I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------
CHU V N TÙNG
Tên
tài:
H
“ ÁNH GIÁ CH T L
NG N
C SINH HO T
VÀ
XU T GI I PHÁP X LÝ N
C C P CHO
GIA ÌNH T I XÃ KIM PH
NG, HUY N NH HOÁ,
T NH THÁI NGUYÊN”
KHOÁ LU N T T NGHI P
H
ào t o
: Chính quy
Chuyên ngành
:Khoa h c môi tr
Khoa
: Môi tr
Khoá h c
:2010 - 2014
Giáo viên h
IH C
ng
ng
ng d n : ThS. Nguy n Huy Trung
Thái Nguyên, n m 2014
L IC M
N
hoàn thành t t ch ng trình ào t o trong nhà tr ng v i ph ng
châm h c i ôi v i hành, m i sinh viên sau khi ra tr ng c n ph i chu n b
cho mình l ng ki n th c c n thi t, chuyên môn v ng vàng.
Th i gian th c t p t t nghi p là giai o n c n thi t i v i m i sinh viên
trong các tr ng chuyên nghi p, nh m h th ng l i toàn b ch ng trình ã
h c, v n d ng lý thuy t vào th c ti n. Qua ó sinh viên khi ra tr ng s hoàn
thành v ki n th c, lý lu n, ph ng pháp làm vi c, n ng l c công tác, nh m
áp ng nhu c u c a th c ti n và nghiên c u khoa h c.
cs
ng ý c a ban ch nhi m khoa Môi Tr ng em
c phân
công v th c t p t i xã Kim Ph ng, huy n nh Hóa,t nh Thái Nguyên, v i
tài nghiên c u: “ ánh giá ch t l ng n c sinh ho t và
xu t gi i
pháp x lý n c c p cho h gia ình t i xã Kim Ph ng, huy n nh
Hoá,t nh Thái Nguyên” K t thúc th c t p, hoàn thành
tài t t nghi p c ng
là hoàn thành khóa h c, nhân d p này em xin bày t lòng bi t n t i các Th y
giáo, Cô giáo trong khoa Môi Tr ng ã truy n t ki n th c quý báu trong
su t th i gian h c t p và rèn luy n t i Tr ng
i h c Nông Lâm – Thái
Nguyên. Em xin chân thành c m n các cán b xã Kim Ph ng,huy n nh
Hóa,t nh Thái Ngyên ã nhi t tình giúp
em trong su t th i gian th c t p.
c bi t em xin bày t lòng bi t n Th y giáo Ths: Nguy n Huy Trung ã
nhi t tình ch b o, h ng d n em hoàn thành tài t t nghi p này. M c dù b n
thân em có nhi u c g ng, song do ki n th c và th i gian có h n, b c u làm
quen v i ph ng pháp nghiên c u, nên khóa lu n c a em không tránh kh i
nh ng h n ch và thi u sót. Em r t mong
c s óng góp c a các th y, cô
giáo, b n bè ng viên khóa lu n c a em
c hoàn ch nh h n.
Em xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, ngày 28 tháng 4 n m 2014
Sinh viên
Chu V n Tùng
DANH M C CÁC T
VI T T T
ADB
: Ngân hàng Châu Á
BYT
:B Yt
BTNMT
: B Tài nguyên và Môi tr
DTTN
: Di n tích t nhiên
DDT C
: Di dân tái
GPMB
: Gi i phóng m t b ng
HVS
: H p v sinh
H ND
:H i
KQPT
: K t qu phân tích
MTQG
: M c tiêu qu c gia
MTTQ
: M t tr n t qu c
NN & PTNN
: Nông nghi p và Phát tri n nông thôn
QCVN
: Quy chu n Vi t Nam
TCVN
: Tiêu chu n Vi t Nam
TW
: Trung
TDTT
: Th d c th thao
TCCP
: Tiêu chu n cho phép
UNDP
: Ch
UNICEF
: Qu Nhi
UBND
: y ban nhân dân
VSMT
: V sinh môi tr
WB
: Ngân hàng th gi i
YTDP
: Y t d phòn
ng
nh c
ng nhân dân
ng
ng trình phát tri n c a Liên H p Qu c
ng Liên H p Qu c
ng
DANH M C CÁC B NG
B ng 3.1: Ch tiêu và ph
ng pháp phân tích n
B ng 4.1: S dân s d ng n
c sinh ho t ....................... 26
c sinh ho t HVS trên
a bàn xã n m 2013 .... 33
B ng 4.2: K t qu
ánh giá ch t l
ng n
c Gi ng ào ............................... 35
B ng 4.3: K t qu
ánh giá ch t l
ng n
c Gi ng Khoan .......................... 38
B ng 4.4: K t qu
ánh giá ch t l
ng n
c Máy ........................................ 41
B ng 4.5: Ý ki n ng
i dân khi s d ng n
c sinh ho t .............................. 44
DANH M C CÁC HÌNH
Hình 4.1: Bi u
c c u hi n tr ng s d ng
Hình 4.2: Bi u
ch tiêu n
c gi ng khoan G 1 ....................................... 37
Hình 4.3: Bi u
ch tiêu n
c gi ng khoan G 2 ....................................... 37
Hình 4.4: Bi u
ch tiêu n
c gi ng khoan G 3 ....................................... 38
Hình 4.5: Bi u
ch tiêu n
c gi ng khoan GK1 ...................................... 40
Hình 4.6: Bi u
ch tiêu n
c gi ng khoan GK2 ....................................... 40
Hình 4.7: Bi u
ch tiêu n
c gi ng khoan NM1 ...................................... 42
Hình 4.8: Bi u
ch tiêu n
c gi ng khoan NM2 ...................................... 43
Hình 4.9: B l c n
t n m 2013 .......................... 29
c h gia ình ................................................................ 46
M CL C
Ph n 1:M
U .................................................................................................. 1
1.1. Tính c p thi t c a
tài........................................................................ 1
1.2. M c ích, m c tiêu và yêu c u c a
tài ............................................. 1
1.2.1. M c ích nghiên c u .................................................................... 1
1.2.3. M c tiêu nghiên c u ..................................................................... 2
1.2.4. Yêu c u nghiên c u ...................................................................... 2
1.3. Ý ngh a c a
tài ................................................................................. 2
Ph n 2:T NG QUAN TÀI LI U ........................................................................ 3
2.1. C s khoa h c ..................................................................................... 3
2.1.1. C s lý lu n................................................................................. 3
2.1.2. C s th c ti n.............................................................................. 7
2.1.3. C s pháp lý................................................................................ 8
2.2. Tình hình s d ng n
c sinh ho t trên th gi i ................................... 10
2.3. Tình hình s d ng n
c
Tình hình s d ng n
c ........................................................................ 13
2.3.2. Hi n tr ng môi tr
2.33. Tài nguyên n
Vi t Nam .................................................. 13
ng n
c m t và nh ng thách th c trong t
2.3.4. Tình hình cung c p n
ng trình n
ng lai .......... 17
c s ch..................................................... 18
2.3.5. Th c tr ng qu n lý ch t l
2.4. Ch
c........................................................ 14
ng n
c sinh ho t nông thôn
2.4.2. Ch
ng trình n
2.4.2. Ch
ng trình cung c p n
c ........................................... 19
vi t nam ............................ 21
c sinh ho t nông thôn
vi t nam .................... 21
c sinh ho t nông thôn xã Kim Ph
ng
............................................................................................................. 22
Ph n 3:
3.1.
IT
it
3.1.1.
NG, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN C U ..... 24
ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u .................................... 24
it
ng nghiên c u ................................................................. 24
3.1.2. Ph m vi nghiên c u .................................................................... 24
3.1.3.
a i m và th i gian nghiên c u ............................................... 24
3.2. N i dung nghiên c u .......................................................................... 24
3.2.1. i u ki n t nhiên, kinh t -xã h i c a xã Kim Ph
ng, huy n
nh Hóa, t nh Thái Nguyên. ............................................................... 24
3.2.2. T ng quan hiên tr ng s d ng, và qu n lý n
Kim Ph
ng, huy n
3.2.3. ánh giá ch t l
c sinh ho t c a xã
nh Hóa, t nh Thái Nguyên. ............................... 24
ng ngu n n
c sinh ho t c a xã Kim Ph
ng,
huy n
nh Hóa,t nh Thái Nguyên. ...................................................... 24
3.2.4.
xu t m t s gi i pháp x lý n
Kim Ph
ng, huy n
3.3. Ph
c c p cho h gia ình t i xã
nh Hóa, t nh Thái Nguyên. ............................... 25
ng pháp nghiên c u .................................................................... 25
3.3.1. Ph
ng pháp thu th p và t ng h p thông tin ............................... 25
3.2.2. Ph
ng pháp l y m u phân tích trong phòng thí nghi m ............ 25
3.2.3. Ph
ng pháp ánh giá, so sánh ................................................... 26
Ph n 4:K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ..................................... 27
4.1. i u ki n t nhiên, kinh t -xã h i c a xã Kim Ph
ng, huy n
nh
Hóa, t nh Thái Nguyên .............................................................................. 27
4.1.1. i u ki n t nhiên ...................................................................... 27
4.1.2.
i u ki n kinh t -xã h i............................................................. 30
4.1.3.Hi n tr ng c s h t ng .............................................................. 31
4.2. T ng quan hiên tr ng s d ng, và qu n lý n
Ph
ng, huy n
c sinh ho t c a xã Kim
nh Hóa, t nh Thái Nguyên ............................................. 33
4.2.1. Hi n tr ng ch t l
ng n
4.2.2. Hi n tr ng qu n lý n
4.3. ánh giá ch t l
c sinh ho t ......................................... 33
c sinh ho t .............................................. 34
ng ngu n n
c sinh ho t c a xã Kim Ph
ng, huy n
nh Hóa,t nh Thái Nguyên ...................................................................... 35
4.3.1. ánh giá ch t l
ng n
c sinh ho t thông qua m u n
c phân
tích ..................................................................................................... 35
4.1.2. ánh giá thông qua ý ki n ng
4.4.
Ph
xu t m t s gi i pháp x lý n
ng, huy n
i dân s d ng ............................ 43
c c p cho h gia ình t i xã Kim
nh Hóa, t nh Thái Nguyên. ............................................ 45
4.4.1. N
c gi ng khoan....................................................................... 45
4.4.2. N
c gi ng ào .......................................................................... 48
4.4.3. N
c máy ................................................................................... 49
Ph n 5:K T LU N VÀ KI N NGH ............................................................... 50
5.1. K t lu n .............................................................................................. 50
5.2. Ki n ngh ............................................................................................ 51
TÀI LI U THAM KH O ................................................................................... 52
1
Ph n 1
M
1.1. Tính c p thi t c a
tài
Trong các di n àn v n
nh
Vi t Nam thì ch t l
thi u n
c s ch
U
c s ch và môi tr
ng n
c s ch ang trong giai o n báo
thôn thì vi c cung c p n
tn
c s ch ch
c mà ng
Tuy Vi t Nam ã
t
c t p trung.T i các vùng nông
m c h n 30%, ây là con s quá nh
i dân nông thôn chi m g n 2/3 dân s c n
c.
t ti n b nhanh chóng trong vi c c i thi n tình hình c p
c vào nh ng th p k qua, song nhi u n i Vi t Nam,
có nhi u
,
ng h p ngo i l . T i Vi t Nam, hi n
ch có kho ng 60% ô th có h th ng c p n
n
ng
s d ng ang là áp l c chung c a nhi u qu c gia trên th
gi i, trong ó Vi t Nam không ph i là tr
so v i m t
ng g n ây trên th gi i c ng
c bi t là nh ng vùng
ng bào dân t c thi u s sinh s ng và nh ng c ng
thôn vùng xa vùng sâu và th
ng dân c nông
ng là nghèo nh t ã b t t h u.
Tình tr ng thi u n c s ch ph c v cho sinh ho t hàng ngày là nguyên nhân
ch y u gây ra nh ng h u qu n ng n v s c kh e
làm rõ h n v hi n tr ng s d ng n
Kim Ph
ng, t
t tiêu chu n v v sinh môi tr
t c a ng
i dân.Nh m góp ph n c i thi n
ng tr
l
ng n
i s ng con ng i.
c sinh ho t c a ng
ó tìm ra gi i pháp và nâng cao hi u qu ch t l
sinh ho t,
b o v môi tr
iv i
ng cho ng
i dân
a ph
t i xã Kim Ph
ng, huy n
ng n
c
ng và phù h p v i i u ki n kinh
i s ng, nâng cao s c kh e và
ng.
c th c tr ng v tình hình n
c sinh ho t và
i dân Xã
c s ch ó, vi c:“ ánh giá ch t
xu t gi i pháp x lý n
c c p cho h gia ình
nh Hoá,t nh Thái Nguyên” là hêt s c c n thi t
và c p bách hi n nay.
1.2. M c ích, m c tiêu và yêu c u c a
tài
1.2.1. M c ích nghiên c u
ánh giá ch t l
cho h gia ình.
ng n
c sinh ho t và
xu t gi i pháp x lý n
cc p
2
1.2.2. M c tiêu nghiên c u
- T ng quan hi n tr ng s d ng n
c và ch t l
ng n
c sinh ho t c a
các h gia ình;
- ánh giá
c ch t l
ng c a ngu n n
c ng
i dân trên
a bàn hi n
ang s d ng;
tr
a ra các gi i pháp x lý ngu n n
ng cho ng
phù h p v i
i dân Xã Kim Ph
nh h
ng, huy n
c
t tiêu chu n v sinh môi
nh Hoá, t nh Thái Nguyên,
ng phát tri n kinh t - xã h i c a
a ph
ng.
1.2.3. Yêu c u nghiên c u
- ánh giá
ng
i dân,
c hi n tr ng n
xu t gi i pháp c p n
c sinh ho t và s d ng n
c cho ng
c sinh ho t c a
i dân.
- Ch p hành úng tiên chu n, quy chu n v n
c s ch dùng cho sinh
ho t (QCVN 02: 2009/BYT);
- Các s li u thu th p
-M un
c nghiên c u ph i
- Nh ng ki n ngh
a ph
c ph n ánh trung th c và khách quan;
i di n cho khu v c nghiên c u.
a ra ph i phù h p v i th c tr ng, tình hình c a
ng.
1.3. Ý ngh a c a
tài
* Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c:
- Là c h i giúp sinh viên bi t cách nghiên c u khoa h c, áp d ng nh ng
ki n th c ã h c c a nhà tr
ng vào th c t ;
- Nâng cao ki n th c th c t ;
- B sung t li u cho h c t p;
- Tích l y kinh nghi m cho công vi c sau khi ra tr
ng.
* Ý ngh a th c ti n:
- ánh giá
c ch t l
ng n
c sinh ho t và nhu c u s d ng n
ho t c a xã, ph c v cho công tác qu n lý,b o v và
n
c c pcho các h gia ình trên
- Ch ra
ho t
xu t gi i pháp x lý
a bàn xã.
c nh ng khó kh n, t n t i trong quá trình c p n
xu t nh ng gi pháp th c hi n tôt ch
ho t c a xã.
c sinh
ng trình c p n
c sinh
c sinh
3
Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c
2.1.1. C s lý lu n
2.1.1.1. T m quan tr ng c a n
N
ho t
c
c là tài nguyên vô cùng quý giá, là y u t không th thi u cho m i
ng s ng trên trái
t. N
c tham gia vào thành ph n c u trúc sinh
quy n, i u hòa các y u t khí h u,
nh ng nhu c u a d ng c a con ng
t ai và sinh v t. N
c còn áp ng
i trong sinh ho t hàng ngày, t
cho nông nghi p, s n xu t công nghi p, s n xu t i n n ng, giao thông
th y và t o ra nhi u c nh quan
c là vô cùng quý giá nh ng không ph i là
m t lo i tài nguyên vô t n. M c dù l
ng n
chi m 3% t ng tr
ng n
l
ng. Nh ng hi n nay ngu n n
ng cho ng
tra ánh giá v các h th ng cung c p n
ng n
c chi m 97% b m t Trái
c có th dùng cho sinh ho t và s n xu t là r t ít, ch
nhi m tr m tr ng, gây nh h
ch t l
ng
p [14].
Tuy ngu n tài nguyên n
t nh ng l
i tiêu
c này ang b ô
i s d ng. Do v y, vi c i u
c sinh ho t hi n có
xác
nh
c và nh ng thu n l i, khó kh n c a t ng h th ng cung
c p s góp ph n nâng cao hi u qu s d ng, qu n lý c ng nh ch t l
cu c s ng c a ng
i dân
c
m b o h n [12].
2.1.1.2. Khái ni m ô nhi m ngu n n
Ô nhi m n
c là s thay
– hóa h c – sinh h c c a n
làm cho ngu n n
c
i theo chi u h
ng x u i các tính ch t v t lý
c, v i s xu t hi n các các ch t l
c tr nên
ng
c h i v i con ng
th l ng, r n
i và sinh v t. Làm gi m a
d ng sinh v t th y sinh.
Hi n ch
ng châu Âu v n
i nói chung do con ng
i
c a
nh ngh a: “Ô nhi m n
i v i ch t l
ng n
c là s bi n
c, làm nhi m b n n
c và
4
gây nguy hi m cho con ng
cho
i, cho công nghi p, nuôi cá, ngh ng i, gi i trí,
ng v t nuôi và các loài hoang dã”.
Hi n t
ng ô nhi m n
c x y ra khi các lo i hoái ch t
c h i, các
l i vi khu n gây b nh, virut, kí sinh trùng phát sinh t các ngu n th i
khác nhau nh ch t th i công nghi p t các nhà máy s n xu t, các lo i
rác th i t
c a các b nh vi n, các lo i rác th i sinh ho t bình th
c a con ng
i hay hóa ch t, thu c tr sâu, phân bón h u c ... s d ng
trong s n xu t nông nghi p
xu ng d
ng
i
c
y ra ao, h , sông, su i ho c ng m
t mà không qua x lý ho c v i kh i l
quá kh n ng t
ng quá l n v
t
i u ch nh ho c t làm s ch c a các lo i ao, h , sông,
su i [14].
“Ô nhi m ngu n n
c” là s thay
thành ph n sinh h c c a n
thu t cho phép, gây nh h
2.1.1.3. Khái ni m n
N
c không phù h p v i tiêu chu n, quy chu n k
ng x u
n con ng
i và sinh v t [10].
c h p v sinh
c h p v sinh: là n
các yêu c u ch t l
i tính ch t v t lý, tính ch t hóa h c,
c
c s d ng tr c ti p ho c sau l c th a mãn
ng: không màu, không mùi, không v l , không ch a các
thành ph n có th gây nh h
ng t i s c kh e con ng
i, có th dùng
n
u ng sau khi un sôi.
nh ngh a này còn
h
nh tính, c n k t h p v i nh ng quan sát theo
ng sau ây:
Gi ng ào h p v sinh:
- Gi ng ào ph i n m cách nhà tiêu, chu ng gia súc ho c ngu n gây ô
nhi m khác ít nh t 10 m.
- Thành gi ng cao t i thi u 0,6 m
buy sâu ít nh t 3 m k t m t
c xây b ng g ch, á, ho c th
t.
Sân gi ng ph i làm b ng bê tông ho c lát g ch, á, không b n t n .
ng
5
Gi ng khoan h p v sinh:
- Gi ng khoan ph i n m cách nhà tiêu, chu ng gia súc ho c ngu n gây ô
nhi m khác ít nh t 10 m.
- N n gi ng ph i lát g ch, á ho c làm b ng bê tông, không b n t n .
Các ngu n n
-N
ho c
c h p v sinh khác:
c su i ho c n
c m t không b ô nhi m b i các ch t th i c a ng
i
ng v t, hóa ch t, thu c b o v th c v t ho c các ch t th i công nghi p,
làng ngh .
-N
cm a
(sau khi ã x n
r a s ch tr
-N
c thu h ng t mái ngói, mái tôn, tr n nhà b ng bê tông
c b i b n tr
c khi thu h ng) trong b ch a, lu ch a
c
c khi thu h ng.
c m ch l là ngu n n
c ng m xu t l t khe núi á và núi
không b ô nhi m b i ch t th i c a ng
i ho c
t
ng v t, hóa ch t, thu c b o
v th c v t ho c các ch t th i công nghi p, làng ngh [2].
2.1.1.4. Các khái ni m v n
Khái ni m v n
c s ch
Có r t nhi u khái ni m v n
nhau v n
N
tan
c s ch, d
i ây là m t s khái ni m khác
c s ch:
c s ch là n
v khác th
c s ch
m b o các yêu c u sau: là n
c
ng gây khó ch u cho ng
c h i cho con ng
i u ng, không có các ch t tan và không
i, không có các vi khu n gây b nh và không gây tác
ng x u cho s c kh e ng
Các ngu n n
c không có màu, mùi
c
i s d ng.
t tiêu chu n n
c s ch cho sinh ho t, n u ng
c chia nh sau:
-N
n
c s ch c b n: là ngu n n
c s ch và
N
c có i u ki n
c ki m tra theo dõi ch t l
c c p qua
ng th
ng ng t nhà máy n
m b o ch t l
ng xuyên g m:
c ho c tr m c p n
c.
ng
6
-N
c gi ng khoan t ng nông ho c sâu có ch t l
c s d ng th
-N
ch
nh và
ng xuyên.
c s ch quy
c: g m các ngu n n
o Qu c gia v c p n
c sau (theo h
ng d n c a Ban
c s ch và VSMTNT):
N
c máy ho c n
N
c gi ng khoan có ch t l
N
c m a h ng và tr s ch.
N
c m t (n
-N
ng t t, n
c c p t các tr m b m n
ng t t và n
c.
nh.
c sông, su i, ao) có x lý b ng l ng trong và ti t trùng
c s ch là n
c có ch t l
ng áp ng quy chu n k thu t v n
c
s ch c a Vi t Nam [10].
Khái ni m n
N
c s ch là n
c s ch áp ng quy chu n Vi t Nam
c có ch t l
ng áp ng quy chu n k thu t v n
c
s ch c a Vi t Nam (QCVN 01:2009/BYT – Quy chu n k thu t qu c gia
v ch t l
ng n
c n u ng hay QCVN 02:2009/BYT – Quy chu n k thu t
qu c gia v ch t l
ng n
c sinh ho t, ban hành theo thông t s 04/2009/TT
– BYT và 05/2009/TT – BYT ngày 17/06/2009).
- N
c s ch này có th l y t các ngu n sau:
Ngu n n
c máy c p t các c s c p n
c t p trung.
Ngu n n
c do cá nhân và h gia ình t khai thác n
c
dùng cho
sinh ho t.
- Giám sát tr
ch tiêu thu c m c
c khi
a ngu n n
c vào s d ng:xét nghi m t t c các
A, B do c s cung c p n
c th c hi n,
nh k giám
sát là:
i v i các ch tiêu thu c m c
A:
a) Xét nghi m ít nh t 01 l n/03 tháng do c s cung c p n
c th c hi n;
b) Ki m tra, giám sát, xét nghi m ít nh t 01 l n/06 tháng do các c quan
có th m quy n th c hi n, c th nh sau:
7
L ym un
c t i 100% các c s cung c p n
c trên
a bàn
c
giao qu n lý;
L ym un
thác
c ng u nhiên
iv in
c do cá nhân, h gia ình t khai
s d ng cho m c ích sinh ho t.
i v i các ch tiêu thu c m c
B:
a) Xét nghi m ít nh t 01 l n/06 tháng do c s cung c p n
c th c hi n;
b) Ki m tra, giám sát, xét nghi m ít nh t 01 l n/n m do c quan nhà
n
c có th m quy n th c hi n, c th nh sau:
L ym un
c t i 100% các c s cung c p n
c trên
a bàn
c
giao qu n lý;
L ym un
thác
c ng u nhiên
iv in
s d ng cho m c ích sinh ho t [3].
2.1.1.5. Khái ni m v ngu n n
Là ngu n n
n
c do cá nhân, h gia ình t khai
c sinh ho t
c có th cung c p n
c sinh ho t ho c có th x lý thành
c sinh ho t [14].
2.1.2. C s th c ti n
N
ang
n
c s ch cho ng
i dân nói chung và cho các ô th nói riêng là v n
c xã h i h t s c quan tâm,
c nh hi n nay, n
c bi t trong công cu c
i m i
t
c s ch còn là m t trong nh ng tiêu chí th hi n v n
minh c a xã h i.
i u tra, xác
n
nh th c nh ng thu n l i và khó kh n trong vi c cung c p
c sinh ho t và nh c u s d ng n
gi pháp nh m thúc
c c a ng i dân góp ph n
y nhanh t l c p n c sinh ho t cho xã Kim Ph
t ng lai b ng nh ng lo i hình tiên ti n, công ngh hi n
n
d c
c t p trung.
n ng
nh n th c
a ra nh ng
ng th i k t qu c a
i nh : h th ng c p
tài góp ph n ph bi n, tuyên truy n, giáo
i dân v t m quan trong c a n
c vai trò c a vi c dùng n
ng trong
c s ch, giúp ng
c s ch ó là:
i dân nông thôn
8
- Nâng cao i u ki n s ng cho ng
d ng các công trình c p n
c hi n
và nông thôn, góp ph n thúc
i dân thông qua vi c cung c p và s
i, làm gi m b t s cách bi t gi a ô th
y công nghi p hóa và hi n
i hóa nông
nghi p và nông thôn.
- T ng c
ng s c kh e cho ng
các b nh liên quan
nn
nâng cao ý th c c a ng
i dân nông thôn b ng cách gi m thi u
c sinh ho t nh c i thi n vi c c p n
i dân.
- Gi m tình tr ng ô nhi m môi tr
cá nhân, nhà c a
c s ch và
ng: có ngu n n
c v sinh s ch s , môi tr
tình tr ng ô nhi m môi tr
c sinh ho t t t thì
ng s ng trong lành, nên gi m
ng.
2.1.3. C s pháp lý
Trong nh ng n m qua, h th ng pháp lu t v b o v tài nguyên n
ngày càng
c
c b sung và hoàn thi n, ã phát huy vai trò tích c c trong vi c
thông qua m i ngu n l c c a toàn xã h i và vi c b o v tài nguyên n
- Lu t B o v môi tr
ng c a n
c.
c C ng Hòa Xã H i Ch Ngh a Vi t
Nam s 52/2005/QH11 ngày 29 tháng 11 n m 2005.
- Lu t Tài nguyên n
c c a Qu c H i s 17/2012/QH13 ngày 21 tháng 6
n m 2012.
- Các ngh
c quan TW,
nguyên n
Ngh
v vi c h
nh, thông t , quy t
a ph
nh, ch th và v n b n c a Chính ph ,
ng liên quan
n công tác b o v môi tr
ng, tài
c:
inh 80/2006/N -CP ban hành ngày 09/08/2006 c a Chính ph
ng d n thi hành m t s
Ngh
ph v s a
ng.
nh 21/2008/N -CP ban hành ngày 08/02/2008 c a Chính
i và b sung m t s
Chính ph v vi c quy
B o v môi tr
i u c a Lu t B o v môi tr
ng.
nh và h
i u c a ngh
nh 80/2006/N -CP c a
ng d n thi hành m t s
i u c a Lu t
9
Ngh
nh 34/2005/N -CP c a chính ph v vi c quy
ph m hành chính trong l nh v c tài nguyên n
Ngh
nh 117/N
ng.
nh 149/2004/N -CP c a chính ph v vi c c p phép th m dò,
khai thác, s d ng tài nguyên n
Ngh
c.
–CP ngày 31/12/2009 c a Chính ph v x lý vi
ph m pháp lu t trong l nh v c b o v môi tr
Ngh
c, x th i vào ngu n n
c.
nh s 162/2003/N -CP v/v ban hành quy ch thu th p, qu n lý,
khai thác, s d ng d li u, thông tin v tài nguyên n
Thông t
H
nh x ph t vi
s
40/2005/TT-BTC c a B
ng d n c ch tài chính áp d ng
c.
Tài Chính ngày 25-5-2005
i v i các d án c p n
c s ch s d ng
ngu n v n H tr phát tri n chính th c (ODA).
Thông t
liên t ch s : 04/2013/TTLT-BNNPTNT-BTC-BKH T c a
B Nông nghi p và phát tri n nông thôn – B Tài chính – B K ho ch và
u t v vi c h
ng d n ch
qu n lý, s d ng kinh phí ngân sách Nhà
n
c chi cho Ch
tr
ng nông thôn giai o n 2012-2015.
Quy t
ng trình m c tiêu qu c gia N
nh 02/2008/Q -UBND v vi c quy
c s ch và V sinh môi
nh ch
thu, n p, qu n
lý và s d ng l phí c p phép th m dò, khai thác, s d ng tài nguyên n
th i vào ngu n n
Quy t
c và hành ngh khoan n
c.
nh 35/2002/Q -BKHCNMT ngày 25/06/2002 c a B
khoa h c, công ngh và môi tr
tr
c, x
ng v vi c ban hành tiêu chu n môi
ng Vi t Nam.
Quy t
nh s 22/2006 /Q -BTNMT ngày 18/12/2006 c a B Tài
nguyên và Môi tr
môi tr
ng.
ng v vi c b t bu c áp d ng tiêu chu n Vi t Nam v
10
Quy t
nh 2570/Q -BNN-TCTL n m 2012 phê duy t i u ch nh B
ch s và tài li u h
và V sinh môi tr
ng d n tri n khai công tác theo dõi, ánh giá N
ng nông thôn.
Ch th s 02/2004/CT-BTNMT c a B Tài nguyên và Môi tr
t ng c
ng công tác qu n lý tài nguyên n
- Các TCVN liên quan
Tiêu chu n v sinh n
Tiêu chu n v sinh n
B tr
c s ch
n ch t l
cd
ng n
i
ng v
t.
c sinh ho t:
c c p sinh ho t (TCVN 5502:2003).
c n u ng (Ban hành kèm theo quy t
nh c a
ng B Y t s 1329/2002/Q - BYT ngày 18/04/2002).
Tiêu chu n n
c s ch (Ban hành kèm theo quy t
nh c a B tr
ng
QCVN 01:2009/BYT – Quy chu n k thu t qu c gia v ch t l
ng
B Y t s 09/2005/Q - BYT ngày 11/03/2005).
- Các QCVN liên quan
n
n ch t l
ng n
c sinh ho t:
c n u ng.
QCVaN 02:2009/BYT – Quy chu n k thu t qu c gia v ch t l
n
c sinh ho t.
QCVN 08:2008/BTNMT – Quy chu n k thu t qu c gia v ch t l
n
ng
c ng m.
2.2. Tình hình s d ng n
T ng s n l
ng n
c sinh ho t trên th gi i
c trên th gi i g m 97,5% và ch có 2,5% n
Trong 2,5% này ch có 0,4% n
trong không khí, 30,1% n
r ng
n
ng
c m t.
QCVN 09:2008/BTNMT – Quy chu n k thu t qu c gia v ch t l
n
ng
c ng t.
c m t g m sông ngòi ao h và h i n
c
c ng m và ph n còn l i là nh ng t ng b ng tr i
B c và Nam c c và sau cùng trong 0,45% n
c ao h , 1,6% sông ngòi, 12,2% n
c m t trong ó có 67,4%
c ã th m vào
t, 9,5% h i n
trong không khí và ph n còn l i g m các vùng ât ng p n
c. S phân b
c
11
n
c trên th gi i hoàn toàn không
ng
u do i u ki n
a lý c a t ng
vùng. Theo th ng kê m i nh t c a Liên H p Qu c, tình tr ng khan hi m n
nh h
ng
n 1/3 s ng
i
m i châu l c trên th gi i. Tình hình ngày càng
tr nên t i t h n khi nhu c u s d ng n
ô th hóa, t ng vi c s d ng n
nghi p. M t s n
c
c t ng cùng v i vi c t ng dân s ,
c trong các h gia ình và trong ngành công
c ang trong tình tr ng h n hán kéo dài và trong t
ng lai
g n h n hán và sa m c hóa s còn nghiêm tr ng. G n 1/5 dân s th gi i,
kho ng 1,2 t ng
i s ng trong khu v c khan hi m ngu n n
c t nhiên.
Theo ánh giá c a Ngân hàng th gi i (WB) trong 10 n m t i ch riêng khu
v c Châu Á ã ph i c n ít nh t 157 t USD
sinh ho t c ng nh các thi t b làm s ch n
gi i quy t vi c cung c p n
c
c.
Theo các nhà quan sát 90% dân s s ng trên 145 qu c gia chia s nhau
trong vi c dùng các ngu n n
c thì m t cu c chi n tranh v n
tránh kh i. Tuy v y, UNDP tin r ng trong t
chi n tranh v n
ng lai s không có nguy c
c. Trong vòng 50 n m qua, theo th ng kê có 37 cu c xung
t gi a các qu c gia liên quan
vùng Trung
nv n
ngu n n
ông. Do ó 200 b n hi p
c, 30 trong s
c gi i quy t qua h p tác và
Tình tr ng khan hi m n
c b t bu c m i ng
c ch a qua x lý, ch t l
ng n
nguy c m c các b nh tiêu ch y nh : t , ki t l , th
Ch
ng trình Môi tr
h u và vi c con ng
tình tr ng khai thác n
c
i ph i s d ng các ngu n
i trên th gi i ph i s
c kém có th làm t ng
ng hàn,...
ng Liên H p Qu c (UNEP) cho bi t, bi n
i s d ng n
th gi i ngày càng khát n
nn
i tho i [11].
c n u ng không an toàn. Hi n có 884 tri u ng
d ng các ngu n n
c
i c n ngu n
c s ch ngày càng cao nh ng mâu thu n v quy n l i liên quan
s ch ã
n
ó x y ra
c v vi c ki m soát ngu n n
chung ã kí k t. Theo b ng báo cáo c a UNDP m c dù s ng
n
c s không
i khí
c phung phí là nguyên nhân chính khi n
c. Do không qu n lý t t vi c s
c m t cách b a bãi khi n ngu n n
d ng n
c và
c ng m ngày m t
12
thi u h t. H n n a s gia t ng dân s kéo theo nhu c u c n ph i phát tri n
nông nghi p, do ó vi c t n d ng ngu n n
m t nguy c c n ki t n
c trong t
c nh t là ngu n n
ng lai. Tr
c ng m s là
c m t các qu c gia phát tri n
ph i tr c di n v i n n gia t ng dân s vì không có kh n ng ng n ch n m c
sinh s n c a ng
hi m ngu n n
T i
ng m n
i dân, các n
c này s là n n nhân
u tiên c a n n khan
c.
n
, nghiên c u c a ngân hàng th gi i d báo 60% ngu n n
c này có nguy c b c n ki t trong vòng 20 n m t i. Bi n
gây h n hán
c h n nh ng gì t nhiên có th cung c p
hình s càng tr nên tr m tr ng khi tình tr ng m lên toàn c u s d n
m a th p h n, n
c b c h i nhi u và làm thay
ra ngày 9/11/2007, ch
a ra nh ng con s
áng lo ng i: 1,1 t ng
c s ch. Trong b n báo cáo
i ch a
c s d ng n
c s ch m i ngày cho
cn
c b n. Hàng tri u ph n hàng ngày ph i m t nhi u gi
c c n thi t cho gia ình và các c dân trong khu v c dân
tt 5
n 10 l n so v i các vùng khác. B n
c tính r ng m i n m Châu Phi lãng phí kho ng 5% t ng s n l
qu c n i do s thi u h t ngu n n
c và tác h i kh ng khi p c a tình tr ng thi u n
n nay hi m h a thi u
c s ch ít
trong các h i ngh qu c t , k c các h i ngh bàn v v n
b i c nh n m 2012
ng
c s ch [11].
Tình hình th gi i áng lo ng i, th nh ng cho
n
c s ch,
c các i u ki n v sinh .
t ra yêu c u cung c p 20 lít n
nghèo c a thành ph tr ti n
báo cáo
ng
i nghèo nh t. M i n m 1,8 tri u tr em ch t do s nhi m khu n
truy n qua ngu n n
tìm
nl
ng trình phát tri n c a Liên H p Qu c ( UNDP ) ã
i v n ch a ti p c n
Theo ó, UNDP
c. Tình
i hình th c tan b ng.
Kho ng 17% dân s th gi i ang thi u n
nh ng ng
i khí h u
nhi u n i. Trong khi t i M m t s khu v c r ng l n ã và ang
s d ng nhi u ngu n n
2,6 t ng
c
c
c p
n
phát tri n. Trong
c Liên Hi p Qu c ch n làm n m Qu c t v n
c, H i
13
Ngh qu c t v ch
này t i Stockholm ã quy t
nh
t tr ng tâm trên
các h s c b n này, v i m c ích gióng lên ti ng chuông báo
Do v y,
có n
c s ch cho m i ng
i dân ch dùng ti n thôi ch a
c n ph i có m t cam k t chính tr v Quy n c a con ng
N u chính ph các n
vô ích và hàng tri u ng
c không hành
i dân b
2.3. Tình hình s d ng n
c
2.3.1. Tình hình s d ng n
N
ng
c s ch.
Vi t Nam
c
i s ng hàng ngày c a con
c là i u ki n xác
c c a Vi t Nam còn khá d i dào, l
cao, h th ng sông ngòi, kênh m
ng dày
t th p. Nh ng xét v m c
có s thay
iv in
t ra ngoài ti n trình phát tri n c a xã h i.
i c ng nh các loài sinh v t, vì n
vùng
i
,
ng ngay s có hàng tri u tr em ch t
c là m t nhu c u không th thi u trong
s s ng. Ngu n n
ng.
i v tài nguyên n
c, n
nh s t n t i c a
ng n
c m a khá
c ng m phong phú t i các
ô nhi m nh hi n nay thì con ng
c. Theo ý ki n c a nhi u ng
không ph i là ngu n tài nguyên vô t n, nh t là n
ngu n tài nguyên vô t n khi con ng
ic n
i thì n
c
c ng t. Nó ch th c s là
i bi t chân tr ng nh ng gi t n
c quý
giá mà thiên nhiên ban t ng. Vi c s d ng không h p lý ngu n tài nguyên
n
c hi n nay c a con ng
i ã làm thay
v c trên hành tinh có s thay
i s phân b n
i l n theo chi u h
các vùng sa m c, cao nguyên khô c n b thi u n
các khu công nghi p c ng s b thi u n
v n gi thói quen phung phí n
c gi a các khu
ng x u i. Không nh ng
c mà ngay c các thành ph
c nghiêm tr ng n u nh con ng
c nh hi n nay.
Ph n l n các h nông thôn Vi t Nam s d ng 2 ngu n n
chính: Ngu n n
n
c m a và n
c gi ng, các h th
c riêng nh gi ng ào hay b ch a n
thôn dùng n
c gi ng ào, 25% dùng n
n
c m a. B ph n còn l i dùng n
n
c b ng ng d n n
c.
i
c sinh ho t
ng có công trình c p
c m a. H n 50% s h nông
c sông su i, ao h và 10% dùng
c gi ng khoan và s ít h
cc p
14
Tình tr ng thi u n
c ang di n ra do vi c khai thác b a bãi và s d ng
lãng phí ó là nguyên nhân làm bi n
i ch t l
ng, s l
trên th gi i và vùng lãnh th . Tình tr ng ô nhi m n
h
ng gia t ng do n
x lý n
c th i và n
c th i v n hành ch a
ô th c ng
c m a không
t yêu c u. N
c x lý. 60% công trình
c th i sinh ho t
nguy h i cho s c kh e con ng
2.3.2. Hi n tr ng môi tr
i ( 80% b nh t t t i Vi t Nam là do s d ng
ng n
i m i, ã
t u quan tr ng trên các l nh v c kinh t , v n hóa, xã h i,
ng ã
cm c
c s quan tâm c a
t
i dân nghèo ).
c
Trong nh ng n n qua, v i chính sách
b o v môi tr
n tình tr ng ô
c s ch chính là nguyên nhân ch y u gây
c b ô nhi m, nh t là t i khu v c sinh s ng c a ng
ng th i
thành ph ,
c s ch Vi t Nam b hao h t do m t nguyên nhân
khác là do l l t, h n hán. Thi u n
qu c phòng.
c
c m t ang có xu
c x th i tr c ti p vào h th ng sông su i d n
nhi m c c b . Ngu n n
ngu n n
ng tài nguyên n
t
c nhi u thành
i ngo i và an ninh
ng và nhà n
c nh ng k t qu quan tr ng, b
c
c, công tác
u ki m ch
gia t ng c a ô nhi m, kh c ph c m t s tình tr ng suy thoái và
c i thi n m t b
c ch t l
ng môi tr
ng
m t s n i t o ti n
quan tr ng
phát tri n b n v ng trong th i gian t i.
Nh ng hi n nay
Vi t Nam, m c dù các c p, các ngành ã có nhi u c
g ng trong vi c th c hi n chính sách và pháp lu t v b o v môi tr
nh ng tình tr ng ô nhi m ngu n n
T c
ng n
r t áng lo ng i.
ô th hóa công nghi p hóa quá nhanh và s gia t ng dân s áp
l c ngày càng n ng n
tr
c là v n
ng
c
i v i tài nguyên n
c trong vùng lãnh th . Môi
nhi u ô th , khu công nghi p và các làng ngh
b ô nhi m b i n
c th i, khí th i và ch t th i r n.
các thành ph l n các c
s s n xu t công nghi p ang gây ô nhi m môi tr
công trình và thi t b x lý ch t th i. Ô nhi m n
là r t n ng. Ví d :
thành ph Hà N i, t ng l
ang ngày càng
ng n
c do không có
c do s n xu t công nghi p
ng n
c th i c a Tp lên t i
15
300.000-400.000 m3/ngày. Trong s
x
lý n
c th i, chi m 25% l
ó ch có 5/31 b nh vi n có h th ng
ng n
c th i b nh vi n.
36/400 c s s n xu t có h th ng x lý n
c th i, l
Hà N i có
ng rác th i sinh
c thu gom kho ng 1200 m3 /ngày ang x th i vào khu
ho t ch a
ven các h kênh m
ng trong n i thành
Tp H Chí Minh thì l
uv
t quá quy
t
nh cho phép.
ng rác th i lên t i 4000 t n/ngày, ch có 24/142
c s y t l n là có h th ng x lý n
c th i, kho ng 3000 c s s n xu t
gây ô nhi m thu c di n di d i.
Không ch
Phòng, Hu ,
Hà N i, Tp H Chí Minh mà
à N ng, Nam
nh, H i D
ng n
các ô th khác nh H i
c th i sinh ho t
uv
t
quá tiêu chu n cho phép (TCCP) có thông s ch t l l ng (SS), BOD, COD,
DO
uv
t t 5-10 l n, th m chí 20 l n TCCP [14].
Tình tr ng ô nhi m n
dân s
ang s ng
c
nông thôn: hi n nay Vi t Nam có g n 76%
nông thôn, là n i c s h t ng còn l c h u, ph n l n các
ch t th i c a con ng
i và gia súc không
b r a trôi, làm cho tình tr ng ô ni m n
c x lý nên th m xu ng
t ho c
c v m t h u c và vi sinh v t ngày
càng cao. Theo báo cáo c a B Nông Nghi p và Phát tri n Nông thôn, s vi
khu n coliform trung bình bi n
t
i t 1.500-3.500 MNP/100 ml
các kênh
i tiêu
Cùng v i t c
công nghi p hóa hi n
i hóa
tn
c, h th ng các
dòng sông ch u nh h
ng c a các nhà máy, khu công nghi p, khu ch su t
làm ch t l
ng n
ng môi tr
H th ng sông C u: n
c suy gi m nh :
c các sông thu c h th ng sông c u ngày càng
x u i, nhi u o n sông ã b ô nhi m nghiêm tr ng t i m c báo
ng. Ô
nhi m cao nh t là o n sông C u ch y qua
c bi t
a bàn Tp Thái Nguyên,
là t i các i m th i c a nhà máy gi y Hoàng V n Th , khu Gang Thép Thái
Nguyên...ch t l
ng n
c không
t tiêu chu n Vi t Nam (TCVN). Ti p
là o n sông Cà L , h l u sông Công ch t l
ng n
c không
n
t tiêu chu n
16
A và m t s y u t không
t tiêu chu n B. Y u t ô nhi m cao nh t là các
ch h u c NO2- và d u. Ô nhi m nh t là o n t nhà máy gi y
B y, ôxy hòa tan
n c u Gia
t m c th p nh t 0,4-1,5 mg/lít, BOD5, COD r t cao l n
h n 1000mg/lít, coliform
hàng ch c l n. Hàm l
m t s n i khá cao, v
t quá tiêu chu n A t i
ng NO2> 2,0 mg/lít và d u > 5,5 mg/lít v
t quá tiêu
chu n B 20 l n.
Trên sông Sài Gòn: m c
ô nhi m là nghiêm tr ng c v h u c . DO =
1,5-5,5 mg/lít, BOD = 10-30 mg/lít, d u m , vi sinh không có i m nào
TCVN
t
i v i ngu n lo i A. Ô nhi m cao nh t là vùng sông ch y qua trung
tâm Tp H Chí Minh. Ngoài ra sông Sài Gòn còn b axit hóa n ng do n
phèn
c
o n Hóoc Môn – C Chi PH = 4,0-5,5.
Trong s n xu t nông nghi p: do l m d ng thu c b o v th c v t, các
ngu n n
n
c sông, kênh m
ng b ô nhi m nh h
ng l n
n môi tr
ng
c và s c kh e nhân dân.
Theo th ng kê c a B Th y s n, t ng di n tích m t n
nuôi tr ng th y s n
n n m 2001 c a nhà n
c s d ng cho
c là 751.999 ha. Do nuôi tr ng
th y s n
t, thi u quy ho ch, không tuân theo quy trình k thu t nên ã gây
nhi u tác
ng tiêu c c
n môi tr
ng n
c. Cùng v i vi c s d ng nhi u và
không úng cách các lo i hóa ch t trong nuôi tr ng th y s n, thì các th c n
d l ng xuông áy ao, h , lòng sông làm cho môi tr
ng n
c b ô nhi m các
ch t h u c , làm phát tri n m t s loài gây b nh và xu t hi n m t s t o
Th m chí ã có d u hi u xu t hi n th y tri u
c.
m t s vùng ven bi n Vi t
Nam [7].
Tóm l i: có nhi u nguyên nhân d n
n
n tình tr ng ô nhi m môi tr
ng
c, nh s gia t ng dân s , m t trái c a quá trình công nghi p hóa hi n
hóa, c s h t ng còn y u kém, l c h u. Nh n th c c a ng
môi tr
ng còn ch a cao.
i
i dân v v n
áng chú ý là s b t c p trong công tác qu n lý, t
ch c cá nhân có trách nhi m v nhi m v b o v môi tr
ng n
c ch a sâu
17
s c và
y
. Ch a th y rõ ô nhi m môi tr
nguy hi m tr c ti p hàng ngày và khác ph c
nh phát tri n b n v ng c a
tr
ng n
tn
ng n
c là lo i ô nhi m gây
iv i
i s ng con ng
c. Các quy
nh v qu n lý và b o v môi
c còn thi u, c ch phân công và ph i h p gi a các c quan, các
ban ngày và
a ph
ng ch a
2.3.3. Tài nguyên n
Tài nguyên n
ng b , còn ch ng chéo.
c m t và nh ng thách th c trong t
c m t (dòng ch y sông ngòi) t ng l
bình hàng n m c a n
ng lai
ng dòng ch y trung
c ta b ng kho ng 847 km3 trong ó t ng l
vùng ch y vào là 507 km3 chi m 60%. Xét chung cho c n
n
i c ng
c m t c a n
c ta t
ng
c thì tài nguyên
i phong phú chi m kho ng 2% t ng l
dòng ch y c a các sông trên th gi i, trong khi ó di n tích
ta ch chi m kho ng 1,35% c a th gi i. Tuy nhiên m t
c a tài nguyên n
b không
c m t là nh ng bi n
ng
ng
t li n c a n
c
c i m quan tr ng
i mãnh m theo th i gian và phân
u gi a các sông và các khu v c.
Nh ng thách th c trong t
ng lai: tr
theo s gia t ng v nhu c u n
cho s n xu t.
ng ngoài
ng th i tác
chung và tài nguyên n
c h t, s gia t ng dân s s kéo
c s ch cho n u ng và l
ng c a con ng
ng n
i ên môi tr
c c n dùng
ng t nhiên nói
c nói riêng s ngày càng m nh m , có th d n
n
nh ng h u qu r t nghiêm tr ng.
n
c ta, m c
12.800 m3/ng
m b o trung bình cho m t ng
i vào n m 1990, gi m còn 10.900 m3/ng
ch còn kho ng 8.000 m3/ng
n
i vào n m 2000 và
i vào n m 2011. Tuy m c b o
c ta hi n nay l n h n 2,7 l n so v i Châu Á (3.970 m3/ng
v i th gi i (7.650 m3/ng
i), nh ng ngu n n
gi a các vùng. Do ó m c b o
5.000 m3/ng
i
t 2.980 m 3/ ng
n
i trong m t n m t
c nào có m c
mn
mn
i và 1,4 l n so
c l i phân b không
c hi n nay
cc a
ng
u
m t s sông khá nh :
i v i h th ng sông H ng, sông Thái Bình, sông Mã và ch
i
h th ng sông
mb on
ng Nai. Theo H i n
c cho m t ng
i trong m t n m d
c Qu c T ,
i 4.000 m