Phát triển du lịch cộng đồng tại huyện mộc châu, tỉnh sơn la

i


MỤC LỤC
MỤC LỤC......................................................................................................ii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.....................................................................x
DANH MỤC BẢNG.....................................................................................xi
DANH MỤC SƠ ĐỒ..................................................................................xiii
DANH MỤC HỘP......................................................................................xiii
TRÍCH YẾU LUẬN VĂN.............................................................................x
PHẦN 1. MỞ ĐẦU........................................................................................1
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI..........................................................1
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU...................................................................3
1.2.1. Mục tiêu chung.....................................................................................3
1.2.2. Mục tiêu cụ thể.....................................................................................3
1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU......................................................................3
1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHAM VI NGHIÊN CỨU.......................................3
1.4.1. Đối tương nghiên cứu..........................................................................3
1.4.2. Phạm vi nghiên cứu.............................................................................4
1.4.2.1. Phạm vi về nội dung.........................................................................4
1.4.2.2. Phạm vi về không gian.....................................................................4
1.4.2.3. Phạm vi về thời gian.........................................................................4
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI..................................................4
2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN...................................................................................5
2.1.1. Các khái niệm.......................................................................................5
2.1.1.1. Khái niệm về phát triển....................................................................5
2.1.1.2. Khái niệm về du lịch.........................................................................6
2.1.1.3. Khái niệm cộng đồng........................................................................7
2.1.1.4. Khái niệm du lịch cộng đồng...........................................................8
2.1.1.5. Khái niệm phát triển du lịch cộng đồng.......................................10
2.1.2. Vai trò, đặc điểm và nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng.......11

ii


2.1.2.1. Vai trò của du lịch cộng đồng.........................................................11
2.1.2.2. Đặc điểm của du lịch cộng đồng....................................................12
2.1.2.3. Nguyên tắc phát tiển du lịch cộng đồng........................................13
2.1.3. Nội dung phát triển du lịch cộng đồng.............................................16
2.1.3.1. Quy hoạch phát triển du lịch cộng đồng.......................................16
2.1.3.2. Tổ chức đầu tư, huy động vốn đầu tư phát triển du lịch cộng
đồng.............................................................................................................. 17
2.1.3.3. Quản lý tài nguyên du lịch và xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ
phát triển du lịch cộng đồng.......................................................................17
2.1.3.4. Phát triển các sản phẩm du lịch cộng đồng..................................18
2.1.3.5. Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực phục vụ du lịch cộng đồng
...................................................................................................................... 18
2.1.3.6. Chính sách quản lý du lịch cộng đồng..........................................18
2.1.3.7. Liên kết trong du lịch cộng đồng...................................................19
2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch cộng đồng................19
2.1.4.1. Điều kiện kinh tế địa phương.........................................................19
2.1.4.2. Chính sách phát triển du lịch........................................................19
2.1.4.3. Khả năng cung ứng nhu cầu dịch vụ.............................................20
2.1.4.4. Yếu tố con người.............................................................................20
2.1.4.5. Điều kiện an ninh chính trị............................................................20
2.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN............................................................................21
2.2.1. Kinh nghiệm phát triển du lịch cộng đồng trên Thế giới...............21
2.2.1.1. Sự phát triển du lịch cộng đồng ở làng Sirubari, Nepal..............21
2.2.1.2. Sự phát triển du lịch cộng đồng của thành phố Hua Hin, Thái
Lan................................................................................................................ 22
2.2.1.3. Phát triển du lịch cộng đồng Breitenbush, Bang Oregon, Mỹ....23

2.2.2. Kinh nghiệm phát triển du lịch cộng đồng ở Việt Nam..................24
2.2.2.1. Phát triển DLCĐ tại bản Lác, huyện Mai Châu, tỉnh Hoà Bình 24
2.2.2.2. Mô hình phát triển du lịch cộng đồng tại Sapa, tỉnh Lào Cai.....25
2.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra từ mô hình phát triển du lịch cộng

iii


đồng.............................................................................................................. 26
PHẦN 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..............................................31
3.1. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU...............................................31
3.1.1. Điều kiện tự nhiên của huyện Mộc Châu.........................................31
3.1.1.1. Vị trí địa lý.......................................................................................31
3.1.1.2. Địa hình...........................................................................................31
3.1.1.3. Khí hậu, thủy văn...........................................................................32
3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội..................................................................32
3.1.2.1. Đất đai..............................................................................................32
3.1.2.2. Dân số, lao động..............................................................................34
3.1.2.4. Cơ sở hạ tầng...................................................................................40
3.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................41
3.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu................................................41
3.2.2. Phương pháp thu thập thông tin......................................................42
3.2.2.1. Thông tin thứ cấp............................................................................42
3.2.2.2. Thông tin sơ cấp..............................................................................42
Tiêu chí chọn mẫu điều tra: Chọn mẫu mang tính đại diện cho vấn đề
nghiên cứu tại hai điểm gồm có: Hộ dân tham gia làm DLCĐ; hộ dân
không tham gia làm DLCĐ và khách du lịch...........................................42
- Các hộ dân tham gia làm DLCĐ tập trung chủ yếu tại hai bản: Bản
Áng xã Đông Sang và bản Giọi - xã Tân Lập, trong đó số hộ dân đăng
ký tham gia làm DLCĐ do Ban quản lý du lịch huyện quản lý tại bản

Áng là 50 hộ, bản Giọi là 25 hộ. Các hộ làm DLCĐ tại hai bản trên có
đặc điểm khá tương đồng: các hộ làm du lịch sống tập trung tại trung
tâm bản nên thuận lợi cho việc tiến hành điều tra, thu thập số liệu. Tuy
nhiên có 10 hộ của bản Áng và 5 hộ của bản Giỏi làm DLCĐ sống tách
biệt hẳn khu trung tâm, làm du lịch theo mùa vụ, các hộ này mới đăng
ký kinh doanh hoạt động du lịch nên không chọn để tiến hành điều tra.
...................................................................................................................... 43
- Đối với các hộ không tham gia làm DLCĐ thì việc điều tra ngẫu nhiên
15 mẫu trên tổng số 90 hộ của bản Áng và 80 hộ của bản Giọi (đã bao

iv


gồm cả hộ có làm DLCĐ) đủ điều kiện đại diện cho lý do không tham
gia làm DLCĐ..............................................................................................43
- Đối với khách du lịch, tiêu chí chọn mẫu điều tra dựa trên điều tra du
khách đến tập trung nhiều nhất tại bản Áng và bản Giọi xã Đông Sang
và xã Tân Lập. Để đảm bảo mẫu phiếu điều tra mang tính đại diện cho
nhiều đối tượng khách du lịch, tại sao lại chọn du lịch cộng đồng tại
huyện Mộc Châu, số lượng phiếu điều tra du khách được chọn bằng số
hộ làm DLCĐ. Các hộ làm DLCĐ sẽ phối hợp để lựa chọn đối tượng
khách du lịch từ các khu vực khác nhau khi tham gia trả lời phiếu điều
tra................................................................................................................. 43
3.2.3. Phương pháp xử lý thông tin............................................................43
3.2.4. Phương pháp phân tích thông tin.....................................................43
3.2.4.1. Phương pháp Thống kê mô tả........................................................43
3.2.4.2. Phương pháp Thống kê so sánh.....................................................44
3.2.4.4. Phương pháp phỏng vấn người nắm giữ thông tin (Key Infomant
Person- KIP)................................................................................................44
3.2.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu............................................................44

PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..........................46
4.1. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TẠI
HUYỆN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA.....................................................46
4.1.1. Tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu.......46
4.1.1.1 Tiềm năng du lịch tự nhiên.............................................................46
4.1.1.2. Tiềm năng du lịch nhân văn...........................................................52
a. Dân cư – dân tộc......................................................................................52
b. Các làng nghề truyền thống....................................................................53
c. Các lễ hội truyền thống...........................................................................53
d. Các tài nguyên nhân văn khác...............................................................54
a. Tiềm năng du lịch cộng đồng tại bản Áng, xã Đông Sang....................54
b. Tiềm năng du lịch cộng đồng tại bản Dọi, xã Tân Lập........................56
4.1.2. Thực trạng quy hoạch du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu.....57

v


4.1.2.1. Định hướng quy hoạch phát triển du lịch huyện Mộc Châu.......57
4.1.2.2. Đánh giá của hộ về quy hoạch, cơ cấu tổ chức phát triển du lịch
cộng đồng huyện Mộc Châu.......................................................................61
4.1.3. Thực trạng tổ chức đầu tư, huy động vốn đầu tư phát triển du lịch
cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La...........................................64
Cụ thể hóa Chỉ thị số 12/CT-UBND ngày 03/7/2015 của UBND tỉnh về
đẩy mạnh phát triển du lịch tỉnh Sơn La, nhiều chương trình dự án đầu
tư phát triển du lịch Sơn La đang được triển khai và đẩy nhanh tiến độ,
mở ra hướng phát triển cho “ngành công nghiệp không khói” tỉnh nhà.
Đối với khu du lịch quốc gia Mộc Châu, Ban Chỉ đạo đã ký hợp đồng
với Công ty Paris U (Cộng hòa Pháp) triển khai lập đồ án điều chỉnh
quy hoạch đô thị Mộc Châu, xây dựng quy chế quản lý..........................64
4.1.4. Thực trạng cơ sở hạ tầng, tài nguyên du lịch phục vụ cho phát

triển du lịch cộng đồng huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La...........................65
4.1.4.1. Mạng lưới giao thông vận tải.........................................................65
4.1.4.2. Hệ thống cấp thoát nước................................................................68
4.1.4.3. Điện và khả năng cung cấp điện....................................................70
4.1.4.4. Các dịch vụ cung cấp trong phát triển du lịch cộng đồng...........73
4.2.5. Thực trạng các sản phẩm du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện
Mộc Châu, tỉnh Sơn La...............................................................................76
4.2.5.1. Điểm du lịch cộng đồng Bản Áng (Mộc Châu – Sơn La).............77
4.2.5.2. Điểm du lịch cộng đồng bản Dọi (Mộc Châu – Sơn La)..............78
4.2.5.3. Bản văn hóa Lóng Luông...............................................................79
4.2.5.4. Bản văn hóa du lịch cộng đồng Nà Bai.........................................79
4.2.6. Thực trạng công tác đào tạo, phát triển nguồn nhân lực cho phát
triển du lịch cộng đồng huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La...........................80
4.2.7. Thực trạng công tác tổ chức, quản lý trong phát triển du lịch cộng
đồng huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La..........................................................81
4.2.8. Thực trạng liên kết phát triển hoạt động du lịch cộng đồng trên
địa bàn huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.....................................................83
4.2.8.1. Liên kết theo chiều dọc...................................................................84

vi


4.2.8.2. Liên kết theo chiều ngang..............................................................85
4.2.9. Đánh giá hiệu quả phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Mộc
Châu............................................................................................................. 86
4.2.9.1. Hiệu quả kinh tế..............................................................................86
4.1.9.2. Hiệu quả xã hội...............................................................................88
4.1.9.3. Hiệu quả môi trường......................................................................89
4.2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG
ĐỒNG TẠI HUYỆN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA................................90

Trước tình trạng luôn phải đối mặt với nhiều yếu tố tác động trong phát
triển du lịch cộng đồng thì các hộ nông dân cần phải có những quyết
định phù hợp, kịp thời để hạn chế các tác động tiêu cực gây ra. Trong
quá trình ra quyết định, người nông dân chịụ ảnh hưởng của nhiều yếu
tố như: Điều kiện kinh tế - xã hội; chính sách phát triển du lịch; khả
năng cung ứng nhu cầu dịch vụ; yếu tố con người và mức độ liên kết
giữa các ngành liên quan............................................................................90
4.2.1. Điều kiện kinh tế - xã hội..................................................................90
4.2.2. Chính sách phát triển du lịch...........................................................91
4.2.3. Khả năng cung ứng dịch vụ..............................................................92
4.2.4. Yếu tố con người................................................................................93
4.2.5. Mức độ liên kết giữa các ngành liên quan.......................................95
* Đánh giá chung về các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch cộng
đồng tại huyện Mộc Châu:.........................................................................96
Qua nghiên cứu phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển du lịch và
đánh giá của các hộ dân về mức độ quan trọng của các yếu tố tới phát
triển du lịch co thể thấy được yếu tố con người được đánh giá có ảnh
hưởng nhiều nhất và quan trọng nhất trong phát triển du lịch cộng đồng
tại Mộc Châu...............................................................................................96
ĐVT: %.........................................................................................................96
4.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG
ĐỒNG TẠI HUYỆN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA................................97
4.3.1. Một số giải pháp đẩy mạnh phát triển du lịch cho đối tượng tham

vii


gia là Nhà nước............................................................................................97
4.3.1.1. Về cơ chế chính sách.......................................................................97
4.3.1.2. Quy hoạch đầu tư cơ sở hạ tầng du lịch cộng đồng.....................97

4.3.1.3. Thu hút vốn đầu tư phát triển du lịch cộng đồng........................98
4.3.1.4. Đào tạo, phát triển nguồn nhân lực và quảng bá thu hút thị
trường.........................................................................................................100
a. Đào tạo, phát triển nguồn nhân lực......................................................100
b. Quảng bá thu hút thị trường................................................................100
4.3.1.5. Tăng cường huy động mọi nguồn lực, các lực lượng xã hội tham
gia vào phát triển du lịch cộng đồng........................................................101
4.3.2. Một số giải pháp đẩy mạnh phát triển du lịch cho đối tượng tham
gia là Cộng đồng........................................................................................102
4.3.2.1. Nâng cao chất lượng dịch vụ, sản phẩm du lịch và thương hiệu
du lịch cộng đồng......................................................................................102
a. Về dịch vụ lưu trú..................................................................................102
b. Về dịch vụ ăn uống................................................................................103
c. Về dịch vụ hướng dẫn tham quan........................................................103
d. Về dịch vụ vui chơi giải trí....................................................................104
e. Về dịch vụ bán hàng lưu niệm..............................................................104
f. Dịch vụ tắm thuốc..................................................................................104
4.3.2.2. Kết hợp tài nguyên du lịch nhân văn với tài nguyên du lich tự
nhiên phát triển thành sản phẩm du lịch cộng đồng độc đáo mang
thương hiệu du lịch Sơn La......................................................................105
4.3.2.3. Đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường cho phát triển du lịch
cộng đồng trên địa bàn huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.........................106
PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................107
5.1. KẾT LUẬN.........................................................................................107
5.2. KIẾN NGHỊ........................................................................................108
5.2.1. Đảng và nhà nước............................................................................108
5.2.2. Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Sơn La..............................................108

viii

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................109
PHỤ LỤC...................................................................................................112
PHỤ LỤC 1. PHIẾU THU THẬP THÔNG TIN HỘ LÀM DU LỊCH..112

ix


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt
BQ
CC
CHDCND
DL
DLCĐ
DT
GTSX
Ha
HĐND
IUOTO

Nghĩa đầy đủ
Bình quân
Cơ cấu
Cộng hòa dân chủ nhân dân
Du lịch
Du lịch cộng đồng
Diện tích
Giá trị sản xuất
Héc ta

Hội đồng nhân dân
International of Union Official Travel Organization –

LĐ
NN
NQ
QĐ
SL
TN- MT
TQDLCĐ
Tr.đ
UBND
VH - TT
VNĐ

Tổ chức du lịch thế giới
Lao động
Nông nghiệp
Nghị quyết
Quyết định
Số lượng
Tài nguyên - Môi trường
Tự quản du lịch cộng đồng
Triệu đồng
Ủy ban nhân dân
Văn hoá - Thông tin
Việt Nam Đồng

x

DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Tình hình sử dụng đất huyện Mộc Châu qua các năm 2014 - 2016................
Bảng 3.2. Tình hình dân số và lao động huyện Mộc Châu qua các năm 2014 –
2016..............................................................................................................
Bảng 3.3. Giá trị sản xuất các ngành của huyện Mộc Châu qua các năm 2014 –
2016..............................................................................................................
Bảng 3.4. Số lượng mẫu điều tra.....................................................................................
Bảng 4.1. Dự án đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật, hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng
tại các bản du lịch cộng đồng huyện Mộc Châu...........................................
Nguồn: UBND huyện Mộc Châu (2017).........................................................................
Nguồn: UBND huyện Mộc Châu (2017).........................................................................
Bảng 4.2. Đánh giá của người dân và cán bộ về quy hoạch phát triển du lịch cộng
đồng huyện Mộc Châu..................................................................................
Bảng 4.3. Đánh giá của người dân tại điểm nghiên cứu về quy hoạch phát triển du
lịch cộng đồng trên địa bàn...........................................................................
Bảng 4.4. Đánh giá của khách du lịch về hệ thống giao thông tại huyện Mộc
Châu, tỉnh Sơn La.........................................................................................
Bảng 4.5. Đánh giá của hộ dân về hệ thống giao thông tại địa bàn................................
Bảng 4.6. Đánh giá của hộ dân làm du lịch cộng đồng về hệ thống giao thông tại
điểm nghiên cứu...........................................................................................
Bảng 4.7. Đánh giá của khách du lịch về hệ thống cấp thoát nước.................................
Bảng 4.8. Đánh giá của hộ dân về hệ thống cấp nước tại địa phương............................
Bảng 4.9. Đánh giá của hộ dân làm du lịch cộng đồng về hệ thống cấp nước tại địa
phương..........................................................................................................
Bảng 4.10. Đánh giá của khách du lịch về hệ thống điện...............................................
Bảng 4.11. Đánh giá của hộ dân về hệ thống cấp điện tại...............................................
địa phương 71
Bảng 4.12. Đánh giá của hộ dân làm du lịch cộng đồng về hệ thống cấp điện tại
địa phương....................................................................................................

Bảng 4.13. Các loại hình dịch vụ du lịch cộng đồng tại điểm nghiên cứu......................

xi


Bảng 4.14. Đánh giá của khách du lịch về chất lượng dịch vụ du lịch cộng đồng
tại địa phương...............................................................................................
Bảng 4.15. Đánh giá của khách du lịch về giá cả dịch vụ du lịch cộng đồng tại
huyện Mộc Châu...........................................................................................
Bảng 4.16. Đánh giá của khách du lịch về số lượng cảnh quan, sản phẩm du lịch
cộng đồng tại huyện Mộc Châu....................................................................
Bảng 4.17. Đánh giá của khách du lịch về công tác quản lý du lịch tại huyện Mộc
Châu, tỉnh Sơn La.........................................................................................
Bảng 4.18. Nhận định của hộ đang làm du lịch về vai trò của ban quản lý trong
phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Mộc Châu.........................
Bảng 4.19. Nhận định của du khách về vai trò của ban quản lý trong phát triển du
lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Mộc Châu..............................................
Bảng 4.20. Thực trạng liên kết của hộ với các doanh nghiệp lữ hành............................
Bảng 4.21. Thực trạng liên kết của hộ làm du lịch với các hộ khác................................
Bảng 4.22. So sánh thu nhập của hộ trước và sau khi tham gia làm du lịch cộng
đồng..............................................................................................................
Tăng trưởng kinh tế đóng vai trò quan trọng trong vấn đề phát triển du lịch. Do
Mộc Châu là huyện miền núi xuất phát điểm thấp vì vậy kinh tế ở đây
chưa phát triển. Năm 2014, giá trị sản xuất ngành công nghiệp, xây
dựng là 2.145.642 triệu đồng, tăng lên là 2.540.900 triệu đồng năm
2016 với tốc độ tăng bình quân 3 năm đạt 8,82%........................................
Bảng 4.23. Đánh giá của hộ về mức ảnh hưởng của nền kinh tế địa phương đến
phát triển du lịch cộng đồng.........................................................................
Bảng 4.24. Đánh giá của hộ về mức ảnh hưởng của chính sách đến phát triển du
lịch cộng đồng..............................................................................................

Bảng 4.25. Trình độ văn hóa của hộ................................................................................
Bảng 4.26. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tới phát triển du lịch cộng
đồng tại Mộc Châu.......................................................................................
Bảng 4.26. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tới phát triển du lịch cộng
đồng tại Mộc Châu.....................................Error: Reference source not found

xii


DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 4.1.

Cơ cấu tổ chức quản lý và các hoạt động của hoạt động du
lịch cộng đồng....................................Error: Reference source not found

Sơ đồ 4.2.

Các hoạt động du lịch phục vụ khách du lịch cộng đồng...............Error:
Reference source not found

DANH MỤC HỘP
Bảng 4.15. Đánh giá của khách du lịch về giá cả dịch vụ du lịch cộng
đồng tại huyện Mộc Châu..........................................................................76
Bảng 4.16. Đánh giá của khách du lịch về số lượng cảnh quan, sản phẩm
du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu.....................................................77
Bảng 4.17. Đánh giá của khách du lịch về công tác quản lý du lịch tại
huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La...................................................................81
Bảng 4.18. Nhận định của hộ đang làm du lịch về vai trò của ban quản lý
trong phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Mộc Châu.........82
Bảng 4.19. Nhận định của du khách về vai trò của ban quản lý trong

phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Mộc Châu...................83
Bảng 4.20. Thực trạng liên kết của hộ với các doanh nghiệp lữ hành....84
Bảng 4.21. Thực trạng liên kết của hộ làm du lịch với các hộ khác........85
Bảng 4.22. So sánh thu nhập của hộ trước và sau khi tham gia làm du
lịch cộng đồng..............................................................................................86
Tăng trưởng kinh tế đóng vai trò quan trọng trong vấn đề phát triển du
lịch. Do Mộc Châu là huyện miền núi xuất phát điểm thấp vì vậy kinh tế
ở đây chưa phát triển. Năm 2014, giá trị sản xuất ngành công nghiệp,
xây dựng là 2.145.642 triệu đồng, tăng lên là 2.540.900 triệu đồng năm
2016 với tốc độ tăng bình quân 3 năm đạt 8,82%....................................90
Bảng 4.23. Đánh giá của hộ về mức ảnh hưởng của nền kinh tế địa
phương đến phát triển du lịch cộng đồng.................................................91

xiii


Bảng 4.24. Đánh giá của hộ về mức ảnh hưởng của chính sách đến phát
triển du lịch cộng đồng...............................................................................91
Bảng 4.25. Trình độ văn hóa của hộ...........................................................94

xiv


TRÍCH YẾU LUẬN VĂN
1. Tên tác giả: Lê Thị Lan Anh
2. Tên luận văn: “Phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La”
3. Chuyên ngành: Phát triển nông thôn

Mã số: 60.62.01.16

4. Cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam
5. Kết quả nghiên cứu chính
Nằm ở độ cao 1.050m so với mặt nước biển, Mộc Châu là cao nguyên lớn trải dài
khoảng 80km, rộng 25km với 1600ha đồng cỏ, là nơi tập trung nhiều nhất tài nguyên du
lịch của Sơn La và vùng núi Tây Bắc - Bắc Bộ. Khí hậu là tài nguyên du lịch đặc biệt có
tính đặc thù của Mộc Châu. Ở giữa cao nguyên Mộc Châu là một vùng tiểu khí hậu với
mùa hè mát mẻ có nhiệt độ trung bình là 18ºC và mùa đông khô ráo hơn các vùng khác.
Tuy nhiên, loại hình du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu thời gian qua, mới được tổ
chức chủ yếu mang tính tự phát tại một số xã ở Mộc Châu, chưa được tổ chức định
hướng một cách bài bản, khoa học và nhất là yếu tố môi trường chưa được chú ý, làm
giảm đi sự hấp dẫn của loại hình du lịch khám phá. Xuất phát từ những vấn đề lý luận
và thực tiễn như trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Phát triển du lịch cộng
đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La”.
Đề tài có mục tiêu chung là trên cơ sở đánh giá thực trạng phát triển du lịch cộng
đồng tại tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La; từ đó đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh
phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. Để thực hiện được mục
tiêu chung đề tài có một số mục tiêu cụ thể như: Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn
về phát triển du lịch cộng đồng; Đánh giá thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại
huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La; Phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch
cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La; Đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh
phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. Đề tài có hệ thống hóa
một số lý luận về phát triển, phát triển du lịch cộng đồng. Đề tài có sử dụng một số
phương pháp phân tích như: Phương pháp thống kê mô tả, phương pháp so sánh,
phương pháp phân tổ thống kê.
Qua nghiên cứu đề tài đạt được một số kết quả như sau: Hệ thống giao thông
đường bộ của Mộc Châu khá phát triển, mạng lưới đường ô tô đến được 100% số xã.
Ngoài ra, còn có Quốc lộ 43 nối trung tâm thị trấn Mộc Châu với CHDCND Lào qua

x

cửa khẩu quốc gia Pa Háng. Quốc lộ 43 cũng chính là tuyến giao thông quan trọng nối
Sơn La trong đó có Mộc Châu với khu di tích cách mạng Lào với tỉnh Hua Phăn và cố
đô Luông Pha Băng, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch quá cảnh sang nước
bạn Lào. Hiện Mộc Châu có 5 trạm bơm nươc ngầm và 112 trạm bơm nước tự chảy.
Nguồn nước cho sản xuất và sinh hoạt ít và phân bố không đồng đều, khả năng đáp ứng
nhu cầu sử dụng nước sạch đạt tỷ lệ 80% theo chương trình phát triển kết cấu hạ tầng.
Mộc Châu có mạng lưới điện Quốc gia tới 27 trung tâm xã với hơn 85% số hộ sử dụng. Sản
lượng điện thương phẩm đạt 18,5 triệu kwh, tăng 8,08%/ năm. Dự kiến giai đoạn 2011 – 2015
phát triển mạng lưới điện trung thế 22 KV tại huyện Mộc Châu. Như vậy có thể thấy, mạng
lưới cấp điện của Mộc Châu đã khá phát triển, bước đầu đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế xã hội. Đây là điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch của huyện.
Qua nghiên cứu thực trạng đề tài có phân tích một số yếu tố ảnh hưởng tới phát
triển du lịch cộng đồng huyện Mộc Châu: Điều kiện kinh tế - xã hội; Chính sách phát
triển du lịch; Khả năng cung ứng nhu cầu dịch vụ; Yếu tố con người; Mức độ liên kết
giữa các ngành liên quan. Từ kết quả nghiên cứu trên, tôi đã đề xuất phương hướng và
những nhóm giải pháp thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng trong thời gian tới. Giải
pháp nên hướng vào giải quyết những vấn đề chủ yếu sau: Về cơ chế chính sách; Nâng
cao chất lượng dịch vụ và sản phẩm du lịch; Tăng cường công tác bảo tồn và phát huy
các giá trị văn hóa truyền thống kết hợp phát triển du lịch cộng đồng; Phát triển nguồn
nhân lực và quảng bá thu hút thị trường; Đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường cho phát
triển du lịch cộng đồng; Tăng cường huy động mọi nguồn lực, các lực lượng xã hội
tham gia vào phát triển du lịch cộng đồng

xi


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Trong những năm qua, khi kinh tế thế giới nói chung và ở Việt Nam nói
riêng phải đối mặt khó khăn đến từ sự bất ổn chính trị, suy thoái kinh tế, tỉ lệ thất

nghiệp gia tăng… thì ngành du lịch vẫn giữ được vai trò quan trọng trong việc
duy trì, tạo động lực thúc đẩy quá trình phục hồi nền kinh tế các quốc gia. Có
những thời điểm nhiều ngành kinh tế phải đối mặt với những khó khăn về tiêu
dùng trong nước thì du lịch không những trực tiếp mang lại doanh thu từ xuất
khẩu, mà còn gián tiếp tác động đáng kể thông qua chuỗi giá trị to lớn của ngành.
Thực tế cho thấy, lượng khách quốc tế bị giảm mạnh ba lần vào các thời điểm:
năm 2001 (giảm 0,4%) sau sự kiện 11/9, năm 2003 (giảm 1,6%) khi dịch SARS
hoành hành và năm 2009 (giảm 3,8%) khi xảy ra suy thoái kinh tế thế giới
(Nguyễn Văn Lưu, 2006). Điều quan trọng hơn là sau những thời điểm đó, nhu
cầu du lịch tăng trưởng trở lại mạnh mẽ hơn, có thể nói, nếu trong những thời
điểm bình thường du lịch có vai trò quan trọng, thì trong thời điểm khủng hoảng
du lịch có vai trò sống còn.
Du lịch không chỉ là một ngành kinh tế mà “Du lịch là một hoạt động cốt
yếu của con người và của xã hội hiện đại, bởi một lẽ du lịch đã trở thành một
hình thức quan trọng trong việc sử dụng thời gian nhàn rỗi của con người đồng
thời là phương tiện giao lưu trong các mối quan hệ giữa con người với con
người” (tuyên bố La Hay về du lịch, năm?). Nhu cầu của con người không chỉ
dừng lại ăn ngon, mặc đẹp mà nhu cầu được nghỉ dưỡng ngày càng được quan
tâm, ngoài phong cảnh thiên nhiên, các gói khuyến mại hấp dẫn thì sự ổn định về
chính trị cũng được coi là ưu tiên khi chọn điểm đến du lịch ở Việt Nam.
Theo số liệu điều tra của Tổ chức du lịch thế giới thì ngày nay có trên 80% số
khách đi du lịch nhằm mục đích hưởng thụ các giá trị văn hoá độc đáo và khác biệt
với nền văn hoá của dân tộc họ (Nguyễn Ngọc Thơ, 2015). Họ muốn được xem và
hưởng thụ những giá trị văn hoá giàu bản sắc, đích thực, sống động trong cuộc sống
hàng ngày của người dân địa phương. Các hoạt động văn hoá sống động như phiên
chợ, cảnh làm ruộng bậc thang, lễ cưới, sinh hoạt ở từng gia đình, sản xuất đồ rèn,
thêu dệt thổ cẩm, v.v., luôn thu hút du khách. Từ nhu cầu trên, tạo điều kiện cho loại
hình du lịch cộng đồng ngày càng phát triển so với các loại hình du lịch khác.

1

Phát triển du lịch cộng đồng mang lại lợi ích cho chính người dân địa
phương, trong đó cộng đồng dân cư tại địa phương tham gia du lịch cộng đồng
với tư cách vừa là nhà tổ chức, vừa là người hưởng thụ, lại vừa chủ động cung
cấp các dịch vụ như nhà nghỉ, phương tiện vận chuyển, phục vụ ăn uống, bán
hàng lưu niệm, hỗ trợ du khách.
“Du lịch cộng đồng” (community based tourism, DLCĐ) đối với ngành du
lịch Việt Nam nói chung và du lịch vùng Tây Bắc nói riêng còn mới mẻ. Nhưng
với lợi thế văn hóa lâu đời, kho tàng di sản văn hóa vật thể, phi vật thể đa dạng,
độc đáo của cộng đồng các dân tộc cùng với vẻ đẹp nguyên sơ hùng vĩ của núi
rừng Tây Bắc, việc phát triển du lịch cộng đồng đang là hướng đi bền vững cho
du lịch Tây Bắc và du lịch Sơn La. Bởi Sơn La là một tỉnh miền núi Tây Bắc còn
nhiều khó khăn trong quá trình phát triển, vẫn là một trong tỉnh nghèo của cả
nước. Tuy nhiên, thiên nhiên cảnh quan, địa hình, khí hậu, bản sắc văn hóa dân
tộc độc đáo tạo ra lợi thế để Sơn La phát triển du lịch cộng đồng, trong đó huyện
Mộc Châu là điểm đến lý tưởng trong định hướng phát triển du lịch cộng đồng
của tỉnh Sơn La.
Nằm ở độ cao 1.050m so với mặt nước biển, Mộc Châu là cao nguyên lớn
trải dài khoảng 80km, rộng 25km với 1600ha đồng cỏ, là nơi tập trung nhiều nhất
tài nguyên du lịch của Sơn La và vùng núi Tây Bắc - Bắc Bộ (UBND huyện Mộc
Châu, 2017). Khí hậu là tài nguyên du lịch đặc biệt có tính đặc thù của Mộc
Châu. Ở giữa cao nguyên Mộc Châu là một vùng tiểu khí hậu với mùa hè mát mẻ
có nhiệt độ trung bình là 18ºC và mùa đông khô ráo hơn các vùng khác. Khi đến
Mộc Châu dù vào mùa hạ hay mùa đông đều có ấn tượng đẹp về vùng đất cao
nguyên này qua các di tích lịch sử như động Sơn Mộc Hương, rừng thông, chùa
Chiền Viên, thác Dải Yếm, đỉnh Phiêng Luông, và các bản văn hóa của người
Mông, người Dao ở Mộc Châu với những câu hát điệu múa khèn, các món ăn đặc
sản dân tộc và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ mang đậm bản sắc văn hoá lâu đời.
Tuy nhiên, loại hình du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu thời gian qua,

mới được tổ chức chủ yếu mang tính tự phát tại một số xã ở Mộc Châu, chưa
được tổ chức định hướng một cách bài bản, khoa học và nhất là yếu tố môi
trường chưa được chú ý, làm giảm đi sự hấp dẫn của loại hình du lịch khám phá.
Xuất phát từ những vấn đề lý luận và thực tiễn như trên, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu đề tài: “Phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La”.

2


1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại tại huyện
Mộc Châu, tỉnh Sơn La; từ đó đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển du
lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
(1) Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch cộng đồng;
(2) Đánh giá thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu,
tỉnh Sơn La;
(3) Phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch cộng đồng tại
huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La;
(4) Đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển du lịch cộng đồng
tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.
1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
(1) Du lịch cộng đồng là gì? Phát triển du lịch cộng đồng gồm những nội
dung gì?
(2) Kinh nghiệm phát triển du lịch cộng đồng trên thế giới và Việt Nam
như thế nào?
(3) Thực trạng phát triển du lịch cộng đồng của huyện Mộc Châu, tỉnh
Sơn La trong những năm qua ra sao?
(4) Những yếu tố nào ảnh hưởng đến phát triển du lịch cộng đồng tại

huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La?
(5) Những giải pháp nào nhằm đẩy mạnh phát triển du lịch cộng đồng tại
huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La?
1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHAM VI NGHIÊN CỨU
1.4.1. Đối tương nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu phát triển du lịch cộng đồng trong đó chủ thể là
các hộ hoạt động du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.

3


1.4.2. Phạm vi nghiên cứu
1.4.2.1. Phạm vi về nội dung
Do khuôn khổ thời gian có hạn, đề tài tiến hành nghiên cứu điểm tại hai xã
Đông Sang và xã Tân Lập, qua đó tiến hành phân tích các lợi thế của huyện Mộc
Châu trong việc phát triển du lịch cộng đồng làm cơ sở để đánh giá thực trạng
phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.
Phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch cộng đồng;
Đề xuất một số giải pháp đẩy mạnh phát triển du lịch cộng đồng tại
huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.
1.4.2.2. Phạm vi về không gian
Đề tại được thực hiện trên địa bàn huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.
1.4.2.3. Phạm vi về thời gian
+ Thời gian nghiên cứu và thực hiện đề tài bắt đầu từ tháng 10/2016 đến
tháng 10/2017.
+ Số liệu thứ cấp được thu thập trong 3 năm (2014 đến 2016), số liệu sơ
cấp được tiến hành điều tra từ cuối năm 2016 sang đầu năm 2017.
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
Luận văn đã góp phần hệ thống hóa các vấn đề lý luận về Phát triển, phát
triển du lịch cộng đồng gắn với khai thác các lợi thế của vùng/ địa phương. Luận

văn đã tổng hợp các bài học kinh nghiệm trong phát triển du lịch cộng đồng trên
thế giới và ở một số địa phương của Việt Nam, làm bài học cho vùng nghiên cứu.
Luận văn đã đánh giá được thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại
huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La; đã tiến hành phân tích những tiềm năng du lịch
gắn với những giá trị cộng đồng, làm căn cứ cho phát triển du lịch cộng đồng
Luận văn cũng tiến hành phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du
lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La, trong đó các yếu tố ảnh hưởng chủ
yếu đến phát triển du lịch cộng đồng tại huyện Mộc Châu, gồm có: (i) Điều kiện kinh
tế - xã hội; (ii) Chính sách phát triển du lịch; (iii) Khả năng cung ứng nhu cầu dịch vụ;
(iv) Yếu tố con người; và (v) Mức độ liên kết giữa các ngành liên quan.

Trên cơ sở đánh giá thực trạng và phân tích các yếu tố ảnh hưởng,
luận văn đã đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển du lịch
cộng đồng tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.

4


PHẦN 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
2.1.1. Các khái niệm
2.1.1.1. Khái niệm về phát triển
Trong lịch sử triết học, quan điểm siêu hình xem sự phát triển chỉ là sự
tăng giảm thuần túy về lượng, không có sự thay đổi về chất của sự vật; đồng thời,
nó cũng xem sự phát triển là quá trình tiến lên liên tục, không trải qua những
bước quanh co phức tạp.
Đối lập với quan điểm siêu hình, trong phép biện chứng khái niệm phát
triển dùng để chỉ quá trình vận động theo khuynh hướng đi từ thấp đến cao, từ
kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Như vậy, khái niệm phát triển không đồng
nhất với khái niệm vận động nói chung; đó không phải là sự biến đổi tăng lên

hay giảm đi đơn thuần về lượng hay sự biến đổi tuần hoàn lặp đi lặp lại ở chất cũ
mà là sự biến đổi về chất theo hướng hoàn thiện của sự vật.
Phát triển được coi như tiến trình của xã hội, là chuỗi những biến chuyển
có mối quan hệ qua lại với nhau. Phát triển theo khái niệm chung nhất là nâng
cao hạng phúc của người dân, bao hàm nâng cao các chuẩn mực sống, cải thiện
các điều kiện giáo dục, sức khoẻ, sự bình đẳng về cơ hội...Ngoài ra việc đảm bảo
các quyền về chính trị và công dân là những mục tiêu rộng hơn của phát triển.
(Mai Thanh Cúc và cs, 2005).
Trong kinh tế, phát triển là quá trình chuyển biến về mọi mặt của nền kinh
tế trong một thời kỳ nhất định, trong đó bao gồm cả sự tăng thêm về quy mô sản
lượng sản phẩm, sự hoàn thiện về cơ cấu nền kinh tế và việc nâng cao chất lượng
mọi mặt của cuộc sống. Đồng thời, phát triển còn là sự thay đổi theo chiều hướng
tích cực (Mai Thanh Cúc và cs, 2005).
Theo Phạm Vân Đình và Đỗ Kim Chung (1997) thì: Phát triển là việc
nâng cao phúc lợi của nhân dân, nâng cao tiêu chuẩn sống, cải thiện giáo dục, sức
khỏe và đảm bảo sự bình đẳng cũng như quyền của công dân. Phát triển còn
được định nghĩa là sự tăng bền vững về tiêu chuẩn sống, bao gồm tiêu dùng vật
chất, giáo dục, sức khỏe và bảo vệ môi trường.
Như vậy, phát triển là sự tăng lên về quy mô, làm tăng giá trị sản lượng
của vật chất, dịch vụ và sự biến đổi tích cực về cơ cấu kinh tế, tạo ra một cơ cấu

5


kinh tế hợp lý, đồng thời là quy luật tiến hoá, tiến trình đáp ứng nhu cầu ngày
càng tăng của xã hội.
2.1.1.2. Khái niệm về du lịch
“Du lịch” là một thuật ngữ được sử dụng phổ biến, thông dụng trên thế
giới. Tuy nhiên có rất nhiều quan điểm khác nhau về du lịch.
Theo Hiệp hội quốc tế các tổ chức du lịch IUOTO (International of Union

Official Travel Organization) ban đầu khái niệm du lịch chỉ được hiểu đơn thuần
là hoạt động của cá nhân, của nhóm người muốn di chuyển, rời khỏi nơi mình
đang sinh sống một thời gian ngắn đến một vùng khác để nghỉ ngơi, giải trí. Sau
này đi đến thống nhất, tất cả các hoạt động di chuyển của con người ở trong hay
ngoài nước trừ việc đi di cư, tìm việc làm hay xâm lược đề có ý nghĩa là du lịch.
Theo Tổ chức du lịch thế giới (World Tourism Organization) thì: Du lịch
bao gồm tất cả mọi hoạt động của những người du hành tạm trú với mục đích
tham quan, khám phá và tìm hiểu, trải nghiệm hoặc với mục đích nghỉ ngơi, giải
trí, thư giãn cũng như mục đích hành nghề và những mục đích khác nữa trong
thời gian liên tục nhưng không quá một năm ở bên ngoài môi trường sống định
cư nhưng loại trừ các du hành mà có mục đích chính là kiếm tiền.
Theo I. I. Pirogionic (1985): Du lịch là một dạng hoạt động của dân cư
trong thời gian rỗi liên quan với sự di chuyển và lưu lại tạm thời bên ngoài nơi cư
trú thường xuyên nhằm nghỉ ngơi, chữa bệnh, phát triển thể chất và tinh thần,
nâng cao trình độ nhận thức văn hóa hoặc thể thao kèm theo việc tiêu thụ những
giá trị về tự nhiên, kinh tế và văn hóa.
Theo Điều 4, Chương I, Luật du lịch Việt Nam năm 2005, ban hành ngày
14/6/2005: Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người
ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm
hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định.
Như vậy, du lịch là một khái niệm bao hàm nội dung kép. Du lịch vừa
mang ý nghĩa thông thường là việc di chuyển, đi lại của con người với mục đích
giải trí, nghỉ ngơi nhằm thoả mãn nhu cầu của con người. Mặt khác du lịch được
nhìn nhận dưới góc độ khác: là hoạt động gắn liền với kết quả kinh tế (sản xuất,
tiêu thụ) do chính nó tạo ra, là hiện tượng kinh tế - xã hội.

6


2.1.1.3. Khái niệm cộng đồng

Cộng đồng – một khái niệm lý thuyết cũng như thực hành xuất hiện vào
những năm 1940 tại các nước thuộc địa của Anh. Năm 1950, Liên hiệp quốc
công nhận khái niệm phát triển cộng đồng và khuyến khích các quốc gia sử dụng
khái niệm này như một công cụ để thực hiện các chương trình viện trợ quy mô
lớn về kĩ thuật, phương pháp và tài chính vào tập kỷ 50 – 60.
Trước hết, quan điểm về cộng đồng đề cập đến các yếu tố con người với
phạm vi địa lý, mối quan hệ và mục đích chung trong phát triển và bảo tồn cộng
đồng đó. Theo Keith và Ary (1998) thì “Cộng đồng là một nhóm người, thường
sinh sống trên cùng khu vực địa lý, tự xác định mình thuộc về cùng một nhóm.
Những người trong cùng một cộng đồng thường có quan hệ huyết thống hoặc
hôn nhân và có thể thuộc cùng một nhóm tôn giáo, một tầng lớp chính trị”
Như vậy, mặ
c dù các cộng đồng có thể có nhiều cái chung, nhưng sẽ trở nên phức tạp nếu cho
rằng họ là một nhóm đồng nhất. Các cộng đồng có thể bao gồm nhiều nhóm
riêng như nông dân và thị dân, người giàu và người nghèo, người định cư lâu và
người mới định cư... Các nhóm quyền lợi khác nhau trong một cộng đồng dường
như bị các thay đổi liên quan đến du lịch tác động đến một cách khác nhau. Các
nhóm ấy phản ứng trước những thay đổi đó như thế nào phụ thuộc vào mối quan
hệ họ hàng, tôn giáo, chính trị và các mối ràng buộc mạnh mẽ đã được phát triển
giữa các thành viên qua nhiều thế hệ. Tùy thuộc vào một vấn đề, một cộng đồng
có thể đoàn kết hay chia rẽ về tư tưởng hay hành động (United Nation Food and
Agriculture Organisation, 1990).
Khái niệm Cộng đồng (community) là một trong những khái niệm xã
hội học. Trong đời sống xã hội, khái niệm cộng đồng được sử dụng một cách
tương đối rộng rãi, để chỉ nhiều đối tượng có những đặc điểm tương đối khác
nhau về quy mô, đặc tính xã hội. Từ những khối tập hợp người, các liên minh
rộng lớn như cộng đồng châu Âu, cộng đồng các nước Ả Rập,... đến một
hạng/kiểu xã hội, căn cứ vào đặc tính tương đồng về sắc tộc, chủng tộc hay
tôn giáo,... như cộng đồng người Do Thái, cộng đồng người da đen tại
Chicago. Nhỏ hơn nữa, danh từ cộng đồng được sử dụng cho các đơn vị xã

hội cơ bản là gia đình, làng hay một nhóm xã hội nào đó có những đặc tính xã
hội chung về lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp, thân phận xã hội như nhóm

7


những người lái xa taxi, nhóm người khiếm thị,...
Khái niệm cộng đồng bao gồm các thực thể xã hội có cơ cấu tổ chức chặt
chẽ cho đến các tổ chức ít có cấu trúc chặt chẽ, là một nhóm xã hội có lúc khá
phân tán, được liên kết bằng lợi ích chung trong một không gian tạm thời, dài
hay ngắn như phong trào quần chúng, công chúng, khán giả, đám đông,...
Bên cạnh đó, còn có một cách nhìn nhận khác, coi cộng đồng như một đặc
thù chỉ có ở nền văn minh con người, ở đó con người hợp tác với nhau nhờ
những lợi ích chung.
2.1.1.4. Khái niệm du lịch cộng đồng
Thuật ngữ “Du lịch dựa vào cộng đồng” xuất phát từ hình thức du lịch
làng bản từ những năm 1970 ở các nước thuộc khu vực châu Âu, châu Mỹ và
châu Úc. Khách du lịch tham quan các làng bản, tìm hiểu về phong tục tập quán,
cuộc sống hoang dã, lễ hội, cũng có thể là một vài khách muốn khám phá hệ sinh
thái đa dạng, địa hình hiểm trở, nhiều núi cao vực sâu nhưng lại thưa thớt dân cư,
các điều kiện sinh hoạt đi lại và hỗ trợ rất khó khăn, nhất là đối với khách tham
quan. Những lúc như vậy, những khách này rất cần có sự trợ giúp như dẫn đường
để tránh lạc, nơi ở qua đêm, ăn uống đã được người dân bản xứ tạo điều kiện
giúp đỡ, cung cấp các dịch vụ; lúc đó, khách du lịch thường gọi là chuyến du lịch
có sự hỗ trợ của người bản xứ – đây là tiền đề cho phát triển loại hình du lịch dựa
vào cộng đồng.
Trên quan niệm nhấn mạnh đến vai trò chính của người dân địa phương
trong vấn đề phát triển du lịch ngay trên địa bàn họ quản lý, nhà nghiên cứu
Nicole Hausle và Wollfgang Strasdas đưa ra khái niệm: “Du lịch cộng đồng là
một hình thái du lịch trong đó chủ yếu là người dân địa phương đứng ra phát

triển và quản lý. Lợi ích kinh tế có được từ du lịch sẽ đọng lại nền kinh tế địa
phương” (Nicole Hausler and Wolfang Strasdas, 2000).
Cũng đề cao vai trò của cộng đồng trong quản lý du lịch, một quan
niệm khác cho rằng: “Du lịch cộng đồng là phương thức tổ chức du lịch đề
cao về môi trường, văn hóa xã hội. Du lịch cộng đồng do cộng đồng sở hữu
và quản lý, vì cộng đồng và cho phép khách du lịch nâng cao nhận thức và
học hỏi về cộng đồng, về cuộc sống đời thường của họ” (Respondsible
Ecological Social Tours, 1997).
Từ việc nghiên cứu các khái niệm về du lịch dựa vào cộng đồng, tiến sỹ

8


Võ Quế đã rút ra khái niệm Phát triển du lịch dựa vào cộng đồng trong cuốn sách
của mình: “Du lịch dựa vào cộng đồng là phương thức phát triển du lịch trong đó
cộng đồng dân cư tổ chức cung cấp các dịch vụ để phát triển du lịch, đồng thời
tham gia bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường, đồng thời cộng đồng
được hưởng quyền lợi về vật chất và tinh thần từ phát triển du lịch và bảo tồn tự
nhiên” (Võ Quế, 2006).
Theo Tiến sĩ – Kiến trúc sư Dương Đình Hiển – Viện Nghiên cứu phát
triển du lịch phân tích về du lịch cộng đồng: “Chúng ta phải hiểu ý nghĩa của du
lịch cộng đồng ở cả hai khía cạnh: Thứ nhất là khai thác được các giá trị văn hoá
bản địa. Thứ hai là tạo được công ăn việc làm, cải thiện thu nhập, nâng cao được
đời sống của cộng đồng và có ý nghĩa lớn trong xoá đói giảm nghèo. Để thành
công được điều này, chúng ta phải quan tâm đến lợi ích cộng đồng đầu tiên, từ đó
phát huy giá trị của văn hoá bản địa để phục vụ du khách”.
Tuỳ thuộc vào từng mục đích nghiên cứu, khu vực địa lý, tác giả khác
nhau mà DLCĐ có các định nghĩa và khái niệm khác nhau. Nhưng tựu chung lại
thì DLCĐ là loại hình du lịch mang lại cho du khách những trải nghiệm về cuộc
sống địa phương, trong đó các cộng đồng địa phương tham gia trực tiếp vào hoạt

động du lịch và thu được các lợi ích kinh tế - xã hội, chịu trách nhiệm bảo vệ tài
nguyên thiên nhiên, môi trường và văn hóa địa phương.
Trên thực tế, nhiều tài nguyên sinh thái và văn hóa quý báu của thế giới
tồn tại trong trạng thái bị đe dọa, các cộng đồng cư dân bản địa đang rất dễ bị tổn
thương. Du lịch cộng đồng là một hình thức du lịch sinh thái - văn hóa trong đó
nhấn mạnh sự phát triển của cộng đồng địa phương và cho phép người dân có
quyền tham gia và kiểm soát lớn hơn đối với sự vận hành và phát triển du lịch tại
địa phương, đề cao yếu tố giáo dục, nâng cao ý thức con người trong vấn đề bảo
vệ, bảo tồn thiên nhiên và bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa do con người
tạo ra đồng thời họ cũng là lực lượng chia sẻ nhiều lợi ích hơn từ hoạt động du
lịch. Du lịch cộng đồng nên tăng cường sử dụng bền vững và trách nhiệm tập thể,
nhưng nó cũng bao gồm các sáng kiến cá nhân trong cộng đồng hướng đến việc
quản lý các nguồn tài nguyên sao cho các nhu cầu kinh tế xã hội đều được thỏa
mãn trong khi vẫn duy trì được bản sắc văn hóa, các đặc điểm sinh thái, sự đa
dạng sinh học và hệ thống hỗ trợ đời sống.
DLCĐ được phân biệt với loại hình du lịch có tổ chức khác chủ yếu qua

9