Nghiên cứu các yếu tố tác động đến bảo tồn đa dạng sinh học tại Khu bảo tồn loài và sinh cảnh Nam Xuân Lạc Chợ Đồn Bắc Kạn (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

PHAN TRUNG NGH A

NGHIÊN C U CÁC Y U T

TÁC

NG

NB OT N

A D NG SINH H C T I KHU B O T N LOÀI
VÀ SINH C NH NAM XUÂN L C, CH

N, B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P

IH C

H ào t o
Chuyên ngành
L p

: Chính quy

: Lâm nghi p
: K43 – LN N01

Khoa
Khóa h c

: Lâm nghi p
: 2011 - 2015

Gi ng viên h

ng d n : ThS. Tr

Thái Nguyên, n m 2015

ng Qu c H ng


i

L I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u khoa h c c a b n thân
tôi. Các s li u và k t qu nghiên c u là quá trình i u tra trên th c

a hoàn

toàn trung th c, ch a công b trên các tài li u, n u có gì sai sót tôi xin hoàn
toàn ch u trách nhi m!

Thái Nguyên, ngày

Xác nh n c a giáo viên h

ng d n

Ng

ch i

i vi t cam oan

(Ký, ghi rõ h tên)

ng ý cho b o v k t qu
tr

tháng n m 2015

ng khoa h c!

(Ký, ghi rõ h tên)

ThS. Tr

ng Qu c H ng

Phan Trung Ngh a

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N

Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên
ã s a ch a sai xót sau khi H i

ng ch m yêu c u!

(Ký, ghi rõ h tên)


ii

L IC M

N

Trên quan i m “H c i ôi v i hành, lý thuy t g n li n v i th c ti n”,
ó là ph

ng châm ào t o c a các tr

ng

i h c nói chung và tr

ng

i

h c Nông Lâm Thái Nguyên nói riêng. Th c t p t t nghi p có ý ngh a quan
tr ng

i v i m i sinh viên tr

c khi ra tr

ng, giúp cho sinh viên c ng c

ki n th c lý thuy t, ti p xúc v i th c t , n m b t

c ph

ng th c t ch c

và ti n hành ng d ng khoa h c k thu t vào s n xu t. Thông qua ó giúp
sinh viên nâng cao thêm n ng l c, tác phong làm vi c, kh n ng gi i quy t
v n

, x lí tình hu ng.
Xu t phát t nguy n v ng b n thân,

khoa Lâm Nghi p – Tr
th c hi n nghiên c u

ng

c s nh t trí c a ban ch nhi m

i h c Nông Lâm Thái Nguyên, tôi ti n hành

tài: "Nghiên c u các y u t tác

ng

nb ot n a

d ng sinh h c t i Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c - Ch

n

- B c K n ".
Trong th i gian th c t p, tôi nh n

c s giúp

nhi t tình c a các

th y, cô giáo khoa Lâm Nghi p, cán b ban qu n lí Khu b o t n loài và sinh
c nh Nam Xuân L c cùng toàn th nhân dân g n khu v c b o t n.
s ch

o giúp

thành

tài này.

tr c ti p c a ThS. Tr

c bi t là

ng Qu c H ng ã giúp tôi hoàn

Do th i gian , ki n th c b n thân còn h n ch nên khóa lu n c a tôi
không tránh kh i nh ng sai sót. Tôi r t mong nh n
c a th y, cô giáo và các b n

khóa lu n c a tôi

cs

óng góp ý ki n

c hoàn thi n h n.

Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, tháng 06 n m 2015
Sinh viên

Phan Trung Ngh a


iii

DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 2.1. Phân lo i h th ng r ng

c d ng Vi t Nam ................................ 10

B ng 2.2. Dân s , dân t c và tình tr ng ói nghèo

các xã xung quanh Khu

b o t n .......................................................................................... 14
B ng 2.3. Tình hình s n xu t nông nghi p n m 2011 ................................... 15
B ng 3.1. B ng ánh giá các m c

tác

ng d a trên thang i m t 0-10 ....... 20

B ng 4.1. Di n tích r ng khu b o t n phân theo tr ng thái ........................... 23
B ng 4.2. Các nhân t n i t i nh h

ng

nb ot n

DSH t i KBT loài và

sinh c nh Nam Xuân L c .............................................................. 26
B ng 4.3. Các nhân t ngo i c nh nh h

ng

n b o t n DSH t i KBT loài

và sinh c nh Nam Xuân L c.......................................................... 27
B ng 4.4.

nh h

ng c a ho t

ng khai thác g c a con ng

i

nb ot n

DSH t i KBT loài và sinh c nh Nam Xuân L c.......................... 29
B ng 4.5.

nh h

ng c a ho t

ng khai thác LSNG c a con ng

i

nb o

t n DSH t i KBT loài và sinh c nh Nam Xuân L c.................... 31
B ng 4.6.

nh h

ng c a ho t

ng ch n th gia súc c a con ng

i

nb o

t n DSH t i KBT loài và sinh c nh Nam Xuân L c.................... 32
B ng 4.7.

nh h

ng

i

ng c a ho t

ng xâm l n r ng l y

t canh tác c a con

n b o t n DSH t i KBT loài và sinh c nh Nam Xuân L c

...................................................................................................... 33


iv

DANH M C CÁC HÌNH
Trang
Hình 3.1. S

Hình 4.1. Bi u

b trí tuy n i u tra ............................................................. 19
t l các nhân t n i t i nh h

ng

nb ot n

DSH t i

KBT .............................................................................................. 26
Hình 4.2. Bi u

t l các nhân t ngo i c nh nh h

ng

nb ot n

DSH

t i KBT ......................................................................................... 28


v

DANH M C CÁC T

OTC

DSH
KBT

VI T T T

: Ô tiêu chu n
: a d ng sinh h c
: Khu b o t n

NN&PTNT : Nông nghi p và phát tri n nông thôn
Q -BNN

: Quy t

nh - B nông nghi p

VQG

:V

UBND

: y ban nhân dân

BQL

: Ban qu n lý

n qu c gia

Tuy n T : Tuy n i u tra
i m QS

: i m quan sát


vi

M CL C
Trang
L I CAM OAN ........................................................................................... i
L I C M N ................................................................................................ ii
DANH M C CÁC B NG ............................................................................ iii
DANH M C CÁC HÌNH ............................................................................. iv
DANH M C CÁC T

VI T T T ................................................................ v

M C L C .................................................................................................... vi
U ......................................................................................... 1

Ph n 1: M
1.1.

tv n

............................................................................................... 1

1.2. M c ích ................................................................................................. 2
1.3. M c tiêu .................................................................................................. 3

1.4. Ý ngh a c a

tài .................................................................................... 3

Ph n 2: T NG QUAN NGHIÊN C U ....................................................... 4
2.1. M t s khái ni m liên quan
2.1.1. Khái ni m v

n DSH và b o t n a d ng sinh h c ....... 4

DSH ............................................................................. 4

2.1.2. B o t n DSH và m t s ph

ng pháp b o t n DSH ........................ 5

2.1.3. Khái ni m KBT thiên nhiên .................................................................. 7
2.2. T ng quan v v n

nghiên c u ............................................................. 8

2.2.1. Trên th gi i ......................................................................................... 8
2.2.2.

Vi t Nam .......................................................................................... 9

2.3. T ng quan v khu v c nghiên c u ......................................................... 12
2.3.1. V trí

a lý ......................................................................................... 12

2.3.2.

c i m khí h u ................................................................................ 13

2.3.3.

c i m th y v n .............................................................................. 13

2.3.4. i u ki n kinh t - xã h i ................................................................... 13
2.3.5. Khái quát v tài nguyên r ng khu v c nghiên c u .............................. 15


vii

2.3.6. C s h t ng t i các xã vùng
Ph n 3:

IT

m...................................................... 17

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

............................................................................................................ 18
3.1.

it

3.1.1.

ng và ph m vi nghiên c u.......................................................... 18

it

ng nghiên c u ......................................................................... 18

3.1.2. Gi i h n và ph m vi nghiên c u ......................................................... 18
3.2. N i dung và ph

ng pháp nghiên c u ................................................... 18

3.2.1. N i dung nghiên c u .......................................................................... 18
3.2.2. Ph

ng pháp nghiên c u .................................................................... 19

Ph n 4: K T Q A NGHIÊN C U ........................................................... 23
4.1. Khái quát v khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c, huy n ch
n t nh B c K n ................................................................................ 23
4.2. Các y u t

nh h

ng

n công tác b o t n a d ng sinh h c t i Khu b o

t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c, huy n Ch

n, t nh B c K n .. 25

4.2.1. Các nhân t n i t i .............................................................................. 25
4.2.2. Các nhân t ngo i c nh ....................................................................... 27
4.3. ánh giá m c

nh h

ng c a t ng nhân t ....................................... 29

4.3.1. Khai thác g trái phép ......................................................................... 29
4.3.2. Thu hái lâm s n ngoài g .................................................................... 30
4.3.3. Ch n th gia súc ................................................................................. 31
4.3.4. M t s chính sách c a
4.3.5. Xâm l n r ng l y

a ph

ng ch a i vào th c t ....................... 32

t canh tác ............................................................ 33

4.3.6. T p quán s ng và sinh ho t c a ng
4.4.

i dân ......................................... 34

xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu công tác b o t n t i KBT loài và

sinh c nh Nam Xuân L c, huy n Ch

n, t nh B c K n ................... 34

4.4.1. L ng ghép gi i pháp b o t n và s d ng b n v ng a d ng sinh h c vào
k ho ch phát tri n kinh t xã h i trong khu v c ................................. 35


viii

4.4.2. Nâng cao nh n th c c ng

ng v b o t n DSH .............................. 35

4.4.3. Xây d ng các v n b n pháp lu t ......................................................... 36
4.4.4. Chính sách tài chính và

u t cho b o t n DSH ............................. 36

4.4.5. Xây d ng và quy ho ch vùng

m, k c vùng

m trong khu v c b o

v nghiêm ng t .................................................................................... 36
4.4.6. Gi i pháp v khoa h c công ngh ....................................................... 38
4.4.7. T ng c
t

ng s tham gia c a c ng

ng, b o t n và chia s l i ích

DSH ............................................................................................ 38

4.4.8. Quy ho ch s d ng

t ....................................................................... 39

Ph n 5: K T LU N VÀ KI N NGH ...................................................... 40
5.1. K t lu n ................................................................................................. 40
5.2. Ki n ngh ............................................................................................... 41
TÀI LI U THAM KH O.......................................................................... 42
PH L C


1

Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
N m

vùng

ông Nam châu Á, v i di n tích kho ng 330.541 km2,

Vi t Nam là m t trong 16 n

c có tính

DSH cao trên th gi i (B Nông

nghi p và phát tri n nông thôn, 2002- Chi n l
khu b o t n c a Vi t Nam 2002-2010).
c a Vi t Nam ã góp ph n t o nên s
v t. V m t

c qu c gia qu n lý h th ng

c i m v v trí

a lý, khí h u, ...

a d ng v h sinh thái và các loài sinh

a sinh h c, Vi t Nam là giao i m c a các h

thu c vùng n

ng, th c v t

- Mi n i n, Nam Trung Qu c và In o-Malaysia. Các

c

i m trên ã t o cho n i ây tr thành m t trong nh ng khu v c có tính
DSH cao c a th gi i, v i kho ng 10% s loài sinh v t, trong khi ch chi m
1% di n tích

t li n c a th gi i (B Nông nghi p và phát tri n nông thôn,

2002-Báo cáo qu c gia v các khu b o t n và Phát tri n kinh t ).
DSH có vai trò r t quan tr ng
nhiên và cân b ng sinh thái.
loài ng

i v i vi c duy trì các chu trình t

ó là c s c a s s ng còn và th nh v

i và s b n v ng c a thiên nhiên trên trái

c a tài nguyên DSH toàn c u cung c p cho con ng
n m (Constan Zaetal-1997).

t. Theo

ng c a

c tính giá tr

i là 33.000 t

ô la m i

i v i Vi t Nam ngu n tài nguyên

DSH

trong các ngành Nông nghi p, Lâm nghi p, Th y s n hàng n m cung c p
cho

tn

c kho ng 2 t

ô la (K ho ch hành

ng a d ng sinh h c c a

Vi t Nam-1995).
Hi n nay, do nhi u nguyên nhân khác nhau làm cho ngu n tài ngu n tài
nguyên DSH c a Vi t Nam ã và ang b suy gi m. V i s phát tri n nhanh
chóng c a kinh t xã h i cùng v i s qu n lý tài nguyên sinh h c còn y u kém
ã làm cho a d ng sinh h c ( DSH) b suy thoái ngày càng nghiêm tr ng
[6], [12], [13], [15]. Nhi u h sinh thái và môi tr

ng s ng b thu h p di n


2

tích và nhi u Taxon loài và d
trong m t t

ng lai g n.

i loài ang

ng tr

c nguy c b tuy t ch ng

kh c ph c tình tr ng trên Chính ph Vi t Nam ã

ra nhi u bi n pháp, cùng v i các chính sách kèm theo nh m b o v t t h n
tài nguyên
liên quan

DSH c a

tn

c. Tuy nhiên, th c t

ang

t ra nhi u v n

n b o t n DSH c n ph i gi i quy t nh quan h gi a b o t n và

phát tri n b n v ng ho c tác

ng c a bi n

i khí h u

i v i b o t n DSH

v.v.
Khu b o t n Loài & Sinh c nh Nam Xuân L c

c thành l p v i

nhi m v chính là qu n lý, b o v sinh c nh s ng cho các loài

ng, th c v t,

b o v các ngu n gien quý hi m c a Vi t Nam và th gi i, n

nh

nhân dân trong khu v c.
qu n lý, b o v tính

n nay, KBT ã có r t nhi u c g ng trong vi c

DSH, t ch c ng n ch n tình tr ng xâm h i vào KBT.

Tuy nhiên do ngu n kinh phí
i s ng c a ng
h uh t

i dân s ng

tri n khai các ho t

ng b o t n còn h n ch ,

trong và xung quanh KBTcòn nhi u khó kh n,

u là các h nghèo. Do v y tình tr ng ng

khai thác g , c i, s n b t

i dân lén lút vào KBT

ng v t hoang dã trái phép v n x y ra. Trong khi

ó, vi c ào t o, t p hu n v b o t n, k n ng làm vi c… cho
c a KBT t khi thành l p

i ng cán b

n nay còn ch a nhi u. Chính vì v y trình

các l nh v c b o t n còn h n ch , t
các ho t

i s ng

ó ã nh h

ng b o t n trong khu v c.

ng l n

tham gia vào công tác b o t n DSH trên
tài : "Nghiên c u các y u t tác

ng

n vi c tri n khai

t ch c tri n khai các ho t

trong khu b o t n có hi u qu , khuy n khích và thu hút c ng

v

ng

a ph

ng
ng

a bàn, tôi ti n hành nghiên c u

n b o t n a d ng sinh h c t i Khu

b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c - Ch

n - B c K n ".

1.2. M c ích
Nghiên c u các y u t tác

ng

n b o t n

DSH nh m cung c p

thêm nh ng thông tin khoa h c, có c s th c ti n, góp ph n nâng cao hi u


3

qu công tác b o t n nói chung và t i Khu b o t n loài và sinh c nh Nam
Xuân L c, huy n Ch

n, t nh B c K n nói riêng.

1.3. M c tiêu
- Xác

nh

c các y u t tác

ng

KBT loài và sinh c nh Nam Xuân L c, Ch

-

ánh giá

cm c

tác

xu t

ng c a t ng nhân t t i b o t n

c nh ng gi i pháp nâng cao hi u qu công tác b o t n
n, B c K n.

tài

K t qu nghiên c u c a
kh o giúp cho công tác b o t n
Xuân L c, Ch

DSH

n, B c K n.

DSH t i KBT loài và sinh c nh Nam Xuân L c, Ch
1.4. Ý ngh a c a

DSH t i

n, B c K n.

t i KBT loài và sinh c nh Nam Xuân L c, Ch
-

n công tác b o t n

tài là c s khoa h c

làm tài li u tham

DSH t i khu b o t n loài và sinh c nh Nam

n, B c K n.

Thông qua

t nghiên c u

tài giúp cho b n thân tôi

c v n d ng

nh ng ki n th c ã h c vào th c ti n công tác qu n lý b o v r ng c ng nh
công tác b o t n DSH.
B

c

u làm quen v i công tác nghiên c u khoa h c

s ki n th c trong công tác i u tra th c

a.

trang b m t


4

Ph n 2
T NG QUAN NGHIÊN C U

2.1. M t s khái ni m liên quan
2.1.1. Khái ni m v

n DSH và b o t n a d ng sinh h c

DSH

N m 1989, Qu B o v thiên nhiên Qu c t (WWF) ã
“ DSH là s ph n th nh c a s s ng trên trái
ng v t và vi sinh v t, là nh ng gen ch a

nh ngh a:

t, là hàng tri u loài th c v t,
ng trong các loài và là nh ng

HST vô cùng ph c t p cùng t n t i trong môi tr

ng’’. DSH bao g m 3 c p

: a d ng ngu n gen, a d ng loài và a d ng HST. Trong ó, a d ng loài
bao g m toàn b các loài sinh v t s ng trên Trái
ng v t, th c v t và các loài n m.

m c

t, t vi khu n

vi mô h n,

n các loài

DSH bao g m s

khác bi t v gen gi a các loài, khác bi t v gen gi a các cá th cùng chung
s ng trong m t qu n th .

DSH còn bao g m c s khác bi t gi a các qu n

xã mà trong ó các loài sinh s ng, và c s khác bi t c a m i t

ng tác gi a

chúng v i nhau [11].
Thu t ng " a d ng sinh h c" (Biodiversity hay biological diversity)
l n

u tiên

c Norse and McManus (1980) gi i thi u, bao g m hai khái

ni m có liên quan v i nhau là a d ng di truy n (tính a d ng v m t di
truy n trong m t loài) và a d ng sinh thái (s l

ng các loài trong m t

qu n xã sinh v t).
Trong Công

cv

a d ng sinh h c, thu t ng

DSH

c dùng

ch s phong phú và a d ng c a gi i sinh v t t m i ngu n trên trái
bao g m s

a d ng trong cùng m t loài, gi a các loài và s

t, nó

a d ng h sinh

thái (Gaston and Spicer, 1998). Nh v y DSH là toàn b các d ng s ng trên

trái

t, bao g m t t c các ngu n tài nguyên di truy n, các loài, các h sinh

thái và các t h p sinh thái. DSH th

ng

c th hi n

3c p

: a d ng

trong loài ( a d ng di truy n), gi a các loài ( a d ng loài) và các h sinh thái
( a d ng h sinh thái) [1].


5

Theo lu t

DSH n m 2008,

DSH là s phong phú v ngu n gen, các

loài sinh v t và HST trong t nhiên [8].
DSH tr c ti p ph c v

i s ng c a con ng

i trong phát tri n kinh

t , góp ph n xóa ói, gi m nghèo…. Nh ng giá tr tr c ti p ó là giá tr s
d ng, tiêu th , và s n xu t ra các m t hàng ph c v nhu c u c a con ng

i.

DSH và c nh quan là n n t ng cho s phát tri n các d ch v h sinh thái,
i u ti t ngu n n
b t l i do bi n

c, b o v môi tr

ng

c bi t trong gi m nh các tác

i khí h u hi n nay [10], [11].

2.1.2. B o t n DSH và m t s ph

ng pháp b o t n DSH

B o t n a d ng sinh h c là quá trình qu n lý m i tác
con ng

ng

ng qua l i gi a

i v i các gen, các loài và các HST nh m mang l i l i ích l n nh t

cho th h hi n t i và v n duy trì ti m n ng

áp ng nhu c u c a các th h

mai sau.
Có nhi u ph
ph

ng pháp và công c

ng pháp và công c

c s d ng

qu n lý b o t n

DSH. M t s

ph c h i m t s loài quan tr ng,

các dòng di truy n hay các sinh c nh. M t s khác

c s d ng

s n xu t

m t cách b n v ng các s n ph m hàng hóa và d ch v t các tài nguyên sinh

v t…, [2], [3], [4], [5], [7], [16], [17].
Có th phân chia các ph

ng pháp và công c thành các nhóm nh sau:

2.1.2.1. B o t n nguyên v (in situ):
B o t n nguyên v bao g m các ph

ng pháp và công c nh m m c

ích b o v các loài, các ch ng và các sinh c nh, các HST trong i u ki n t
nhiên. Tu theo
th
và

it

ng b o t n mà các hành

ng b o t n nguyên v

ng qu n lý thay

i. Thông

c th c hi n b ng cách thành l p các khu b o t n

xu t các bi n pháp qu n lý phù h p. Theo Hi p h i B o t n Thiên nhiên

Qu c t (IUCN) thì có 6 lo i khu b o t n:

6

Lo i I: Khu b o t n nghiêm ng t (hay khu b o t n hoang dã).
Lo i II : VQG, ch y u

b o t n các HST và s d ng vào vi c du

l ch, gi i trí , giáo d c.
Lo i III: Công trình thiên nhiên, ch y u b o t n các c nh quan thiên
nhiên

c bi t.
Lo i IV: Khu b o t n sinh c nh hay các loài, ch y u là n i b o t n

m t s sinh c nh hay các loài

c bi t c n b o v .

Lo i V: Khu b o t n c nh quan
b o t n các c nh quan thiên nhiên

t li n hay c nh quan bi n, ch y u

p, s d ng cho gi i trí và du l ch.

Lo i VI: Khu b o t n qu n lý tài nguyên thiên nhiên, ch y u qu n lý
v i m c ích s d ng m t cách b n v ng các HST và tài nguyên thiên nhiên.
Ngoài ra theo Ch

ng trình Giáo d c Khoa h c và V n hoá Liên Hi p

Qu c (UNESCO) còn có Khu di s n th gi i, và theo công
Khu b o t n

c RAMSAR có

NN RAMSAR. Tuy nhiên, b o t n nguyên v còn bao g m c

các công vi c q an lý các

ng th c v t hoang dã, các ngu n tài nguyên thiên

nhiên ngoài các khu b o t n. Trong nông nghi p và lâm nghi p, b o t n
nguyên v
c tr ng t i

c hi u là vi c b o t n các gi ng loài cây tr ng và cây r ng
ng ru ng hay trong các r ng tr ng [19].

2.1.2.2. B o t n chuy n v (ex situ)
B o t n chuy n v bao g m các bi n pháp di d i các loài cây, con và
các vi sinh v t ra kh i môi tr
vi c di d i này là
tr

ng s ng thiên nhiên c a chúng. M c ích c a

nhân gi ng, l u gi , nhân nuôi vô tính hay c u h trong

ng h p: (1) n i sinh s ng b suy thoái hay hu ho i không th l u gi lâu

h n các loài nói trên, (2) dùng
phát tri n s n ph m m i,
chuy n v bao g m các v

làm v t li u cho nghiên c u, th c nghi m và
nâng cao ki n th c cho c ng

n th c v t, v

n

ng. B o t n

ng v t, các b nuôi thu h i

s n, các b s u t p vi sinh v t, các b o tàng, các ngân hàng h t gi ng, b s u


7

t p các ch t m m, mô c y... Do các sinh v t hay các ph n c a c th sinh v t
c l u gi trong môi tr

ng nhân t o, nên chúng b tách kh i quá trình ti n

hoá t nhiên. Vì th mà m i liên h g n bó gi a b o t n chuy n v v i b o t n
nguyên v r t b ích cho công tác b o t n DSH [19].

2.1.2.3. Ph c h i (rehabilitation)
Bao g m các bi n pháp
ch . Các bi n pháp này

d n

n b o t n t i ch hay b o t n chuy n

c s d ng

ph c h i l i các loài, các qu n xã,

sinh c nh, các quá trình sinh thái. Vi c h i ph c sinh thái bao g m m t s
công vi c nh ph c h i l i các HST t i nh ng vùng
cách nuôi tr ng l i các loài b n

t ã b suy thoái b ng

a chính, t o l i các quá trình sinh thái, t o

l i vòng tu n hoàn v t ch t, ch

th y v n, tuy nhiên không ph i là

d ng cho công vi c vui ch i, gi i trí hay ph i ph c h i
ng th c v t nh tr

các thành ph n

c ã t ng có [2], [14]. M t trong nh ng m c tiêu quan

tr ng trong vi c b o t n sinh h c là b o v các
ph n c a

s

i di n c a HST và các thành

DSH. Ngoài vi c xây d ng các KBT c ng c n thi t ph i gi gìn

các thành ph n c a sinh c nh hay các hành lang còn sót l i trong khu v c mà
con ng

i ã làm thay

xây d ng

i c nh quan thiên nhiên, và b o v các khu v c

th c hi n ch c n ng sinh thái

c

c tr ng quan tr ng cho công tác

b o t n DSH.
2.1.3. Khái ni m KBT thiên nhiên
Khu b o t n thiên nhiên là vùng

t hay vùng bi n

c bi t

c dành

b o v và duy trì tính a d ng sinh h c, các ngu n tài nguyên thiên nhiên,
k t h p v i vi c b o v các tài nguyên v n hoá và
ho c các ph

c qu n lí b ng pháp lu t

ng th c h u hi u khác. Theo ngh a h p, khu b o t n thiên nhiên

còn g i là khu d tr t nhiên và khu b o toàn loài sinh c nh, là vùng
nhiên

c thành l p nh m m c ích

m b o di n th t nhiên [18].

tt


8

2.2. T ng quan v v n

nghiên c u

2.2.1. Trên th gi i

Theo nghiên c u “ ánh giá tài nguyên r ng toàn c u” c a Liên h p
qu c công b ngày 5/10/2010 c nh báo a d ng sinh h c r ng ang b lâm
nguy trên ph m vi toàn c u do t c

m t r ng, suy thoái r ng và di n tích

r ng suy gi m quá nhanh trên th gi i.
Tr

c nguy c m t

DSH m t cách nhanh chóng trên ph m vi toàn th

gi i nhi u công trình nghiên c u khoa h c liên quan ã ra
RAMSAR, Iran (1971), Công

c (CITES, 1972), Công

i: Công

c

c Paris (1972)...

Thi t l p các KBT v n là m t trong nh ng n n t ng cho vi c b o t n và
thúc

y DSH, h sinh thái và s c kh e con ng

i.N m 1997, trên toàn th

gi i có kho ng 30.000 KBT thiên nhiên, chi m h n 132 tri u ha, 8,84% di n
tích

t li n.
n n m 2004, trên th gi i có h n 100.000 KBT thiên nhiên, chi m

11,7% di n tích
nh t, ti p

t li n toàn th gi i. VQG chi m s l

ng và di n tích l n

n là các KBT loài và sinh c nh.

T i h i ngh Liên h p qu c v phát tri n b n v ng các nhà lãnh
trên th gi i ã kh ng

o

nh giá tr c a DSH, vai trò quan tr ng c a các KBT

trong vi c duy trì các d ch v h sinh thái và tính c p bách trong th c hi n các
ho t

ng

ng n ch n và

11 c a Công
17% di n tích

o ng

c suy gi m

c a d ng sinh h c (CBD), c ng

DSH. H

ng t i m c tiêu

ng th gi i kêu g i ít nh t

t li n c a th gi i và 10% di n tích bi n

cách công b ng và b o t n vào n m 2020.

c qu n lý m t

i u này òi h i ph i có quan h

i tác m nh m và hi u qu .
Theo Báo cáo n m 2012 c a IUCN, các qu c gia, c ng
ch c phi chính ph liên quan

n các KBT ã

áng k , ví d : các KBT ã t ng lên 58% v s l

t

ng và các t

c nh ng thành công
ng và 48% v di n tích.


9

Tuy nhiên, nhi u KBT trên th gi i ph i

i m t v i các v n

v qu n lý, tài

chính và nhi u thách th c khác. M t n a các KBT quan tr ng nh t trên th
gi i v

DSH v n không

cb ov .

Danh sách các loài có tên trong sách

ngày càng t ng lên, có ngh a là

các loài có nguy c b tuy t ch ng ngày càng nhi u mà nguyên nhân không có
gì khác h n là các ho t

d ng

ng s ng c a con ng

i. Khi so sánh các d ng s

t khác nhau (ch ng h n nông nghi p, du l ch, giao thông, v.v...) thì

lâm nghi p

ng hàng th 2 (sau nông nghi p) nh là nguyên nhân c a vi c

suy gi m, trong khi cách ây m t ph n t th k (1981) còn x p

v trí th 6

(sau nông nghi p, du l ch, khai thác v t li u, ô th hoá và thu l i) (Sukopp,
1981-d n theo Pitterle, A. 1993).
2.2.2.

Vi t Nam
Nh n th c

c t m quan tr ng c a s suy thoái tài nguyên

Vi t Nam ã s m có nh ng hành
Theo th ng kê t n m 1958
n

ng tích c c trong công tác b o t n DSH.

n nay, có t i vài tr m v n b n pháp lu t do Nhà

c và các ban ngành liên quan ban hành v v n

li u h

ng d n thi hành l n l

t

nh h

ng

c qu c t v b o t n DSH.

ã phê duy t và ban hành “K ho ch hành

Vi t Nam”. N m 2007, “K ho ch hành
2010 và

b o t n DSH và các tài

c ban hành.

N m 1993 Vi t Nam ã phê chu n công
N m 1995, Chính ph

DSH,

n n m 2020”

Theo k t qu ki m kê r ng
BNN-KL ngày 17/7/2008 c a B tr
Vi t Nam là 12,837 tri u ha, v i

ng qu c gia v

ng DSH

DSH

nn m

c xây d ng và phê duy t tri n khai.
c công b t i Quy t

nh s 2159/Q -

ng B NN&PTNT, di n tích r ng c a
che ph r ng t

ng ng là 38,2%, trong

ó có 10,283 tri u ha r ng t nhiên.
b o t n tài nguyên thiên nhiên, nh t là các vùng có tính

DSH cao,

n i phân b các loài quý hi m, Chính ph Vi t Nam ã cho thành l p m t h


10

th ng các Khu r ng

c d ng bao g m V

n qu c gia, Khu d tr thiên

nhiên, Khu b o t n loài/sinh c nh, Khu b o v c nh quan

c phân b

trên h u kh p các vùng sinh thái, g m 128 khu. C n ph i hoàn thi n h
th ng chính sách, lu t pháp, nâng cao ý th c và n ng l c b o t n, huy
c s tham gia c a c ng

ng

ng vào công tác b o t n. (D n theo Nguy n

Duy Chuyên).
B ng 2.1. Phân lo i h th ng r ng
TT

Lo i

1

V

2

S l

n Qu c gia

c d ng Vi t Nam
ng

Di n tích (ha)

30

1.041.956

Khu B o t n thiên nhiên

60

1.184.372

2a

Khu d tr thiên nhiên

48

1.100.892

2b

Khu b o t n loài/sinh c nh

12

83.480

3

Khu B o v c nh quan

38

173.764

T ng c ng (Khu b o t n)

128

2.400.092

Trong 128 KBT r ng hi n nay có 30 VQG, 48 Khu d tr thiên nhiên,
12 khu b o t n loài và sinh c nh, 38 khu b o v c nh quan, v i t ng di n tích
2.400.092 ha, chi m g n 7,24% di n tích t nhiên trên

t li n c a c n

M t s khu r ng nghiên c u t i các Vi n, Trung tâm, các tr
c th ng kê vào trong h th ng r ng
tri n r ng s a

ng h c c ng ã

c d ng, theo Lu t b o v và phát

i n m 2004.

H th ng các khu r ng

c d ng hi n có phân b r ng kh p trên các

vùng sinh thái toàn qu c. Tuy nhiên h th ng các khu r ng
có

c.

c i m là ph n l n các khu r ng

c d ng

c d ng hi n nay

u có di n tích nh , phân b

phân tán. Trong s 128 KBT có 14 khu có di n tích nh h n 1000 ha, chi m
10,9%. Các khu có di n tích nh h n 10.000 ha là 52 khu, chi m 40,6% các
khu b o t n, bao g m VQG 4 khu, 9 khu d tr thiên nhiên, 9 khu b o v

11

loài, 30 khu b o v c nh quan. Ch có 12 khu có di n tích t 50.000 ha tr
lên. Nhi u khu b o t n còn bao chi m nhi u di n tích
c , ranh gi i m t s khu b o t n trên th c

c các hành lang liên k t

c i m gi ng nhau v.v.

Ngoài các KBT, các hình th c b o t n d
nh n

i ây c ng ã

Vi t Nam : 5 khu D tr sinh quy n qu c gia

nh n: Khu C n gi (Tp. H Chí Minh), Khu Cát Tiên (
và Bình Ph

c công

c UNESCO công
ng Nai, Lâm

c), Khu Cát Bà (Tp. H i Phòng), khu ven bi n

H ng (Nam

t th

a ch a rõ ràng, còn có tranh

ch p, tính liên k t các khu y u, ch a hình thành
các KBT nh , có nhi u

t nông nghi p,

ng

ng b ng Sông

nh và Thái Bình) và khu D tr sinh quy n Kiên Giang; 2 khu

di s n thiên nhiên th gi i: Khu V nh H Long (Qu ng Ninh) và Khu Phong
Nha - K Bàng (Qu ng Bình);4 khu di s n thiên nhiên c a Asean: 4 VQG:
Ba b (B c C n), Hoàng Liên (Lào Cai), Ch Mom Rây ( Kon Tum) và Kon
Ka Kinh ( Gia Lai); 2 khu Ramsar: V

n qu c gia Xuân Th y, (t nh Nam

nh) và VQG Cát Tiên).
M ts v n

t n t i trong b o t n hi n nay:

H th ng các KBT có nhi u KBT có di n tích nh , tính liên k t y u nên
h n ch

n các ho t

ng b o t n trên ph m vi khu v c r ng.

Ranh gi i các KBT ph n l n ch a
a, các ho t

c phân

nh rõ ràng trên th c

ng xâm l n, vi ph m trong các KBT còn x y ra.

Ngu n ngân sách cho b o t n còn h n ch , ch y u d a vào ngu n
ngân sách Nhà n

c, các khu b o t n thu c

ngân sách r t h n ch cho các ho t

a ph

ng qu n lý có ngu n

ng b o t n, ch a có chính sách c th

xã h i hóa công tác b o t n.
M t s chính sách v KBT còn thi u, nh chính sách
vùng

m v.v.

u t , qu n lý


12

H th ng phân h ng c a Vi t Nam ã

c quy

nh trong Lu t B o

v và phát tri n r ng n m 2004 và ã áp d ng trên th c t . Tuy nhiên phân
lo i các khu r ng

c d ng c a Vi t Nam so v i h th ng phân h ng c a

IUCN, 1994 có m t s

i m ch a phù h p: H th ng phân h ng c a Vi t

Nam l n l n gi a h ng và phân h ng: Khu b o t n loài/sinh c nh là m t h ng
(category) trong h th ng phân h ng 6 h ng c a IUCN có m c tiêu qu n lý
khác nhau, không th x p vào phân h ng (Sub- category) c a khu b o t n
thiên nhiên

c.

Chúng ta còn l n l n trong vi c s p x p các VQG và khu b o t n thiên
nhiên, cho VQG là quan tr ng h n v m t b o t n. Do v y trong m t th i
gian dài, vì th y VQG
thành ph

c quan tâm và

u t nhi u h n nên các t nh và

u mu n chuy n các khu b o t n c a mình thành VQG. Nên trên

th c t nhi u VQG ch a áp ng

c các m c tiêu v b o t n v.v; Do h

th ng phân chia và quan ni m có s sai khác nên trong chính sách qu n lý
hi n nay ch y u v n là b o v nghiêm ng t, ch a g n k t
hi n

c quan i m

i v b o t n là v a b o t n, v a phát tri n.

2.3. T ng quan v khu v c nghiên c u
2.3.1. V trí

a lý

Khu B o t n Loài và sinh c nh Nam Xuân L c n m trên
thôn Nà D và B n Khang thu c xã Xuân L c, huy n Ch

có t a

a ph n hai

n, t nh B c K n;

a lý 22o17’-22o19’ và 105o28’-105o33’E. KBT ti p giáp: Phía B c

giáp xã Xuân L c, huy n Ch

n, t nh B c K n; Phía Tây giáp huy n Na

Hang, t nh Tuyên Quang; Phía ông giáp xã

ng L c, huy n Ch

B c K n; Phía Nam giáp xã B n Thi, huy n Ch

n, t nh B c K n.

Khu b o t n cách trung tâm th tr n B ng L ng, huy n Ch
v phía B c giao thông i l i khó kh n.

n, t nh

ây là khu r ng còn t

n 35 km
ng

i

nguyên v n v i h sinh thái a d ng, phong phú và n i li n v i Khu B o t n
thiên nhiên Na Hang (Tuyên Quang).


13

2.3.2.

c i m khí h u
Theo s li u th ng kê c a tr m Khí t

ng thu v n huy n Ch

B c K n thì Khu b o t n n m trong vùng khí h u nhi t

n-

i gió mùa. M t n m

chia làm 2 mùa rõ r t: Mùa hè nóng m, m a nhi u và mùa ông khí h u khô
l nh; Nhi t

Trung bình n m dao

n m t 1.153 - 1.528 mm;

ng t 20-22oC; L

m không khí dao

ng m a trung bình

ng kho ng 75 - 82%, cao

nh t là 88% t p trung vào tháng 7 trong n m.
2.3.3.

c i m th y v n
Trong khu v c có 1 con su i chính b t ngu n t xã S n Phú, huy n Na

Hang, t nh Tuyên Quang ch y theo h

ng Tây B c và

ra h Ba B , có

chi u dài kho ng 9 km. Ngoài ra còn su i T Han và m t s khe nh , su i
ch y ng m trong lòng núi á.
2.3.4. i u ki n kinh t - xã h i
Khu b o t n ti p giáp và n m trên

a bàn c a xã Xuân L c,

ng L c

và B n Thi, v i t ng s 1.732 h , 7.608 kh u, trong ó 89,5 % là

ng bào

dân t c thi u s và ph n l n là
bên trong vùng lõi c a KBT
KBT t lâu

ng bào Dao, Tày và Mông. Các h sinh s ng
u là ng

i Dao, h s ng và canh tác bên trong

i, ch y u là làm r y và thu hái lâm s n theo mùa.


14

B ng 2.2. Dân s , dân t c và tình tr ng ói nghèo
các xã xung quanh Khu b o t n
Dân s

Di n
tích
TT

Xã

t
nhiên

Thành ph n dân t c
S h

S
thôn

nghèo
S

S

h

kh u

(ha)

(h
(%))

Kinh Thi u
(s

s (s

kh u

kh u

(%))

(%))

Tên dân
t c
thi u s
Dao,

1

B n
Thi

6.499

9

506

42

1.901

(8,3)

669

1.232

(35,2) (68,8)

Tày,

H’mông,
Nùng,
Hoa

2

3

ng
L c
Xuân
L c

T ng

3.662

8.421

18.582

10

14

33

557

669

2.378

3.329

1.732 7.608

96

131

2.247

(17,2)

(5,5)

(94,5) H’mông

388
(50,5)
526

-

800

(100)
6.808

(30,4) (10,5) (89,5)

(Ngu n: UBND các xã vùng

Tày,
Dao,
H’Mông
-

m, tháng 11/2012)

Trong khu v c Khu b o t n là vùng sâu, vùng xa,
sách 135 c a Nhà n

3.329

Dao,

c, trong ó h nghèo chi m 45,13%,

ch

ng chính

i s ng nhân dân

còn g p nhi u khó kh n.
C dân trong vùng ch y u s ng b ng ngh canh tác lúa n
lo i cây tr ng nông nghi p nh ngô, s n, khoai tàu, các lo i
d c, ph thu c nhi u vào i u ki n t nhiên và trình

m c dù ng

i dân có kinh nghi m tr ng lúa n

u.Do

c và các
a hình

canh tác ch a cao nên

c nh ng n ng su t không cao.


15

Các lo i rau màu nh Ngô, S n… th

ng

c tr ng trên nh ng n i

t cao, b ng ph ng nh ng không có i u ki n khai hoang ru ng n
di n tích ru ng n
ph i làm n

c ch h n 1sào/ng

ng r y

c. Do

i, ch y u là ru ng 1 v , ng

b sung ngu n l

i dân

ng th c.

B ng 2.3. Tình hình s n xu t nông nghi p n m 2011
Lúa

Ngô
Di n

N ng

ng

tích

su t

(t /ha)

(t n)

(ha)

(t /ha)

61

40

255

61

40

255

ng L c

222

46

1.080

74

43

311

Xuân L c

183

43

784

206

37

764

Xã

Di n tích
(ha)

B n Thi

N ng

S n

su t

l

(Ngu n: UBND các xã B n Thi,

S nl

ng

(t n)

ng L c và Xuân L c)

2.3.5. Khái quát v tài nguyên r ng khu v c nghiên c u
HST r ng

khu b o t n ã b suy gi m nhi u v ch t l

ng, các tr ng

thái r ng IIIA2, IIIA3 còn nhi u và phân b t p trung trong phân khu b o v
nghiêm ng t c a Khu b o t n. R ng nguyên sinh ch a b tác
tr ng thái r ng IIIb tr lên v i tr

l

u

tt

ng trên 200m3/ha. Các loài cây g ph

bi n g m nh ng cây cao trên 30m,
trên 100 cm, m t

ng

ng kính 70

15 - 20 cây/ha. R ng có tán

tàn che 0,3 - 0,5(Theo báo cáo t ng th

n 80 cm, nhi u cây

n

t quãng không liên t c,

quy ho ch Khu b o t n loài và sinh

c nh Nam Xuân L c 2012)
R ng th sinh ph c h i sau khai thác ki t phân b
s

n núi, n i g n các khu dân c hay

khai thác, tr l

khu v c chân và

ng i l i thu n l i. Do tác

ng c a

ng c a ki u r ng này không cao t 80 - 110m3/ha.

R ng th sinh ph c h i sau n

ng r y là nh ng kho nh nh phân b

vùng chân núi li n k v i r ng nguyên sinh hay r ng th sinh b khai thác


16

ki t. R ng có 1 t ng cây g , 1 t ng cây b i và th m t
8 m,

ng kính 10 – 15 cm, m t
Các ch

500 – 600 cây/ha,

ng trình d án nh Ch

135/CP c a Chính ph b

c

i, t ng cây g cao 6 –
tàn che 0,5 - 06.

ng trình 327/CP, 661/CP, 134/CP,

u ã c i thi n i u ki n c s h t ng, phát

tri n lâm nghi p xã h i nh ng v n không th h n ch
dân xâm h i

n r ng

Hi n nay, ng

khai thác g và s n b n

c tình tr ng ng

ng v t r ng trái phép.

i dân ch y u thu hái ngu n lâm s n ngoài g ph c v

nhu c u t i ch . Tr

c ây lâm s n chính do ng

y u là g , các loài

ng v t

i dân khai thác t r ng ch

ph c v làm nhà và làm ngu n th c ph m, ôi

khi tr thành hàng hoá. T khi thành l p khu b o t n, l c l
cùng v i ng

i dân tham gia b o v r ng nên hi n t

b n thú r ng b a bãi không còn x y ra th
Ho t
thôn, ng

ng ki m lâm ã

ng khai thác g và s n

ng xuyên, công khai nh tr

ng khai thác c i un: G c i là ch t

i dân th

i

t ch y u

ng l y cành khô, cây khô t Khu b o t n,

c i khô thì sau nh ng l n i l y c i h

u ch t m t s cây t

c.

vùng nông

c bi t

có

i trong khu v c

l n sau l i có c i khô. C i un là nhu c u thi t y u hàng ngày c a các h
gia ình sinh s ng xung quanh r ng, không s d ng c i làm nhiên li u thì
không có ngu n nhiên li u khác thay th . Ngoài l

ng c i do các thôn n m

trong và giáp khu b o t n khai thác ra thì hàng n m l

ng c i do các thôn

khác trong xã vào Khu b o t n khai thác c ng r t l n. Chính vì th c n thi t
ph i có các ho t
Ho t

ng nh m h n khai thác v i s l

ng khai thác g : Hi n t i v n còn di n ra vi c ng

thác g trái phép

làm nhà, làm

khai thác và tìm m i k h c a l c l
v n còn x y ra.

y u c a ng

ng c i un l n.

ây không ph i v n

i dân khai

gia d ng cho gia ình. Bên c nh ó vi c
ng ki m lâm

tiêu th ra th tr

ng

d gi i quy t, vì ây là nhu c u thi t

i dân trong khu v c. Do v y, nhi u khi ng

i dân n m r t rõ quy

nh c a pháp lu t c ng nh t m quan tr ng c a công tác b o t n nh ng vì l i