Nghiên cứu đặc điểm tái sinh tự nhiên của thực vật thân gỗ tại khu bảo tồn loài và sinh cảnh Nam Xuân Lạc, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

HOÀNG V N NÚI

NGHIÊN C U
C I M TÁI SINH T NHIÊN C A
TH C V T THÂN G T I KHU B O T N LOÀI VÀ
SINH C NH NAM XUÂN L C, HUY N CH
N, T NH
B CK N

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
: Chính quy
Chuyên ngành
: Lâm Nghi p
Khoa
: Lâm Nghi p
Khóa h c
: 2011 – 2015
I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
--------------------Thái nguyên, n m 2015

IH C


HOÀNG V N NÚI

NGHIÊN C U
C I M TÁI SINH T NHIÊN C A TH C
V T THÂN G T I KHU B O T N LOÀI VÀ SINH C NH
NAM XUÂN L C, HUY N CH
N, T NH B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khóa h c
Gi ng viên h ng d n

IH C

: Chính quy
: Lâm Nghi p
: Lâm Nghi p
: 2011 – 2015
: 1. TS. Tr n Công Quân
2. Th.S Nguy n V n M n

Thái nguyên, n m 2015

i

L IC M

hoàn thi n ch

ng trình

ot o

N

i h c thì quá trình th c t p t t nghi p

c xem là khâu quan tr ng giúp sinh viên c ng c ki n th c ti p thu
gi ng

ng

i h c và c ng là c h i

c trên

sinh viên th s c v i công vi c, va ch m

v i nh ng tình hu ng không có trong sách v , b t i s b ng khi ra tr

ng.

c s gi i thi u c a Ban giám hi u, B n ch nhi m khoa Lâm Nghi p,
tr

ng

i h c Nông Lâm Thái Nguyên, tôi ã th c hi n

i m tái sinh t nhiên c a th c v t thân g
t n loài sinh c nh Nam Xuân L c huy n ch
Có

tài “Nghiên c u

c

các ki u r ng trên núi á t i khu B o
n, t nh B c K n”.

c k t qu nh hôm nay tôi xin trân thành c m n th y giáo Th.s

Nguy n V n M n và th y giáo TS Tr n Công Quân là ng

i ã t n tình giúp

,

d n d t tôi su t th i gian th c t p và vi t khóa luân t t nghi p.
Tôi xin c m n sâu s c các bác, các cô, các chú và các anh chi hi n ang
công tác t i Khu B o t n loài sinh c nh Nam Xuân L c ã giúp
t t nhi m v

trình nghiên c u

c giao và cung c p

y

tôi hoàn thành

các s li u c n thi t ph c v cho quá

tài.

C m n gia ình, b n bè và ng

i thân ã

ng viên, giúp

tôi trong su t

th i gian th c t p và trong quá trình hoàn thành khóa lu n t t nghi p.
Trong quá trình th c hi n khóa lu n t t nghi p tôi ã c g ng h t mình,
nh ng do kinh nghi m và ki n th c còn h n ch nên ch c ch n không tránh kh i nh ng
sai sót và khi m khuy t. Tôi r t mong
th y, cô giáo và các b n sinh viên
Tôi xin trân thành c m n !

c s tham gia óng góp ý ki n t phía các

khóa lu n c a tôi

c hoàn thi n h n n a.

Thái Nguyên, ngày tháng

n m 2015

Sinh Viên

Hoàng V n Núi


ii

L I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u khoa h c c a b n thân tôi,
các s li u và k t qu nghiên c u trình bày trong khóa lu n là quá trình i u tra trên
th c

a hoàn toàn trung th c, khách quan.

Thái Nguyên, tháng 06 n m 2015
Xác nh n c a giáo viên h

ng d n

ng ý cho b o v k t qu tr
H i

Ng

i vi t cam oan

c

ng khoa h c

TS.Tr n Công Quân

Hoàng V n Núi

Xác nh n c a giáo viên ch m ph n bi n
Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên ã s a sai sót
sau khi h i

ng ch m yêu c u.

(ký, ghi rõ h tên)


iii

DANH M C CÁC B NG

B ng 1.1: Dân s , dân t c và tình tr ng ói nghèo

các

xã xung quanh KBT ..................................................................................................12

B ng 1.2: Tình hình s n xu t nông nghi p n m 2011 ..............................................13
B ng 1.3: Cây tr ng

vùng

m ..............................................................................14

B ng 1.4: Di n tích r ng khu b o t n phân theo tr ng thái ......................................19
B ng 4.1: C u trúc t thành th c v t tái sinh các ki u r ng trên núi

t

Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c .........................................................25
B ng 4.2: M t

cây tái sinh các tr ng thái r ng ...................................................27

B ng 4.3: Phân b cây tái sinh theo c p chi u cao. ..................................................28
B ng 4.4: Ch t l

ng và ngu n g c cây tái sinh ......................................................30

B ng 4.5: C u trúc t thành th c v t thân g các ki u r ng trên núi
t Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c....................................................37
B ng 4.6: T ng h p m t
B ng 4.7:

t ng cây g tr ng thái I.1, I.2, I.3, I.4. .........................39

che ph c a th m t

i

các tr ng thái r ng. .............................................40


iv

DANH M C CÁC HÌNH

Hính 1.1. B n

hi n tr ng KBTL&SCNXL ............................................................9


v

DANH M C CH
Tên vi t t t
D1.3

Tên

VI T T T

y
ng kính ngang ng c

TSR

Tái sinh r ng

KBTL&SCNXL

Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c

IVI%

Ch s sinh thái cây tái sinh

Ni

S loài cây cá th th i

ÔTC

Ô tiêu chu n

ÔDB

Ô d ng b n

STT

S th t

UBNN

y ban nhân dân

vi

M CL C

PH N 1. M
1.1

tv n

U ....................................................................................................1
.............................................................................................................1

1.2 M c tiêu và yêu c u c a
1.3. Ý ngh a c a

tài .............................................................................2

tài ................................................................................................3

PH N II.T NG QUAN TÀI LI U .........................................................................4
2.1. C s khoa h c .....................................................................................................4
2.1.1. C s sinh thái c a c u trúc r ng ......................................................................4
2.1.2. C s lý lu n v tái sinh ph c h i r ng ............................................................4
2.1.3.M t s khái ni m ................................................................................................5
2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c ..........................................................6

2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i ....................................................................6

2.2. 2. Tình hình nghiên c u trong n
2.3. T ng quan v

c .....................................................................7

i u ki n t nhiên và kinh t xã h i khu v c nghiên c u .............9

2.3.1. i u ki n t nhiên .............................................................................................9
2.3.2. i u ki n kinh t - xã h i khu v c nghiên c u ...............................................11
PH N 3.

IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP

NGHIÊN C U .........................................................................................................20
3.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u ......................................................................20

3.2.

a i m và th i gian ti n hành .........................................................................20

3.3. N i dung nghiên c u ..........................................................................................20
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u....................................................................................20

3.4.1. Ph

ng pháp ngo i nghi p ..............................................................................20

3.4.2. Ph

ng pháp ngo i nghi p ..............................................................................22

PH N 4. K T QU NGHIÊN C U .....................................................................25
4.1.

c i m t ng cây tái sinh .................................................................................25

4.1.1. T thành và m t

..........................................................................................25

4.1.2. Phân b , ngu n g c và ch t l

ng cây tái sinh ...............................................28


vii

4.2. Các y u t

nh h

ng

n tái sinh t nhiên c a th c v t thân g .....................31

4.2.1.

c ti m t ng cây cao ......................................................................................31

4.2.2.

c i m t ng cây b i, th m t

4.2.3.

c i m

4.2.4. Các tác
4.3.

a hình,

i ...................................................................40

t ai th nh

ng ...........................................................41

ng t bên ngoài ...............................................................................42

xu t m t s gi i pháp b o t n và phát tri n th c v t thân g t i khu v c

nghiên c u. ................................................................................................................42
4.3.1. Gi i pháp chung ..............................................................................................42
4.3.2. Gi i pháp c th ..............................................................................................43
PH N 5. K T LU N VÀ

NGH .....................................................................45

5.1. K t lu n ..............................................................................................................45
5.2.

ngh ...............................................................................................................47

TÀI LI U THAM KH O .........................................................................................48


1

PH N 1
M

1.1

U

tv n
R ng là tài nguyên vô cùng quý giá, v n

c m nh danh là “lá ph i” c a

trái

t, là m t b ph n quan tr ng c a môi tr

ng s ng, luôn g n li n v i

i s ng

c a

ng bào các dân t c mi n núi. R ng không ch có giá tr v kinh t mà còn có

ý ngh a r t l n trong nghiên c u khoa h c, b o t n ngu n gen, b o t n a d ng sinh
h c, i u hoà khí h u, phòng h
m c hoá, ch ng sói mòn, s t l

u ngu n, h n ch thiên tai, ng n ch n s hoang
t, ng n ng a l l t,

m b o an ninh qu c phòng,

ng th i r ng c ng t o c nh quan ph c v cho du l ch sinh thái, du l ch c ng

ng.

Khoa h c ngày nay ã ch ng t các bi n pháp b o v , s d ng và tái t o l i
r ng ch có th gi i quy t th a áng khi có m t s hi u bi t
quy lu t s ng c a r ng t

y

v b n ch t các

ng ng v i nh ng i u ki n t nhiên môi tr

nhau. Tái sinh r ng là m t quá trình sinh h c mang tính

ng khác

c thù c a h sinh thái. Nó

m b o cho ngu n tài nguyên r ng có kh n ng tái s n xu t m r ng, n u chúng ta
n m

c các quy lu t tái sinh, chúng ta s

i u khi n

c quy lu t ó ph c v

cho s n xu t kinh doanh. Vì v y tái sinh r ng ch thành v n
vi c xác

nh các ph

ng th c kinh doanh r ng.

Hi n nay trong nhi u vùng r ng t nhiên c a n
ph

ng th c khai thác – tái sinh không áp ng

và b o v môi tr

then ch t trong

ng. Các ph

c ta ã m t r ng do s d ng

c l i ích lâu dài c a n n kinh t

ng th c khai thác - tái sinh không h p lý ã và ang

làm cho r ng t nhiên suy gi m c v s l

ng l n ch t l

ng.

Vi t Nam, n m

1943 di n tích r ng còn kho ng 14,3 tri u ha, t l tre ph kho ng 43%.

nn m

1999, theo s li u th ng kê ch còn 10,9 tri u ha r ng, trong ó 9,4 tri u ha r ng t
nhiên và 1,5 tri u ha r ng tr ng và

tre ph t

ng ng kho ng 33,2%. Do v y,

vi c tái sinh t nhiên là m t trong nh ng bi n pháp và nhi m v quan tr ng. [15]
Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c (KBTL&SCNXL) huy n Ch
n, t nh B c K n

c thành l p theo Quy t

nh s 342/Q -UB ngày 17/03/2004


2

c a UBND t nh B c K n v i di n tích 1.788ha, n m trong

a gi i hành chính c a

xã Xuân L c và ch y u là r ng g quý hi m trên núi á vôi. M c dù di n tích nh ,
nh ng KBTL&SCNXL là hành lang quan tr ng n i li n V
Khu B o T n Thiên Nhiên Nà Hang. Hi n tr ng r ng
nguyên v n, nhi u n i ch a b tác

ng b i con ng

ng v t quý hi n ang có nguy c b tuy t tr ng

n qu c gia Ba B v i

Khu b o t n này còn khá

i, còn l u gi nhi u loài

ng

Vi t Nam và trên th gi i nh

Vo c en má tr ng, Vo c m i h ch, V c Hoa và các loài th c v t quý hi m nh
Trai, Nghi n,

inh, Lan Hài và Thông (Báo cáo ánh giá k t qu ho t

Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c, huy n Ch
N m trong h th ng r ng
nv

n, t nh B c K n,2011).

c d ng c a Vi t Nam, KBTL&SCNXL là m t

a lý sinh v t vô cùng a d ng

th c t n i ây ang ch u tác

ng c a

i v i vi c b o v môi tr

ng. Nh ng trên

ng b i s c ép v dân s . Chính vì v y, công tác b o

t n tính a d ng sinh h c, b o v ngu n gen quý c ng nh các ngu n tài nguyên
thiên nhiên khác t i Khu b o t n ã

c t nh B c K n r t quan tâm. T khi thành

l p, KBTL&SCNXL ã có m t s cu c i u tra, ánh giá tài nguyên r ng, b
u c ng ã ánh giá

c giá tr , ti m n ng và ý ngh a c a m t khu b o t n.

Nh ng m t s n i dung quan tr ng ch a
ánh giá

c

c th c hi n m t cách có h th ng, ó là

c i m cây tái sinh phân lo i m t cách chính xác, y u t

h th c v t, công d ng và m c

a lý c u thành

nguy c p c a các loài quý hi m

các bi n pháp b o t n thích h p.

t

ó

a ra

góp ph n ánh giá tính a d ng th c v t trên

vùng núi á t i KBTL&SCNXL, làm c s cho công tác b o t n và s d ng h p lý
tài nguyên sinh v t t i ây, chúng tôi ch n

tài: “Nghiên c u

c i m tái sinh t

nhiên c a th c v t thân g t i khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c,
huy n Ch

n, t nh B c K n”.

1.2 M c tiêu và yêu c u c a
- Xác

nh

c

tài

c i m tái sinh t nhiên c a th c v t thân g

các ki u

r ng trên núi á t i khu v c nghiên c u.
-

xu t

c m t s gi i pháp xúc ti n tái sinh và b o t n th c v t thân g

c bi t là các loài quý hi m.


3

1.3. Ý ngh a c a

tài

- Ý ngh a trong khoa h c
Qua vi c th c hi n

tài s giúp sinh viên ti p c n và làm quen v i l nh v c

nghiên c u khoa h c, c ng c l i ki n th c ã h c, v n d ng lý thuy t vào th c t ,
bi t cách thu th p, phân tích và x lý thông tin. Nâng cao k n ng làm vi c theo
nhóm, ánh giá và quy t

nh l a ch n các ph

ng án gi i quy t v n

.

- Ý ngh a trong th c ti n
ây là
c uv s

tái có ý ngh a th c ti n vô cùng quan tr ng,

tài góp ph n nghiên

a d ng sinh h c c a các loài sinh v t trên trái á.

ánh giá tính a d ng

các loài cây thân g trên núi á giúp ta bi t

c kh n ng sinh tr

ng phát tri n,

kh n ng thích nghi sinh t n c a sinh v t t i n i ây, c ng nh th y
ng tích c c và tiêu c c c a thiên nhiên và con ng
T

ó, giúp ta xác

nh

c s tác

i lên h sinh thái trên núi á.

c các bi n pháp phù h p tác

ng vào nh m b o t n,

phát tri n các h sinh thái. Khai thác, s d ng các ngu n tài nguyên thiên nhiên m t
cách hi u qu và b n v ng.


4

PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c
2.1.1. C s sinh thái c a c u trúc r ng
C u trúc r ng là m t khái ni m dùng

ch quy lu t s p x p t h p c a các

thành ph n c u t o nên qu n xã th c v t r ng theo không gian và th i gian. C u
trúc là m t trong nh ng n i dung nghiên c u quan tr ng v hình thái qu n th th c
v t. Tuy nhiên, khái ni m v c u trúc không ch bao g m nh ng nhân t c u trúc v
hình thái mà c nh ng nhân t c u trúc v sinh thái. Gi a c u trúc và sinh thái r ng
có m i quan h ch t ch v i nhau. B t k m t quy lu t c u trúc qu n th nào c ng
u có n i dung sinh thái h c bên trong c a nó. Không quán tri t quan i m sinh
thái trong khi nghiên c u c u trúc r ng thì s không có c s khoa h c

gi i thích

nh ng quy lu t c u trúc c a qu n th th c v t. C u trúc r ng bao g m c u trúc sinh
thái, c u trúc hình thái và c u trúc tu i. (Phùng Ng c Lan, 1986) [7].
2.1.2. C s lý lu n v tái sinh ph c h i r ng
Theo Baru (1976), tái sinh ph c h i r ng là “ Phát tri n m t lo t nh ng bi n
pháp s lý

thu

c tái sinh,

i u ki n c

này

n tu i thành th c là n n t ng c a m t ph

này

nl

ng tráng và lành m nh,

a l p cây

ng th c lâm sinh và ph

t nó l i là m t trong nh ng c s ch y u

ng th c

kinh doanh r ng v i m t

n ng su t b n v ng…”.
Xét v m t lý lu n, tái sinh r ng luôn bao g m c hai thu t ng , th nh t
hoàn tr l i di n t s l p l i c a toàn b qu n xã sinh v t gi ng nh nó ã xu t hi n
trong t nhiên. Thu t ng th hai là ph c h i ch s ph c h i l i và
nh ng xúc ti n i u ch qu n lý r ng ã b suy thoái, xáo tr n và
N u

c hi u là
c ng n ch n.

i chi u tái sinh r ng và phát tri n r ng thì thu t ng “hoàn tr ” là m t quá

trình, còn s “ph c h i” chính là i u ki n. Xúc ti n cho r ng t ph c h i ho c tác
ng

r ng ph c h i theo nh ng quy lu t di n th t nhiên là m t quá trình. B o

v , qu n lý cho quá trình ó liên t c, không b d t quãng là i u ki n.
n i dung c b n trong k thu t ph c h i r ng b ng khoanh nuôi [8].

ây chính là


5

2.1.3.M t s khái ni m

- Tái sinh r ng
Quá trình sinh h c m ng tính

c thù c a h sinh thái r ng, bi u hi n

su t hi n c a m t th h cây con c a nh ng loài cây g d

s

i tán r ng. TSR là quá

trình ph c h i thành ph n c b n c a r ng, ch y u là t ng cây g . Theo ngh a r ng
TSR là s tái t o m t h sinh thái r ng m i
Có hai ph

m b o cho r ng t n t i và phát tri n.

ng th c TSR, tái sinh t nhiên ( r ng phát tri n không có s can thi p

c a con ng

i), tái sinh nhân t o (r ng phát tri n nh s tác

ng c a con ng

i

nh khoanh nuôi, tr ng, t a, ch m sóc).
Theo Phùng Ng c Lan, (1986), thì tái sinh r ng

c hi u theo ngh a r ng là

s tái sinh c a h sinh thái r ng. Tái sinh r ng hi u theo ngh a h p là quá trình ph c
h i l i thành ph n c b n c a r ng [7].
Theo Ngô Quan Dê và c ng s , (1992), tái sinh t nhiên là quá trình t o
thành th h m i b ng con
ng

i. K t qu c a ph

ng t nhiên v c b n không có s tác

ng th c tái sinh này ph thu c vào quy lu t khách quan c a

t nhiên. Tái sinh nhân t o là ph
ng

ng th c tái sinh có s tác

i t khi gieo gi ng, tr ng cây, ch m sóc

ng tích c c c a con

t o r ng m i trên

t r ng. V m t

k thu t, tái sinh nhân t o và tr ng r ng gi ng nhau, nh ng khác nhau
ti n hành. Tr ng r ng là ti n hành trên
t lâu,

t không còn tính ch t

còn mang tính ch t
b ng ho c v

ng c a con

a i m

t ch a có r ng ho c có r ng nh ng ã m t

t r ng. Trái l i tái sinh nhân t o ti n hành trên

t

t r ng. Cây tái sinh có tri n v ng là cây tái sinh có chi u cao

t chi u cao th m t

i, cây b i xung quanh nó và có ph m ch t t

trung bình tr lên. Khi v n d ng quy lu t này c n th ng nh t ba yêu c u sau. Th
nh t, cây ó qua th i gian cây m ; th hai, chi u cao cây tái sinh ph i b ng ho c
v

t chi u cao l p th m t

i, cây b i xung quanh nó; th ba, cây có sinh l c t t,

không cong queo, sâu b nh [3].
- Ph c h i r ng
Võ

i H i và c ng s thì ph c h i r ng tr

c h t là ph c h i l i thành ph n

ch y u c a r ng là th m th c v t cây g s t o i u ki n cho s xu t hi n các
thành ph n cây khác c a r ng nh t ng cây b i, t ng c khuy t, khu h
sinh v t… và các y u t khác c a r ng nh ch

nhi t, ch

ng v t, vi

m… Vì v y khái


6

ni m ph c h i r ng s có ý ngh a r ng l n là ph c h i l i c qu n l c sinh v t hay
m t h sinh thái r ng hoàn ch nh. Trong th c t quá trình ph c h i r ng
giá b ng s xu t hi n và ch t l

c ánh

ng c a th h m i các cây g [4].

Ph c h i r ng là m t quá trình sinh h c g m nhi u giai o n và k t thúc

b ng s xu t hi n m t th h m i th m cây g b t

u khép tán. Quá trình ph c h i

s t o i u ki n cho s cân b ng sinh h c liên t c và c ng vì th mà chúng ta có th
s d ng chúng liên t c

c. [4].

2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c

2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i
2.2.1.1 Nghiên c u c u trúc r ng
Trên th gi i vi c nghiên c u c u trúc r ng ã
xác

nh c s khoa h c cho vi c

c ti n hành t lâu nh m

xu t các bi n pháp k thu t tác

góp ph n nâng cao hi u qu kinh t và môi tr

ng c a r ng. Các công trình c a các

tác gi Richards, Baru, Catinot, Odum, Van Stennis v.v..
t ng cho nh ng nghiên c u v c u trúc r ng,

ng vào r ng,

c coi là nh ng n n

c bi t là r ng t nhiên nhi t

i.

R ng t nhiên có t ng tán không phân bi t r ch ròi, vì th vi c phân chia
còn nhi u h n ch .
t ng cây cao th

i v i r ng m a nhi t

ng hình thành t ng v

i nhi u tác gi chia làm 3 t ng, ó là

t tán, t ng tán chính, t ng d

tác gi còn chia r ng làm 5 t ng. T ng tr i, t ng chính, t ng d
và th m t

i tán. M t s

i tán, t ng cây b i

i.

2.2.1.2 Nghiên c u v tái sinh r ng
Quá trình tái sinh

r ng nhi t

i vô cùng ph c t p và còn ít

c nghiên

c u. Ph n l n tài li u nghiên c u v tái sinh t nhiên c a r ng m a nhi t
th

ng ch t p chung vào m t s loài cây có giá tr kinh t d

nhi u b bi n

i. Van steenis (1956), ã nghiên c u hai

c a r ng m a nhi t

i

i i u ki n r ng ã ít

c i m tái sinh ph bi n

i là tái sinh phân tán liên t c c a các loài cây ch u bóng và tái

sinh v t c a các loài cây u sáng.[14]
i v i r ng nhi t

qu n th cây b i, th m t

i, các nhân t nh ánh sáng,
i là nh ng nhân t

nh h

mc a

ng tr c ti p

t, k t c u

n cây tái sinh.


7

G.N. Baur, (1976), cho r ng: S thi u h t ánh sáng nh h
tri n cây con. Nh ng
h

i v i s n y m m và quá trình sinh tr

ng

n s phát

ng c a cây m m nh

ng ó l i không rõ. [8]
Xanniknow, (1967) Vipper, (1973) d n theo Nguy n V n Thêm, (1992),

trong nghiên c u tái sinh r ng, ng
trình sinh tr

i ta nh n th y r ng c và t ng cây b i qua quá

ng thu nh n ánh sáng, các ch t dinh d

ng s làm nh h

ng

n cây

tái sinh. Nh ng lâm ph n th a, r ng ã b khai thác nhi u, t o ra nhi u kho ng
ch ng l n, tao i u ki n cho cây b i th m t

i phát tri n m nh. Trong i u ki n ó,

chúng s là nhân t c n tr s phát tri n và kh n ng sinh t n c a cây tái sinh. N u
lâm ph n kín,

t khô, nghèo dinh d

ki n cho cây tái sinh v

ng cây b i th m t

i phát tri n ch m t o i u

n lên.[10]

Tóm l i, nghiên c u v tái sinh r ng trên th gi i cho chúng ta hi u bi t v
ph

ng pháp nghiên c u và quy lu t tái sinh t nhiên c a m t s vùng,

s v n d ng hi u bi t v quy lu t tái sinh

c bi t là

xây d ng các bi n pháp k thu t lâm

sinh h p lý nh m qu n lý r ng b n v ng.
2.2. 2. Tình hình nghiên c u trong n

c

2.2.2.1. Nghiên c u c u trúc r ng
R ng t nhiên n

c ta thu c ki u r ng nhi t

i, r t phong phú và a d ng

v thành ph n loài, ph c t p v c u trúc. Trong nh ng n m g n ây, c u trúc r ng
n

c ta ã

c nhi u tác gi quan tâm nghiên c u. S d nh v y vì c u trúc là c

s cho vi c

nh h

ng phát tri n r ng,

ra bi n pháp lâm sinh h p lý.

Thái V n Tr ng (1978), khi nghiên c u ki u r ng kín th
nhi t

in

c ta, ã

sinh thái, t ng d

a ra mô hình c u trúc r ng, nh ng t ng v

i tán, t ng cây b i và t ng c quy t. Tác gi

ng xanh m a m
t tán, t ng u th

ã v n d ng và có s

c i ti n b sung ph

ng pháp bi u

b i và th m t

c phóng v i t l l n h n. Ngoài ra, tác gi còn d a vào b n

tiêu chu n

i

m t c t c a Davit – Risa, trong ó t ng cây

phân lo i th m th c v t r ng Vi t Nam, ó là: d ng s ng u th c a

nh ng th c v t t ng cây l p qu n,

tàn che c a t ng u th sinh thái, hình thái

sinh thái c a nó và tr ng thái c a tán lá. D a vào ó, tác gi chia th m th c v t r ng
Vi t Nam thành 14 ki u [11].


8

ào Công Khanh (1996), [6], B o Huy (1993) [5] ã c n c vào t thành loài
cây m c ích

phân lo i r ng ph c v cho vi c xây d ng các bi n pháp lâm sinh.

Lê Sáu (1996) [9] d a vào h th ng phân lo i c a Thái V n Tr ng k t h p v i h
th ng phân lo i Loeschau, chia r ng

khu v c Kon Hà N ng thành 6 tr ng thái.

Nhìn chung, các công trình nghiên c u v c u trúc r ng g n ây th
v mô hình hóa các quy lu t k t c u lâm ph n và vi c
thu t tác

ng vào r ng th

ng ít

c p

áp ng m c tiêu kinh doanh r ng n

ng thiên

xu t các bi n pháp k

n các y u t sinh thái nên ch a th c s

nh lâu dài.

2.2.2. 2. Nghiên c u tái sinh r ng
V n

tái sinh

c u v tái sinh th

n

ng

c ta ch a
c

c nghiên c u nhi u. M t s k t qu nghiên

c p trong các công trình nghiên c u v th m th c

v t, các báo cáo khoa h c và m t ph n
Tái sinh r ng t nhiên nhi t

c công b trên các t p chí.

i là m t v n

trình này b chi ph i b i nhi u y u t nh v trí

r t a d ng và phong phú. Quá
a lý, bi n pháp tác

ng

n t ng

cây cao, ngu n ng c hình thành r ng…Chính vì th cho dù quy trình tái sinh có quy
lu t nh t

nh , v n có t n t i khách quan, nh ng do các tác

chúng tr nên ph c t p. Tái sinh là v n

quan tr ng, quy t

ng trên làm cho
nh

n b o v và

phát tri n r ng b n v ng, vì th nghiên c u quá trình tái sinh là m t vi c làm không
th thi u trong các nghiên c u v c u trúc t nhiên.
Nguy n Duy Chuyên (1988) khi nghiên c u quy lu t phân b tái sinh t
nhiên r ng lá r ng th

ng xanh h n lo i vùng Qu Châu Ngh An, ã khái quát

c

i m phân b c a nhi u loài cây có giá tr kinh doanh và bi u di n b ng các hàm lý
thuy t, t

ó làm c s

nh h

ng gi i pháp lâm sinh cho các vùng s n xu t

nguyên li u. [2].
Tác gi Lê

ng T n (1999) [12] và c ng s

h i t nhiên m t s qu n xã th c v t sau n
m t

cây tái sinh gi m d n t trân

v trí

a hình và ba c p

trong t h p ó.

i lên

ã nghiên c u quá trình ph c

ng r y t i S n La. Tác gi
nh

ã k t lu n

i, t h p loài cây u th trên ba

c là khác nhau, s khác nhau chính là t thành các loài

9

Tác gi Ph m Ngoc Th
nhiên và ph c h i sau n

ng (2003) [13] nghiên c u quá trình tái sinh t

ng r y t i hai t nh Thái Nguyên và B c K n ã cho th y

kh n ng tái sinh c a th m th c v t trên
cây g tái sinh nhi u nh t, ch s

t r ng còn nguyên tr ng có s l

ng loài

a d ng loài c a th m cây g là khá cao.

Nhìn chung các công trình nghiên c u v tái sinh r ng trên ây m i
n m t s công trình nghiên c u liên quan
c nhi u tác gi quan tâm h n. Xu h
tinh sang

nh l

n

tài. Nh ng v n

c p

này g n ây

ng nghiên c u c ng chuy n d n t

nh

ng, t nghiên c u lý thuy t sang nghiên c u th c ti n.

2.3. T ng quan v

i u ki n t nhiên và kinh t xã h i khu v c nghiên c u

2.3.1. i u ki n t nhiên
2.3.1.1. V chí

a lý khu v c nghiên c u

Khu B o t n Loài và Sinh c nh Nam Xuân L c
phê duy t t i Quy t
là 1.788 ha n m trên
huy n Ch

c UBND t nh B c K n

nh s 342/Q -UB ngày 17/3/2004 v i t ng di n tích t nhiên
a ph n hai thôn Nà D và B n Khang thu c xã Xuân L c,

n, t nh B c K n, cách trung tâm th tr n B ng L ng, huy n Ch

n

35 km. N m gi a Khu b o t n thiên nhiên Na Hang (t nh Tuyên Quang) và V

n

Qu c gia Ba B (t nh B c K n).
KBT Nam Xuân L c n m trong t a
45' - 130 10' v

B c. T 105028’-105033’ kinh

Hính 1.1. B n

a lý: T 220 17’- 22 019’
ông

hi n tr ng KBTL&SCNXL

n 120


10

V ranh gi i hành chính:
- Phía B c giáp thôn B n Eng, B n T n xã Xuân L c, huy n Ch

n, t nh

B cK n
- Phía Tây giáp xã Thanh T

ng và xã V nh Yên, huy n Na Hang, t nh

Tuyên Quang.
- Phía ông giáp thôn Nà Áng xã

ng L c, huy n Ch

n, t nh B c K n.

- Phía Nam giáp thôn Phia Khao và thôn Khu i K n xã B n Thi huy n Ch
n, t nh B c K n.
2.3.1.2.

a hình

Khu B o t n Loài và Sinh c nh Nam Xuân L c có
c t m nh, ch y u là r ng trên núi á vôi
bình t 400 m

n 800 m so v i m c n

a hình ph c t p, b chia

mi n b c Vi t Nam, v i

c bi n,

cao trung

nh Tam Sao cao nh t 1.159 m và

chia thành 2 vùng rõ r t:
- Vùng núi á: ây là vùng r ng phân b t p trung trên núi á vôi, n i có
hình ph c t p, g m nhi u

nh núi cao, d c l n t 25 ÷ 300, có n i

nguyên r ng khu v c này nhìn chung là ít b tác
- Vùng núi
trung bình t
2.3.1.3.

t: N m t p trung

ng b i ng

các thung l ng gi a các

400 ÷ 600 m, vùng này có ti m n ng

c i m

a ch t và th nh

i dân

a

n 450, tài

a ph

ng.

nh núi cao,

cao

phát tri n nông - lâm nghi p.

ng

a ch t có ngu n g c tr m tích v i các s n ph m ch y u là k t von cùng
v i á vôi khó phong hoá. Khu v c này còn ti p giáp v i khu qu ng (Chì và K m)
hi n ang

c khai thác.

Trong khu v c g m có hai nhóm
-

t chính sau:

t thung l ng d c t : hình thành

các thung l ng th p gi a các dãy núi,

h ng các s n ph m xói mòn r a trôi t trên xu ng,
d

t nâu

ng cao, t ng

2.3.1.4.

trên núi á vôi: t ng

t t t t ng

t dày t i x p,

t dày.
t có hàm l

ng dinh

t m ng.

c i m khí h u

Theo s li u th ng kê c a tr m Khí t

ng thu v n huy n Ch

K n thì Khu b o t n n m trong vùng khí h u nhi t

n-B c

i gió mùa. M t n m chia làm


11

2 mùa rõ r t: Mùa m a nóng m, m a nhi u t tháng 4
t tháng 11

n tháng 3 n m sau.

- Nhi t

- M a: L

ng t 20-22oC. Nhi t

: Trung bình n m dao

th p 4oC. Nhi t

t i cao: 30oC, t i

trung bình mùa ông là 11oC, mùa hè 25oC.
ng m a trung bình n m t 1.153 - 1.528 mm. T p trung ch y u

vào tháng 6 và tháng 7 trong n m, tháng có l
Mùa khô l

n tháng 10. Mùa khô l nh

ng m a trung bình không v

ng m a l n nh t

t trên 320 mm.

t quá 60 mm/tháng.

- N ng: T ng s gi n ng trung bình kho ng 1450 gi /n m.
- Gió: H
là h

ng

bão t c

ng gió th nh hành vào mùa h là h

ông - B c. T c
gió có th

-

gió trung bình

ng ông - Nam, v mùa ông

t 1m/s, song vào nh ng lúc có dông,

t 27-28 m/s.

m không khí: Dao

ng kho ng 75 - 82%, cao nh t là 88% t p trung

vào tháng 7 trong n m.
-S
m c

ng mu i: Th

ng xu t hi n t tháng 10

không cao, ít gây nh h

2.3.1.5.

ng

n tháng 1 n m sau nh ng

n s n xu t nông - lâm nghi p.

c i m th y v n

Trong khu v c có 1 con su i chính b t ngu n t xã S n Phú, huy n Na
Hang, t nh Tuyên Quang ch y theo h

B n T n…c a xã r i

ng Tây B c qua các thôn Nà D , B n Eng,

ra h Ba B , có chi u dài kho ng 9 km. Ngoài ra còn su i

T Han và các khe nh b t ngu n t các
t

nh núi

vào su i T Han. Do hi n

ng Cáxt nên m t s khe, su i ch y ng m trong lòng núi á

2.3.2. i u ki n kinh t - xã h i khu v c nghiên c u
2.3.2.1. Dân s , dân t c và ngu n lao

ng

Khu b o t n cách trung tâm th tr n B ng L ng huy n Ch
phía B c giao thông i l i khó kh n. Khu b o t n ti p giáp và n m trên
xã Xuân L c,

n 35 km v
a bàn c a

ng L c và B n Thi, v i t ng s 1.732 h , 7.608 kh u, ph n l n là

ng bào Dao, Tày và Mông.

Theo quy ho ch c a UBND t nh B c K n thì vùng

m c a KBT có di n tích

7.508 ha thu c 9 thôn: Nà D , B n Eng, B n T ng (xã Xuân L c), Khu i K n, Kéo


12

Nàng, Phia Khao (B n Thi) và Nà Án, C c T c (xã
1.709 ng
ng

i, 410 h . M t

i/km2 và

dân s

ng L c). Dân s vùng

xã B n Thi là 29 ng

Dân t c thi u s chi m 89,5%

xã B n Thi và 2 h

c ây h c trú r i rác trên các s

ng trình

vùng

Di n tích
S
t nhiên
thôn
(ha)

6.499

9

ng L c 3.662

9 thôn vùng
t c thi u s . Các h ng
nhân viên nhà n

10

ng

các xã xung quanh KBT

S h
nghèo Kinh Thi u
S
s (s
Tên dân

(h
(s kh u
kh u (%))
kh u t c thi u s
(%))
(%))

S
h

506

42
1.901
(8,3)

669
(35,2)

1.232
(68,8)

2.37 96
131
2.247
8
(17,2) (5,5)
(94,5)
3.32 388
3.329

3 Xuân L c 8.421
14 669
9
(50,5)
(100)
1.73 7.60 526
800
6.808
18.582 33
T ng
2
8
(30,4) (10,5) (89,5)
(Ngu n: UBND các xã vùng m, tháng 11/2012)
2

ng

Thành ph n dân t c

Dân s

1 B n Thi

nh c c a

m khá phong phú.

B ng 1.1: Dân s , dân t c và tình tr ng ói nghèo

Xã

nh canh

c tr ng v n hóa riêng và và có nhi u i m t

nên các sinh ho t v n hóa

TT

i Dao, Tày và Mông.

n núi và thung l ng, t nh ng n m 1980 b t

nh c t p trung thành b n làng theo ch

chính ph . M i dân t c có

xã Xuân L c.

các xã xung quanh KBT v i các dân t c

Dao, Mông, Tày, Nùng và Hoa, trong ó ph n l n là ng

u

i/km2, Xuân L c là 35

i/km2. Có 6 h v i 32 nhân kh u hi n ang sinh

ng L c là 65 ng

s ng bên trong vùng lõi c a KBT g m 4 h

Tr

m là

557

m c a KBT ng

Dao, Tày,
H’mông,
Nùng, Hoa
Dao,
H’mông
Tày, Dao,
H’Mông
-

i Kinh chi m kho ng 5% còn l i là dân

i Kinh ch y u là buôn bán, khai thác khoáng s n, công

c. Các h ng

i Kinh t p trung

xã B n Thi v i 35% ch y u là

công nhân khai thác khoáng s n n i có m qu ng Sunfua K m l thiên v i tr


13

l

ng l n. Các h sinh s ng bên trong vùng lõi c a KBT

và canh tác bên trong KBT t lâu
mùa.

xã

i Kinh chi m 3% còn l i xã Xuân L c g n

i dân t c thi u s .

2.3.2.2. Tình hình kinh t và thu nh p c a ng
Ngu n thu nh p chính c a c dân vùng

i dân s ng xung quanh KBT
m KBT là lúa n

tr ng nông nghi p nh ngô, s n, khoai tàu, các lo i
lo i hình canh tác chính là n
n

i Dao, h s ng

i, ch y u là làm r y và thu hái lâm s n theo

ng L c ch có 19 h ng

nh 100% là ng

u là ng

u. Do

c và các lo i cây
a hình

t d c nên

ng r y. M c dù nông dân có kinh nghi m tr ng lúa

c nh ng n ng xu t nhìn chung không cao. N ng su t m t s cây tr ng chính

vùng

m trong n m 2011 nh sau:
B ng 1.2: Tình hình s n xu t nông nghi p n m 2011

Lúa
N ng
Xã
Di n tích
su t

(ha)
(t /ha)
B n Thi
61
40
ng L c
222
46
Xuân L c
183
43
(Ngu n: UBND các xã B

S n
l ng
(t n)
255
1.080
784
n Thi,

Ngô
Di n
N ng
tích
su t
(ha)
(t /ha)
61
40

74
43
206
37
ng L c và Xuân L c)

S n
l ng
(t n)
255
311
764

Ngoài ngu n thu t các lo i cây tr ng nông nghi p; cây công nghi p ng n
ngày c ng óng vai trò quan tr ng trong thu nh p c a ng

i dân vùng

m nh cây

Dong ri ng, S n. Các lo i cây dài ngày ch a phát tri n, cây n qu ch y u là H ng
và Chu i. Cây lâm nghi p ch y u là Xoan và M
n

c tr ng r i rác

ng r y. Ttrong nh ng n m g n ây UBND huy n Ch

khích ng

i dân tr ng cây Keo

khu v c

n b t

u khuy n

thay th cây M .

t tr ng lúa và các lo i cây hoa màu chi m 7% di n tích t nhiên (bình
quân ch a

n 0,2 ha/ng

i).

t cho các lo i cây lâu n m ch có 18 ha dùng

tr ng cây H ng không h t. Các lo i cây lâm nghi p
tác n

c tr ng xen

khu v c canh

ng r y và trong r ng s n xu t.
t r ng chi m 70% di n tích t nhiên

r ng, trong ó r ng

3 xã vùng

mv i

y

c d ng KBT Nam Xuân L c chi m 14% di n tích

3 lo i
t lâm


14

nghi p. R ng s n xu t có di n tích l n nh t, chi m 56% di n tích

t lâm nghi p

(7.147 ha) còn l i là r ng phòng h chi m 30%.
Ph n l n di n tích
c ps

vùng

m ch a có s

ti n hành ch m nên nhi u h không có s

ngu n tín d ng t i

c trình bày
chính
t

t canh tác

il n

không ti p c n

c và

c v i các

ng. Các lo i cây tr ng chính và di n tích c a chúng

B ng 03. Qua s li u

c tr ng

ng

a ph

, công tác o

c vùng

B ng 3 cho th y 2 lo i cây l

ng th c

m là lúa và ngô. Di n tích lúa r y chi m s l

t canh tác, nh ng thi u s li u th ng kê do vi c phát n

b nghiêm c m. Ph n l n lúa r y

c canh tác

ng

ng làm r y

khu v c r ng s n xu t. Các lo i

u là cây tr ng mang l i thu nh p cao nh t trong các lo i cây tr ng nông nghi p
vùng

m. Các lo i rau ch y u ph c v cho nhu c u c a ng

c tr ng nhi u

xã

ng L c,

B n Thi

1

vùng

m

Cây nông nghi p, hoa màu (ha)

Xã

Cây dài ngày (ha)

Lúa

Ngô

S n

Khoai

Rau

u

H ng

61

91

6

5

-

14

10

20

79

25

23

-

18

8

13

Xoan

2

ng L c 222

3

Xuân L c 183

206

23

2

28

115

-

30

466

376

54

30

28

147

18

63

T ng

m,

các xã khác có di n tích không áng k .

B ng 1.3: Cây tr ng
TT

i dân vùng

(Ngu n: Báo cáo Kinh t xã h i n m 2011 c a UBND các xã vùng

m)

2.3.2.3. T p quán sinh ho t, s n xu t
Khái quát chung
C dân trong vùng ch y u s ng t p trung thành các b n, nh ng h
r i rác ã chuy n xu ng th p s ng
nh c

là s n b t

nh c cùng b n làng, ph n l n trong s h

khu v c này vào nh ng n m 1979 - 1980 là các h nghèo ng

Dao. M t trong nh ng t p quán c n
ng v t r ng. Th

trên cao

c thay

ng các gia ình

i c a c ng

i Mông và

i Dao và ng

u có súng s n t t o. H

không ch vì m c ích th c ph m, thu nh p mà ây còn là t p quán.

n

i Mông
is n


15

M t s h sinh s ng trong KBT ch y u phát n

ng làm r y

nghi p và s d ng tài nguyên t KBT. Hi n nay còn 4 h ng
2 h ng

i Dao xã B n Thi và

i Dao xã Xuân L c v i 32 nhân kh u s ng trong KBT. Các h này v n

còn s n b t nh d ng nh ng l u lán
ch

canh tác nông

ti p tay cho nh ng th s n, sau khi s n b n

em bán cho nh ng nhà hàng bên Ch

ph n l n có di n tích canh tác n

n. H n n a, 53 h t i thôn Nà D

ng rãy trong Khu b o t n.

Tr ng tr t
Di n tích

t nông nghi p chi m t l quá nh so v i t ng di n tích. Trong ó

t tr ng lúa, màu bình quân 383m2/kh u. S n ph m tr ng tr t ch y u là lúa n
ngô, lúa n

c,

ng, s n…

V n

an toàn l

ng th c c ng v n ch a

thi u n vào nh ng lúc giáp h t (tháng 2-4) tr
Ru ng n

c

mb o

c khi

i v i m t s h nghèo,

n mùa g t.

c phân b n i th p g n khu dân c , ven su i và m t s di n

tích nh ru ng b c thang. N ng su t lúa th p do k thu t canh tác ch a cao ph thu c
nhi u vào i u ki n t nhiên, gi ng ch a

trên các s

n

i, núi th p. Do

c c i thi n. Lúa n

ng

c canh tác

t d c và hoàn toàn ph thu c vào i u ki n t nhiên

nên n ng su t không cao và b p bênh. Di n tích lúa n

ng th

ng không n

nh do

c tr ng trên nh ng n i

t cao,

s du canh qua nhi u vùng khác nhau quanh các i m dân c .
Các lo i rau màu nh Ngô, S n… th

ng

b ng ph ng nh ng không có i u ki n khai hoang ru ng n
n

c ch h n 1sào/ng

sung ngu n l

i, ch y u là ru ng 1 v , ng

ng th c. Di n tích

tn

c. Do di n tích ru ng

i dân ph i làm n

ng r y

b

ng r y hi n nay tuy không cao nh ng n u

luân chuy n hàng n m thì di n tích r ng b chuy n

i s t ng nhanh áng k .

Ch n nuôi
Di n tích trong khu v c phù h p v i ch n nuôi nh ng ch a phát tri n và ch a

c trú tr ng

u t . Thành ph n àn gia súc t

ng

bò, ng a, l n, gà… Ng a là v t nuôi quan tr ng
khi ch a có

ng giao thông thì ng a còn là ph

i

i v i ng

n gi n, ch y u là trâu,
i dân vùng cao, trong

ng ti n v n chuy n h u hi u.

Công tác thú y ch a phát tri n, các thôn b n ch a có cán b thú y ho c cán b ch a


16

c h c qua tr

ng l p chính quy. Có m t s h

ã xây d ng ao nuôi cá, tuy nhiên

s h ch n nuôi cá không nhi u, a s ch là các ao t m th i, ch a có k thu t ch n
nuôi cá t t.

i u ki n t nhiên

a ph

ng r t thu n l i cho phát tri n ch n nuôi

Tuy nhiên, ch n th rông gia súc

c xem nh là m t m i e d a. Trâu và

gia súc, gia c m.

Bò th rông quanh n m và ch

a v nhà vào mùa s n xu t. Gia súc ch n th trong

khu b o t n không ch t các thôn có ranh gi i v i khu b o t n, th m trí c t các
xã lân c n.

thay

i thói quen ch n th rông gia súc, c n có s h tr t p hu n v

k thu t tr ng c , quy ho ch các vùng ch n th c

nh.

Thu l i
Trên các khu v c canh tác nông nghi p i u ki n ngu n n
kh n, nh ng do ch a
a ph

ng th

ng

c

u t nên h th ng thu l i ch a phát tri n. Ng

p các phai

c cu n trôi và r t c n

c trong mùa khô,

u t cho h th ng th y l i

cây tr ng, t ng v trên di n tích ã có,
ng

i dân

p nh làm h th ng t ch y ph c v s n xu t và

sinh ho t. Các công trình t t o này ch t n t i

chúng b n

c không khó

m b o an ninh l

n mùa m a

t ng n ng su t

ng th c, góp ph n cho

i dân tham gia vào công cu c b o t n a d ng sinh h c.
Lâm nghi p
Trong khu v c không có ho t

ng s n xu t lâm nghi p c a các Lâm tr

Khai thác g c a nhân dân mà ch y u là thu hái lâm s n t phát. Tr
chính do ng

i dân khai thác t r ng ch y u là g , các loài

ng v t

ng.

c ây lâm s n
ph c v làm

nhà và làm ngu n th c ph m, ôi khi tr thành hàng hoá. T khi thành l p khu b o t n,
th c hi n giao

t giao r ng (m t s thôn), l c l

dân tham gia b o v r ng thì hi n t
không còn x y ra th

ng ki m lâm ã c m b n cùng ng

i

ng khai thác g và s n b n thú r ng b a bãi

ng xuyên, công khai nh tr

c. Hi n nay, ng

i dân ch y u thu

hái ngu n lâm s n ngoài g ph c v nhu c u t i ch .
Ho t
ng

i dân th

ng khai thác c i un: G c i là ch t

t ch y u

ng l y cành khô, cây khô t Khu b o t n,

sau nh ng l n i l y c i h

u ch t m t s cây t

c bi t

i trong khu v c

vùng nông thôn,
có c i khô thì
l n sau l i có