Đánh giá phân loại kiểu thảm thực vật rừng tại KBT loài sinh cảnh Nam Xuân Lạc, Huyện Chợ Đồn, Tỉnh Bắc Kạn (Khóa luận tốt nghiệp)

TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
------------------

ÀO PH

Tên

NG TH O

tài:
ÁNH GIÁ PHÂN LO I KI U TH M TH C V T R NG T I
KHU B O T N LOÀI VÀ SINH C NH NAM XUÂN L C
HUY N CH

N, T NH B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành

: Lâm nghi p

Khoa

: Lâm nghi p

Khóa h c

: 2011 – 2015

Thái Nguyên, n m 2015

IH C


TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
------------------

ÀO PH

Tên

NG TH O

tài:
ÁNH GIÁ PHÂN LO I KI U TH M TH C V T R NG T I
KHU B O T N LOÀI VÀ SINH C NH NAM XUÂN L C

HUY N CH

N, T NH B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P
H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành

: Lâm nghi p

L p

: 43LN – N01

Khoa

: Lâm nghi p

Khóa h c

: 2011 – 2015

Gi ng viên h

IH C

ng d n : 1. TS. TR N CÔNG QUÂN
2. Ths. NGUY N V N M N

Thái Nguyên, n m 2015


i

L IC M

N

Trên quan i m “H c i ôi v i hành, lý thuy t g n li n v i th c ti n”
ó là ph

ng trâm ào t o c a các tr

ng

i h c nói chung và tr

H c Nông Lâm nói riêng. Th c t p t t nghi p có ý ngh a quan tr ng
sinh viên tr

c khi ra tr

ng

i

iv im i

ng, giúp cho sinh viên c ng c ki n th c lý thuy t, ti p

xúc v i th c t , n m b t

c ph

ng th c t ch c và ti n hành ng d ng khoa

h c k thu t vào s n xu t. Thông qua ó giúp sinh viên nâng cao thêm n ng l c,
tác phong làm vi c, kh n ng gi i quy t v n
Xu t phát t nguy n v ng b n thân,
khoa Lâm Nghi p – Tr
hi n

ng

, x lí tình hu ng.
c s nh t trí c a ban ch nhi m

i H c Nông Lâm Thái Nguyên, tôi ti n hành th c

tài: “ ánh giá phân lo i ki u th m th c v t r ng t i KBT loài & sinh

c nh Nam Xuân L c, Huy n Ch

n, T nh B c K n ”.

Trong th i gian th c t p, tôi nh n

c s giúp

nhi t tình c a các

th y cô giáo khoa Lâm Nghi p, cán b ban qu n lí KBT loài và sinh c nh
Nam Xuân L c cùng toàn th nhân dân g n khu v c b o t n.
o giúp

c bi t là s ch

tr c ti p c a Ts.Tr n Công Quân và Th.S Nguy n V n M n ã

giúp tôi hoàn thành

tài này.

Do th i gian, ki n th c b n thân còn h n ch nên khóa lu n c a tôi
không tránh kh i nh ng sai sót. Tôi r t mong nh n
c a th y cô giáo và các b n

khóa lu n c a tôi

cs

óng góp ý ki n

c hoàn thi n h n.

Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, tháng 6 n m 2015
Sinh viên
ào Ph

ng Th o


ii

DANH M C CÁC B NG

B ng 2.1. Các loài th c v t quý hi m t i KBTL & SC Nam Xuân L c......... 15
B ng 4.1. Th ng kê các ki u th m th c v t r ng t i KBTL & SC Nam Xuân
L c ............................................................................................................... 25
B ng 4.2. C u trúc t thành th c v t thân g ki u r ng kín th
núi

t

cao trên 800m .............................................................................. 27

B ng 4.3. Ch s
mùa nhi t

i

a d ng th c v t thân g ki u r ng kín th

ng xanh m a

cao trên 800m ................................................................... 29

B ng 4.4. C u trúc t thành th c v t thân g ki u r ng kín th
núi

t

ng xanh trên

cao t 600 – 800m ....................................................................... 30

B ng 4.5. Ch s

a d ng th c v t thân g ki u r ng kín th

mùa á nhi t

cao t 600

i

ng xanh m a

n 800 m ..................................................... 31

B ng 4.6. C u trúc t thành th c v t thân g ki u r ng kín th
núi

ng xanh trên

t

cao d

B ng 4.7. Ch s
mùa á nhi t

ng xanh trên

i 600m ............................................................................. 33
a d ng th c v t thân g ki u r ng kín th

i núi th p d

ng xanh m a

i 600m ............................................................. 34

B ng 4.8. C u trúc t thành th c v t thân g ki u r ng ph c h i sau n

ng r y

cao t 600 – 800m ................................................................................... 35
B ng 4.9. Ch s
cao t

600

a d ng th c v t thân g ki u r ng ph c h i sau n

n 800m .............................................................................. 37

B ng 4.10. C u trúc t thành th c v t thân g ki u r ng kín th
núi á vôi

ng xanh trên

cao trên 700m ......................................................................... 38

B ng 4.11. Ch s
á vôi

ng r y

a d ng th c v t thân g ki u r ng kín th

ng xanh trên núi

cao trên 700m ............................................................................... 39

B ng 4.12. C u trúc t thành th c v t thân g ki u r ng kín th
núi á vôi

ng xanh trên

cao t 500 – 700m .................................................................. 41


iii

B ng 4.13. Ch s
á vôi có

a d ng th c v t thân g ki u r ng kín th

ng xanh trên núi

cao t 500 - 700m .................................................................... 42

B ng 4.14. C u trúc t thành th c v t thân g ki u r ng kín th
núi á

cao d

B ng 4.15. Ch s
á vôi

cao d

ng xanh trên

i 500m .............................................................................. 43
a d ng th c v t thân g ki u r ng kín th

ng xanh trên núi

i 500m .............................................................................. 44

B ng 4.16. C u trúc t thành th c v t thân g ki u r ng h n giao lá r ng lá

kim ............................................................................................................... 45
B ng 4.17. Ch s

a d ng th c v t thân g ki u r ng h n giao lá r ng lá kim

..................................................................................................................... 46
B ng 4.18. So sánh c u trúc t thành th c v t thân g các ki u r ng trên núi
t và núi á t i Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c .................... 47
B ng 4.19. So sánh ch s

a d ng th c v t thân g trên núi

t và núi á t i

Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c .............................................. 49
B ng 4.20. So sánh c u trúc t thành cây tái sinh các ki u r ng trên núi

t và

núi á Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c ................................... 51


iv

DANH M C CÁC T

DSH

VI T

: a d ng sinh h c

KBT

: Khu b o t n

NN&PTNT

: Nông nghi p và phát tri n nông thôn

Q -BNN

: Quy t

OTC

: Ô tiêu chu n

ODB

: Ô d ng b n

Hvn

: Chi u cao vút ng n

D1.3

:

nh - B nông nghi p

ng kính 1.3


v

M CL C
PH N 1: M
1.1.

U ....................................................................................... 1

tv n

............................................................................................... 1
1.2. M c tiêu và yêu c u c a c a tài ........................................................ 3
1.3. Ý ngh a nghiên c u c a tài.................................................................. 3
1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c......................................................................... 3
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ......................................................................... 3
PH N 2: T NG QUAN V TÀI LI U ...................................................... 4
2.1.C s khoa h c c a

tài ......................................................................... 4

2.2. Tình hình trong và ngoài n

c................................................................. 5

2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i ........................................................ 5

2.2.2. Tình hình nghiên c u trong n

c trong n

c ........................................ 8

2.3. T ng quan v khu v c nghiên c u ......................................................... 13
2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u .............................................. 13
2.3.2. Tình hình dân c , kinh t ....................................................................... 16
2.3.3. Tình hình s n xu t nông nghi p ............................................................. 16
2.3.4. Nh n xét chung v nh ng thu n l i và khó kh n c a a ph
PH N 3:

I T

NG, N I DUNG VÀ PH

ng ............. 16

NG PHÁP NGHIÊN

C U ............................................................................................................ 18
3.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u.......................................................... 18

3.2.

a i m và th i gian nghiên c u .......................................................... 18

3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................. 18
3.4. Ph

ng pháp k th a các tài li u s n có ................................................ 18

3.5. Ph

ng pháp thu th p s li u

hi n tr

ng........................................... 19

3.5.1. i u tra t ng th các th m th c v t và xác

nh

it

ng nghiên c u 19

3.5.2. i u tra thu th p s li u trên ô tiêu chu n .......................................... 19
3.5.3. Thu hái và x lý m u ........................................................................... 21


vi

3.6. Ph

ng pháp phân tích và x lý s li u ................................................. 21

3.6.1. Xác

nh các qu n xã th c v t ............................................................ 21

3.6.2. ánh giá a d ng th c v t thân g ........................................................ 22
3.6.3. Xác inh

c i m tái sinh ................................................................... 23

PH N 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ......................... 25
4.1. Phân lo i các ki u th m th c v t r ng t i KBTL&SCNXL ................... 25
4.2. Mô t c u trúc và xác

nh ch s

a d ng th c th t thân g c a các ki u

th m th c v t r ng ....................................................................................... 26
4.2.1. Ki u r ng kín th

ng xanh m a mùa nhi t

i trên núi

t

cao trên

800m ............................................................................................................ 26
4.2.2. R ng kín th ng xanh m a mùa nhi t
4.2.3. R ng kín th

i trên núi

ng xanh m a mùa nhi t

4.2.4. Ki u r ng ph c h i sau n

i núi

t t 600m - 800m ... 29
t

cao d

i 600m. 32

ng r y ...................................................... 34

4.2.5. R ng kín th

ng xanh trên núi á vôi có

cao trên 700m ................ 37

4.2.6. R ng kín th

ng xanh trên núi á vôi có

cao t 500m – 700m ...... 40

4.2.7. R ng kín th

ng xanh trên núi á vôi có

cao d

i 500m. .............. 42

4.2.8. R ng h n giao cây lá r ng lá kim ....................................................... 45
4.3. So sánh a d ng th c v t thân g

các qu n xã th c v t khác nhau ...... 46

4.3.1. So sánh c u trúc t thành th c v t thân g .......................................... 46
4.3.2. So sánh các ch s

a d ng th c v t thân g ....................................... 49

4.3.3. So sánh c u trúc t thành cây tái sinh ................................................. 50
4.4. M t s gi i pháp b o t n và phát tri n th m th c v t............................. 53
4.4.1. Các gi i pháp chung ........................................................................... 53
4.4.2. Gi i pháp c th cho các ki u r ng ..................................................... 53
PH N 5: K T LU N VÀ KI N NGH .................................................... 55
5.1. K t lu n ................................................................................................. 55
5.2. Ki n ngh ................................................................................................ 56
TÀI LI U THAM KH O.......................................................................... 57

1

PH N 1
M
1.1.

U

tv n
R ng

c m nh danh là “lá ph i xanh” c a Trái

quan tr ng trong vi c duy trì cân b ng sinh thái và s

t, r ng có vai trò
a d ng sinh h c trên

hành tinh chúng ta. R ng là tài nguyên quý giá, là m t b ph n quan tr ng c a
môi tr

ng s ng, luôn g n li n v i

i s ng c a

ng bào các dân t c mi n

núi. R ng không ch có giá tr v kinh t mà còn có ý ngh a r t l n trong

nghiên c u khoa h c, b o t n ngu n gen, b o t n a d ng sinh h c, i u hoà
khí h u, phòng h

u ngu n, h n ch thiên tai, ng n ch n s hoang m c

hoá, ch ng sói mòn, s t l
phòng,

ng.

R ng và
it

s ng,
tr

m b o an ninh qu c

ng th i r ng c ng t o c nh quan ph c v cho du l ch sinh thái, du

l ch c ng
và

t, ng n ng a l l t,

t r ng chi m kho ng 2/3 di n tích

ng lao

ng ch y u trên 24 tri u

ng th i c ng là nhân t quy t

t ai c n

c, là t li u

ng bào thu c 54 dân t c sinh

nh hàng

u góp ph n b o v môi

ng sinh thái. Hi n nay, tài nguyên r ng ang suy gi m

m c báo

ng.

Nguyên nhân làm suy gi m tài nguyên r ng có nhi u song ch y u là do s
can thi p vô ý th c c a con ng

i nh : ch t phá r ng b a bãi,

tn

ng làm

r y, s n b n chim thú r ng và nh ng sai l m khác v m t lâm sinh. Ngoài ra
do s c ép c a s gia t ng dân s , nhu c u v t ch t và xã h i không ng ng t ng

lên. Bên c nh ó công tác qu n lý, b o v r ng còn nhi u b t c p, n n cháy
r ng hàng n m th

ng x y ra, sâu b nh h i phát tri n gây ra nh ng tr n d ch

l n, n h i hàng nghìn hecta r ng tr ng.
B i v y, vi c b o v r ng và ngu n tài nguyên r ng luôn tr thành m t
n i dung, m t yêu c u không th trì hoãn

i v i t t c các qu c gia trên th


2

gi i trong cu c chi n nh m b o v môi tr
báo

m c

ng.
Vi t Nam là m t n

trí

ng s ng ang b h y ho i

c n m trong vùng khí h u nhi t

a lý nên Vi t Nam

i gió mùa. Do v

c coi là m t trong nh ng trung tâm

DSH c a

ông Nam Á. T k t qu nghiên c u khoa h c trên lãnh th Vi t Nam, các
nhà khoa h c nh n
trong m

i sáu n

nh Vi t Nam là m t trong m

in

châu Á và m t

c trên th gi i có tính DSH cao.

Hiên nay trong nhi u vùng r ng t nhiên c a n
d ng ph

c

c ta ã m t r ng do s

ng th c khai thác – tái sinh không áp ng

n n kinh t và b o v môi tr

ng. Các ph

c l i ích lâu dài c a

ng th c khai thác - tái sinh không

h p lý ã và ang làm cho r ng t nhiên suy gi m c v s l
l

ng.

ng l n ch t

Vi t Nam, n m 1943 diên tích r ng còn kho ng 14,3 tri u ha, t l

che ph kho ng 43%.

n n m 1999, theo s li u th ng kê ch còn 10,9 tri u

ha r ng, trong ó 9,4 tri u ha r ng t nhiên và 1,5 tri u ha r ng tr ng và
che ph t

ng ng kho ng 33,2%. Do v y, vi c tái sinh t nhiên là m t trong

nh ng bi n pháp và nhi m v quan tr ng.
Khu B o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c
Quy t

c thành l p theo

nh s 342/Q -UB ngày 17/3/2004 c a UBND t nh B c K n v i di n

tích 1.788 ha, n m trên

a bàn các xã

khu v c có kho ng 373 loài

ng L c, Xuân L c và B n Thi. Trong

ng v t, trong ó có 20 loài quý hi m, h th c

v t khá phong phú g m 515 loài th c v t b c cao, trong ó có 30 loài quý
hi m

c ghi trong sách

Vi t Nam. Có nh ng loài t

ch ng trong vòng 25 n m qua nh : V c hoa l i

ng nh

ã tuy t

c phát hi n xu t hi n t i

khu b o t n này.
Hi n nay ngu n tài nguyên r ng c a chúng ta ang b suy gi m nghiêm

tr ng, kéo theo a d ng sinh h c c ng b gi m trong ó có c cây có giá tr
ch a k p nghiên c u c ng ã m t d n, vi c nghiên c u phát hi n và b o t n
ti n

n s d ng b n v ng b n v ng tài nguyên cây r ng là m t v n

r tc n


3

thi t trong giai o n hi n nay.
Xuân L c c ng ang ph i

i v i khu b o t n loài và sinh c nh Nam

i m t v i s suy gi m tài nguyên nghiêm tr ng,

òi h i ph i c ng c thêm công tác b o v và phát tri n khu b o t n này m t
cách lâu dài và b n v ng h n xu t phát t lý do trên tôi ti n hành nghiên c u
tàì " ánh giá phân lo i ki u th m th c v t r ng t i Khu b o t n loài
và sinh c nh Nam Xuân L c, Huy n Ch
1.2. M c tiêu và yêu c u c a c a

n, T nh B c K n”

tài

- Nghiên c u phân lo i, mô t c u trúc, xác

nh ch s

a d ng th c v t

thân g và a d ng t ng cây tái sinh c a các ki u th m th c v t r ng t i khu
b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c
-

xu t m t s gi i pháp b o t n và phát tri n các ki u th m th c v t

r ng t i khu v c nghiên c u.
1.3. Ý ngh a nghiên c u c a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c
tài nh m b sung nh ng thông tin v
và nh ng y u t

nh h

ng

a d ng th m th c v t r ng

n a dang th m th c v t r ng t i khu b o t n

loài và sinh c nh Nam Xuân L c làm c s cho qu n lý và b o t n th m
th c v t r ng nói chung và b o t n th m th c v t r ng

các khu b o t n

nói riêng.
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
Qua vi c th c hi n

tài s giúp sinh viên làm quen v i vi c nghiên

c u khoa h c, c ng c ki n th c ã h c, v n d ng lý thuy t vào th c t , bi t
cách thu th p, phân tích và x lý thông tin c ng nh k n ng ti p c n và làm
vi c v i c ng

ng thôn b n và ng

Các k t qu nghiên c u và

i dân.
xu t c a

tài có th áp d ng vào vi c qu n

lý và b o t n th m th c v t r ng t i khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân
L c và các i bàn có i u ki n t

ng t .


4

PH N 2

T NG QUAN V TÀI LI U
2.1.C s khoa h c c a

tài

Thu t ng " a d ng sinh h c" (Biodiversity hay biological diversity) l n
u tiên

c Norse and McManus (1980) gi i thi u, bao g m hai khái ni m có

liên quan v i nhau là a d ng di truy n (tính a d ng v m t di truy n trong m t
loài) và a d ng sinh thái (s l

ng các loài trong m t qu n xã sinh v t).

“ a d ng sinh h c là s phong phú c a m i c th s ng có t t t c các
ngu n trong h sinh thái trên c n,

bi n và các h sinh thái d

và m i t h p sinh thái mà chúng t o nên,

in

DSH bao g m s

c khác,

a d ng trong

loài ( a d ng di truy n), gi a các loài và các h sinh thái” – Công

c a d ng

sinh h c, 1992.
Vì th gi i s s ng ch y u
thu t ng

DSH th

ng

c xem xét

c dùng nh m t t

khía c nh các loài, nên
ng ngh a c a " a d ng

loài", hay "s phong phú v loài", thu t ng dùng

ch s l

ng loài trong

m t vùng ho c m t n i c trú.
Là m t HST

c thù b i tính a d ng v loài, r ng g n li n v i vi c b o

t n ngu n gen hay a d ng các loài,
th ng sinh thái - môi tr

ng do tác

c bi t là trong b i c nh bi n
ng c a con ng

ngày càng nhanh và ph c t p. Nh ng bi n
- Tr c ti p b i vi c thúc
nh t

i di n ra v i t c

c gây ra:

y ho c lo i b m t s loài

ng, th c v t

nh c a các ngành s n xu t (nông, lâm nghi p, s n b n).
- Gián ti p thông qua s thay

s ,

i này

ih

i khí h u, ô nhi m môi tr

ng, s c ép dân

c canh và khai thác tr ng, … làm thu h p c nh quan t nhiên, môi tr

ng

s ng c a các loài.
R ng nguyên sinh có nh ng

c i m khác bi t c b n v thành ph n,

c u trúc và ch c n ng so v i các giai o n di n th tr

c ó và th hi n ti m


5

n ng ngu n gen

c ch n l c và thích ng cao. Tuy nhiên, di n tích r ng

nguyên sinh ngày càng b thu h p. Do v y các nghiên c u v nh ng lâm ph n
r ng nguyên sinh còn l i trên th gi i c n ph i làm rõ các tính ch t

c bi t

c a chúng. R ng nguyên sinh cùng v i các loài và chu trình v t ch t c a nó là
m t b ph n c b n c a

DSH ang b

e do trên ph m vi th gi i. Vì v y,

vi c b o t n hay ph c h i các khu r ng,

c bi t r ng nguyên sinh là m c tiêu

chính c a các ch

ng trình b o v .

M i quan h gi a các loài trong t nhiên là v n
r ng t nhiên,

c bi t là trong r ng t nhiên h n loài, s

phong phú thêm v c c u m ng l
c u ã i

r t ph c t p, trong
a d ng v loài làm

i th c n. M t s tác gi sau khi nghiên

n k t lu n r ng, s phong phú c a loài ã làm t ng tính n

m t sinh thái cho qu n xã sinh v t sinh tr
kh i trên m t

ng, phát tri n và lúc ó l

n v di n tích là t i a. Tr

nh v
ng sinh

c ây, khi nghiên c u s phong

phú v loài, các nhà khoa h c ch m i d ng l i

m c

nh tính, mô t . Các

nghiên c u m i ây nh t ã s d ng m t s ch s nh m ánh giá m c

a

d ng các loài th c v t thông qua Ch s Simpson, Hàm s liên k t Shannon Weaver (H'), ch s h p lý.
2.2. Tình hình trong và ngoài n

c

2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i
2.2.1.1. Các nghiên c u liên quan
Tr

n DSH

c nguy c m t DSH m t cách nhanh chóng trên ph m vi toàn th

gi i nhi u công trình nghiên c u khoa h c liên quan ã ra
RAMSAR, Iran (1971), Công
Công

c (CITES, 1972), Công

i. Công

c

c Paris (1972),

c b o v các loài VHD di c , Born (1979).
Các chuyên gia sinh thái h c ã kh ng

ch nh nh t. Th c v t r ng có s bi n
ngo i c nh thay

i. R ng cây và con ng

nh r ng là m t sinh thái hoàn

ng c v ch t và l

ng khi y u t

i liên h m t thi t v i nhau. Chính

6

vì l

ó, cây r ng

c con ng

i quan sát, xem xét, nghiên c u t th a xa

x a. M t trong nh ng khía c nh con ng

i nghiên c u

ph c h i l i r ng là

tái sinh r ng. Nghiên c u tái sinh r ng t nhiên ã tr i qua hàng tr m n m,
nh ng v n

này

c

c p t n m 1930 tr l i ây.

Khi nghiên c u tái sinh r ng t nhiên nhi t
ã nêu hai

i, Van steenis.J (1956)[59]

c i m tái sinh ph bi n: Tái sinh phân tán liên t c c a loài cây ch u

bóng và ki u tái sinh v t c a loài cây a sáng. Ngoài ra theo nh n xét c a
A.Obrevin (1938) khi nghiên c u các khu r ng nhi t

i

Châu Phi, còn

a

ra lý lu n b c kh m hay lý lu n tái sinh tu n hoàn.
So sánh s loài cây g có D1.3 >2,5cm trong m t ô tiêu chu n có di n
tích 0,1 ha thì
nhi t

vùng

a Trung H i (24-136 loài) t

i và r ng m a bán th

xanh nhi t

ng t nh trong r ng khô

ng xanh (41-125 loài), trong r ng m a th

ng

i s loài cao h n nhi u (118-136 loài) (Mooney, 1992). S loài

bình quân trong r ng ôn

i kho ng 21- 48 loài. S

m a nhi t

t b ng công th c Shannon-Weaver (1971) nh là

i

c di n

m t thông s so sánh m t

tham gia c a m i loài v i H = 6,0 (c c

6,2 = 97%) l n g p 10 l n so v i r ng lá r ng ôn
d n t vùng nhi t
lý thuy t c

i

a d ng v loài c a r ng

i (0,6). Thông s này gi m

n hai c c và ph thu c vào các l c

o c a Mac Arthur-Wilson (1971) thì s l

c n b c b n c a di n tích c

a khác nhau. Theo

ng loài t

ng t b ng

o. (Công th c tính nhanh: di n tích t ng lên 10

l n có ngh a là s loài t ng lên g p ôi). Ng
ngh a là m t s loài t

i có th

c l i, di n tích b thu h p l i có

ng ng s b tiêu di t ho c ph i

u tranh

t nt i

(Wilson, 1992).
Danh sách các loài có tên trong sách

ngày càng t ng lên, có ngh a là

các loài có nguy c b tuy t ch ng ngày càng nhi u mà nguyên nhân không có
gì khác h n là các ho t
d ng

ng s ng c a con ng

i. Khi so sánh các d ng s

t khác nhau (ch ng h n nông nghi p, du l ch, giao thông, v.v...) thì


7

lâm nghi p

ng hàng th 2 (sau nông nghi p) nh là nguyên nhân c a vi c

suy gi m, trong khi cách ây m t ph n t th k (1981) còn x p

v trí th 6

(sau nông nghi p, du l ch, khai thác v t li u, ô th hoá và thu l i) (Sukopp,
1981-d n theo Pitterle, A. 1993).
2.2.1.2. Các nghiên c u liên quan

n th m th c v t r ng trên núi á vôi

góp ph n xây d ng nh ng nguyên lý, và

k thu t v kinh doanh r ng m a nhi t

n nhi u bi n pháp

i ã có nhi u tác gi ngoài n

nh : Richard (1960) v i công trình R ng m a nhi t
công trình Lâm sinh h c nhi t

c p

c

i, Catinot (1965) v i

i, G. Baur (1970) v i tác ph m C s sinh

thái c a kinh doanh r ng m a, Lampard (1989) v i công trình Lâm sinh h c
nhi t

i..., các công trình nghiên c u này ã ch ra r ng r ng nhi t

d ng phong phú v thành ph n loài. S

ir t a

a d ng trong thành ph n loài c a

th m th c v t r ng ph thu c vào quá trình tái sinh t nhiên.
Vi n Lâm nghi p Qu ng Tây và Qu ng ông (Trung Qu c) ã ti n hành

nghiên c u

c i m sinh tr

ng c a m t s loài cây trên núi á vôi nh : Tông

dù, M c r c (D u choòng), Xoan nh , Lát hoa, Nghi n,... trong th i k 19851998. Nh ng nghiên c u ó ã

c t ng k t s b sau nhi u h i th o khoa h c

H c vi n Lâm nghi p B c Kinh v i s tham gia c a nhi u nhà khoa h c lâm
nghi p

u ngành c a n

c này và nh ng h

h i r ng trên núi á vôi ã

c xây d ng. Tuy nhiên, nh ng nguyên lý v ph c

h i và phát tri n r ng trên núi á vôi ch a
nên vi c áp d ng nh ng h

ng d n t m th i v k thu t ph c

c t ng k t m t cách có h th ng

ng d n này cho nhi u qu c gia khác, trong ó có

Vi t Nam còn khiêm t n và ang trong giai o n th nghi m. (D n theo Bùi
Th

i, 2001).


8

2.2.2. Tình hình nghiên c u trong n
2.2.2.1. Các nghiên c u liên quan

c trong n

c

n DSH

Vi t Nam có kho ng 12.000 loài th c v t có m ch, trong ó ã

nh tên

c kho ng 7.000 loài th c v t b c cao, 800 loài rêu và 600 loài n m. Tính
c h u c a h th c v t r t cao, có ít nh t là 40% s loài
th c v t

c h u, nh ng có t i 3% s chi th c v t

Hoàng Liên S n, Tây Nguyên, B c và Trung Tr
tâm các loài

c h u, không có h
c h u. Các khu v c:

ng S n

c coi là trung

c h u.

Nh chúng ta ã bi t, tính a d ng sinh h c c a m t h sinh thái tiêu
bi u hay m t vùng lãnh th nào ó
khác nhau. Tr
ó là s

c h t là s

u

c bi u hi n trong các ph m trù

a d ng các taxon (ngành, l p, h , chi, loài…); sau

a d ng trong c u trúc c a h sinh thái, m i quan h t

ng h gi a

các qu n h , qu n xã, t o nên s cân b ng sinh thái b n v ng, t n t i m t cách
t nhiên; và cu i cùng là vai trò c a con ng

i tác

ng vào s

a d ng ó

duy trì, phát tri n, phá v , hu ho i s cân b ng ó. Vi t Nam n m
Nam bán

o

ông D

ng có ph n

ông

t li n r ng kho ng 330.000 km2, v i b

bi n dài kho ng 3200 km, ph n n i thu và lãnh h i g n v i b bi n r ng
kho ng h n 22.600 km. Ba ph n t di n tích c a c n
núi cao nh t là Phan Xi P ng 3143m

c là

i núi v i

nh

phía Tây B c. N i ây các dãy núi cao

c hình thành do s kéo dài c a dãy núi Hymalaya. M c dù có nh ng t n
th t quan tr ng v di n tích r ng trong m t th i k kéo dài nhi u th k nh ng
h th c v t n

c ta vô cùng phong phú và a d ng v ch ng lo i…

bi t là h th c v t n
nhi u

c

c ta giàu nh ng loài cây g , cây b i, dây leo g …và r t

i di n c t n t i t k

tam. Theo d

oán c a các nhà th c v t h c

(Takhtajan, Ph m Hoàng H , Phan K L c) s loài ít nh t s lên
loài th c v t b c cao, trong ó có kho ng 2.300 loài
l

i u

n 12.000

c s d ng làm ngu n

ng th c, th c ph m, làm thu c ch a b nh, th c n cho gia súc, l y g , l y

9

tinh d u, d u béo và nhi u lo i nguyên li u khác (Nguy n Ngh a Thìn, 1997)
[10], m t khác h th c v t Vi t Nam có m c
v t Vi t Nam không có các h
kho ng 3% nh ng s loài

c h u cao. Tuy r ng h th c

c h u mà ch có các chi

c h u chi m

c h u chi m

n kho ng 20%, t p trung

4 khu

v c chính: núi Hoàng Liên S n, Ng c Linh, cao nguyên Lâm Viên và khu v c
r ng m B c Trung B .
Nghiên c u v tái sinh r ng

Vi t Nam c ng ch m i b t

u t nh ng

n m 1960. N i b t có công trình c a Thái V n Tr ng (1963, 1978) v “Th m

th c v t r ng Vi t Nam”, Ông ã nh n m nh ánh sáng là nhân t sinh thái
kh ng ch và i u khi n quá trình tái sinh t nhiên

c r ng nguyên sinh và

th sinh. Theo ông, có m t nhóm nhân t sinh thái trong nhóm khí h u ã
kh ng ch và i u khi n quá trình tái sinh t nhiên trong th m th c v t r ng,
ó là nhân t ánh sáng. N u các i u ki n khác c a môi tr
nhi t

,

md

i tán r ng ch a thay

không có nh ng bi n

ng nh

t r ng,

i thì t h p các loài cây tái sinh

i l n và c ng không di n th m t cách tu n hoàn trong

không gian và th i gian nh A.Ôbrêvin ã nh n

nh và di n th theo ph

ng

th c tái sinh không có quy lu t “nhân qu ” gi a sinh v t và hoàn c nh. Vì l
trên P.W Risa ã nói r t có lý: “Lý lu n tu n hoàn tái sinh ã ng d ng r ng
rãi

c

nm c

nào, v n

này hi n nay ph i t m gác l i ch a gi i quy t

c”. T n m 1962 - 1969, Vi n

i u tra Quy ho ch r ng ã có i u tra

tình hình tái sinh t nhiên cho các vùng kinh t tr ng i m

mi n B c Vi t

Nam nh : Yên Bái (1965), Qu Châu sông Hi u Ngh An (1962 - 1964),
Qu ng Bình (1969), L ng S n (1969).
Nguy n Duy Chuyên (1995) ã nghiên c u quy lu t phân b cây tái
sinh t nhiên r ng lá r ng th

ng xanh h n loài vùng Qu Châu - Ngh An:

K t qu nghiên c u v phân b cây tái sinh theo chi u cao, ngu n g c và ch t

l

ng, tác gi cho bi t trong t ng s 13.657 ô o

m có 8.444 ô có ít nh t


10

m t cây tái sinh. Th ng kê t p h p s l
g c và ch t l

ng cây này theo chi u cao, ngu n

ng tác gi cho th y 35% cây tái sinh có chi u cao t 2m tr lên,

80% cây tái sinh có ngu n g c h t, 20% cây ch i, 47% cây tái sinh ch t
l

ng t t, 37% cây tái sinh có ch t l

ng trung bình và 16% cây ch t l

ng

x u. Phân b t thành cây tái sinh tác gi cho th y cây tái sinh t nhiên trong
khu v c g m 46 loài thu c 22 h . Trong ó có 24 loài cây có giá tr kinh t và
22 loài cây có giá tr kinh t th p, Ràng ràng và Máu chó là 2 loài có t n s
xu t hi n th c t l n nh t trên 20%. V phân b s l
cho th y

r ng giàu, có ch t l

ng cây tái sinh tác gi

ng t t (r ng lo i IV và IIIB) có s cây tái

sinh l n nh t (3.200 - 4.000 cây/ha).

r ng nghèo s cây tái sinh ch có

1.500 cây/ha (r ng IIIA1), trong r ng thu n tre n a s cây lá r ng tái sinh t
nhiên th p nh t 527 cây/ha. Trong toàn lâm ph n phân b lý thuy t c a cây tái
sinh t nhiên

r ng trung bình (IIIA2) cây tái sinh t nhiên có d ng phân b

Possion, các lo i r ng khác cây tái sinh có phân b c m.
2.2.2.2. Các nghiên c u v th m th c v t r ng trên núi á vôi
Trong quá trình phân lo i th m th c v t r ng Vi t Nam, Thái V n Tr ng
(1978) ã xem xét lo i hình th c v t trên núi á vôi. Theo ó r ng trên núi á vôi
c xác

nh thu c ki u ph th nh

ng ki t n

c trên

t á vôi x

ng x u

( k) và n m trong các ki u th m th c v t sau:
- Ki u r ng kín th

ng xanh, m a m nhi t

i (Rkx).

ây là ki u th m th c v t ch y u c a r ng trên núi á vôi v i u h p
Nghi n + Trai lý (Burretiodendron hsienmu + Garcinia fragraoides) xu t hi n
nh ng lèn, s

n núi á vôi có

có nhi u kho ng tr ng l n

d c l n,
l

á g c, s

c tr ng c a nh ng c nh quan Karst,
n núi th

ng l m ch m th p d

i

700m thu c m t s t nh mi n B c Vi t Nam (Cao B ng, L ng S n, Hà Giang,
Tuyên Quang, B c K n, Ninh Bình). Tuy nhiên do quá trình khai thác và s d ng
quá m c nên di n tích r ng nguyên sinh ho c ít b tác

ng còn l i r t ít, th

ng


11

n m

các VQG và các KBTTN nh Cúc Ph

ng, Pù Luông,... Lo i th c bì này

ni n nay ch y u là nh ng khu r ng th sinh trên núi á vôi, phân b ch y u
vùng g n dân c , ven các tr c

ng, n i mà vi c khai thác v n chuy n g p

nhi u thu n l i. T i nhi u n i, do khai thác m nh và cháy, r ng ã tr nên nghèo
ki t, còn ít nh ng loài cây g , t thành r ng ã thay

i, các loài cây m c nhanh

chi m u th nh M y tèo, Ô rô, Ba bét, Ràng ràng mít, Ch n,... Do v y, ki u
th m th c v t này còn
vôi x

c xác

nh là ki u ph th sinh nhân tác trên

t á

ng x u.
- Ki u r ng kín n a r ng lá, m nhi t
R ng trên núi á vôi

i (Rkn):

ây có s k t h p c a nhi u loài cây khác nhau nh

Nghi n + Trai lý + Chò nhai + Ô rô cùng các loài r ng lá nh Tr
nh , G o, Dâu da xoan, Lòng mang, Cui r ng…

ng sâng, Xoan

m t s n i thu c các t nh Cao

B ng, L ng S n, B c K n và Qu ng Bình. Lo i th m th c v t này th
nh ng s

n núi á vôi d c

ng ho c t i các thung l ng núi á vôi v i

th p m, th c v t phát tri n cao, l n g n gi ng v i th c v t trên núi

- Ki u r ng kín th

ng g p trên

ng xanh, m a m á nhi t

Ki u r ng này phân b
Bình (Cao B ng), Qu n B ,

td ct ,

t.

i núi th p (Rka):

ai cao trên 700m: Ch Rã (B c K n), Nguyên
ng V n (Hà Giang), và vùng Tây B c...

n i b t là th c v t thu c ngành H t tr n có t l t

ng

c i m

i l n và t p trung, có các

loài nh Thông Pà cò, Sam Kim h , Tr c bách Qu n b ,...

cao 1000m thu c

vùng Tây B c, xu t hi n u h p Kiêng + Heo (Burretiodendron brilletti + Croton
pseudoverticillata) thu c ki u ph th nh ng ki t n

c trên

t rendzina giàu

- Ki u r ng kín h n h p cây lá r ng, lá kim m á nhi t

i núi th p (Rkh)

ch t dinh d

ng.

Hà Giang, Tuyên Quang và Ninh Bình

cao d

i 700m, v i u h p

Nghi n + Kim giao + Hoàng àn (Burretiodendron hsienmu + Podocarpus
latiofolia + Cupressus terulus) cùng m t s loài cây thu c các h Thích, D ,...


12

Ngoài ra, t i nh ng khu v c sau ho t
ã b khai thác nhi u l n

n c n ki t

ng n ng r y ho c nh ng khu r ng

nhi u t nh nh L ng S n, Cao B ng, Hà

Giang, Hoà Bình, Qu ng Bình..., xu t hi n m t d ng th c bì có di n tích t

ng

i

l n v i nh ng loài cây b i, cây g nh nh Ô rô, M y tèo, X n gai,... D ng th c bì
c g i là Qu n l c cây b i, cây g r i rác trên núi á vôi.

này

Tr n Ng Ph

ng (1970), khi

c p

n r ng

i m a mùa v i ki u r ng nhi t

x p r ng trên núi á vôi vào: (1) ai r ng nhi t
i lá r ng th

mi n B c Vi t Nam ã

ng xanh núi á vôi, ki u này có 4 ki u ph th nh

ng nguyên

sinh 1-2 t ng cây g , trong ó Nghi n là loài cây u th ; (2) ai r ng á nhi t
m a mùa v i ki u r ng á nhi t

i lá kim trên núi á vôi, ki u này có 3 ki u ph

ó các loài Vân sam (Keteeleria calcarea), Hoàng

m t t ng, trong

i

àn

(Cupressus terulus) và Kim giao (Podocarpus latiofolia) chi m u th .
Ngoài ra, Theo Nguy n Bá Th (1995), r ng trên núi á vôi
Ph

ng

c x p vào qu n h ph r ng r m nhi t

cây lá r ng trên
hoá t

t th p (d

i th

i 500 m so v i m t n

Cúc

ng xanh m a mùa

c bi n) thoát n

c phong

á vôi và qu n h ph này bao g m 6 qu n xã, trong ó các loài cây chính

tham gia g m Chò ãi, S u, Nh i, Vàng anh, Chò nhai, M y tèo, Sâng, D gai,
Re á, Côm lá l n, Tr

ng nhãn, V i gu c, Mang cát, H ng bì r ng và Ô rô.

Thông qua k t qu phân lo i th m th c v t r ng trên núi á vôi c a m t s
tác gi trên ây, chúng tôi có m t s nh n xét sau:
Tr n Ng Ph

ng (1970) ch ti n hành phân lo i r ng trên núi á vôi

tr ng thái nguyên sinh, nên

ki u r ng nhi t

i lá r ng th

ng xanh núi á vôi

Nghi n (Burretiodendron hsienmu) là loài cây luôn gi vai trò u th . Trong th c
t , ph n l n các di n tích r ng trên núi á vôi hi n nay ã b tác
t ng và loài cây u th

các ki u r ng này ã thay

i.

ng, s l

ng


13

H th ng phân lo i r ng c a UNESCO (1973) khá chi ti t và d dàng v n
d ng thích h p cho vi c phân lo i th m th c v t trong ph m vi m t vùng khí h u
nh phân lo i th m th c v t cho m t V

n qu c gia, Khu b o t n thiên nhiên.

H th ng phân lo i th m th c v t r ng c a Thái V n Tr ng

c xây

d ng trên c s h c thuy t v h sinh thái c a Tansley A.P (1935) và h c thuy t
sinh

a qu n h c c a Sucasev (1957) theo nguyên lý "sinh thái phát sinh th m

th c v t". Do v y, lý lu n c a phân lo i này hoàn toàn ch t ch và áp ng
th c ti n, vì kh n ng áp d ng d dàng.

xác

c

nh m t ki u r ng chính, theo

Thái V n Tr ng, ch c n d a vào 4 tiêu chu n là d ng s ng u th , tàn che, hình
thái sinh thái c a lá và tr ng mùa c a tán lá c a t ng cây u th sinh thái. M t
khác, h th ng phân lo i c a Thái V n Tr ng có th áp d ng cho t t c các lo i
th m th c v t dù ó là r ng nguyên sinh hay r ng th sinh b tác
là nh ng khu r ng nhân t o do con ng

ng, th m chí

i xây d ng. Vì v y, chúng tôi ã s d ng

các tiêu chu n phân lo i r ng c a Thái V n Tr ng

ti n hành xác nh các ki u

ph và các QXTV r ng khu v c nghiên c u c a

tài.

2.3. T ng quan v khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u
2.3.1.1. V trí

a lý

Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c có di n tích là: 1.788 ha,
di n tích vùng

m 7.508 ha. Di n tích r ng t nhiên chi m trên 92% t ng

di n tích KBT, di n tích r ng

ây ch y u n m trên núi á. Khu b o t n loài

và sinh c nh Nam Xuân L c n m ch y u trên
thôn B n Khang xã Xuân L c - Huy n Ch

a ph n hai thôn Nà D và

n - T nh B c K n, có t a

lý 220017’- 22019’ và 105028’- 105033’E.
- Phía B c giáp thôn B n Eng và B n T n xã Xuân L c - Huy n Ch
n – T nh B c K n.

a

14

- Phía Tây giáp xã Thanh T

ng và V nh Yên - Huy n Na Hang - T nh

tuyên Quang.
- Phía ông giáp Thôn C c T c xã

ng L c - Huy n Ch

n - T nh B c K n.

- Phía Nam giáp thôn Phia Khao, thôn Khu i K n xã B n Thi – Huy n Ch
n – T nh B c K n.
2.3.1.2. i u ki n khí h u, th y v n
* Khí h u:
Theo s li u khí h u thu v n c a Huy n Ch
L c và xã B n Thi có khí h u nhi t
10, mùa ông t tháng 11
- Nhi t
-L

n thì khu v c xã Xuân

i gió mùa, mùa hè t tháng 4

n tháng

n tháng 3 n m sau.

trung bình hàng n m là 20.10C

ng m a trung bình là 153mm phân b không

u gi a các tháng

trong n m.
-S

ng mu i mùa ông th

ng xu t hi n 1

n2

t.

* Thu v n:
Trong khu v c có m t con su i chính b t ngu n t xã V nh Yên, Huy n
Na Hang, T nh Tuyên Quang ch y theo h

ng Tây - B c, qua các thôn Nà D ,

B n Eng, B n T n, B n Ó và Tà Han c a xã Xuân L c r i

ra H Ba B ,

su i dài kho ng 9km.

2.3.1.3.

c i m

a hình

Khu b o t n loài sinh c nh Nam Xuân L c có
c t m nh, ch y u là r ng trên núi á vôi
trung bình t 400 m

n 800 m so v i m c n

a hình ph c t p, b chia

mi n B c Vi t Nam, v i
c bi n,

nh cao nh t 1.159 m,

i l i khó kh n và chia thành 2 vùng rõ r t: Vùng núi á và vùng núi
2.3.1.4.

c i mh

* V th c v t:

ng th c v t

cao

t.


15

Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c là h sinh thái r ng kín
th

ng xanh cây lá r ng m c n nhi t

i

phía B c Vi t Nam có giá tr b o

t n cao. Các loài th c v t quý hi m và có nguy c tuy t ch ng trong Khu b o
t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c

c li t kê trong b ng sau:

B ng 2.1. Các loài th c v t quý hi m t i KBTL & SC Nam Xuân L c
Tên khoa h c

Tên Vi t Nam

Sách
VN 2007

Acanthopanax trifoliatus

Ng gia bì gai

EN

Guihaia grossfibrosa

Hèo s i to

EN

Garcinia fagraeoides

Trai lý

EN

Anamocarya sinensis

Chò ãi

EN

Cinnamomum parthenoxylon

Re h

CR

Cycas balansae

Thiên tu

VU

Flickingeria vietnamensis

Lan phích

EN

Anoectochius calcareous Aver

Lan Kim Tuy n á vôi

EN

Morinda officinalis

Ba kích

EN

Madhuca pasquieri

S nm t

EN

Camellia pleurocarpa

Chè hoa vàng

EN

Aquilaria crassna

Tr m h

EN

Lithocarpus finetii

S i

Manglietia fordiana

Vàng tâm

VU

Nageia fleuryi

Kim giao

EN

Anoectochilus setaceus

Kim tuy n

EN

Paphiopedilum henryanum

Hài henry

CR

Nervilia fordii

Thanh thiên qu

EN

Gynostemma pentaphyllum

D n toòng

EN

ng

ng

u

ng

EN

Lysimachia chenii

Trân châu chen
EN
(Ngu n:Báo cáo v tài nguyên thiên nhiên c a KBTL & SC Nam Xuân L c)


16

*V

ng v t

Theo các k t qu

i u tra ã th ng kê v khu h

ng v t và ghi nh n s có

m t c a 29 loài thú thu c 04 b , 12 h , 47 loài chim thu c 09 b , 21 h và 12 loài
bò sát thu c 06 h . Chính s có m t c a các loài này ã làm cho KBT loài và sinh
c nh Nam Xuân L c tr thành m t trong nh ng khu v c

c u tiên b o t n cao

mi n B c Vi t Nam
2.3.2. Tình hình dân c , kinh t
Khu b o t n n m trên

a bàn c a xã Xuân L c và xã B n Thi v i t ng s

986 h , 4750 kh u, ph n l n là

ng bào Dao và Tày. Trong ó t l h nghèo

chi m 45,13%. C dân trong vùng ch y u s ng t p trung thành các b n, nh ng h
trên cao r i rác ã chuy n xu ng th p s ng cùng b n làng.
2.3.3. Tình hình s n xu t nông nghi p
Di n tích
ó
n

t nông nghi p chi m t l quá nh so v i t ng di n tích. Trong

t tr ng lúa, màu bình quân 383m2/kh u. S n ph m tr ng tr t ch y u là lúa
c, ngô, lúa n

ng, s n... Trong khu v c không có ho t

nghi p c a các Lâm tr

ng s n xu t lâm

ng khai thác g c a nhân dân mà ch y u là thu hái lâm

s n t phát. Tr

c ây, lâm s n chính do ng

là g , các loài

ng v t

i dân khai thác t r ng ch y u

ph c v làm nhà và làm ngu n th c ph m, ôi khi

tr thành hàng hoá. T khi thành l p Khu b o t n, th c hi n giao
r ng, l c l

ng ki m lâm ã cùng ng

t giao

i dân tham gia b o v r ng thì hi n t

khai thác g và s n b n thú r ng b a bãi không còn x y ra th

ng

ng xuyên, công

khai nh tr c.
2.3.4. Nh n xét chung v nh ng thu n l i và khó kh n c a a ph

ng

* Thu n l i
- Khu b o t n loài và sinh c nh Nam Xuân L c huy n Ch
B c K n có di n tích

t ai r ng l n và tính ch t

n, t nh

t còn t t do v y ây là


17

m t trong nh ng i u ki n thu n l i cho s
sinh thái c a
-

a ph

a d ng v thành ph n loài và h

ng.

a hình ph c t p hi m tr do v y vi c khai thác trái phép và các ho t

ng làm suy gi m giá tr

DSH ít.

* Khó kh n
- Khu b o t n có h
it

ng th c v t phong phú là n i nhòm ngó c a các

ng khai thác trái phép tài nguyên thiên nhiên, a hình hi m tr khi n cho

công tác qu n lý và b o v còn g p khó kh n.