khách quan; phát tri n các quá trình tâm lý nh n th c (nh
c ho

ng trí tu

c quan sát, phân tích,

t ng h p, so sánh, khái quát hóa, suy lu

n ngôn ng . Tr

c th c hành và th hi
Vì v

ân tích, t ng h p, khái
a tr

c rèn luy n và phát tri n giúp nâng cao ho t

ng nh n th c c a tr . Nh ng ki n th
quan h , s phát tri n c a s v t, hi
i, tr

i

nv

m, tính ch t, các m i

ng trong thiên nhiên và xã h

ng, khó hi u thì thông qua nh ng thí nghi

có th t tr i nghi m t khám phá, lý gi i, ch

1

ng ch ng
n, d làm, tr

c m t cách d dàng. Bên


d ng các thí nghi m s

c
tr và t

c tính tò mò, kích thích khám phá

i cho tr

th

cl

i tri th c, kinh nghi m, k

t mình tìm ra l i gi i, thu

.

t qu c a các thí

nghi m tr bi t ng d ng trong cu c s ng hàng ngày và
s d

ng M m n

y,

ng thu n l i và có hi u qu nh t nh m

phát tri n TTCNT c a tr qua ho

ng khám phá khoa h c v

ng xung quanh.

1.3. Tính tích c c nh n th c (TTCNT) có th và c n hình thành t l a tu i nh ,
c bi t

l a tu i m u giáo l n (MGL). Tr MGL trong cu c s ng hàng ngày, trong

h ct

ng và giao ti p v

hi

hi n

i l n, v i b

tính tích c c, ch

tìm hi u nh n th c th gi i xung quanh,

ng bi u

ng tham gia ho

nhu c u mu n xem xét m i v t,

t ra câu h i cho m

m ch

tri

ng, tích c c

n thi t cho s phát

c nh n th c sau này c a tr

c bi

i v i tr MGL

vi c phát tri n TTCNT còn góp ph n làm t t công tác chu n b cho tr
ng ph

ng h c t p là ho

ng m m non c

vi c luôn

ng ch

c vào

o. Chính vì v y,

c vi c phát huy TTCNT c a tr m u giáo
ng m t ph n yêu c u b c thi t c a xã h i

m

i vi c chu n b

ng sáng t o.

1.4. Cùng v i yêu c u ngày càng cao trong vi

im

m non m i c a B Giáo d
th y, thi t k
tu i qua ho

o thì th c t hi n nay cho

n nh m phát tri n tính tích c c ho
ng KPKH v MTXQ v

ng d y

ng nh n th c c a tr 5 - 6

c chú tr ng và th c hi n có hi u qu .

c thi t k và t ch c m t cách h n ch

c s tích c c ho t

ng nh n th c cho tr . Chính vì v y, c n ph i có s nghiên c u th t k
c th c hi n khoa h c k t h p gi a lý lu n và th c ti
phù h p nh m nâng cao ch
cao ch

ng qua ho

có th thi t k m t s TN

ng KPKH v MTXQ nói riêng và nâng

ng d y h c nói chung.
Xu t phát t nh ng lý do trên, chúng tôi ch n nghiên c

s thí nghi
ho

ng nh ng

Thi t k m t

n nh m phát tri n tính tích c c nh n th c cho tr 5 - 6 tu i qua

ng khám phá khoa h c v

2


u

2. M

Nghiên c u thi t k m t s thí nghi
5 - 6 tu i qua ho

n nh m phát tri n TTCNT cho tr

ng khám phá khoa h c v

phát trí tu và nâng cao ch

ng xung quanh, t

- giáo d c tr 5 - 6 tu i

3. Khách th

n
ng MN.

ng nghiên c u

3.1. Khách th nghiên c u
Quá trình phát tri n giáo d c trí tu c a tr m u giáo (MG) qua PP TN trong
ho

ng KPKH v MTXQ.
3.2.

ng nghiên c u

Cách thi t k m t s thí nghi
giáo 5 - 6 tu i qua ho

n nh m phát tri n TTCNT cho tr m u

ng KPKH v MTXQ.

4. Gi thuy t khoa h c
N u giáo viên (GV) bi t thi t k m t s thí nghi

n qua ho

ng

KPKH v MTXQ m t cách khoa h c, h p lý, phù h p v i nh n th c c a tr thì s phát
c tích c c nh n th c c a tr m u giáo 5 - 6 tu i, t

n nâng cao ch t

ng d y h c và th c hi n t t nhi m v GDMN.
5. Nhi m v nghiên c u

tài t p trung nghiên c u nh ng nhi m v sau:
- Nghiên c

lý lu n v s phát tri n nh n th c c a tr m u giáo 5 - 6 tu i

m c a TN qua ho
-

ng KPKH v MTXQ.

u tra th c tr ng vi c vi c thi t k m t s thí nghi

TTCNT cho tr 5 - 6 tu i qua ho

n nh m phát tri n

ng khám phá khoa h c v

ng xung quanh.

- Nghiên c u, thi t k và l a ch n các TN nh m phát tri n TTCNT cho tr m u
giáo 5 - 6 tu i.
- T ch c th nghi

t k và l a ch

ki m nghi m,

thi c a PP TN và ki m ch ng gi thuy t khoa h

ra.

6. Gi i h n và ph m vi nghiêm c u
6.1. Gi i h n v khách th nghiên c u
c th c hi n trên 60 tr MG 5 - 6 tu i và 20 GV
Lý

ng H i, Qu ng Bình.

3

T

ng MN Nam


6.2. Gi i h n v n i dung nghiên c u
Nghiên c u m

hình thành và phát tri n tính TTCNT c a tr 5 - 6 tu i và

bi u hi n tích c c nh n th c qua vi c t ch c, thi t k m t s thí nghi
ho

n qua

ng KPKH v MTXQ.
6.3. Gi i h n v th i gian nghiên c u
c ti n hành nghiên c u t tháng 10/2016 - 5/2017.
u

c th c hi n v i s ph i h p c
u lý lu n
Phân tích, so sánh, t ng h p, khái quát hóa, h th ng hóa nh ng ngu n tài li u
tài nhiên c u
u th c ti n

-M

h: Quan sát bi u hi n tích c c ho

ng nh n th c c a tr ra b ngoài

khi tr th c hi n TN.
- Bi n pháp: D gi

th c hi n
i

-M

i v i GV v PP TN phát tri n cho tr m u giáo l n qua ho t

ng KPKH v MTXQ. Trò chuy n v i tr m u giáo 5 - 6 tu i qua các ho
tìm hi u m

n TTCNT c a tr trong ho

ng h ng
ng giáo d c

nói chung và khi th c hi n PP TN nói riêng.
- Bi n pháp

th c hi

i v i nhà

qu n lý, giáo viên và tr xoay quanh vi c s d ng PP TN nh m phát tri n nh n th c cho
tr m u giáo 5 - 6 tu i qua ho

ng khám phá khoa h c v

ng xung quanh.

u tra
-M
gi n qua ho

: Nh m thu th p thông tin v th c tr ng thi t k m t s thí nghi
ng KPKH v MTXQ

ng MN, t

th c ti n cho vi c nghiên c u, thi t k m t s thí nghi
tri n TTCNT c a tr m u giáo 5
- Bi n pháp
ti

c tr ng và làm
n nh m phát

6 tu i.

th c hi
ây d ng phi
ng là cán b qu n lý, giáo viên M m non.

4

u tra và


ng k t kinh nghi m
-M

: D gi

i v i giáo viên nh m thu th p nh ng kinh nghi m quý

báu c a các nhà chuyên môn v các bi n pháp phát tri n TTCNT c a tr

t

lu n chính xác và khoa h c, rút ra bài h c cho b n thân.
- Bi n pháp: D gi

i v i các giáo viên.
u s n ph m ho

-M

ng c a tr

: Nghiên c u giáo án và gi d y c a GV nh m tìm hi u vi c t ch c

thi t k m t s thí nghi

n và vi c phát tri n tính tích c c nh n th c cho tr

ng MN hi n nay. Nghiên c u s n ph m c a tr (các bài t p, TN, các ho
khác nhau c a tr ) nh m bi

cm

phát tri n ho

ng

ng nh n th c c a tr .

- Bi n pháp: Chúng tôi ti n hành nghiên c u giáo án và gi d y c a GV, nghiên
c u s n ph m ho

ng c a tr .
c nhi

-M

m

: Th nghi m quá trình nh m ch ng minh cho gi thuy

- Bi n pháp:

u th nghi

a ch n nh

ti n c a vi c thi t k m t s
tu i qua ho
7.3
-M
pháp trên, t

u.

i v i ho

u qu th c
ng nh n th c c a tr 5

6

ng KPKH v MTXQ.
ng kê toán h c
: V n d ng toán th ng kê x lý s li u k t qu

ct

t qu xác th c c a vi c s d ng PP TN nh m phát tri n nh n th c

cho tr m u giáo 5 - 6 tu i qua ho

ng khám phá khoa h c v

- Bi n pháp: S d ng m t s công th c toán h

ng xung quanh.

x lý các s li

ct

kh o sát th c tr ng và th c ti n.
8. Nh

tài

- Góp ph n h th ng hóa các v

lý lu n v các thí nghi m nh m phát tri n

nh n th c cho tr m u giáo 5 - 6 tu i qua ho

ng khám phá khoa h c v

ng

xung quanh.
-

c th c tr ng thi t k và s d ng các thí nghi m nh m phát tri n

TTCNT cho tr m u giáo 5 - 6 tu i.
- Nghiên c u và thi t k các thí nghi m nh m phát tri n TTCNT cho tr m u giáo
5 - 6 tu i.

5


9. C u trúc c a khóa lu n
Ph n m

u

Ph n n i dung
lý lu n và th c ti n c
Thi t k m t s thí nghi m
m u giáo 5 - 6 tu i qua ho
nghi

tài nghiên c u.
n nh m phát tri n TTCNT cho tr

ng khám phá khoa h c v
m

K t lu n và ki n ngh

6

ng xung quanh.


PH N N I DUNG

LÝ LU N VÀ TH C TI N C

TÀI NGHIÊN C U

lý lu n
1.1.1. L ch s v

nghiên c u

Phát tri n TTCNT cho tr MG 5 - 6 tu i có m t v
vi

c bi t quan tr ng trong

t n n móng cho s phát tri n toàn di n nhân cách c a tr và chu n b cho tr
ng ph thông. Vì th có r t nhi u công trình nghiên c u v

bi n pháp nh m giúp tr phát tri n TTCNT. M c dù s d ng các TN là m
pháp có vai trò h t s c quan tr ng trong giáo d

c nhi u nhà khoa h c, nhà

giáo d c, nhà nghiên c
c th nào nói v thi t k m t s thí nghi

ho

ng nh n th c cho tr 5 - 6 tu i qua ho

n nh m phát tri n tính tích c c
ng KPKH v MTXQ. C th :

* Trên th gi i
Trong giáo d c, v

s d ng các TN là m

lâu cùng v i h th

yh

yh

r t

t nhi

m,

u bàn v vai trò c a TN.
- Vai trò c a TN nói chung
Ngay t th
(1478

c hành trong d y h c.

n th k XX, nhà V t Lý n
sáng t

gi i thích nh ng v

t:

c

c bi t quan tr ng b t k là th c t cho ta có

th c hi

u quan tr

th c hi n

c v nguyên t c, m c dù k thu t th c nghi m c a chúng có th r t ph c t p.
Nh

t có ích trong vi c gi i quy t m t s v
Nhà bác h

[15].

t c s nh n th c v th gi i th c t i

xu t phát t th c nghi m và hoàn thành b ng th c nghi
ng v t h

[22].
ng nghe xem

thiên nhiên nói gì, còn khi ta ti n hành TN thì ta ph i làm cho thiên nhiên b c l ra
nh ng bí m t c

[19].

7


i v i giáo d c trí tu

- Vai trò c

Các tài li u khoa h c c a các nhà tâm lý h c, giáo d c h c
u b n ch

th ng

lý lu n khoa h c c

nm

tích c c nh n th c c

i h c và v

s d

nv

phát huy tính

áp TN trong d y h c.

Nhà giáo d c h c ki t xu t J.A Cômenxki (1592 - 1670) cho r
gì h t trong trí não n

không có
. Vì v y, d y tr

không th t s gi i thích suông v các s v t, hi
sát, th

ng mà ph i thông qua s quan

c tìm hi u. D y h c d a vào c m giác càng

nhi u thì ki n th c s càng chính xác. T
nói không bao gi

cs v

t lu

i

[13].

Nhà tâm lý h c Jean-piaget xem xét s phát tri n c a các thao tác th c hành
trong m i liên h chung v i s phát tri n trí tu . Ông ch ra r ng, các thao tác th c
hành có m

i v i s hình thành tri giác.

Trong lý lu n giáo d c c a mình J.J.Rutxô (1712
pháp d y h c mang tính tr
theo ông không ch mang tri th

ng các

c bi t coi tr ng TN, th c hành. D y h c
n cho tr mà cái l

y tr

ng.
Trong nh

a th k XX, các nhà khoa h c M
nb

vi

o h c sinh t

[12]. Ch

xu t

a các nhà khoa h c này là làm cho

ng cách xem xét l i vi c gi ng d y các môn khoa h c

v t nhiên ngay t

t h c sinh vào v trí c a nhà khoa h c, t mình xây

d

c sinh t mình ti
c

is

ng th i giúp cho các em hình thành các k

nh
x o

th c hành.
Các nghiên c u v
vi c nâng cao ho
*

yh

ng nh n th c c

n

i h c.

Vi t Nam

S d ng TN là m

n h u hi

th c m t cách có hi u qu cao, chính vì th

i h c ti p c
Vi

i tri
ng

t

nhi u nhà khoa h c, tâm lý h c, giáo d c h c quan tâm, nghiên c u v TN và các vai
trò, tác d

i.

8


cl

Cùng v
B giáo d
nghi

ih

a th

ng

t s nhà nghiên c u ti n hành nghiên c u, th
m vi c s d ng các TN trên t t c h u h t các môn h c, c p h c nh m

m

i h c vào nh ng ho

tìm tòi khám phá v

ng tr i nghi m tr c ti

ih ct

.

Nhìn chung, các công trình nghiên c u k

ng t i các b c h

Ti u h c, THCS,

im i

v n i dung và hình th c d y h c.
Theo ThS. Lê Th

i v i tr MN, b t c

u là ho

nghi m, khám phá. Do v y, th sai là cách h c thích h
ng hình thành kh

ng tr i

i v i tr nh và là con

h c.

ThS.

Ng c Trâm, ThS. Hoàng Th

ThS. Nguy n Thanh Giang, trong cu

ch c ho

M

ts

ng tích h

,

ng phát tri n nh n th c cho tr
giúp tr khám phá MTXQ [9].

Tác gi Nguy n Th Bích Th y và tác gi Nguy n Th L

n cu n

t s giáo án có s d

giúp

tr tìm hi u, KPKH v MTXQ. Các tác gi : Lê Th Hu , Tr n Th
Tâm cùng các tác gi
ng góc và ho

n cu

t k các ho

ng ngoài tr i dành cho tr 5 - 6 tu

Th gi i th c v t hay các hi

ng t

[6]

M m non khám phá khoa h

m

sáng t o ra nh ng ho
dùng, nguyên li u TN khác nhau [7]

PGS.TS Hoàng Th

t

th gi i xung quanh.

n cu

giúp các cô giáo có ngu

ng có ch

u có bài thi t k t ch c cho tr th c

hi n các TN nh m giúp tr tìm hi u, bi
TS. H Lam H

m Th

n tài li

c bi t, theo

ng d n tr làm quen

v

ch c cho tr làm

quen v

tài v

Theo c
Giáo d

ng t nhiên [16].
Giáo d c M m non m i

aB

nh n m nh vi c s d
vào tr i nghi m tr c ti p trong quá trình ho

ng
ng.

T vi c nghiên c u l ch s c a vi c s d ng các TN nh m phát tri n TTCNT cho
tr 5 - 6 tu i qua ho

ng KPKH v MTXQ, chúng tôi có th kh

9

tài


nghiên c u này c

c

nv n

c ngành Giáo d c và xã h i

quan tâm, v i mong mu n góp m t ph n công s c c a mình vào vi c phát tri n
TTCNT cho tr , nâng các ch

ng d y h c và th c hi n t t m c tiêu GDMN.

1.1.2. Lý lu n chung v tính tích c c và TTCNT c a tr 5-6 tu i qua ho

ng

KPKH v MTXQ
V

phát huy TTCNT tr MG trong các ho

KPKH nói riêng là m t trong nh ng v

ng nói chung, trong quá trình
t s c quan tr

i m i GDMN hi n nay. Gi i quy t v

i v i vi c

này ph thu c nhi u vào vi

nh

n ch t khái ni m TTCNT, khái ni m này không tách r i v i khái ni m tính tích
c c chung c

c

khái ni m công c

n nh ng khái ni

nghiên c u TTCNT c a tr MGL.

1.1.2.1. Khái ni m v tính tích c c
Theo t

n Ti ng Vi t, tính tích c c

c hi u theo

- M t là, Tính tích c c

sau:

ng kh

y s phát tri n,

trái v i tiêu c c.
- Hai là, Tính tích c c là tính ch
bi

ng có nh ng ho

ng nh m t o ra nh ng

ng phát tri n.
- Ba là, Tính tích c c là
Tính tích c c

t tình v i nhi m v , v i công vi c.
m duy v t bi n ch ng: C.Mác

c có ngu n g c t y u t bên trong và y u t bên ngoài, trong
u t bên trong có vai trò quy

nh. Tính tích c

c i t o và bi n

i khách th c a ch th , nó có vai trò quan tr ng trong vi c t o ra th gi i hi n th c
khách quan, bi

i và c i t

Các nhà Tâm lý

[3].

Giáo d c h c l i xem xét tính tích c c

Tính tích c c g n li n v

ng, P.I.Ganpêrin cho r

c

c th hi n trong các m

s

phát tri n tính tích c c c a ch th
Tính tích c c chính là tính ch

th c hi n ch

báo ho

nh ng khía c nh khác

i khác nhau và các m
[11].

ng c a ch th
ng c

y chính là ch

ng ý chí); tính tích c c
i. Theo tác gi (V.I.Rômanôv,

phát tri n tính tích c c chính là s ph c t p hóa d n các ch c
c c a ch th .

10


c g n v i m t ho

Tính tích c

ng c

th , theo A.N.Lêônchiev,

c ch s s n sàng ho
tr ng thái ho
tính tích c c, nó chính là ngu n g

i tích c c có

ng. Nhu c u có m i quan h ch t ch v i
ng l c c a tính tích c

[17].

Xem xét tính tích c c trong m i quan h ch t ch gi a tr ng thái ho
i v

ng c a

c i t o th gi i c a h . Các tác gi L.M.Ackhanghenxki,
ng, không nên xem xét tính tích c c ch là tr ng thái ho
i m t bên trong c a tính tích c c v i m t bên ngoài c a nó ho c

là s phát tri n tính tích c c ch xem xét b
c

ng và ch

ng

i.
Tính tích c

c th hi n

s n l c, s quy t tâm và ch th trong quá
cm

t ra v i ch

T nh

ng cao.

nh:

- Tính tích c

c i t o, bi

i c a ch th

i v i th gi i xung

quanh, là ph m ch t quan tr ng c a nhân cách.
- Tính tích c c g n li n v i ho
v ib

ng, mang tính ch

ng c a ch th

il p

ng.
-

u, h ng thú ho

tích c

ng l

ng chính là ngu n g c bên trong c a tính
i ho t

Tính tích c c là s c g ng, n l

ng.
t khó c a ch th

cm

ra.
t n i hàm c a khái ni m công c
TTCNT c

chúng tôi nghiên c u

a tr MG.

1.1.2.2. Khái ni m v tính tích c c nh n th c
Khái ni m v
c uc

c các tác gi
i nh

M t s tác gi

c

khác nhau.
tri t h c và d a vào s phân tích lý thuy t ph n ánh

c a V.I.Lênin quan ni m r ng, TTCNT th hi
iv

ng nh n th
c ch bi

n nhi u trong công trình nghiên

c i t o c a ch th nh n th c

uh ct

c ph n ánh vào não h c sinh

c hòa vào v n kinh nghi

cv n

d ng linh ho t, sáng t o vào các tình hu ng khác nhau nh m c i t o hi n th c và c i
t o b n thân mình.

11

Rôdax, T.Samôva, N.P.Anhikeiva,

Các tác gi
nh

Tâm lý h c [4]. Theo các tác gi này thì h c sinh t n t i v i
t cá nhân v i toàn b nhân cách c a h . Vì v
ng nào khác ho

ng nh n th

t k ho t

c ti

ng các ch

nh n th c, tình c

n th

ch

y u, các

tr . Các y u t c a chúng k t h p v i nhau m t

cách h

y l n nhau t o nên cái g i là mô hình tâm lý c a ho t

ng nh n th c.

m là không c ng nh c, trái l i luôn luôn bi n

i. Chính s bi

i liên t c bên trong c a mô hình tâm lý c a ho

ng nh n th c

a h c sinh. S bi
bao nhiêu thì càng th hi n TTCNT

m

ng
cao b y nhiêu.

Theo N.P.Anhikeiva, T.Samôsa, nh ng d u hi
g ng n l c c a trí tu , c

a TTCNT là s c
th hi n h

c l p, sáng t o trong h c t p. H

n TTCNT theo tác gi Thái Duy

Tuyên: là ho

c t o nên s

Còn tác gi

ng T

i v i tài li u,

y c a nhu c

ng.

i gi i thích b n ch t TTCNT t cách ti p c n h

th ng [10]. Theo ông, TTCNT có b n ch t tâm lý (tính tích c c c m giác, tính tích c c
ng) và b n ch t h c sinh - xã h i (tính tích c c sinh h c,
tính tích c

, tình c m, tính tích c

bao g m nhu c u cao v tri th

ng ý chí). N i dung c a TTCNT
cao c a các tình c m trí tu , h ng thú h c

t p, ý chí, trí l c chuyên bi t, tính thích ng sinh h c, nh

i và nhân

p cao, nhi u tr i nghi m thành công trong h c t p, các ki u khí ch t m nh m
D

m Tri t h c, Tâm lý h c, d a vào lý thuy t ph n ánh c a
phân tích, so sánh h th ng hóa các tài li u nghiên c u v

TTCNT c a tác gi

c,

nh:

TTCNT là m t ph m ch t tâm lý c a cá nhân trong ho
c i t o c a ch th
ch

i v i khách th thông qua vi

ng nh n th c, là thái
ng

m

cao các

m gi i quy t nh ng nhi m v nh n th
cl

ch c c,

o và toàn b nhân cách c a ch th phát tri n

1.1.2.3. Khái ni m v TTCNT c a tr m u giáo
B
c u t kh

u t cu
nh và

n tu i nhà tr ,
tr m

tr xu t hi n nguy n v
c

12

c l p, nhu

i khác th a nh n.


nh ng hình th c bi u hi n quan tr ng c a tính tích c
cách c a tr phát tri

u ki n c n thi t cho nhân

ng. Vì v y, vi c giáo d c tính tích c c có th b

u

ngay t l a tu i m u giáo.
Theo các nhà Tâm lý h c, Giáo d c h c V.X.Mukhina, Nguy n Ánh Tuy t và
m t s tác gi khác: TTCNT c a tr MG th hi n
phá nh

u m i l c a th gi i t nhiên và cu c s ng xã h i. S phát tri n tính

ham hi u bi t c a tr trong th i kì
v s

lòng ham hi u bi t, mu n khám

ng và

s bi

c th hi

c bi t

s

nh m

i v ch t nh ng câu h i c a tr . So v i tr MG bé và nh ,

tr MGL nh ng câu h

ng vào vi c ti p thu tri th c m i chi

ng quan tâm v i nh ng nguyên nhân c a s vi c, hi

a tr
ng muôn hình, muôn

v , nh ng m i liên h gi a chúng.
M t s tác gi

u nhà Tâm lý -

Giáo d c m m non xem xét TTCNT c a tr

i quy t nhi m v

nh n th c v i hi u qu cao b ng vi c c g ng n l
n th

ng

m

c bi t là ch

a tr

tác gi

ct

th ng c a trí tu

ng h p, khái quát

c th hi n b ng h ng thú v i s v t, hi

hóa và thi t l
[8]

c các

is n l

c bi t là c

mong mu n hi u bi t nhi

cao các ch c

ng xung quanh và lòng

a v chúng, có k

t lu n, h th ng

c m i quan h c t lõi c a m t s v t và hi
c bi u hi n b ng các k

thông tin nh

ng h p

c, k

v t, s ki n, hi

gi ng nhau và khác nhau c

ng c a cu c s ng xung

c v n d ng chúng khi

gi i quy t các nhi m v nh n th c và th c ti n. S phát tri n TTCNT g n li n v i vi c
i nh ng kinh nghi m, tri th c, k

n m c xã

h i và các quy t c hành vi.
phân tích, so sánh, khái quát hóa nh ng công trình nghiên c u c a các
nhà khoa h

c và trên th gi i v TTCNT c a tr MG, chúng tôi quan ni m

TTCNT c a tr MG trong quá trình tìm hi u MTXQ
nhân c a tr trong ho

m

cao các ch

ng nh n th c, th hi

t ph m ch t tâm lý cá
tích c c c a tr

c trí tu ph c t

i

c bi t là ch

n th c khi gi i quy t các

13

s n l

i v i thiên
ng


nhi m v nh n th

t ra trong các ho

u ki n, v a là k t qu c a ho
tri n nhân cách c

ng tìm hi u MTXQ. Nó v a là m c

ng nh n th c nói riêng c a s phát

a tr nói chung.

1.1.3. Ho

ng MN

1.1.3.1. Vài nét v

m nh n th c khám phá MTXQ c a tr

MTXQ là toàn b các s v t hi

ng trong th gi i t nhi n, xã h i t n t i g n

c xung quanh chúng ta. MTXQ bao g
ng v t, th gi i th c v t, th gi
ng, c
Ho

ng MN

ng t nhiên (Th gi i
ng xã h i (b n thân tr , gia

ng...).

ng khám phá MTXQ là m t trong nh ng ho

c thù c a tr l a

tu i MN. Chính vì th , các nhà giáo d c r t quan tâm, nghiên c
cho tr

ng MN. Trong các ho

ng này, tr

ch c

c tìm hi u, khám phá MTXQ

m t cách h th ng, chính xác và khoa h c b ng các hình th c t ch
bi n pháp giáo d c khác nhau.
Ho

ng khám phá MTXQ c a tr

ng MN có m t s

- Ngay t tu i nhà tr , tr

n tìm hi u nh ng s v t hi

xung quanh. Các em r

xung quanh. Tr mong mu

i l n gi

là nh ng câu tr l

mu

il

ng

c tìm v b n thân, v v trí c a mình trong
v

khác làm vi

m sau:

c khám phá các s v t hi

ng

ng th c m c c
c t ph c v

i

c bi t tr c m th

il

c

ng. Càng l n nhu c u khám phá MTXQ c a tr càng phát tri n

m nh m , tr
h t câu h

t nh ng câu h i th c m

i l n, tr h i liên t c

n câu h i khác, có nh ng lúc câu h i c a tr d

ng. N

i l n gi

Chính vì th , ho

il

n chân

s c m th y r t bu n.

ng khám phá MTXQ

c t ch c xu t phát

t nhu c u và h ng thú c a tr .
- Ho

ng khám phá MTXQ c a tr

+ Cung c p cho tr h th ng ki n th
hi

ng g

ng MN là ho

ng có m

t

n, chính xác c n thi t v các s v t

c xung quanh tr .

14


+ Hình thành và phát tri n

tr

thi t nh m giúp tr phát hi n v

c nh n th c và các k

ic n

, tích lu ki n th c và gi i quy t các tình hu ng

n x y ra trong cu c s ng.
+ Giáo d

ng x

- Các s v t hi

i v i thiên nhiên xung quanh.

ng xung quanh tr r

không ng ng bi

ng và
i

s ph i h p hành

ng c

s t

tr ph i có s n l
, ho

c

c a tr .
- Nh y c m v i MTXQ là b n ch t c a tr nh . Tr

m

y c m xúc c a tâm h
ng m nh m

tr

n v i th gi i xung quanh

ng khám phá MTXQ c a tr
n xúc c m, tình c

n cho tr nh

n th c c a
mãn nhu c u tìm hi u,

khám MTXQ c a tr .
y, tr em ngay t khi còn nh
khám phá MTXQ là ho

u n l c tìm tòi, khám phá và

ng t o nhi

i giúp tr tho mãn nhu c

T

m ho

ng khám phá MTXQ c a tr

nh ho

ng khám phá MTXQ là m t trong nh ng ho

ho t hàng ngày c a tr

ng m m non chúng tôi
ng trong ch

sinh

ng m m non, nh m giúp tr phát tri n TTCNT.

1.1.3.2. Nh

hình thành TTCNT cho tr qua ho

ng khám phá

MTXQ
Ho
ch c

ng khám phá MTXQ là m t trong nh ng ho

ng MN. Hi n nay, h u h

m i hình th c t ch c ho
m, m i ch

hình thành các k

c a cu c s ng. Thông qua các ch

c d y cách bi t làm th

t khi nào thì c n s d ng nó. M t khác, tr còn h

c a ho

ng khám phá MTXQ r

thân. T t c tr

i nh ng tri th

u r t thích ti p xúc và ho

15

s
c cách

t cách h p lý và hi u qu nh t.
ph c t p

i tr ph i tích c c nhi
khám phá, tr i nghi

khác

i, ki n th c, kinh nghi m xã h i mà còn

nh n ra các tình hu ng có th s d ng các k
Ch

i
c chia thành 8 ch

c c n thi t. Tr

d ng các k

ct

c hi

ng giáo d

m th hi n m t v

nhau, tr không ch d

c thù c a tr

l
ng kinh nghi m cho b n

ng v i s v t hi

ng xung quanh,


tr s n sàng ho

ng v

v

i xung quanh. Tr

c giao ti p v i b n bè

t ra câu h i vì sao? T

mà có?... khi quan sát các s v t hi
c h t nh ng th c m c c a tr
ki n cho tr

i l n khó mà tr l i

t ra. Vì v

ng ph i t

u

ng xuyên ti p xúc v i thiên nhiên, giao ti p v i b n bè và nh ng

i xu

il nc

i nh

ng c a tr , c n

th a mãn nh ng nhu c u khám phá cho tr . MTXQ r
y

ng, phong phú, ch

u kì di u mà tr mong mu

ng

c tr i nghi

c

hi u bi t. Tuy nhiên, nh n th c c a tr v MTXQ còn mang n ng c m tính và tính tr c
ng. Tr ch m i nh n bi
kh

n th

c b n ch t c

s d

ho

il nc nt

ng tr c ti p v i các s v t hi

m thích h p: nhìn, s , n m, ng
c

c nh

và dùng ngôn ng

ng vào nh ng th i
khái quát l i nh ng

a s v t hi

tích c c ho

u ki n cho tr

c

phát huy t

ng, gây cho tr nhi u h ng thú trong quá trình tr i nghi m, th c hành
m, hình thành và phát tri n TTCNT

Khi tham gia vào các ho
nh n th

tr .

n

hoàn thành t t nhi m v

i tr ph i bi t tuân th theo nh ng yêu c u chung và s phân công

nhi m v c

i v i t ng cá nhân tr . B i t t c nh

c a cá nhân tr

ng tr c ti

n quá trình th c hi n và

ng, vi c làm
ng tr c ti

n

hi u qu công vi c.
Qúa trình ho

o ra cho tr xúc c m m

thích thú, say mê khi th c hi n nhi m v công vi c theo cách c a riêng mình. Tr
ng khi t
th t b i. Chính vì th

ng thành công c
c phát tri

n khi b

hi u qu công vi c tr nên t

Tuy v y, trong su t quá trình th c hi n nhi m v công vi c, s
TTCNT c a tr

ng xuyên x y ra nh

i tr ph i tìm cách kh c ph
ch

phát tri n

nh ng tình hu ng b t
i tr ph i bi t bi t ki m ch

u

m xúc c a b n thân phù h p v i yêu c u c a giáo viên và

nhi m v công vi c.
Ho

ng khám phá MTXQ là ho

ng có r t nhi

TTCNT cho tr . TTCNT c a tr chính là ch t k

16

t

hình thành
c s thành công c a


ng khám phá. Tuy v y, vi c hình thành TTCNT cho tr trong ho t

ho

phá MTXQ không ph i ngày m
rèn luy

ng khám

c mà c n ph

c t ch c

ng xuyên, liên t c b ng các bi n pháp giáo d c phù h p.

1.1.4. Lý lu n chung v

y h c thí nghi m

1.1.4.1. Khái ni m thí nghi m
c xem là m t trong nh

n tr c quan quan tr

u

trong d y h c nói chung và d y tr MN nói riêng. Có nhi u khái ni m và cách hi u v
TN khác nhau:
Theo t

n Ti ng vi t, TN là gây ra m t hi

u ki

ng, m t bi

quan sát, tìm hi u, nghiên c u, ki m tra hay ch ng minh.

Có th gi i thích: TN là m
t ch

t hình th

u ki n có t ch c mà tr
Ho c TN là làm th

c bi

c

c tham gia m t cách tích c c.

theo nh

u ki n, nguyên t

nghiên c u, ch ng minh.
Theo m t s quan

m khác nhau thì cho r ng: TN là m t th nghi m hay ki m

tra m t lý thuy t khoa h c b ng cách thao tác v i các y u t
k t qu có phù h p v

quan sát

t hay không.

c g i là: Qúa trình t o d ng m t s quan sát, th c hi n m
hay TN là s quan sát hi

ng nghiên c

u ki

xác, cho phép theo dõi ti n trình c a hi

c ki m tra chính

o l i hi

Trong v t lý h c và hóa h

n.
c mà b ng cách nào

ng m t cách có ý th c, h th ng lên các s v t, các hi
ra trong nh

u ki n nh

nh. S phân tích v m t lý thuy

trình x y ra trong TN có vai trò h t s c quan tr ng. S

ng x y

u ki n và quá
ó có th là tr c ti p

hay gián ti p thông qua các thi t b máy móc g i là công c .
TN là hành vi có m

m ch ng gi thuy t hay lý lu

tích m i quan h nhân qu gi a các s v t, hi
hi n và quan sát các hi
h

ng trong t nhiên. B ng cách tái

u ki n nhân t o và s d ng các d ng c thích
c, Tn cho chúng ta nh ng k t qu (tài li
a gi thuy

v t, hi n

ra ho c phân

ng.

17

d a

ra và m i quan h gi a các s


ng ý v i khái ni m: TN là vi c t ch c cho tr

Theo nghiên c

ng nh m ki m nghi m m t tính
ch

a s v t ho c t o d ng l i hi

nhiên.
m qua ho

ng KPKH v MTXQ

PP TN là m t trong các PP thu c nhóm PP th c hành giúp tr KPKH v MTXQ.
MTXQ là t t c nh
v

i th các TN cho tr

id

các s v t, hi

i. Tuy nhiên, do m

h n ch , tr

d

các TN dành cho tr
tr

ng r

nt tc

nh n th c c a tr MG còn

c các ngôn ng ph c t p và khó hi u nên
n, d th c hi n, không gây nguy hi

vào nh ng tr i nghi m tr c ti

tìm hi u m t v

iv i

, gi i quy t m t hay

nhi u nhi m v nh n th
ho c tr ph

i GV

ng lên s v t, hi

phát hi n ho c ch ng minh m t v

nh n th c c th .
Nh

n có th

c a tr

c t ch c r ng rãi

ng h c có ch

ng ngoài tr i, ho

t p, góc thiên nhiên, góc xây d
ng phù h p nh

trong các ho

ng h n ngày
ng góc (góc h c

ng KPKH v MTXQ là ho t

ti n hành các TN cho tr .

Thông qua vi c GV t ch c cho tr làm các TN, tr s phát tri n óc quan sát, kh
ng h p; PP TN còn
kích thích

tr tính ham hi u bi t; T

i cho tr

c rèn luy n và phát tri n TTCNT, t
các s v t, hi

Theo nhà GD c

phát tri
[1]. V

c thao tác,

ng k t lu n khoa h

nv

ng và m i quan h gi a chúng trong t nhiên và xã h

qua nh ng TN giáo d c tr

gi ng d

c tr i nghi

tích c

iv

ng th i,

v t.

i J.A.Cômenxki (1592

ng vi t trong cu

c có m

n,
pháp nào GV ít d

n t o ra các tình hu ng, t

c th hi n s tò mò, ham hi u bi t và có th ch

c sinh h c nhi u
ng sao cho tr

ng gi i quy t các tình hu ng mà

tr b t g p ho c các tình hu ng GV l a ch n cho tr .
Trong ho

ng h c nói chung và ho

ng KPKH v MTXQ nói riêng, PP TN

c s chú ý c a tr b i các em r t tò mò, thích thú m

18

các d ng c

ti

s say mê, h ng thú h c t

h i t t nh

phát tri n TTCNT c a tr m t cách t

PP TN có tác d ng góp ph n giáo d c k
vi

t khác, vi c ti p xúc v i

c hành, k

ng, k

.
Các nguyên li u ph c v

ng là nh ng gì có xung quanh, g

cu c s ng sinh ho t h ng ngày c a tr

i

c th c hi n trong m t th i gian nh t

nh (th i gian th c hi n TN dài ho c ng n tùy vào nhi m v

t ra).

1.1.4.3. Phân lo i thí nghi m
N

c ph

c phân lo i d a trên nh ng tính

ch t c a s v t, hi

i v i tính ch t hóa h c có TN Hóa h

ch t v t lý có TN V t lý thì

b

* Cách 1

c phân thành nh ng cách sau:
ng TN

- Thí nghi m v i th c v
lo

i v i tính

ng c a TN s là th c v

Lo i TN này s tìm hi u v nh ng y u t

t, cây, r , các

n th c v

ng s ng, quá trình phát tri n và m i quan h th c v
hi

tr l i câu h i: H t này có n y m m thành cây

có n y m m không? B p c
- Thí nghi m v

c th c

c không? Cành cây, lá cây

nào?

ng v

ng v t s

ng c a TN s là nh

ng v t s ng trên c

ng v t s ng trên tr

tìm hi u các y u t

i TN

ng s ng, thói quen sinh ho t, quá

trình sinh s

c th c hi

h

ng v t, bao g m

tr l i ho c gi i thích nh ng câu

t? Con này ph n ng v
y? Con này sinh ra và l

trên c

nào? Con này s ng

c? Các con này có c n th

Tuy nhiên, khi s d

ng v

ti n hành các TN thì r

bi n có th x y ra, nhi u khi là gây nguy hi
ng x

c u ng, không khí không?

c l a ch

ki m soát di n

n b n thân tr ho c TN s làm nh
nv

c s d ng. Trong bài khóa lu n này, chúng tôi s
ng v t.
- Thí nghi m v
lo
v

v

v t làm b ng th y tinh, s

ng c a TN s

v

i TN này s tìm hi u v

c, màu s c, hình dáng, ch t li u

19

c th c hi

v t làm b ng kim
mc
tr l i các câu


t nào chìm, v t nào n i? Các v

h

nào? V t nào trong su t? V t

c? V t nào t o ra gió? Gi y và v
- Thí nghi m v i các nguyên v t li u c

ng c a TN

s là nh
th : V

c trong su t,

c chuy n màu, chuy n mùi, chuy n v

hòa tan, không hòa tan các ch

(không khí có

cb

i không khí

kh

ng, không khí c n cho s cháy; v i

nt

i ánh sáng; V i các v t ch t khác có

c xem là phong phú nh t trong các lo i còn l
nhi

c có th

ng TN r

ng v i

m, tính ch t khác nhau.
* Cách 2: Chia theo m
- Thí nghi m v i n

c

c s d ng trong TN r t nhi u. Lo i TN v i

c này s tìm hi u v tính ch

mc

c chuy

c t o âm thanh, t o các hi
- Thí nghi m v i l
l

TN

N

ng t nhiên.

ng TN s là nh ng v

c th c hi

c

c, n n, diêm, b t

tr l i câu h i: N n cháy có c n không khí không?

nào?...
- Thí nghi m v i tr ng: Lo i TN này s tìm hi u v

tr ng, lòng tr

.

tr

c th c hi

c? Tr ng nh

m c a tr ng: V

tr l i câu h i: Tr ng n i hay

nào? Tr

c không?...

- Thí nghi m v i bóng bay: Lo i TN này s tìm hi u v
bay.

c th c hi

tr l i câu h i

t có n không? Làm th
- Thí nghi m v
m

m c a qu bóng

không?

v trên qu bóng bay?...

v t khác: Có r t nhi
ng. C th

v

c s d ng trong các TN

ng h

Th c v t (h t n y m m thành cây, b p c

i màu); Không khí (không khí chuy n

Trong quá trình nghiên c u chúng tôi phân lo i TN theo cách th
ThS.Ph m Th Y n trong quy
xung quanh qua các thí nghi
1.1.4.4

ng d n tr t 3
[31].

u ki n ti n hành thí nghi m

20

6 tu

2 c a
ng