Nghiên cứu đặc điểm sinh học của cây Thông Pà Cò (Pinus kwangtungensis Chun ec Tsiang) tại Khu bảo tồn loài Thiên Nhiên Phia OắcPhia Đén Huyện Nguyên Bình Tỉnh Cao Bằng (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

INH DUY

NGHIÊN C U

NH

C I M SINH H C C A CÂY THÔNG PÀ CÒ (PINUS

KWANGTUNGENSIS CHUN EC TSIANG ) T I KHU B O T N THIÊN NHIÊN
PHIA O C - PHIA ÉN HUY N NGUYÊN BÌNH - T NH CAO B NG

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

:

CHÍNH QUY

Chuyên ngành

:

LÂM NGHI P

Khoa

:

LÂM NGHI P

Khóa h c

:

2011 - 2015

THÁI NGUYÊN, N M 2015

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

INH DUY

NGHIÊN C U

NH

C I M SINH H C C A CÂY THÔNG PÀ CÒ (PINUS

KWANGTUNGENSIS CHUN EC TSIANG ) T I KHU B O T N THIÊN NHIÊN
PHIA O C - PHIA ÉN HUY N NGUYÊN BÌNH - T NH CAO B NG

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
L p
Khoa
Khóa h c
Giáo viên h ng d n

:
:
:
:
:
:

IH C

CHÍNH QUY
LÂM NGHI P
NO2-K43-LN
LÂM NGHI P
2011 - 2015
Th.S LA QUANG

THÁI NGUYÊN, N M 2015


i

L I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u khoa h c c a b n thân
tôi. Các s li u và k t qu nghiên c u là quá trình i u tra trên th c

a hoàn

toàn trung th c, ch a công b trên các tài li u, n u có gì sai tôi xin ch u hoàn
toàn trách nhi m.

Thái Nguyên, ngày 28 tháng 5 n m 2015
XÁC NH N C A GVHD
ng ý cho b o v k t qu
tr c H i ng khoa h c!

Ng

Th.S La Quang

i vi t cam oan

inh Duy

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N

Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên
ã s a ch a sai sót sau khi H i
(Ký, h và tên)

ng ch m yêu c u!

nh


ii

L IC M

N

Sau m t th i gian h c t p và nghiên c u t i tr ng i h c Nông Lâm
Thái Nguyên, tôi ã trang b cho mình ki n th c c b n v chuyên môn d i
s gi ng d y và ch b o t n tình c a toàn th th y cô giáo.
c ng c l i
nh ng khi n th c ã h c c ng nh làm quen v i công vi c ngoài th c t thì
vi c th c t p t t nghi p là m t giai o n r t quan tr ng, t o i u ki n cho sinh
viên c sát v i th c t nh m c ng c l i ki n th c ã tích l y
c trong nhà
tr ng ng th i nâng cao t duy h th ng lý lu n
nghiên c u ng d ng
m t cách có hi u qu nh ng ti n b khoa h c k thu t vào th c ti n s n xu t.
Xu t phát t nguy n v ng c a b n thân,
c s nh t trí c a nhà tr ng, ban
ch nhi m khoa Lâm Nghi p và s h ng d n tr c ti p c a th y giáo Th.S La
Quang

tôi ti n hành nghiên c u
tài: “Nghiên c u c i m sinh h c
c a cây Thông Pà Cò (Pinus kwangtungensis Chun ec Tsiang) t i Khu b o
t n loài Thiên Nhiên Phia O c-Phia én Huy n Nguyên Bình T nh Cao
B ng ” Trong th i gian nghiên c u
tài,
c s giúp , ch b o t n tình
c a Th.s La Quang
và các th y cô giáo trong khoa cùng v i s ph i h p
giúp
c a các ban ngành lãnh o KBT Phia O c-Phia én và ng i dân xã
: Ca Thành, Thành công. Qua ây tôi xin bày t lòng c m n sâu s c nh t n
các th y cô giáo trong khoa Lâm Nghi p, c bi t là th y giáo Th.s La Quang
ng i th y ã tr c ti p h ng d n tôi trong su t quá trình th c hi n khóa
lu n. Do trình
chuyên môn và kinh nghi m th c ti n còn h n ch do v y
khóa lu n không tránh kh i nh ng thi u sót. Tôi kính mong nh n
cs
giúp
c a các th y cô giáo và các b n ng nghi p
khóa lu n này hoàn
thi n h n.
Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, ngày 28 tháng 5 n m 2015
Sinh viên

inh Duy

nh

iii

DANH M C CÁC B NG
B ng 4.1. Th ng kê s hi u bi t c a ng
B ng 4.2.

c i m

i dân v loài cây Thông Pà Cò ..... 25

tàn che n i có loài cây Thông Pà Cò........................ 28

B ng 4.3. Công th c t thành sinh thái c a 12 OTC ..................................... 29
B ng 4.4. S l
B ng 4.5.

ng cây tái sinh trong OTC 11 ............................................. 30

c i m t ng cây b i ÔTC 11 .................................................... 30

B ng 4.6. Tr ng thái r ng............................................................................. 31
B ng 4.7. ai cao ......................................................................................... 32
B ng 4.8 T n su t xu t hi n loài Thông Pà Cò trong khu v c nghiên c u .... 32
B ng 4.9. K t qu t ng h p i u tra ph u di n
B ng 4.10. T ng h p s li u tác

ng c a con ng

t ....................................... 32

i và v t nuôi ................. 33


iv

DANH M C CÁC HÌNH

Hình 4.1. Hình thái thân cây Thông Pà Cò ............................................... 26
Hình 4.2. Lá Thông Pà Cò ....................................................................... 27
Hình 4.3. Cành lá Thông Pà Cò ............................................................... 27
Hình 4.4. Nón Cái .................................................................................... 28
Hình 4.5. Nón tr ng thành .................................................................... 28
Hình 4.6. Thông Pà Cò b ch t ................................................................ 34
Hình 4.7. Khai thác g Nghi n................................................................. 34
Hình 4.8. Khai thác Bách vàng ............................................................... 34
Hình 4.9. Re h ng b ch t ...................................................................... 34


v

DANH M C CÁC T , C M T
DSH
Hvn
IUCN

a d ng sinh h c
Chi u cao vút ng n
International Union for Conservation of Natural
Resources - Liên minh B o t n Thiên nhiên Qu c t

LSNG

Lâm s n ngoài g

ODB

Ô d ng b n

OTC

Ô tiêu chu n

VN

Vi t Nam

Th.S

Th c S

D1.3m

VI T T T

ng kính ngang ng c ( o

v trí 1.3 m)


vi

M CL C
Ph n 1. M
U.................................................................................................. 1
1.1. t v n ................................................................................................... 1
1.2. M c tiêu nghiên c u ................................................................................... 2
1.3. Ý ngh a c a

tài ....................................................................................... 2

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u ........................................................ 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ............................................................................ 3
Ph n 2. T NG QUAN V N
NGHIÊN C U ................................................ 4
2.1. C s khoa h c c a nghiên c u ................................................................... 4
2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam.......................................... 5
2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i ........................................................... 5
2.2.2. Tình hình nghiên c u
2.3. i u ki n c s c a

Vi t Nam ............................................................ 6

a ph

ng khu v c nghiên c u .................................. 9

2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u .................................................... 9
2.3.2. i u ki n dân sinh kinh t - xã h i ..........................................................11
2.3.3. Tình hình s n xu t nông nghi p ..............................................................12
Ph n 3.

3.1.

IT
NG, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN C U ......16
i t ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u ............................................16

3.1.1.

it

ng nghiên c u .............................................................................16

3.1.2. Ph m vi nghiên c u.................................................................................16
3.2. N i dung nghiên c u ..................................................................................16
3.2.1
c i m s d ng và s hi u bi t c a ng i dân v loài cây Thông
Pà Cò.............................................................................................. 16
3.2.2.

c i m phân lo i c a loài Thông Pà Cò ...............................................16

3.2.3

c i m n i b t v phân lo i, hình thái c a loài Thông Pà Cò. (R ,

thân, lá, hoa,...) ..................................................................................... 16
3.2.4 M t s
3.2.5 Tác
3.2.6

c i m sinh thái c a loài Thông Pà Cò: .....................................16
ng c a con ng

i t i khu b o t n và loài cây nghiên c u. ..............16

xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n các loài Thông Pà Cò t i

khu v c nghiên c u. .........................................................................................16
3.3. Ph

ng pháp nghiên c u ...........................................................................17

3.3.1. Ph

ng pháp thu th p s li u ..................................................................17

3.3.2. Ph

ng pháp phân tích s li u ................................................................18


vii

3.3.3. ánh giá tác

ng c a con ng

i

n h th c v t....................................22

Ph n 4. K T QU VÀ PHÂN TÍCH K T QU ...............................................24
4.1. c i m s d ng và s hi u bi t c a ng i dân v loài Thông Pà Cò..................24
4.2.

c i m phân lo i c a loài Thông Pà Cò ..................................................26

4.3.

c i m n i b t v hình thái c a loài Thông Pà Cò ..................................26

4.3.1.

c i m hình thái ..................................................................................26

4.3.2.

c i m r , thân cây ..............................................................................26

4.3.3.

c i m c u t o hình thái lá Thông Pà Cò .............................................27

4.3.4.

c i m c u t o nón Thông pà cò .........................................................27

4.4. M t s

c i m sinh thái c a loài Thông PÀ Cò .......................................28

4.4.1.

c i m

4.4.2.

c i m t thành t ng cây g ................................................................28

4.4.3.

c i m v tái sinh c a loài...................................................................30

4.4.4.

c i m cây b i, n i có loài phân b .....................................................30

4.5.

tàn che n i phân b c a loài Thông Pà Cò .........................28

c i m phân b c a loài .........................................................................31

4.5.1.

c i m phân b trong các tr ng thái r ng ............................................31

4.5.2.

c i m phân b theo ai cao................................................................31

4.5.3 T n Su t xu t hi n ...................................................................................32
4.6.

c i m

4.7. S tác
4.8.

t n i loài cây nghiên c u phân b ...........................................32

ng c a con ng

i

n khu v c nghiên c u ...................................33

xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài ...................................36

4.8.1.

xu t bi n pháp b o t n .......................................................................36

4.8.2.

xu t bi n pháp phát tri n loài .............................................................37

Ph n 5. K T LU N VÀ KI N NGH ................................................................38
5.1. K t lu n .....................................................................................................38

5.2. Ki n ngh ...................................................................................................39
TÀI LI U THAM KH O ...................................................................................40


1

Ph n 1
M
U
1.1.

tv n
Vi t Nam
c coi là m t trong nh ng trung tâm DSH c a vùng ông
Nam Á. T k t qu nghiên c u v khoa h c c b n trên lãnh th Vi t Nam,
nhi u nhà khoa h c trong và ngoài n c u nh n nh r ng Vi t Nam là m t
trong 10 qu c gia Châu Á và m t trong 16 qu c gia trên th gi i có tính a
DSH cao do có s k t h p c a nhi u y u t . Tuy nhiên, tài nguyên r ng Vi t
Nam ã và ang b suy thoái nghiêm tr ng do nhi u các nguyên nhân khác
nhau nh nhu c u lâm s n ngày càng t ng, vi c chuy n i m c ích s d ng
t, khai thác quá m c, không úng k ho ch, chi n tranh,… Theo s li u mà
Maurand P. công b trong công trình “Lâm nghi p ông D ng” thì n n m
1943 Vi t Nam còn kho ng 14,3 tri u ha r ng t nhiên v i
che ph là
43,7% di n tích lãnh th . Quá trình m t r ng x y ra liên t c t n m 1943 n
u nh ng n m 1990, c bi t t n m 1976 -1990 di n tích r ng t nhiên gi m
m nh, ch trong 14 n m di n tích r ng gi m i 2,7 tri u ha, bình quân m i n m
m t g n 190 ngàn ha (1,7%/n m) và di n tích r ng gi m xu ng m c th p nh t
là 9,2 tri u ha v i
che ph 27,8% vào n m 1990 (Tr n V n Con, 2001).

Vi c m t r ng, che ph gi m, t ai b suy thoái do xói mòn, r a trôi, sông
h b b i l p, môi tr ng b thay i, h n hán l l t gia t ng, nh h ng l n
n m i m t i s ng c a nhi u vùng dân c . M t r ng còn ng ngh a v i s
m t i tính a d ng v ngu n gen ng th c v t.
Thông Pà Cò (Pinus kwangtungensis Chun ec Tsiang) là loài th c v t
c , c h u c a Mi n B c Vi t Nam và nam Trung Hoa,
c phát hi n l n
u tiên Vi t Nam vào nh ng n m 1980 t i Khu b o t n thiên nhiên Hang
Kia - Pà Cò t nh Hòa Bình. Loài Thông n m lá này có phân b t nhiên r i
rác t i các t nh Hòa Bình, S n La, Thanh Hóa, Hà Giang, Cao B ng, B c K n
(Nguy n Ti n Hi p et al, 2004) ây là loài cây l n
c dùng làm nhà và các
gia d ng t i a ph ng, ngoài ra còn có ti m n ng làm cây c nh do tán lá
p (Nguy n
c T L u, Thomas P. I. 2004) và làm thu c (Nguy n V n
T p et a;, 2011).


2

Vi t Nam

c công nh n là m t trong nh ng i m nóng v

sinh h c. Nhi u h sinh thái và môi tr
taxon b c loài và d
t

i loài ang

a d ng

ng s ng b thu h p di n tích và nhi u

ng tr

c nguy c b tuy t ch ng trong

ng lai g n. Nh n th y t m quan tr ng ph i b o v và phát tri n r ng, B

Nông Nghi p và Phát Tri n Nông Thôn ã thành l p các v
b o t n thiên nhiên m c tiêu là
d ng sinh h c s

m b o các giá tr c nh quan

c b o t n. Hi n nay c n

nh m gìn gi ngu n gen c a

a ph

n qu c gia, khu
c gìn gi , a

c có kho ng 128 khu b o t n

ng, là c s quy t

nh cho s phát tri n

h sinh thái nông nghi p, lâm nghi p, ng nghi p a d ng và b n v ng. C ng
nh các khu b o t n khác, khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia én là n i
l u gi nh ng ngu n gen và các loài

ng th c v t có giá tr ,

c bi t là m t

s loài th c v t quý hi m nh : Nghi n, S n m t, Thông Pà Cò, Gi o c lam...
Tuy nhiên vi c nghiên c u v các loài th c v t này còn r t h n ch
loài cây Thông Pà Cò.

c bi t là

có th b o t n và phát tri n loài cây Thông Pà Cò

này tôi ti n hành th c hi n khóa lu n t t nghi p nh m: “Nghiên c u

c

i m sinh h c c a cây Thông Pà Cò (Pinus kwangtungensis Chun ec
Tsiang) t i khu b o t n thiên nhiên Phia O c-Phia

én huy n Nguyên

Bình t nh Cao B ng ”.
1.2. M c tiêu nghiên c u
ánh giá

c s hi u bi t c a ng

i dân

a ph

ng v loài Thông Pà

Cò trong khu v c nghiên c u.
Xác

nh

Thông Pà Cò, t
1.3. Ý ngh a c a

c m ts
ó

c i m sinh v t h c, sinh thái h c c a loài

xu t m t s bi n pháp

b o t n và phát tri n loài.

tài

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u
Th c hi n

tài khoa h c này nh m c ng c ph

ng pháp nghiên c u

khoa h c cho sinh viên, giúp sinh viên v n d ng ki n th c ã
tr

ng vào công tác nghiên c u khoa h c.

c h c trong


3

1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
Vi c nghiên c u giúp tôi c ng c l i và b sung thêm ki n th c ã h c.
Qua ó giúp tôi làm quen v i vi c nghiên c u khoa h c, vi t và trình bày báo
cáo khoa h c.
Vi c i u tra, ánh giá tình hình phân b và tái sinh c a loài nghiên
c u nh m ánh giá kh n ng sinh tr ng và phát tri n c a loài này trong
th i gian t i.
a ra m t s gi i pháp nh m b o t n các loài th c v t quý hi m nói
chung và loài cây Thông Pà Cò nói riêng.
ây là tài li u tham kh o cho m i ng i có nhu c u tìm hi u v các v n
nêu trong tài.


4

Ph n 2

T NG QUAN V N

NGHIÊN C U

2.1. C s khoa h c c a nghiên c u
Hi n nay trên th gi i c ng nh Vi t Nam, a d ng sinh h c ang ngày
càng suy gi m làm cho s l ng các loài ng th c v t gi m t ng ngày t ng
gi , c bi t là các loài ng, th c v t quý hi m. Có nh ng loài th c v t r t
phong phú nh h Thông, nh ng hi n nay m t s loài trong h v n có nguy c
b tuy t ch ng. H Thông là m t trong s nh ng h th c v t a d ng nh t c a
Vi t Nam có kho ng 6-8 h v i kho ng 65-70 chi và 600-650 loài, nh ng hi n
nay s l ng ó ngày càng suy gi m do v y c n nâng cao công tác b o t n.
D a trên các tiêu chu n ánh giá tình tr ng các loài c a IUCN, chính
ph Vi t Nam c ng công b trong Sách
Vi t Nam h ng d n, thúc y
công tác b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên. ây c ng là tài li u khoa h c
c s d ng vào vi c so n th o và ban hành các qui nh, lu t pháp c a Nhà
n c v b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên, tính a d ng sinh h c và môi
tr ng sinh thái. Các loài
c x p vào 9 b c theo các tiêu chí v m c
e
d a tuy t ch ng nh t c
suy thoái (rate of decline), kích th c qu n th
(population size), ph m vi phân b (area of geographic distribution), và m c
phân tách qu n th và khu phân b (degree of population and distribution
fragmentation).
Nhóm tuy t ch ng
+ Tuy t ch ng (EX)
+ Tuy t ch ng trong t nhiên (EW)

Nhóm b e d a
+ C c kì nguy c p (CR)
+ Nguy c p (EN)
+ S p nguy c p (VU)
+ Nhóm ít nguy c p LR
- Ph thu c b o t n (LR/cd)
- S p b e d a LR/nt


5

- Ít lo ng i: Least Concern (LR/lc)
+ Thi u d li u: Data Deficient
+ Không

c ánh giá: Not Evaluated

b o v và phát tri n các loài
ban hành (Ngh

ng th c v t quý hi m Chính ph

nh s 32 /2006/N -CP) [13]. Ngh

nh quy

ã

nh các loài

ng, th c v t quý, hi m g m hai nhóm chính:
+ IA,B Th c v t r ng,
m c ích th

ng m i (IA

ng v t r ng nghiêm c m khai thác, s d ng vì

i v i th c v t r ng).

+ IIA,B Th c v t r ng,
m c ích th

ng m i (IIA

ng v t r ng h n ch khai thác, s d ng vì

i v i th c v t r ng).

D a vào phân c p b o t n loài và a d ng sinh h c t i khu b o t n
Thiên Nhiên Phia O c-Phia
nhi u loài

ng th c v t

én, huy n Nguyên Bình, T nh Cao B ng có r t
c x p vào c p b o t n CR, EN và VU c n

c

b o t n nh m gìn gi ngu n gen quý giá cho thành ph n a d ng sinh h c
Vi t Nam nói riêng và th gi i nói chung. M t trong nh ng loài th c v t c n
c b o t n g p ó chính là loài Thông Pà Cò t i khu b o t n, ây là c s
khoa h c

u tiên giúp tôi ti n

n nghiên c u và th c hi n

i v i b t kì công tác b o t n m t loài

tài.

ng th c v t nào ó thì vi c

i tìm hi u k tình hình phân b , hi n tr ng n i phân b là i u c p thi t nh t.
khu b o t n Thiên nhiên Phia O c- Phia én t nh Cao B ng, tôi i tìm hi u
tình hình phân b c a loài Thông Pà Cò, th ng kê s l
tr

ng và

th hai

c i m sinh h c c a chúng t i

ng, tình hình sinh

a bàn nghiên c u.

ây là c s

tôi th c hi n nghiên c u c a mình. Nh ng do gi i h n c a

tài và

n ng l c c a b n thân còn h n ch nên tôi ch a th phân tích ánh giá m t
cách c th mà ch ti n hành “tìm hi u” và ánh giá khái quát

a ra nh ng

bi n pháp b o t n và phát tri n loài.
2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam
2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i
Ngành Thông (danh pháp khoa h c: Pinophyta) nhi u tài li u ti ng
Vi t c còn g i là ngành H t tr n (Gymnospermae), g m các loài cây thân g


6

l n ho c nh , ít khi là cây b i ho c dây leo thân g . Lá hình v y, hình kim,
hình d i, ít khi hình qu t, hình trái xoan ho c hình lông chim.
C quan sinh s n th ng n tính, có c u t o nón khác v i c u t o
hoa, g m các lá bào t x p xo n c ho c x p vòng trên m t tr c ng n có
d ng nón. Th ph n nh gió, ít khi nh côn trùng. Lá noãn m không bao
h t, mang m t n nhi u lá noãn nách ho c mép. H t có phôi th ng,
mang m t n nhi u lá m m.
+ Ngu n g c ti n hóa
Th c v t ngành Thông phát sinh t k Devon trong i C Sinh, phát
tri n m nh k Than á, k Permi và gi m d n t k Tam i p trong i

Trung Sinh. Nhi u loài hi n ã tuy t di t ho c thu h p ph m vi phân b .
Ng i ta tìm th y nhi u m u hóa th ch c a th c v t ngành thông có niên i
các bon t kho ng 300 tri u n m tr l i ây. Nh ng loài còn xu t hi n ngày
này c ng có hóa th ch tìm
c có niên i t i 60-120 tri u n m và ng i ta
g i chúng là nh ng loài th c v t c .
G t ng i m m, ch có qu n bào ch a có m ch g và s i g .
Cây g to, cao n h n 25 m,
ng kính thân 50-70 cm, th ng xanh,
có ch i ông v i các v y ch i màu nâu nh t. Lá m c 5 chi c m t
u cành
ng n và các cành ng n này l i m c ch m trên u cành dài. Lá h i cong, dài 4
- 7 cm, r ng 1 - 1,2 mm, m t c t ngang hình 3 c nh, mép có r ng c a.
Nón cái m c n c, hình tr ng, khi chín h i n m ngang hay d ng
ng dài 6 - 7 cm,
ng kính 4,5 - 5,5 cm; g m 20 - 35 v y, hình tr ng
ng c, dài 2,5 cm, r ng 1,5 cm, mái v y g n hình thoi, có r n gi a mái. H t
hình b u d c, dài 10 - 12 mm, r ng 5 - 6 mm, mang m t cánh m ng dài 2 cm,
r ng 8 mm
nh. So v i thông n m lá à L t (Pinus dalatensis) thì lá và
nón cái c a loài Thông Pà Cò ng n h n.
2.2.2. Tình hình nghiên c u Vi t Nam
Theo các tài li u ã công b (Trung tâm a d ng và An toàn sinh h c),
Vi t Nam hi n có kho ng 29 loài cây lá kim, trong ó có 2 loài Thông 5 lá:
Thông 5 lá à L t và thông 5 lá Pà Cò.Thông 5 lá à L t
c xem là loài
c h u h p, hi n m i có Th a Thiên - Hu (Phú L c), Kon - Tum (Ng c


7

Linh, RonPlong), Gia Lai (Khu B o t n Thiên nhiên Konkakinh), Lâm
ng
(Núi Bi úp).
Thông 5 lá Pà Cò
c phát hi n u tiên Hang Kia - Pà Cò (Mai
Châu, Hòa Bình). Sau ó, ti p t c phát hi n
c M ng Do (Phù Yên, S n
La), M c Châu (S n La), Thài Phìn T ng ( ng V n, Hà Giang), Cao B ng.
C 2 loài này u
c ghi vào Sách
Vi t Nam, là nh ng loài có nguy c
tuy t ch ng, c n b o v .
Ngày 11 - 24/12/2011, Trung tâm a d ng và An toàn sinh h c ã ti n
hành i u tra a d ng sinh h c t i các Khu B o t n Xuân Nha, Tà Xùa, S n
La ph c v D án phát tri n lâm nghi p Hòa Bình và S n La. oàn ã kh o
sát khu v c thu c nh Pha Luông. Sau m t ch ng
ng khá v t v , th m chí
c nguy hi m, nh ng bù l i n
cao 1.009 m t i t a
20042'2" v
B c
và 104040'6" kinh
ông, oàn ã phát hi n
c 4 cá th thông 5 lá, cao
t i 30 m,
ng kính ngang ng c t i 50 cm. V m t hình thái, loài này có
nh ng c i m khác hoàn toàn v i 2 loài Thông 5 lá ã nêu trên. Ngoài lá
ch m 5, loài này có lá hình kim dài t i 12 - 16 cm, thi t di n tam giác, qu to
n 5 - 6 x 8 - 10 cm.

Xác nh s b , loài này có m t s
c i m g n v i loài Pinus
armandii Franchet hi n có vùng núi cao Trung và Tây Trung Qu c, Nh t và
ài Loan. M c trên t phát tri n t á m là sa phi n th ch. Thông 5 lá m c
xen l n v i m t s loài thu c các h D , Long não và s t cao kho ng 2 m.
Thông Pà Cò (Pinus kwangtungensis) là m t trong 2 loài thông 5 lá c a
Vi t Nam,
c x p h ng b o t n (VU - S nguy c p) trong Sách
Vi t
Nam (2007) và là i t ng b o v qu c gia (nhóm Ia) trong Ngh
nh
32/2006/N - CP c a Chính ph . Nh m b o t n, phát tri n loài cây quý này,
Trung tâm Con ng i và thiên nhiên (PanNature) ã ti n hành th nghi m
nhân gi ng b ng ph ng pháp sinh d ng và ã thành công.
Nh v y, h th c v t Vi t Nam s
c b sung thêm 1 loài thông 5 lá;
riêng S n La, cho n th i i m này là a ph ng có 2 loài thông 5 lá Thông
Pà Cò hay còn g i là Thông Qu ng ông (danh pháp hai ph n: Pinus
kwangtungensis) là m t loài thông. Cây g to, cao n h n 25 m,
ng kính


8

thân 50-70 cm, th ng xanh, có ch i ông v i các v y ch i màu nâu nh t. Lá
m c 5 chi c m t
u cành ng n và các cành ng n này l i m c ch m trên
u cành dài. Lá h i cong, dài 4 - 7 cm, r ng 1 - 1,2 mm, m t c t ngang hình
3 c nh, mép có r ng c a.
Nón cái m c n c, hình tr ng, khi chín h i n m ngang hay d ng

ng dài 6 - 7 cm,
ng kính 4,5 - 5,5 cm; g m 20 - 35 v y, hình tr ng
ng c, dài 2,5 cm, r ng 1,5 cm, mái v y g n hình thoi, có r n gi a mái. H t
hình b u d c, dài 10 - 12mm, r ng 5 - 6mm, mang m t cánh m ng dài 2 cm,
r ng 8mm
nh. So v i thông n m lá à L t (Pinus dalatensis) thì lá và nón
cái c a loài này ng n h n.
M c thành các d i r ng h p thu n lo i trên các
ng nh và nh núi
và á vôi,
cao kho ng 1.200 - 1.400 m. D i tán thông Pà Cò là t ng cây
g nh v i các loài u th Platycarya longipes (h H ào - Juglandaceae) và
t ng cây b i v i các loài thông tre lá ng n - Podocarpus pilgeri (h Kim giao Podocarpaceae), các loài s n trâm (Vaccinium spp.) và các loài
quyên
(Rhododendron spp.) (h
quyên - Ericaceae) v.v. T ng d i v i m t s
loài thu c ngành D ng x (Polypodiophyta) và các loài cói túi - Carex spp.
(h Cói - Cyperaceae),.. còn trên b m t á bám dày c rêu và a y và
s n núi á vôi th ng h n giao v i m t s loài cây lá r ng nhi t i thành
r ng r m th ng xanh trên núi á vôi.
Hi n nay Vi t Nam có 4 chi và 12 loài:
Vân sam Phan xi ph ng
: Abiesdelavayi phân loài fansipanensis.
Sam l nh
: Abies nukiangensis
Hinh á vôi
: Keteleeria calcarea
Du sam á vôi (thông d u,
m y kinh, tô h p á vôi)
Thông Caribe

Thông à L t (thông n m lá)
Thông ba lá
Thông lá d t
Thông Pà Cò

:
:
:
:
:
:

Keteleeria davidiana
Pinus caribaea
Pinus dalatensis
Pinus kesiya
Pinus krempfii
Pinus kwangtugensis


9

Thông uôi ng a
: Pinus massoniana
Thông nh a (thông ta, thông hai lá) : Pinus merkusii
Thi t sam
: Tsuga dumosa
2.3. i u ki n c s c a a ph ng khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u
2.3.1.1. V trí a lý

Xã Ca Thành là m t xã vùng cao c bi t khó kh n c a huy n Nguyên
Bình, xã n m v phía tây c a huy n, cách th tr n Nguyên Bình 36km và cách
th xã Cao B ng 81 km v phía tây, có di n tích t nhiên là 8714 ha và có v
trí a lý nh sau :
- Phía ông giáp xã Vu Nông và Yên L c.
- Phía b c giáp xã Yên L c và huy n B o L c.
- Phía tây giáp xã Mai Long và th tr n T nh Túc.
- Phía nam giáp xã B ng Thành, huy n Pác N m, t nh B c K n.
2.3.1.2. i u ki n khí h u, th y v n
a hình: Ph n l n di n tích xã Ca Thành là các núi á vôi v i a hình
ph c t p, chia c t m nh, xen k gi a nh ng d i i núi là các thung l ng
t ng i b ng ph ng. i núi có cao và
d c l n.
Khí h u: Xã Ca Thành n m trong vùng khí h u nhi t i gió mùa mang
c thù c a khí h u mi n núi phía b c. Mùa ông có khí h u gió mùa ông
b c th i v em theo khí h u l nh kèm theo m a phùn gây ra hi n t ng b ng
giá, s ng mu i và tuy t,
m không khí th p. Mùa hè nóng, l ng m a và
m cao, ôi khi có l c xoáy c c b và m a á x y ra.
Khí h u có hai mùa rõ r t : mùa m a và mùa khô.
- Mùa m a t tháng 5 n tháng 10 khí h u nóng m và m a nhi u.
- Mùa m a t tháng 1 n tháng 4 n m sau có nhi t th p và ít m a.
Nhi t .
Nhi t trung bình trong n m kho ng 220C.
Nhi t cao nh t trong n m là 360C.
Nhi t th p nh t trong n m là 00C.


10

Th y v n: a bàn xã ch có m t con sông nh do ngu n t xóm N c
Soa, Khu i Ng a ch y qua xã t phía T nh Túc sang huy n B o L c. ây là
ngu n n c cung c p ch y u cho s n xu t và sinh ho t c a ng i dân
2.3.1.3. c i m a hình, t ai
Khu b o t n thiên nhiên Phia O c-Phia én ch y u là ki u a hình
trung bình và núi cao m p mô l n song t o thành nh ng gi i t xen k núi
ã vôi và b chia c t b i nhi u khe su i
d c l n, a hình a cao nh t
phía b c và tho i d n xu ng phía nam. Là n i phát nguyên c a nhi u con
su i chính c a huy n Nguyên Bình nh : sông Nhiên, sông N ng, sông Th
D c (m t nhánh c a sông b ng)… Quá trình ki n t o a ch t ã chia thành 2
tiêu vùng chính: a hình núi t phân b ch y u xã Thành Công, Quang
thành: a hình vùng núi á xã Phan Thanh, th tr n T nh túc, Ca thành
2.3.1.4. c i m h
ng th c v t
* V th c v t: Khu b o t n thiên nhiên Phia O c-Phia én là h sinh
thái r ng kín th ng xanh cây lá r ng m c n nhi t i phía B c Vi t Nam
có giá tr b o t n cao. T i ây có nhi u loài cây g quý, các lo i cây có giá
tr d c li u. Các loài Lan hài và Tu c ng là nh ng i t ng quan tr ng
c a công tác b o t n trong khu v c.
*V
ng v t:
Theo k t qu nghiên c u s b c a t ch c BirdLife n m 2000 ã ghi
nh n t ng s 222 loài ng v t có x ng s ng, trong ó có 87 loài thú thu c
26 h : 90 loài chim thu c 37 h và 14 b (trong ó b S có s loài nhi u
nh t 48 loài): 17 loài l ng c ; 28 loài bò sát và hang ngàn loài ng v t
không x ng s ng, côn trùng, ng v t nhuy n th , ng v t t.
2.3.1.5. i u ki n giao thông, th y l i
* Giao thông
Xã Ca thành ã có

ng giao thông
xã i các thôn
n n
t c

u b ng

ng

n trung tâm xã, t trung tâm

t, tuy nhiên do

a ch t kém b n v ng nên hi n t

ng

t,

ng s t l , th m chí tr

ng không có kh n ng kh c ph c ngay. Hi n nay

d c cao,
t núi gây

i m t s thôn

trong xã ph i i b . Vi c giao l u v n hoá, hàng hoá g p nhi u khó kh n,

11

không mu n nói là cách bi t v i bên ngoài. Xã ã chú tr ng xây d ng
ng liên thôn, xã, nh ng

ng h p, d c, l y l i vào mùa m a i l i r t

khó kh n.
* Thu l i
Trên các khu v c canh tác nông nghi p i u ki n ngu n n
khó kh n, nh ng do ch a
Ng

i dân

a ph

ng th

c
ng

c không

u t nên h th ng thu l i ch a phát tri n.
p các phai

p nh làm h th ng t ch y

ph c v s n xu t và sinh ho t. Các công trình t t o này ch t n t i
mùa khô,

n mùa m a chúng b n

th ng th y l i
b o an ninh l

c cu n trôi và r t c n

c trong

u t cho h

t ng n ng su t cây tr ng, t ng v trên di n tích ã có,
ng th c, góp ph n cho ng

m

i dân tham gia vào công cu c b o

t n a d ng sinh h c.
2.3.2. i u ki n dân sinh kinh t - xã h i
2.3.2.1. Tình hình dân c kinh t
* Dân s
Xã

c chia thành 11 xóm hành chính v i t ng s là 449 h dân.

- T l h nghèo: T ng s h nghèo c a xã là 230 h , chi m 51,22 %

t ng s h .
- Thành ph n dân t c: Ph n l n ng

i dân c a xã thu c dân t c Tày,

Mông và Dao cùng s ng xen k . Trong ó dân t c Mông chi m 36,5 %, dân
t c Tày và dân t c Dao chi m 63,4 %.
- Lao

ng c a xã ch y u là lao

ng nông nghi p chi m 97%, còn l i

là các cán b và giáo viên
2.3.2.2. Tình hình v n hóa xã h i
*V YT
Xã có tr m y t và cán b y t , nh ng ch a áp ng
nhân dân

a ph

ng và c n t ng c

h n nhu c u c a ng
tác phòng b nh

ng cán b y t tuy n xã

c nhu c u c a
áp ng t t

i dân. Các d ch b nh l n không x y ra do làm t t công


12

* V Giáo D c
Giáo d c: Toàn xã có 13 i m tr

ng v i t ng s 41 l p, trong ó có

5 l p m m non, 32 l p ti u h c va 4 l p trung h c c s .
2.3.3. Tình hình s n xu t nông nghi p
2.3.3.1. Tình hình phát tri n ngành tr ng tr t
Di n tích

t nông nghi p chi m t l quá nh so v i t ng di n tích.

t tr ng lúa, màu bình quân 383m2/kh u. S n ph m tr ng tr t ch

Trong ó
y u là lúa n

c, ngô, lúa n

Ru ng n

c

ng, s n…

c phân b n i th p g n khu dân c , ven su i và m t s

di n tích nh ru ng b c thang. N ng su t lúa th p do k thu t canh tác ch a
cao ph thu c nhi u vào i u ki n t nhiên, gi ng ch a
n

ng

c canh tác trên các s

n

i núi th p. Do

c c i thi n. Lúa

t d c và hoàn toàn ph

thu c vào i u ki n t nhiên nên n ng su t không cao và b p bênh. Di n tích
lúa n

ng th

ng không n

nh do s du canh qua nhi u vùng khác nhau

quanh các i m dân c .
Tr ng lúa: di n tích tr ng lúa là 115,5 ha. Do khí h u và

ch canh tác

c m t v lúa trong n m (t tháng 6

canh tác ch y u theo t p quán

a ph

n tháng 10). K thu t

ng, ít áp d ng khoa h c k thu t vào

s n xu t. S m ph m t canh tác ch y u là ph c v nhu c u l
ph

ng th c t i

a

ng và ch n nuôi.
Các lo i rau màu th

ng nh Ngô, S n…

c tr ng trên n i

b ng ph ng nh ng không có i u ki n khai hoang ru ng n
ru ng n
r y

a hình nên

c ch h n 1sào/ng

b sung ngu n l

i, ch y u là 1 v , ng

ng th c. Di n tích

tn

t cao,

c. Do di n tích

i dân ph i làm n

ng

ng r y hi n nay tuy không

cao nh ng n u luân chuy n hàng n m thì di n tích r ng b chuy n

i s t ng

nhanh áng k .
Tr ng ngô: Di n tích tr ng ngô là 280,98 ha. Ch y u là canh tác
n

ng r y,

a hình d c và ngu n n

thu c vào ngu n n

ct

c m a nên n ng su t

i không ch
t

ng, hoàn toàn ph

c còn th p ( 20,4 t /ha )


13

Tr ng u t ng: di n tích tr ng u t ng là 0,7 ha. Ch y u là n ng
r y t d c, l n á và ngu n n c hoàn toàn ph thu c vào n c m a nên
n ng su t ch t 10 t /ha.
Tr ng dong gi ng: di n tích tr ng dong gi ng là 3 ha. a hình t d c,
có ph n t ng i b ng ph ng, ngu n n c t i ph thu c vào n c m a.
Canh tác ch y u là bán và m t ph n nh là
n.
2.3.3.2. Tình hình phát tri n ch n nuôi
Ch n nuôi trong khu v c ch a phát tri n và ch a
c trú tr ng u t .

Thành ph n àn gia súc t ng i n gi n, ch y u là trâu, bò, ng a, l n,
gà… Ng a là v t nuôi quan tr ng i v i ng i dân vùng cao, trong khi ch a
có
ng giao thông thì ng a còn là ph ng ti n v n chuy n h u hi u. Có
m t s h ã xây d ng ao nuôi cá, tuy nhiên s h ch n nuôi cá không nhi u.
a s ch là các ao t m th i, ch a có k thu t ch n nuôi cá t t. i u ki n t
nhiên
a ph ng r t thu n l i cho phát tri n ch n nuôi gia súc, gia c m.
Tuy nhiên, ch n th rông gia súc
c xem nh là m t m i e d a. Trâu và
Bò th rông quanh n m và ch
a v nhà vào mùa s n xu t. Gia súc ch n th
trong khu b o t n không ch t các thôn có ranh gi i v i khu b o t n, th m trí
c t các xã lân c n.
2.3.3.3. Tình hình phát tri n lâm nghi p
Tr c ây lâm s n chính do ng i dân khai thác t r ng ch y u là g ,
các loài ng v t
ph c v làm nhà và làm ngu n th c ph m, ôi khi tr
thành hàng hoá. T khi thành l p khu b o t n, th c hi n giao t giao r ng
(m t s thôn), l c l ng ki m lâm cùng ng i dân tham gia b o v r ng thì
hi n t ng khai thác g và s n b n thú r ng b a bãi không còn x y ra th ng
xuyên, công khai nh tr c. Hi n nay, ng i dân ch y u thu hái ngu n lâm
s n ngoài g ph c v nhu c u t i ch .
Ho t ng khai thác c i un: G c i là ch t t ch y u vùng nông
thôn, ng

i dân th

ng l y cành khô, cây khô t Khu b o t n,

c i khô thì sau nh ng l n i l y c i h
l n sau l i có c i khô. Ngoài l

u ch t m t s cây t

c bi t

có

i trong khu v c

ng c i do các thôn n m trong và giáp khu

b o t n khai thác ra thì hàng n m l

ng c i do các thôn khác trong xã vào


14

Khu b o t n khai thác c ng r t l n. Chính vì th c n thi t ph i có các ho t
ng nh m h n khai thác v i s l

ng c i un l n thông qua xây d ng các

lo i b n un c i ti n ti t ki m c i).
Ho t

ng khai thác g : Hi n t i còn m t s ít ng

vào khu b o t n khai thác trái phép
ình, và tìm m i k h c a l c l
th

ng

c ng

ây là ho t

làm nh h

ng

làm nhà, óng

ng ki m lâm

gia d ng cho gia

tiêu th . Các loài cây g

i dân khai thác nh Bách Vàng, Trai, Dâu r ng Thi t sam

gi lá ng n... vi c khai thác
nhà.

i dân v n lén lút

c th c hi n ngay trong r ng và v n chuy n v

ng khai thác tài nguyên trái pháp lu t và không b n v ng
n vi c b o t n tài nguyên r ng. H u h t các thôn

u có

khai thác nh ng do có s tuyên truy n, qu n lý ch t ch c a l c l

ng Ki m

lâm nên ho t

c làm t t

ng này ngày m t gi m d n. Ho t

h n khi n ng l c qu n lý c a l c l

ng ki m lâm

khai thác m ng: M ng, n m, m c nh
bán, không ch nh ng ng
ng

i dân

ngoài vùng

Cây thu c: Ng
th

c ng

ng này s

c t ng lên. Ho t

i dân thu hái

ng

s d ng và

i dân s ng trong khu b o t n thu hái mà c nh ng
m vào KBT khai thác.

i dân

ng thu hái các lo i th o d

a ph
c

ng

c bi t là ng

i dân t c thi u s

dùng cho m c ích ch a b nh. Nhìn

chung vi c thu hái cây thu c c a các th y lang là không nhi u và không nh
h

ng l n

c a ng

ns

a d ng sinh h c, s b n v ng vì nó ph thu c vào nhu c u

i b nh i tìm th y lang. M t tác nhân l n gây nh h

ng

n s ph c

h i c a các lo i cây thu c là chi n d ch thu mua cây thu c quý nh Ba kích,
Sâm cau, Sâm trâu, khúc kh c, Hoàng

ng, huy t

tay buôn, h gom hàng và chuy n i tiêu th
Qu c. S n b t

hi n nay th

n i khác ho c bán sang Trung

ng v t r ng: T t c các loài thú, rùa, r n

s n b n. Nh ng ng
ch , b y

ng, T m g i,...c a các

t trên m t

u là

it

ng b

i này s n b n b ng nhi u cách khác nhau: súng s n t
t, b y thòng l ng và b y b ng èn ánh sáng. Các loài

ng b s n b t ho c gài bãy là ch n, hon, sóc, dúi, c y, h

r n, rùa và các loài chim...

u, nai,


15

2.3.3.4. Nh n xét chung v nh ng thu n l i và khó kh n c a a ph ng
* Thu n l i
- Khu b o t n có h th ng ban qu n lý v i s l ng l n và ch t l ng

cao do v y vi c b o t n
c duy trì và phát tri n t t, óng góp l n vào công
tác b o t n a d ng sinh h c cho khu b o t n.
- a hình ph c t p hi m tr do v y vi c khai thác trái phép và các ho t
ng làm suy gi m giá tr a d ng sinh h c ít.
- Khu b o t n Phia O c-Phia én huy n Nguyên Bình t nh Cao B ng có di n
tích t ai r ng l n và tính ch t t còn t t do v y ây là m t trong nh ng i u ki n
thu n l i cho s a d ng v thành ph n loài và h sinh thái c a a ph ng.
- Khí h u là i u ki n thu n l i
khu b o t n l u gi và b o t n m t
s loài ng th c v t c h u.
* Khó kh n
- a hình hi m tr khi n cho công tác qu n lý và b o v còn g p
khó kh n.
- Khu b o t n có h
ng th c v t phong phú là n i nhòm ngó c a các
i t ng khai thác trái phép tài nguyên thiên nhiên.
- Trình
dân trí ch a cao, do v y ý th c b o t n và phát tri n b n
v ng khu b o v và phát tri n r ng b n v ng còn g p nhi u khó kh n.


16

Ph n 3
IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

3.1. i t ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u
3.1.1. i t ng nghiên c u
i t ng nghiên c u là c i m sinh h c c a loài Thông Pà Cò phân
b t nhiên t i khu b o t n Phia O c-Phia én- Nguyên Bình- Cao B ng.
3.1.2. Ph m vi nghiên c u
- a i m:
tài t p trung tri n khai t i Khu b o t n Phia O c-Phia
én trong di n tích r ng t nhiên thu c các xã: Ca Thành, Phan Thành Thành
Công Huy n Nguyên Bình- Cao B ng
- Th i gian ti n hành:
tài ti n hành thu th p s li u nghiên c u,
phân tích và t ng h p tài li u hoàn thi n tài t ngày 25/2 - 10/5/2015.
3.2. N i dung nghiên c u
t
c các m c tiêu, ti n hành i u tra kh o sát
v i các n i dung sau:

a i m ã ch n

3.2.1 c i m s d ng và s hi u bi t c a ng i dân v loài cây Thông Pà Cò
3.2.2. c i m phân lo i c a loài Thông Pà Cò
3.2.3 c i m n i b t v phân lo i, hình thái c a loài Thông Pà Cò. (R , thân,
lá, hoa,...)
3.2.4 M t s
c i m sinh thái c a loài Thông Pà Cò:
- Tàn che
- T thành t ng cây g (t thành sinh thái)
- T thành tái sinh.
- nh h ng c a cây b i th m t i t i tái sinh cây Thông Pà Cò.

- c i m t n i cây Thông Pà Cò.
c i m phân b c a loài: Theo ai cao, theo tr ng thái r ng và t n
su t xu t hi n c a loài.
3.2.5 Tác ng c a con ng i t i khu b o t n và loài cây nghiên c u.
3.2.6
xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n các loài Thông Pà Cò
t i khu v c nghiên c u.