Nghiên cứu đặc điểm lâm học của loài Pơ mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et Thomas) tại rừng đặc dụng Cham chu tỉnh Tuyên Quang (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

ÀO ANH QUY T

NGHIÊN C U

C

I M LÂM H C C A LOÀI P MU

(Fokienia hodginsii (DUNN) A. Henry et Thomas)
T I R NG

C D NG CHAM CHU T NH TUYÊN QUANG

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành

: Lâm nghi p

Khoa

: Lâm nghi p

Khoá h c

: 2011 - 2015

Thái Nguyên, n m 2015

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

ÀO ANH QUY T

NGHIÊN C U

C

I M LÂM H C C A LOÀI P MU

(Fokienia hodginsii (DUNN) A. Henry et Thomas)

T I R NG

C D NG CHAM CHU T NH TUYÊN QUANG

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành

: Lâm nghi p

L p

: K43 - LN - N02

Khoa

: Lâm nghi p

Khoá h c

: 2011 - 2015

Gi ng viên h

IH C

ng d n : TS. Nguy n Th Thoa

Thái Nguyên, n m 2015


i

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u khoa h c c a riêng tôi,
công trình

c th c hi n trong th i gian t tháng 1 t i tháng 6 n m 2015.

Các k t qu và s li u trình bày trong khóa lu n là trung th c.

Thái nguyên, ngày tháng n m 2015
Xác nh n c a giáo viên h

ng d n

Ng

i vi t cam oan

ào Anh Quy t

Xác nh n c a giáo viên ph n bi n

ii

L I NÓI
i v i m i sinh viên h

U

i h c, th i gian th c t p t t nghi p là

kho ng th i gian r t quan tr ng vì m i sinh viên

u có i u ki n và th i gian

ti p c n i sâu vào th c t , c ng c l i ki n th c ã h c, h c h i kinh nghi m
ph

ng pháp nghiên c u, trau d i thêm ki n th c và k n ng c a th c t vào

trong công vi c.
cs

ng ý c a Ban giám hi u nhà tr ng và Ban ch nhi m khoa

Lâm Nghi p tr ng
“Nghiên c u

c

i H c Nông Lâm Thái Nguyên, tôi th c hi n

tài

i m lâm h c c a loài P mu (Fokienia hodginsii (Dunn)

A. Henry et Thomas) t i r ng

c d ng Cham chu t nh Tuyên Quang”

Trong quá trình th c hi n

tài tôi ã nh n

c s giúp

th y cô giáo trong khoa Lâm nghi p, nh t là cô giáo h
Th Thoa, cán b h t ki m lâm r ng

c a các

ng d n TS.Nguy n

c d ng Cham Chu và

c bi t là các

cán b thu c tr m ki m lâm Phù L u và tr m ki m lâm Yên Thu n ã giúp
tôi trong quá trình th c hi n
giúp

tài. Nhân d p này tôi chân thành c m n s

quý báu ó.
hoàn thành

tài này không th không nói

nhi u m t c a b n bè và ng

ns

ng viên, giúp

i thân trong gia ình.

Trong su t quá trình th c t p, m c dù tôi ã c g ng h t s c nh ng do
kinh nghi m c ng nh trình

c a b n thân còn h n ch . Vì v y

tránh kh i nh ng thi u sót. Tôi r t mong nh n
ki n c a th y cô giáo và các b n

tài không

c s ch b o, óng góp ý

tài hoàn thi n h n.

Tôi xin trân tr ng c m n!

Thái nguyên, tháng n m 2015
Sinh viên

ào Anh Quy t


iii

DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 2.1: Di n tích r ng và các lo i

t r ng khu b o t n thiên nhiên cham

chu ....................................................................................................... 16
B ng 4.1: Kích th

c cây P mu t i r ng

c d ng Cham Chu t nh Tuyên

Quang ................................................................................................... 27
B ng 4.2.

c i m các ÔTC t i khu v c i u tra ........................................ 30

B ng 4.3. K t qu

i u tra

c i m khí h u khu v c i u tra ...................... 31

B ng 4.4. T thành t ng cây cao t i xã Phù L u ........................................... 32
B ng 4.5: M t

lâm ph n c a t ng cây cao và P mu t i Phù L u............. 34

B ng 4.6.T thành t ng cây cao t i xã Yên Thu n ........................................ 35
B ng 4.7: M t

lâm ph n c a t ng cây cao và P mu t i Yên Thu n......... 36

B ng 4.8 . T ng h p các CTTT c a 2 khu v c i u tra ................................ 37
B ng 4.9.T thành t ng cây tái sinh t i xã Phù L u ...................................... 38
B ng 4.10: M t

lâm ph n c a t ng cây tái sinh và P mu t i xã Phù L u39

B ng 4.11.T thành t ng cây tái sinh t i xã Yên Thu n ................................ 40
B ng 4.12: M t

lâm ph n c a t ng cây tái sinh và P mu t i xã Yên Thu n ... 41

B ng 4.13. B ng t ng h p các CTTT c a t ng cây tái sinh n i có P mu phân
b ......................................................................................................... 42
B ng 4.14: Phân b tái sinh theo ch t l

ng c a loài P mu ........................ 42

B ng 4.15: Phân b tái sinh theo ngu n g c ................................................. 43

iv

DANH M C CÁC T , C M T
BQL

: Ban qu n lí

D1.3

:

DSH

ng kính ngang ng c ( o

VI T T T

v trí 1.3 m)

: a d ng sinh h c

Hvn

: Chi u cao vút ng n

IUCN

: International Union for Conservation of Natural Resources –

Liên minh B o t n Thiên nhiên Qu c t

KBT

: Khu b o t n

KBTTN

: Khu b o t n thiên nhiên

LSNG

: Lâm s n ngoài g

NN

: Nông nghi p

NN&PTNT : Nông nghi p và Phát tri n nông thôn
ODB

: Ô d ng b n

OTC

: Ô tiêu chu n

R D

: R ng

T

:T t

TB

: Trung bình

X

:X u

c

ng


v

DANH M C CÁC HÌNH
Trang

Hình 2.1: B n

khu r ng r ng

c d ng Cham Chu .................................. 13

Hình 4.1: Thái thân cây P mu ..................................................................... 28

Hình 4.2. Thái lá cây P mu ......................................................................... 28
Hình 4.3: Thái nón và h t c a cây P mu ..................................................... 29


vi

M CL C
Trang

PH N 1: M
1.1.

tv n

U ....................................................................................... 1
............................................................................................... 1

1.2. M c tiêu c a

tài .................................................................................. 2

1.3. Ý ngh a c a

tài .................................................................................... 2

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u .................................................... 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ......................................................................... 3
PH N 2: T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U .................................. 4
2.1. C s khoa h c c a nghiên c u ............................................................... 4
2.2. Các nghiên c u trên th gi i .................................................................... 6

2.3. Các nghiên c u

Vi t nam ..................................................................... 8

2.2.2. Nghiên c u v nhân gi ng loài P mu ................................................ 12
2.3. T ng quan khu v c nghiên c u.............................................................. 13
2.3.1. i u ki n t nhiên c a khu v c nghiên c u ........................................ 13
2.3.2. i u ki n dân sinh, kinh t - xã h i .................................................... 18
PH N 3:

I T

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN

C U .................................................................................................... 21
3.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u.......................................................... 21

3.2. a i m và th i gian nghiên c u ........................................................... 21
3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................. 21
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u ....................................................................... 22

3.4.1. Ph

ng pháp nghiên c u chung .......................................................... 22

PH N 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ......................... 27
4.1.

c i m hình thái và v t h u loài cây P mu ....................................... 27

4.1.1.

c i m hình thái cây ....................................................................... 27

4.1.2.

c i m v t h u ................................................................................ 29


vii

4.2.

c i m sinh thái n i loài P mu phân b ........................................... 30

4.2.1.

c i m

4.2.2.

c i m khí h u ................................................................................ 31

4.3.

a hình............................................................................... 30

c i m c u trúc qu n xã th c v t r ng n i có loài cây P mu phân b
t nhiên t i khu r ng

c d ng Cham Chu............................................ 32

4.3.1. T thành t ng cây cao ......................................................................... 32
4.3.2.

c i m phân b s cây theo

ng kính và chi u cao ..................... 37

4.3.3. T thành cây tái sinh........................................................................... 38
4.3.4. Ch t l
4.4.

ng và ngu n g c cây tái sinh ................................................. 42

xu t m t s gi i pháp b o t n và phát tri n loài cây P mu t i Khu
r ng

c d ng Cham Chu ..................................................................... 43

PH N 5: K T LU N VÀ KI N NGH .................................................... 45
5.1 K t Lu n................................................................................................. 45

5.2. Ki n ngh ............................................................................................... 47
TÀI LI U THAM KH O
I. Tài li u ti ng Vi t
II. Tài li u ti ng Anh
III. Tài li u trích d n t INTERNET


1

PH N 1
M
1.1.

U

tv n
N c ta n m trong khu v c có khí h u nhi t

nguyên

i gió mùa, vì v y ngu n tài

ng v t và th c v t r t a d ng và phong phú. Có r t nhi u loài cây, các

loài lâm s n ngoài g quý hi m, nhi u loài

c b o t n trong sách

giá tr r t cao và nhi u tác d ng: làm nhà, làm d c li u, cây c nh,
R ng

n

, chúng có

trang s c…

c ta có di n tích l n và a d ng, nó không nh ng có tác d ng

ch ng xói mòn, l l t, b o v

t, b o v môi tr

ng sinh thái và b o t n a d ng

sinh h c…mà còn góp ph n l n vào vi c xây d ng các vùng mi n v n hóa riêng.
Vi t Nam, h n 80% dân s s ng

các vùng nông thôn, cu c s ng ng

còn g p nhi u khó kh n, s n xu t nông nghi p là ch y u.
núi, do t l nghèo ói còn chi m t l cao, trình
ng

c bi t là

i dân
mi n

v n hóa còn th p cu c s ng

i dân s ng ch y u ph thu c vào r ng và các s n ph m t r ng. Vì v y, h

không ng ng tác

ng vào ngu n tài nguyên r ng

c a h : ch t phá r ng b a bãi,

tn

áp ng nhu c u cu c s ng

ng làm r y, khai thác trái phép g và lâm

s n ngoài g … làm cho di n tích r ng ngày càng suy gi m gây nh h
không nh t i a d ng sinh h c và suy thái môi tr
nhu c u c u th tr

ng

ng sinh thái. M t khác, do

ng v các s n ph m t r ng ngày càng cao, trong khi ó

công tác qu n lý, b o v còn y u kém nên m t s loài b khai thác r t nhi u ang
ng tr

c nguy c b tuy t ch ng, th m chí m t s loài ã b tuy t ch ng hoàn

toàn không còn kh n ng tái t o. Do ó vi c b o v và phát tri n r ng ang
ng và Nhà n

c ta r t quan tâm và chú tr ng và

c

u t ngày càng nhi u vào

công tác b o t n và phát tri n ngu n tài nguyên r ng.
R ng

c d ng Cham Chu c a t nh Tuyên Quang có t ng di n tích là

58.187 ha thu c 2 huy n Hàm Yên và Chiêm Hóa bao g m 10 xã: Yên
Thu n; Minh Kh

ng; B ch Xa; Minh Dân; Phù L u; Minh H

ng (huy n


2

Hàm Yên), xã Trung Hà; H Lang; Tân An; Hoà Phú (Chiêm Hoá).
R ng

c d ng Cham Chu không nh ng a d ng v các ki u h sinh thái

r ng mà h th c v t

ây còn phong phú và a d ng v thành ph n loài; V

thành ph n loài th c v t có m t
loài

ây lên

c h u, quý hi m có tên trong Sách

n 1500 - 2000 loài, trong ó nhi u
Vi t Nam, nhi u loài th c v t có giá

tr kinh t cao nh Hoàng àn, P mu, Thông tre, Nghi n và Trai Lý, Chò ch ,
Gù h

ng... Trong ó P mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A.Henry et Thomas)

thu c h Hoàng àn (Cupressaceae), là lo i g quý thu c nhóm loài cây s nguy
c p (VU) loài cây này không ch có ý ngh a v m t khoa h c mà còn có giá tr
kinh t r t cao. P mu là m t trong nh ng loài suy gi m m nh v s l
chúng ta không có nh ng bi n pháp tác
tuy t ch ng trong t

ng hi u qu loài cây này có th b

ng lai. Làm th nào

r ng nói chung, P mu nói riêng. V n

ng n u

duy trì s d ng lâu b n tài nguyên
t ra là chúng ta c n nghiên c u

s

d ng và b o t n loài cây này m t cách t t nh t.
T nh ng v n

c p thi t trên tôi th c hi n

tài: “Nghiên c u

c

i m lâm h c c a loài P mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry et
Thomas) t i r ng

c d ng Cham chu t nh Tuyên Quang”

1.2. M c tiêu c a

tài

t i

- Xác

nh

cm ts

c i m sinh v t h c c a loài cây P mu.

- Xác

nh

cm ts

c i m lâm h c c a loài P mu.

-

xu t

a ph

ng.

1.3. Ý ngh a c a

c m t s gi i pháp nh m b o t n và phát tri n loài P mu

tài

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u
- Giúp cho sinh viên th c hành c ng c l i nh ng ki n th c ã h c trên
l p

áp d ng vào th c t . Thông qua quá trình h c h i kinh nghi m và ki n


3

th c c a cán b , ng

i dân

a ph

viên, nâng cao n ng l c, k n ng
- K t qu c a
i m sinh tr

ng s giúp b sung ki n th c cho sinh
hoàn thành t t công vi c c a mình.

tài nghiên c u s giúp cho chúng ta hi u thêm v

c

ng và phát tri n c a cây P mu và là c s cho vi c b o t n và

nhân r ng loài cây này.
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
- K t qu nghiên c u c a

tài s là c s cho vi c xây d ng các bi n

pháp b o t n và phát tri n loài cây P mu trong khu v c b o t n m t cách
thích h p.
- Giúp cho ng

i dân và cán b ki m lâm nh n th c

tr ng c a vi c b o t n loài cây P mu trong
-

a ra

c t m quan

i s ng và nghiên c u.

c nh ng c s sinh thái h c c a loài cây P mu t i khu v c

nghiên c u, t o ti n

cho vi c gây tr ng loài cây này trong khu b o t n.


4

PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U
2.1. C s khoa h c c a nghiên c u
Hi n nay, do nhi u nguyên nhân khác nhau làm cho ngu n tài ngu n tài
nguyên

DSH trên th gi i c ng nh c a Vi t Nam ã và ang b suy gi m.

Nhi u h sinh thái và môi tr
loài và d

i loài ang

g n. Yêu c u
các loài

ng s ng b thu h p di n tích và nhi u Taxon

ng tr

c nguy c b tuy t ch ng trong m t t

t ra là ph i tìm hi u, nghiên c u các

ng th c v t

t

ó có th

ng lai

c i m sinh h c c a

xu t các gi i pháp nh m b o t n

chúng m t cách có hi u qu .
Nghiên c u

c i m sinh h c c a loài h t s c c n thi t và quan tr ng,

ây là c s khoa h c cho vi c b o v và s d ng h p lý ngu n tài nguyên
thiên nhiên, ng n ng a suy thoái các loài nh t là nh ng loài
quý hi m, ng n ng a ô nhi m môi tr
quan h gi a con ng

ng, th c v t

ng… là c s khoa h c xây d ng m i

i và th gi i t nhiên.

kh c ph c tình tr ng trên Chính ph Vi t Nam ã

ra nhi u bi n

pháp, cùng v i các chính sách kèm theo nh m b o v t t h n tài nguyên
DSH c a

tn

c. Tuy nhiên, th c t

ang

t ra nhi u v n

liên quan

n b o t n DSH c n ph i gi i quy t nh quan h gi a b o t n và phát tri n
b n v ng ho c tác

ng c a bi n

i khí h u

i v i b o t n DSH …

D a trên các tiêu chu n ánh giá tình tr ng các loài c a sách
gi i, chính ph Vi t Nam c ng công b Sách
thúc

Vi t Nam,

y công tác b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên.

khoa h c

h

ng d n,

ây c ng là tài li u

c s d ng vào vi c so n th o và ban hành các quy

pháp c a nhà n

th

nh, lu t

c v b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên, tính a d ng

sinh h c và môi tr

ng sinh thái. Các loài

c x p vào 9 b c theo các tiêu


5

chí v m c
th

e d a tuy t ch ng nh t c

suy thoái (rate of decline), kích

c qu n th (population size), ph m vi phân b

distribution), và m c

(area of geographic

phân tách qu n th và khu phân b (degree of

population and distribution fragmentation).
+ Tuy t ch ng (EX): Là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t
nh trong Sách

IUCN. M t loài ho c d

c quy

i loài b coi là tuy t ch ng khi có

nh ng b ng ch ng ch c ch n r ng cá th cu i cùng ã ch t.
+ Tuy t ch ng ngoài thiên nhiên (EW): là m t tr ng thái b o t n c a
sinh v t. M t loài ho c d
cu c kh o sát k l

ng

i loài b coi là tuy t ch ng trong t nhiên khi các
sinh c nh ã bi t và ho c sinh c nh d

oán, vào

nh ng th i gian thích h p (theo ngày, mùa, n m) xuyên su t vùng phân b
l ch s c a loài

u không ghi nh n

c cá th nào. Các kh o sát nên v

khung th i gian thích h p cho vòng s ng và d ng s ng c a
ó. Các cá th c a loài này ch còn

c tìm th y v i s l

t

n v phân lo i
ng r t ít trong

sinh c nh nhân t o và ph thu c hoàn toàn vào ch m sóc c a con ng

i.

+ R t nguy c p (CR): là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t. M t loài
ho c nòi

c coi là c c k nguy c p khi nó ph i

ch ng trong t nhiên r t cao trong m t t

i m t v i nguy c tuy t

ng lai r t g n.

+ Nguy c p (EN): Là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t. M t loài b
coi là Nguy c p khi nó ph i
r t cao trong m t t

i m t v i nguy c tuy t ch ng trong t nhiên

ng lai r t g n nh ng kém h n m c c c k nguy c p.

+ S nguy c p (VU): Là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t. M t loài
ho c nòi b

ánh giá là s p nguy c p khi nó không n m trong 2 b c CR và

nguy c p (EN) nh ng ph i
cao trong m t t
+S pb
nòi b

i m t v i nguy c tuy t ch ng trong t nhiên

ng lai không xa.
e d a: là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t. M t loài ho c

ánh giá là s p b

e d a khi nó s p ph i

i m t v i nguy c tuy t


6

ch ng trong t nhiên cao trong m t t

ng lai không xa.

+ Ít lo ng i (Least Concern) - Ic: Bao g m các taxon không
ph thu c b o t n ho c s p b

e d a.

+ Thi u d n li u (Data Deficient) - DD: M t taxon
d n li u khi ch a

c coi là

thông tin

có th

c coi là thi u

ánh giá tr c ti p ho c gián ti p v

nguy c tuy t ch ng, c n c trên s phân b và tình tr ng qu n th .
+ Không ánh giá (Not Evaluated) - NE: M t taxon
ánh giá khi ch a

c

c coi là không

i chi u v i các tiêu chu n phân h ng.

D a vào tiêu chu n ánh giá tình tr ng các loài c a IUCN và các tài li u
k th a c a Khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia én cho th y: t i Khu b o
t n thiên nhiên Phia O c – Phia

én t n t i r t nhi u loài

x p vào các c p b o t n CR, EN, VU,… c n
gen quý giá cho a d ng sinh h c

xu t các ph

c

c b o t n nh m gìn gi ngu n

Vi t Nam nói riêng và th gi i nói chung.

Cho nên vi c nghiên c u m t s loài th c v t quý hi m
mu và

ng, th c v t

c bi t là loài cây P

ng th c b o t n và phát tri n các loài th c v t quý hi m

nói chung và loài P mu nói riêng, nh m tránh kh i s mai m t c a các loài th c
v t quý hi m và ngu n gen c a chúng là i u h t s c c n thi t.
khoa h c

u tiên giúp tôi ti n

ây là c s

n nghiên c u và th c hi n khóa lu n.

2.2. Các nghiên c u trên th gi i
Cây P mu ã

c nghiên c u khá k l

ng v m t phân lo i th c v t

và phân b trên th gi i: Chi P mu (danh pháp khoa h c: Fokienia) là m t
chi trong h Hoàng àn (Cupressaceae). Trong các

c tr ng c a nó, chi

Fokienia là trung gian gi a hai chi Chamaecyparis và Calocedrus, m c dù v
m t di truy n h c thì nó g n g i h n v i chi th nh t. Chi này ch có m t loài
còn s ng là cây P mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A.Henry & H.H.Thomas),
trong các tài li u b ng ti ng n

c ngoài nh trong ti ng Anh g i là Fujian

cypress (t m d ch là Bách Phúc Ki n) và m t loài ch còn

d ng hóa th ch là

7

Fokienia Ravenscragensis. Loài hóa th ch Fokienia ravenscragensis ã
miêu t là có t th i k

c

u c a th k Paleocen (60 - 65 Ma). Loài này có

mi n Tây Nam Saskatchewan và vùng ph c n Alberta, Canada v phân b
sinh thái, yêu c u n i s ng c a cây P mu cho th y Fokienia hodginsiilà loài
cây có ngu n g c th c v t t

ông Nam Trung Qu c

n B c Vi t Nam (B c

Giang, B c Ninh, Hà Giang, Hà T nh, Hòa Bình, S n La, Ngh An, Lào Cai,
Lai Châu, Thanh Hoá, Tuyên Quang, Yên Bái và V nh Phú),
(

k L k, Gia Lai, Lâm

n Tây Nguyên

ng) và B c Lào.

ây là loài cây không c n bóng che, s ng trong i u ki n l
cao trong n m. Xu t hi n trên

t mùn trên núi, ó là habitat c a P mu.

Vi t Nam, P mu xu t hi n trên
cao trên 900m so v i m t n
tr ng cây P mu c ng

t hình thành trên á limestone ho c granite
c bi n. V yêu c u sinh thái trong gieo

c nghiên c u

Trung Qu c, cây con yêu c u ch

nhi t m khá khô vào mùa xuân, c n bóng che
tr ng n u t

ng m a

giai o n non. Trong gây

i quá nhi u cây s ch t. Cây cao 12m trong i u ki n t nhiên

khi tr ng v i m t

2x1,8m trong 10 n m

u.

V nghiên c u h sinh thái r ng và các m i quan h sinh thái gi a các

loài cho th y h sinh thái r ng là m t t ng h p ph c t p các m i quan h l n
nhau c a các quá trình, trong ó s trao
tr

i v t ch t và n ng l

ng v i môi

ng là quá trình c b n nh t.
Nhi u nhà khoa h c ã dày công nghiên c u v sinh thái,

quan h gi a các loài th c v t, các qu n th

c bi t là m i

i v i r ng m a nhi t

i, trong ó

áng chú ý là công trình c u trúc r ng m a ã mang l i k t qu có giá tr nh
nghiên c u các v n
lý r ng m a nhi t

ã

v sinh thái trong kinh doanh r ng m a, ph c h i và qu n
i. Odum E.P (1971) 18

ã nghiên c u các v n

thái nói chung và sinh thái trong r ng m a nhi t
nghiên c u sinh thái loài và c u trúc r ng.

v sinh

i làm c s khoa h c cho vi c


8

Nghiên c u tái sinh t nhiên r ng nhi t
cho th y d

i tán r ng nhi t

i châu Á, Catinot (1965) 20

i nhìn chung có

s l

ng cây tái sinh. Tuy

nhiên, nh ng nghiên c u v tái sinh này ch chú tr ng
tác

ng vào tái sinh nh m thúc

n các ph

y quá trình tái sinh r ng

cây có giá tr kinh t ch a chú tr ng

n các

it

ng th c

i v i nh ng loài

ng và m c tiêu b o t n.

Ch a tìm th y công trình nào nghiên c u v sinh thái qu n th có phân b P
mu và m i quan h v phân b , tái sinh c a nó v i các nhân t sinh thái.
Các loài cây lá kim

c nhi u n

c trên th gi i t p trung nghiên c u,

ng d ng giâm hom nh m ph c v cho các ch
tính ã

c tuy n ch n. Riêng hai n

ng trình tr ng r ng dòng vô

c Australia và Newzeland s n xu t

hàng n m trên 10 tri u cây hom P.ridiata, Canada s n xu t hàng n m trên 3
tri u cây hom Vân sam en (Picea mariana), Vân sam (Picea sitchensis)
c3n

c trên t o ra g n 4 tri u cây hom m i n m. N m 1989, Nh t B n

s n xu t 31,4 tri u cây hom Li u sam (Crytomeris japonica). Vân sam Na Uy
(Picea abies) là loài cây lá kim c ng thu
nhân gi ng b ng hom v i s l
tính, nh t là
n

c nh ng thành công trong vi c

ng l n ph c v công tác tr ng r ng dòng vô

châu Âu. Ch tính riêng m t s c s giâm hom chính c a 11

c mà hàng n m ã s n xu t g n 11tri u cây hom. Qua trên 10 n m kh o

nghi m

M ,m i

a vào s n xu t

P.radiata) v i các

i trà cây Thông Noel (P.attenuata x

c tính t t c a cây trang trí, sinh tr

ng nhanh, ch u l nh,

ch u h n (d n theo Nguy n Hoàng Ngh a, 2004) 12 .
2.3. Các nghiên c u

Vi t nam

Nghiên c u v cây P mu trong n

c trong th i gian qua ch y u t p

trung vào mô t , phân lo i th c v t, mô t phân b sinh thái, phân tích giá tr
công d ng c a nó v d
nghiên c u th tr

c li u và trong

i s ng; và m i ây là m t s

ng loài P mu, c th : Ph m H ng H (1999) 6 . Trong

quy n sách “Cây c Vi t Nam” trong ó có gi i thi u v cây P mu (Fokienia


9

hodginsii) là cây

m ng,

i m c cao 20m; nhánh d p. Lá

u nh n, lá

nhánh tr là v y d p,

nhánh già nh h n, cong vào thân. Chùy tròn, to 1,5 -

2,2 cm, v y hình khiên; h t 2, vàng r m s m, cao 6mm, hai cánh m t to, m t
nh . Chùy cái c n 2 n m m i chín. R ng có
hòm,

cao 900 -1.700m; G làm

m ngh . Tr n H p (2002) 14 trong quy n sách “Tài nguyên cây g

Vi t Nam” c a tác gi
35m,

ã mô t cây P mu (Fokienia hodginsii) cao t i 30 -

ng kính 1m. Thân th ng, có b nh to. V màu nâu xám, bong thành

m nh. Mùi th m d u. Cành nh d t. Lá hình v y, cây non hay cành không
mang nón có lá to, hai bên xòe r ng, còn
nh h n, m t d
cái m c

cành già hay cành mang nón lá

i lá màu tr ng xanh. Nón

u cành có

cm c

m p nh . Nón hình c u, khi chín n t, màu nâu

H t hình tr ng tròn, có hai cánh không
lá m i sinh g n

nách lá dài 1cm. Nón

u nhau. Hai lá m n hình d i,

i, 4 lá sau m c vòng. Là loài cây

Qu c, Vi t Nam, Lào.

.

Vi t Nam, cây m c t nhiên

ch u

Nam Trung

Hà Giang, Tuyên

Quang, Lào Cai, Yên Bái, S n La, Lai Châu, Hoà Bình, Ngh An, Hà T nh,
Qu ng Bình, Qu ng Tr , Th a Thiên - Hu , Gia Lai, Kon Tum,
ng. Th

ng m c t ng d i thu n loài theo các dông núi hay m c h n loài

trong r ng r m m a mùa c n nhi t
sinh kém, sinh tr

i,

cao 1.000- 2.000m. Kh n ng tái

ng ch m. G màu nâu vàng, nh , th th ng m n, vân

mùi th m, g t t. Dùng
làm d

làm c u, xây d ng, c t tinh d u làm h

c li u. Là loài cây g có giá tr , nên ã

Vi t Nam.

c L c, Lâm

u n m 2009, nhà khoa h c ng

có

ng li u và

c x p vào lo i g quý

i M Brendan Buckley

phòng

thí nghi m vòng cây (Treering Laboratory) c a c quan n i ti ng LamontDoherty Earth Observatory ã cùng m t
trong r ng qu c gia Bidoup - Núi Bà g n
P mu ã s ng cách ây g n ngàn n m.

ng nghi p Vi t Nam tìm
àL t

t nh Lâm

c

ng nhi u cây


10

Các cây P mu này thu c m t loài cây P mu hi m có nguy c tuy t
) g i là Fokienia hodginsii (cây P mu). T các m u

ch ng (ghi trong Sách
l y

thân cây P mu, ông Buckley ã tái t o l i th i ti t gió mùa

châu trong quá kh
Khmer r c r

n t n th k 14 và t

Angkor ã s p

th y cây m c

aÁ

ó ch ng minh là n n v n minh

vì n n h n hán và môi tr

ng th y l i. ây là

m t khám phá quan tr ng trong l ch s khí h u gió mùa và hi n t
toàn c u El Nino

l c

ng khí h u

ông Nam Á mô t th c v t h c và phân b cây P mu cho

ng, thân th ng v i tán tròn, cao t i 30m và

ng kính ngang

ng c t i 1,5m ho c h n. ây là loài duy nh t c a chi này và r t bi n

ng v

d ng lá tu theo tu i c a cây và c a cành. P mu g p thành các khu r ng g n
nh thu n loài trên các dông núi á vôi ho c núi
ho c thành các ám nh r i rác trên các s
nguyên sinh r m th
trung bình (nhi t

n núi và thung l ng trong r ng

ng xanh cây lá r ng nhi t
trung bình n m 13 -20

C, l

Hi n tr ng b o t n qu c t thì cây P mu
(Nguy n

i gió mùa núi th p và núi
ng m a trên 1800mm).
m c g n b tuy t ch ng

c T L u & Thomas, 2004) 10 theo tiêu chí IUCN,1994 19 .

Vi t Nam loài này ã

cx p

m c ang b tuy t ch ng d a trên m c suy

gi m n i s ng do phát tri n c a các ho t
m i (IUCN,2001) 20 loài này có th
tuy t ch ng do m c
tr ng và ph

t, có khi m c t ng cá th

ng khai thác. Theo các ch tiêu

áp

ng ch tiêu A2cd cho m c ang b

khai thác m nh. V

c i m sinh h c - sinh thái, hi n

ng án b o t n loài cây P mu

Hoàng Ngh a (2004) 12
mu m c v i m t

c p khá

y

Vi t Nam c ng ã
.

c Nguy n

c bi t, tác gi cho r ng, cây P

th a, tái sinh t nhiên kém, thi u h n th h trung gian

có th thay th nh ng cây già c i.

ng th i c ng kh ng

th nhân gi ng b ng hom v i t l ra r cao, có th góp ph n

nh cây P mu có
c l c vào công

tác nhân gi ng ph c v tr ng r ng Trung tâm nghiên c u lâm s n ngoài g
(NTFPRC) (Than Van Canh 2002) 15 , thu c Vi n Khoa h c Lâm nghi p ã


11

xây d ng m t tr m th c nghi m tr ng r ng

Lâm

ng v i 1000 cây P mu

b o t n ngu n gen b ng vi c s n xu t h t (Nguy n Hoàng Ngh a

con

2004) 12 . Nghiên c u

c th c hi n

ây và

m t s n i khác (nh Sa

Pa) cho th y r ng hi n v n có s n thông tin
V truy n gi ng và tr ng loài cây này (k c thông tin v b o qu n h t,
thu hái h t, k thu t làm

t và tr ng) và t l thành công cao v s n xu t cây

con có th th c hi n ngo i vi, cây con tr ng

Lâm

ng n m 1997

nn m

2003 ã cao 6m. K t qu cho th y r ng thành công v tr ng cây con có t l
s ng cao

nh ng vùng thông thoáng h n nh ng vùng b che bóng. G n ây

loài P mu c ng

c nghiên c u t i Khu B o t n Thiên nhiên Xuân Liên,

c Bùi Th Huy n (2010) 9 kh ng
cao trên 800m so m c n

c bi n và th

(Calocedrus macrolepis), Vù h

nh: Cây P mu phân b r i rác
ng m c cùng v i các loài Bách xanh

ng (Cinnamomumbalansae), D tùng s c

tr ng (Amentotaxusargotaenia), Ch o tía (Engelhardtiachrysolepis), Phân mã
(Archidendron balasae) và S n ta (Toxicodendron succedanea). Loài P mu
tái sinh kém ngoài t nhiên, m t

tái sinh r t th p, ch v i 178 cây/ ha.

V công d ng cây P mu c ng
dùng g cây P mu
mu còn

các
th

c s d ng

làm quan tài. T i Vi t Nam, nó
c tr ng, vân g

t o tác m thu t, các lo i

i Dao

c ây g P

c coi là m t lo i

p c ng nh tr ng l

c tính không b m i m t phá ho i; vì th nó

ng c a nó có

i Lào và ng

làm nóc nhà hay vách ng n phòng. Tr

g quý do mùi th m
c a nó và

c mô t : Ng

ng khác th

c s d ng

g gia d ng, c ng nh tr ng l

ng
làm

ng khác

t a nhi t cao.

Nó là loài nguy c p t i Vi t Nam và
n m 1996. S n ph m ch ng c t

c

a vào Sách

c bi t là t r P mu, là tinh d u

Vi t Nam
c dùng

trong hóa m ph m và y h c. Các tên g i khác c a P mu trong ti ng Vi t là
inh h

ng, Tô h p h

ng, M y v c (ng

i thi u s

Lào Cai), M y long


12

lanh (ng
he (ng
P

i Thái

mi n Tây B c và Thanh Hóa), Kh mu (Hà T nh), Hòng

i Ba Na

Gia Lai và Kon Tum). V nghiên c u tinh d u trong r cây

mu

Vi t Nam ã

c Dominique Lesueur, Ninh Khac Ban, Ange

Bighelli, Alain Muselli và Joseph Casanova (2005) 20 nghiên c u. Cây c ng
là ngu n tinh d u có giá tr . H t
1980) 17 D u P mu

c bi t là có th dùng làm thu c (Perry,

c s d ng làm h

n ng nàn m áp r t d ch u. Dùng

ng li u n

pha ch n

c hoa. Có mùi h

ng

c hoa cao c p. D u P mu

c ng dùng làm thu c sát trùng ch a s ng t y, có tác d ng sát khu n và gi m
au. Trong tr li u massage ho c xông h i tinh d u P mu giúp t ng c
l c, làm kh e m nh gân c t và làm gi m s viêm da. Khi xông h

ng sinh

ng giúp di t

khu n làm thanh l c không khí, t y u . Có tác d ng u i mu i và côn trùng.
2.2.2. Nghiên c u v nhân gi ng loài P mu
a s các loài cây b n

a quí hi m có phân b r i rác, s l

m ít, khó thu hái h t, mùa hoa qu không n

vi c nhân gi ng b ng ph

ng cá th

nh và n ng xu t th p. Do ó

ng pháp giâm hom là gi i pháp tích c c nh m

ph c v cho b o t n và m r ng qui mô tr ng r ng khôi ph c l i ngu n tài
nguyên quý hi m này. Nghiên c u nhân gi ng P mu (Fokienia hodginsii
(Dunn) A.Henry et Thomas) b ng hom trong. Các loài cây lá kim

Vi t Nam

c a Nguy n Hoàng Ngh a (2004) 12 . Cành c a cây con 1 n m tu i

c

dùng cho nhân gi ng hom trên cát m n trong nhà kính t i

à L t. Sau hai

tháng giâm, t t c các công th c x lý

i ch ng m i ra

u ra r , ch riêng

mô s o. Trong thí nghi m này, ANA cho t l ra r cao nh t,
trong khi

t 80 - 90%,

i ch ng v n ch a ra r . Ngoài ra, ABT và các thu c khác c ng có

m t vài công th c cho t l ra r
không tuân theo m t quy lu t nh t

t 70 -80%. S r trên hom bi n
nh. Ch ng h n

AIA, n ng

t ng thì s r c ng t ng lên, còn AIB thì t i tuân theo quy lu t ng
Riêng

i v i ABT và ANA thì các n ng

i song
càng
c l i.

th p và cao cho s r th p. ANA


13

cho s r th p nh t trong s các thu c thí nghi m.Tóm l i, loài P mu có th
nhân gi ng b ng hom v i t l ra r cao, có th góp ph n

c l c vào công tác

nhân gi ng ph c v tr ng r ng.
2.3. T ng quan khu v c nghiên c u

Hình 2.1: B n

khu r ng r ng

c d ng Cham Chu

2.3.1. i u ki n t nhiên c a khu v c nghiên c u
2.3.1.1. V trí
R ng

a lý
c d ng Cham Chu n m trong

a gi i hình chính 5 xã: Yên

Thu n và Phù L u (huy n Hàm Yên); Trung Hà, Hà Lang và Hòa Phú (huy n
Chiêm Hóa), t nh Tuyên Quang.
To

a lý 22°4’

n 22°21’v

B c; 104°53’

n 105°14’ kinh

ông. V i t ng di n tích khu b o t n là 15.262.3ha, huy n Hàm Yên
6.168,4 ha, Chiêm Hóa là 9.093,9 ha.
V ranh gi i:
Phía B c giáp huy n B c Quang, t nh Hà Giang
Phía

ông giáp xã Minh Quang, Tân M , Phúc Th nh và Tân Th nh,

huy n Chiêm Hóa, t nh Tuyên Quang


14

Phía Nam giáp xã Bình Xa huy n Hàm Yên, xã Yên Nguyên huy n
Chiêm Hóa, t nh Tuyên Quang
Phía Tây giáp xã Yên Lâm và Yên Phú huy n Hàm Yên, t nh
Tuyên Quang
2.3.1.2.

a hình,

a ch t, th nh

Ph n l n di n tích r ng
bình (701-1700m),
cao n m

ng

c d ng Cham Chu có ki u

a hình núi trung

cao trung bình toàn khu v c kho ng 900m. Có ba

nh

trung tâm g m Cham Chu (1587m), Pù Loan (1154m) và Khau

Vuông (1218m).
Có c hai ki u
a hình núi

a hình:
c hình thành so s phát tri n c a các dãy núi theo

d ng t a tia ra xung quanh núi Cham Chu: Phía

ông B c là dãy Khau

Coóng; Phía Tây là dãy T c L và L ng Bán; Phía Tây B c là núi Khu i My,
núi Cánh Tiên và Quân Tinh.

a hình

hai bên núi Cham Chu, phân b

ng b ng là 2 gi i

th pn md c

hai xã Trung Hà và Hà Lang (phía

ông),

và hai xã Yên Thu n và Phù L u (Phía Tây).
á m ch y u là á phi n, á cát k t, á phi n k t tinh và các lo i á
bi n ch t khác. Có hai lo i

t chính:

t Feralit

và á vôi thung lung. Lo i này g m có
xét và

t Feralit phát tri n do bi n
a hình

ng b ng: Phía

b ng ph ng dài h n 21km (

vàng trên sa phi n th ch

t xám Feralit phát tri n trên phi n

i tr ng lúa.

ông núi Cham Chu là d i

tt

ng

i

ng chim bay). Là n i sinh s ng c a h u h t

dân c xã.
Trung Hà, Hà Lang và Tân An. Phía Tây là d i
N i sinh s ng,
Kh

t b ng dài h n 20km.

nh c và canh tác c a 5 xã: Yên Thu n, B ch Xa, Minh

ng, Minh Dân và Phù L u, huy n Hàm Yên.


15

Cham Chu t n t i nhi u vùng tr ng
nhi u m t b ng thung l ng,

t r ng có nhi u gò

c khai thác

cho nhu c u phát tri n kinh t các ho t

i th p và

phát tri n tr ng c y các loài cây

ng nông lâm nghi p và dinh d

thích h p tr ng các loài cây n qu nh : Cam, Quýt, V i, Na…
Cam sành

Phù L u, Hàm Yên.

c i mn ib tv

Cham Chu ó là h th ng song su i dày

c làm cho

a hình

ng,

c bi t là

khu b o t n

a hình b chia c t d

d i, r t thu n l i cho s n xu t nông nghi p và tr ng cây công nghi p. Vì v y,
trong vùng có nhi u dân c sinh s ng t p trung làm nông nghi p.
2.3.1.3. Khí h u th y v n
Khu r ng
h u vùng

c d ng Cham Chu có nh ng nét t

ông B c. Khí h u nhi t

t tháng 10-11

xu ng
dao

n tháng 3-4 n m sau, ây là th i k khô h n

trung bình hàng n m 22,9°C, nhi t

n 31°C r i vào tháng 7. Biên

t 1661mm

trung bình trên 230mm là các tháng 6,7,8,9 chi m
n m.

i u này gây nên hi n t ng xói mòn

i v i s phát

trung bình tháng l nh nh t

gi a tháng l nh và tháng nóng nh t lên

T ng l ng m a trung bình n m

khí

n tháng 10-11.

n 8,5°C vào tháng 1, tháng cao nh t lên
ng nhi t

ng v i ch

i gió mùa. Có hai mùa rõ r t. Mùa khô

tri n c a h sinh thái, mùa m a th tháng 4-5
Nhi t

ng

n 7,3°C.

c bi t 4 tháng có l ng m a
n 65,24% t ng l ng m a c a

t và các thi t h i v ng i, môi

tr ng và kinh t . Trong 3 n m li n 1999, 2000, 2001 l l t th ng xuyên x y ra

trên a bàn khu v c nghiên c u, gây thi t h i l n v ng i và c a c i.
M ts
c, c ng v i l

c i m chung c a vùng núi ông B c là h th ng sông su i dày
ng m a n m l n (1661), h th ng sông su i gáp ph n t o nên

m không khí cao v mùa m a. T ng chi u dài song su i góp ph n t o nên
không khí cao v màu m a. T ng chi u dài song su i toàn b khu v c
1113,7 km t

m
t

n

ng ng v i kho ng 1,9km². Phía Tây là Sông Lô ây c ng là ranh

gi i c a khu b o t n, phía

ông có h th ng sông Khu i Gu ng b t ngu n t


16

thung l ng xã Trung Hà ch y qua a ph n xã Hà Lang, h p l u v i h th ng sông
Tân Thành và sông Phúc Ninh phía Tây Nam khu b o t n.
2.3.1.4.

c i m

a hình,

t ai

C n c k t qu rà soát i u ch nh quy ho ch 3 lo i r ng và quy ho ch b o v
phát tri n r ng t nh Tuyên Quang
trong khu r ng

n n m 2020. Di n tích r ng và các lo i

t ai

c d ng Cham Chu là 15.262,3 ha, phân theo các huy n nh sau:

B ng 2.1: Di n tích r ng và các lo i

t r ng khu b o t n thiên nhiên

cham chu
n v : ha
TT

C c u

t

C ng

Phân theo huy n

Di n tích t nhiên

15.590,9

Chiêm Hóa
9.181,7

A

t nông nghi p

15.498,1

9.172,3

6.325,8

1

t s n xu t nông nghi p

235,8

78,4

157,4

15.262,3

9.093,9

6.168,4

t có r ng

15.119,2

9.0145,3

6.103,9

-

R ng t nhiên

15.069,8

9.010,0

6.059,8

-

R ng tr ng

49,4

5,3

44,1

143,1

78,6

64,5
11,5

2

R ng

2.1

2.2

c d ng

t ch a có r ng

-

C , lau lách (Ia)

44,9

33,4

-

Cây b i, g r i rác (Ib)

45,2

45,2

-

Cây g tái sinh (Ic)

-

N

-

Núi á không cây

ng không c

Hàm Yên
6.409,2

nh
53,0

B

t phi nông nghi p

37,9

8,9

29,0

C

t ch a s d ng

55,0

0,5

54,5

(Ngu n: Quy ho ch b o v và phát tri n r ng t nh Tuyên Quang giai o n
2011-2020 ban hành theo Quy t

nh s 523/Q -UBND ngày 31/12/2013 c a

y ban nhân dân t nh Tuyên Quang)