Nghiên cứu đặc điểm sinh học của một số loài cây nhuộm màu thực phẩm và tri thức bản địa về cây nhuộm thực phẩm tại huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái (Khóa luận tốt nghiệp)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (7.27 MB, 79 trang )
I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------
TRI U V N
NGHIÊN C U
T
C I M SINH H C C A M T S
LOÀI CÂY
NHU M MÀU TH C PH M VÀ TRI TH C B N
A V CÂY
NHU M TH C PH M T I HUY N L C YÊN, T NH YÊN BÁI
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o
IH C
: Chính quy
Chuyên ngành
: Qu n lý tài nguyên r ng
Khoa
: Lâm nghi p
Khóa h c
: 2011 - 2015
Thái Nguyên - 2015
I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
-----------
I H C NÔNG LÂM
-----------
TRI U V N
NGHIÊN C U
T
C I M SINH H C C A M T S
LOÀI CÂY
NHU M MÀU TH C PH M VÀ TRI TH C B N
A V CÂY
NHU M TH C PH M T I HUY N L C YÊN, T NH YÊN BÁI
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o
IH C
: Chính quy
Chuyên ngành
: Qu n lý tài nguyên r ng
Khoa
: Lâm nghi p
Khóa h c
: 2011 - 2015
Gi ng viên h
ng d n : ThS. La Thu Ph
Khoa Lâm nghi p - Tr
ng
Thái Nguyên - 2015
ng
i h c Nông Lâm
i
L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là
tài nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u,
k t qu nghiên c u trong khóa lu n là trung th c. Các lo i s li u, b ng
bi u
c k th a, i u tra d
i s cho phép c a c quan có th m quy n
ch ng nh n.
Gi ng viên h
ng d n
Sinh viên
Tri u V n
Xác nh n c a H i
ng ph n bi n
t
ii
L IC M
N
Th c t p t t nghi p có ý ngh a r t l n
i v i m i sinh viên, ây là th i gian
sinh viên làm quen v i công tác i u tra, nghiên c u, áp d ng nh ng ki n th c
lý thuy t v i th c t nh m c ng c và nâng cao kh n ng phân tích, làm vi c sáng
t o c a b n thân ph c v cho công tác sau này.
ng th i ó là th i gian quý báu
cho tôi có th h c t p nhi u h n t bên ngoài v c ki n th c chuyên môn và
không chuyên môn nh giao ti p, cách nhìn nh n công vi c và th c hi n công
vi c ó nh th nào. Xu t phát t nhu c u th c t và nhu c u b n thân
c s
ng th i
ng ý c a Ban ch nhi m Khoa Lâm nghi p, tôi th c hi n
“Nghiên c u
tài:
c i m sinh h c c a m t s loài cây nhu m màu th c ph m và
tri th c b n a v cây nhu m th c ph m t i huy n L c Yên, t nh Yên Bái”
Trong quá trình th c hi n
tài này tôi ã c g ng n l c h t mình và tôi
c ng ã nh n
dân a ph
viên h
c s giúp
r t nhi t tình c a các cán b
a ph
ng, ng
i
ng, nhóm các b n sinh viên th c t p và s ch d y t n tình c a giáo
ng d n, cô giáo ThS. La Thu Ph
ng. Nhân d p này tôi xin bày t lòng
bi t n chân thành t i:
Ban ch nhi m Khoa Lâm nghi p
Lãnh
o xã Phúc L i, Trung Tâm, và Trúc Lâu huy n L c Yên, t nh
Yên Bái và ng
i dân
c bi t là s ch d y c a giáo viên h
t n tình giúp
tôi th c hi n
ng d n ThS. La Thu Ph
tài trong th i gian th c hi n
tài.
Do ki n th c còn h n h p nên trong quá trình th c hi n
không ít nh ng khó kh n, do v y mà
nh t
nh, r t mong nh n
giáo và các b n sinh viên
ng ã
tài tôi ã g p
tài không tránh kh i nh ng thi u sót
c nh ng ý ki n óng góp c a các th y giáo, cô
bài
tài
c hoàn thi n h n.
Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, n m 2015
Sinh viên
Tri u V n
t
iii
DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 2.1. Danh m c các ch t màu th c ph m
B ng 4.1: K t qu
c phép s d ng Vi t Nam.. 10
i u tra thành ph n loài cây nhu m màu th c ph m....... 19
B ng 4.2: B ng t l các loài cây cho màu nhu m th c ph m ...................... 20
B ng 4.3: T l các b ph n
c s d ng c a cây nhu m màu th c ph m . 40
B ng 4.4: Tình hình ch m sóc và thu hái cây nhu m màu th c ph m......... 45
B ng 4.5: B ng t l ngu n g c các loài cây nhu m màu th c ph m ........... 47
B ng 4.6: B ng so sánh s khác nhau trong vi c s d ng loài cây nhu m
màu th c ph m gi a các khu v c.................................................. 49
B ng 4.7: B ng so sánh s khác nhau trong cách ch bi n c a cùng m t loài
cây nhu m màu th c ph m ........................................................... 51
B ng 4.8: M c
và th i gian s d ng các loài cây nhu m m u th c ph m.....52
iv
DANH M C CÁC HÌNH
Trang
Hình 4.1: Bi u
t l các loài cây cho màu nhu m th c ph m .................... 20
Hình 4.2: Bi u
t l các b ph n s d ng làm ph m màu th c ph m ........ 41
Hình 4.3: Bi u
t l ngu n g c các lo i cây nhu m màu th c ph m ......... 47
v
M CL C
Trang
PH N 1: M
1.1.
tv n
U .......................................................................................... 1
................................................................................................... 1
1.2. M c tiêu nghiên c u ................................................................................... 2
1.3. Ý ngh a c a
tài ....................................................................................... 2
1.3.1.Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c........................................ 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n s n xu t ............................................................. 3
PH N 2: T NG QUAN TÀI LI U............................................................... 4
2.1. C s khoa h c c a v n
nghiên c u ...................................................... 4
2.1.1. Khái ni m v tri th c b n
a .................................................................. 4
2.1.2. Ý ngh a c a tri th c b n
a .................................................................... 4
2.2. Tình hình nghiên c u và s d ng cây nhu m màu th c ph m trên th gi i
và Vi t Nam....................................................................................................... 5
2.2.1. Th gi i ................................................................................................... 5
2.2.2.
Vi t Nam ............................................................................................. 8
2.3. T ng quan v khu v c nghiên c u ........................................................... 12
2.3.1. Khái quát i u ki n t nhiên - kinh t - xã h i huy n L c Yên............ 12
PH N 3:
IT
NG, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN
C U ................................................................................................................ 16
3.1.
it
ng và ph m vi nghiên c u ............................................................ 16
3.2.
a i m và th i gian ti n hành ............................................................... 16
3.3. N i dung nghiên c u ................................................................................ 16
3.4. Ph
ng pháp và k thu t i u tra............................................................. 17
PH N 4: K T QU NGHIÊN C U........................................................... 19
4.1.
c i m sinh h c c a m t s loài cây nhu m màu th c ph m và tri th c
b n
a v cây nhu m th c ph m t i huy n L c Yên t nh Yên Bái. .............. 19
vi
4.1.1. Thành ph n các loài cây s d ng
nhu m màu th c ph m t i huy n
L c Yên t nh Yên Bái...................................................................................... 19
4.1.2.
c i m và cách ch bi n các loài cây s d ng
nhu m màu th c ph m. . 21
4.1.3. Ch m sóc và thu hái các loài cây nhu m màu th c ph m t i xã Phúc
L i, Trung Tâm và Trúc Lâu, huy n L c Yên, t nh Yên Bái. ................... 44
4.2. So sánh tri th c b n
a trong s d ng và ch bi n màu nhu m th c ph m
gi a t nh Yên Bái v i t nh Thái Nguyên ......................................................... 48
4.3.
c i m v các công d ng và tình tr ng s d ng các loài cây chính làm
ph m m u th c ph m ...................................................................................... 52
4.4.
xu t m t s bi n pháp b o t n và phát tri n tri th c b n a v s d ng các
loài cây nhu m màu th c ph m t i huy n L c Yên, t nh Yên Bái. ..................... 53
PH N 5: K T LU N VÀ KI N NGH ...................................................... 54
5.1. K t lu n .................................................................................................... 54
5.1.1. Nghiên c u
ph m và tri th c b n
c i m sinh h c c a m t s loài cây nhu m màu th c
a v cây nhu m th c ph m t i huy n L c Yên t nh
Yên Bái ............................................................................................................ 54
5.1.2. Bi n pháp b o t n, phát tri n
nhu m màu th c ph m và tri th c b n
c i m sinh h c c a m t s loài cây
a v cây nhu m th c ph m t i huy n
L c Yên t nh Yên Bái...................................................................................... 55
5.2. Ki n ngh .................................................................................................. 56
TÀI LI U THAM KH O
PH L C
1
PH N 1
M
U
1.1.
tv n
Tài nguyên th c v t n
kh p m i mi n
tn
c ta r t a d ng và phong phú,
ng bào ta
c ã bi t s d ng nh ng th c v t thiên nhiên t o màu
dùng trong th c ph m, d t l a, làm thu c...r t giá tr và b ích.
Ngày nay, khi
i s ng c a ng
i dân càng ngày càng phát tri n thì công
d ng nhu m màu cho th c ph m c a th c v t
con ng
c
i không nh ng chú tr ng vào giá tr dinh d
còn bao g m c giá tr th m m và v n
ng
i t ng
ch t màu
t o
ng di n màu s c, hi n nay có 2
c s d ng khá ph bi n b i
r , màu s c phong phú. Tuy nhiên n i ám nh c a ng
ng
i s d ng.
c s d ng là ch t màu t ng h p và ch t màu t
nhiên. Trong ó, ch t màu t ng h p
ph m màu t ng h p
ng c a th c ph m mà
an toàn cho ng
cho th c ph m có tính c m quan cao v ph
lo i ph m màu th
c bi t quan tâm. B i l
c tính
i tiêu dùng v nh ng
c h i n ch a nhi u nguy c gây h i
n s c kh e con
t bi n trong r t nhi u lo i th c ph m hi n nay. B i ngoài nh ng
c phép s d ng trong th c ph m thì nh ng ch t màu không
tiêu chu n v n
t i s c kh e ng
c s d ng ho c s d ng quá gi i h n s
nh h
ng
ch i
i tiêu dùng.
Khác v i ch t màu t ng h p, ch t màu t nhiên là ch t màu có s n trong
th c v t t nhiên và không gây
c. Và hi n nay nhu c u s d ng ch t màu t
nhiên cho th c ph m ngày càng nhi u vì tính u vi t c a nó nh d ki m, không
c, s d ng d dàng. Chính vì v y, nghiên c u cây nhu m màu th c ph m và các
ch t màu t chúng có ý ngh a quan tr ng
i v i n n kinh t - xã h i c a
tn
c.
Nhu m màu th c ph m b ng th c v t là tri th c và kinh nghi m truy n
th ng lâu
i c a các dân t c Vi t Nam, nh t là
ng bào các dân t c thi u s .
2
H n th , v i phong t c t p quán khác nhau, c trú trên các vùng lãnh th có
i u ki n t nhiên riêng bi t; m i dân t c có kinh nghi m và tri th c
mang tính b n
c áo
a và v n hóa truy n th ng.
Xu t phát t nhu c u s d ng ch t màu ó trong th c ph m, chúng tôi
ch n
tài “Nghiên c u
th c ph m và tri th c b n
c i m sinh h c c a m t s loài cây nhu m màu
a v cây nhu m th c ph m t i huy n L c Yên,
t nh Yên Bái” nh m ng d ng r ng rãi h n n a ch t màu t nhiên trong th c
ph m và góp ph n phát tri n các loài cây này
n
c ta.
1.2. M c tiêu nghiên c u
- Tìm hi u
c
c i m sinh h c và tri th c b n
a trong s d ng các
loài cây nhu m màu th c ph m.
-
xu t
c bi n pháp b o t n, l u gi các ki n th c b n
av s
d ng loài cây nhu m màu th c ph m c a t nh Yên Bái nói riêng và c a các
t nh mi n núi phía b c nói chung.
1.3. Ý ngh a c a
tài
1.3.1.Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
- Quá trình th c hi n và hoàn thành
tài này có ý ngh a quan tr ng
trong h c t p và nghiên c u khoa h c.
- Giúp sinh viên có i u ki n v n d ng nh ng ki n th c ã h c vào th c
t , giúp cho sinh viên hi u bi t h n ki n th c th c ti n s n xu t nh m nâng
cao ki n th c và k n ng cho b n thân
- K t qu th c hi n
th c hi n t t công vi c sau này.
tài có th làm c s cho gi ng viên, sinh viên ti p
t c nghiên c u s n xu t ch t nhu m màu th c ph m có ngu n g c th c v t
qui mô công nghi p. Ngu n gen cây nhu m màu th c ph m l u gi s là ngân
hàng cho các nghiên c u v
công ngh sinh h c.
a d ng sinh h c và các nghiên c u khác trong
3
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n s n xu t
- Không ch có ý ngh a quan tr ng trong h c t p và nghiên c u khoa h c,
vi c th c hi n
tài này còn có ý ngh a r t l n trong th c ti n s n xu t.
- Góp ph n
y m nh và phát tri n s n xu t cây nhu m màu th c ph m,
l u gi , b o t n và phát huy v n ki n th c b n
phía b c nói chung và ng
a c a ng
i dân huy n L c Yên, t nh Yên Bái nói riêng.
- a d ng hóa các s n ph m hàng hóa t cây tr ng b n
-B
c
u
nh h
i dân vùng núi
a.
ng cho công nghi p th c ph m trong vi c t o ngu n
cung c p b n v ng v ph m màu có ngu n g c t th c v t, v a d ki m, r
ti n, không
c mà còn d s d ng, gia t ng ch t l
ng các s n ph m trong
công nghi p ch bi n th c ph m.
- Góp xóa ói gi m nghèo cho bà con các dân t c mi n núi phía B c nói
chung và phát tri n kinh t xã h i c a t nh Yên Bái nói riêng.
4
PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c c a v n
nghiên c u
2.1.1. Khái ni m v tri th c b n
Tri th c b n
a
a Hoàng Xuân Tý, (1998), nói m t cách r ng rãi, là tri
th c
c s d ng b i nh ng ng
môi tr
ng nh t
i dân
a ph
nh (Langil và Landon, 1998).
Theo Johnson (1992), tri th c b n
m t nhóm ng
ng trong cu c s ng c a m t
a là nhóm tri th c
c t o ra b i
i qua nhi u th h s ng và quan h ch t ch v i thiên nhiên
trong m t vùng nh t
nh.
Theo Warren (1991), tri th c b n
a là m t ph n c a tri th c
d ng ki n th c duy nh t cho m t n n v n hoá hay m t xã h i nh t
Tri th c b n
a là tri th c c a c ng
nh t
nh phát tri n v
b n
a
ng xuyên ki m nghi m
ng
a ph
ng,
i.
Tóm l i, tri th c b n
tr
ng
t th i gian và liên t c phát tri n (IIRR, 1999). Tri th c
c hình thành d a vào kinh nghi m, th
ng và bi n
ng
nh.
ng dân c trong m t c ng
trong quá trình s d ng, thích h p v i v n hoá và môi tr
n ng
a ph
ng sinh s ng
a là nh ng nh n th c, nh ng hi u bi t v môi
c hình thành t c ng
ng dân c
nh trong l ch s t n t i và phát tri n c a c ng
m t n i c trú nh t
ng (Nguy n Thanh Th , H
c Thái Hoàng, 2000).
2.1.2. Ý ngh a c a tri th c b n
M t là con ng
a
i quen thu c v i th c ti n và k thu t
a ph
ng. H có
th hi u, n m v ng nó, duy trì chúng d h n vi c h c t p và th c hành các
ki n th c m i
ki n t nhiên
c cung c p b i nh ng ng
a ph
ng.
i xa l , không phù h p v i i u
5
Hai là tri th c b n
ph
ng, ng
th
a
c hình thành trên ngu n tài nguyên
a
i dân có th ít ph thu c vào ngu n cung c p t bên ngoài – có
t ti n và không ph i lúc nào c ng phù h p v i h . Theo Mundy và
Compton, (1992), tri th c b n
quy t
c các v n
a th
mang tính
ng có th
i ph
c cung c p r ti n, gi i
ng nh m nâng cao s c s n xu t và
m c s ng.
2.2. Tình hình nghiên c u và s d ng cây nhu m màu th c ph m trên
th gi i và Vi t Nam
2.2.1. Th gi i
Hi n nay, nghiên c u các ch t nhu m màu cho th c ph m trên th gi i
c t p trung vào các h
ng ch y u sau ây:
i u tra, phát hi n và nghiên c u chi t tách các ch t nhu m màu th c ph m
t nguyên li u t nhiên nh ng ch y u t th c v t. ây là h ng nghiên c u
c bi t quan tâm b i ch t màu thu
c th
c
ng có tính an toàn cao, giá thành h .
Nghiên c u bán t ng h p ch t nhu m màu t các h p ch t thu nh n t th c
v t. ây là h ng nghiên c u có nhi u tri n v ng, có th s n xu t nhi u ch t màu
khác nhau. Tuy nhiên giá thành s n ph m cao và òi h i công ngh ph c t p.
Nghiên c u s n xu t ch t nhu m màu th c ph m b ng công ngh sinh
h c: ây là h
ng nghiên c u ang
c tri n khai
m ts n
c có trình
k thu t cao.
T ng h p các ch t vô c không có
ây là h
ng nghiên c u
c tính
nhu m màu cho th c ph m.
c ti n hành t lâu nh ng các ch t vô c có th s
d ng cho th c ph m còn r t h n ch . Hi n nay các ch t vô c
c phép dùng
trong th c ph m m i ch có m t s ch t: FeO.Fe2O3… Xu h ng hi n nay c a th
gi i là h n ch s d ng các ch t nhu m màu có ngu n g c vô c trong công
nghi p th c ph m.
6
Do nh ng tiêu chu n ch t ch v m c
an toàn, cho t i nay th gi i
m i ch th a nh n 73 h p ch t (ho c d ch chi t, ph c ch t) là ch t nhu m
màu cho th c ph m. Trong s này m t s h p ch t ch
trong m t s qu c gia nh t
c phép s d ng
nh.
Hi n nay có m t s lo i cây cho ch t nhu m màu th c ph m
và khai thác v i s l
ng l n
m ts n
s y khô c a cây Acacia catechu. L
c. Ví d nh Cutch - n
n
c chi t
ng s n xu t hàng n m trên th gi i c a
Cutch kho ng 6.000 – 9.000 t n/n m, trong ó l
gi a các n
c tr ng
c kho ng 1.500 t n/n m. N
ng
c xu t - nh p kh u
c s n xu t chính là
c khác c ng s n xu t nh ng v i s
l
nÐ ,m ts
ng ít h n nh
Pakistan,
Bangladesh, Myanmar và Thái Lan. Ngoài Cutch ra, còn có m t s n ph m t
nhiên khác c ng
c s n xu t và s d ng v i s l
c l y t cây Ði u nhu m - Bixa orellana. L
hàng n m kho ng 10.000 t n, l
7.000 t n. N
n
ng l n, ó là Annatto -
ng s n ph m trên th gi i
ng s n ph m tham gia m u d ch kho ng
c xu t kh u chính các s n ph m Annatto là Peru và Kenya, các
c nh p kh u chính là M , Nh t và m t s n
c ông Âu.
Bên c nh vi c s d ng các ch t màu thu
th ng thì ngày nay ng
c b ng các cách truy n
i ta còn áp d ng các k thu t hi n
i
t ng nhanh
quá trình t ng h p t nhiên. Trên th gi i trong nh ng n m g n ây, nhi u
nghiên c u m i ã áp d ng công ngh sinh h c trong vi c nâng cao s n l
t ng h p các ch t màu t nhiên. Các ph
ng pháp m i ch y u d a vào vi c
nuôi c y t bào các loài th c v t, vi sinh v t ã xác
s ct
ng
c trong công nghi p th c ph m, d
nh là có các thành ph n
c ph m và m ph m.
N m 1995, Ajinomoto ã cho ra m t ph
ng pháp i u ch màu
t
nhiên b ng cách nuôi cây mô s n c a các cây thu c chi Aralia (loài cho k t qu
t t nh t là Aralia cordata)[7]. Ch t màu này
màu
c ti t ra môi tr
ng nuôi c y.
c t ng h p trong bóng t i, ch t
7
N m 1995, Kondo T
a ra ph
ng pháp s n xu t anthraquinone t m t
s cây thu c h cà phê (Rubiaceae).
Narisu - Keshohin 1991
a ra ph
cách nuôi c y mô c a lá cây O i h
Ph
ng pháp s n xu t ch t màu b ng
ng (Lavandula angustifolia).
ng pháp s n xu t màu
hoa rum b ng nuôi tr ng mô s n H ng
hoa (Carthamus tinctorius), Mitsui - Eng. Màu
b ng cách nuôi mô s n hoa rum trong môi tr
vào môi tr
n
hoa rum
c
i u ch
ng ki m, ch t màu
c ti t
ng nuôi c y. Ch t màu này là màu t nhiên, có màu s c
p và
nh[14].
S d ng các ch t màu th c ph m do có quan h tr c ti p
tính m ng con ng
i. Vì v y
n s c kho và
nhi u qu c gia và vùng lãnh th
ã ban hành
lu t v s d ng ch t màu trong th c ph m. Trong các B lu t v ch t màu th c
ph m, các ch t màu có ngu n g c là s c t th c v t (ch t m u t nhiên)
c
quy nh u tiên.
Danh m c các ch t nhu m màu th c ph m trên th gi i
ch t ch v mã s và gi i h n s d ng . Theo quy
nh
nh c a Liên minh Châu
Âu (EU), các ch t màu th c ph m có mã s t E100
ch
c quy
n E172.
ây là quy
c s d ng r ng rãi trên th gi i. Tuy nhiên, Australia và m t vài n
thu c khu v c Thái Bình D
nh ng ít
ng s d ng h th ng mã s v i ch cái
u là A
c s d ng.
Lu t s d ng ch t màu th c ph m
ph m màu
c
châu Âu c ng quy
nh rõ các s n
c s d ng trong ch bi n th c ph m. Tuy v y, m i qu c gia có
th quy
nh riêng cho t ng ch t c th . Vì th , có m t s ch t màu
không
c s d ng trên t t c các n
c trong c ng
ây
ng châu Âu (E128 red
2F, E129 allura red, E133 brilliant blue FCF, E154 brown FK, E155 brown
HT), ho c
có
c s d ng nh ng h n ch .
a ra danh sách các th c ph m
c c ng nh m t s n
c khác
c s d ng ch t màu. Trong lu t s
8
d ng ch t màu th c ph m
châu Âu, các ph c l c t II – V có
a ra chi ti t
v các th c ph m ó.
Tóm l i, hi n nay nghiên c u ch t màu th c ph m trên th gi i
quan tâm r t l n
h
nhi u qu c gia v i nhi u h
c
ng nghiên c u m i. Trong các
ng nghiên c u ó, tìm ki m và chi t tách ch t màu t th c v t v n
u tiên hàng
2.2.2.
c
u trong các nghiên c u.
Vi t Nam
Kinh nghi m s d ng tài nguyên th c v t c a nhân dân ta r t phong phú
và a d ng d
i nhi u hình th c vào các m c ích khác nhau nh : làm l
th c, th c ph m, xây d ng, ch m sóc s c kho , làm c nh.
n m c ích nhu m màu th c ph m, các cây dùng
dùng tr c ti p ho c
ng
c bi t ph i k
nhu m màu có th
c ch bi n thành các s n ph m dùng
nhu m màu
cho các lo i th c ph m.
T lâu, các nhà khoa h c ã ti n hành chi t tách các ch t nhu m màu
th c ph m t th c v t. Tuy nhiên hi n v n còn ph i s d ng nhi u ch t màu
c t ng h p b ng con
ng hoá h c. Khi ch t màu nhu m công nghi p
c em vào s d ng r ng rãi trong sinh ho t c a nhân dân thì ng
phát hi n ra các nh
c i m c a s n ph m ch t màu công nghi p vì chúng có
th gây nên các tác d ng. Vì v y trong nh ng n m g n ây con ng
th y
i ta ã
i càng
c tính u vi t c a các s n ph m t nhiên và ã quan tâm nghiên c u
các ch t nhu m màu có ngu n g c th c v t
ngành công nghi p th c ph m, d
s d ng chúng nh t là trong
c ph m, m ph m.
Ch t nhu m màu có ngu n g c th c v t thu c nhi u nhóm c u trúc hoá
h c khác nhau, m t s có th nhìn th y b ng tr c giác, m t s khác ch bi u
hi n màu qua quá trình x lý (thu phân,...). Do v y, nghiên c u các loài cây
cho màu nhu m trong h th c v t Vi t Nam là v n
h th ng c hi n t i và lâu dài.
c n
c nghiên c u có
9
n
ph
c ta trong nh ng n m tr
ng ti n nên v n
này ch a
c ây, do khó kh n v
i u ki n và
c nghiên c u nhi u. M t s công trình
còn s sài v i quy mô h p, h u h t các s li u, thông tin v cây nhu m màu
th c ph m
V
u trích d n t tài li u n
i u tra c b n mang tính li t kê các loài th c v t cho màu nhu m
m i ch có 2 công trình
L u
chung th
c ngoài, nên ít có kh n ng ng d ng.
c ti n hành:
àm C , và cs (1995) ã s l
ng g p
n
c ánh giá các cây nhu m màu nói
c ta, và ghi nh n
Vi t Nam có trên 200 loài cây cho
ch t nhu m màu thu c 57 chi, thu c 28 h [3].
G n ây, L u àm C và cs (2002) ã i u tra phát hi n 114 loài cây
ho c có th s d ng
nhu m màu th c ph m
Vi t Nam a d ng và phong phú (
c
Vi t Nam [2]. V i h th c v t
c tính có kho ng 11.000
n 12.000 loài)
ch c ch n ây s là ngu n nguyên li u cho ch t nhu m màu a d ng và phong
phú v ch ng loài, vì v y ây m i ch là b
c nghiên c u kh i
u.
V nghiên c u k thu t và công ngh chi t tách ch t màu t th c v t,
áng l u ý là công trình “Xây d ng quy trình công ngh chi t tách và t ng
h p ch t màu th c ph m” (Nguy n Th Thu n, 1995), “Xây d ng quy trình
công ngh chi t tách cumarin t c ngh ” (Ph m ình T , 2001), “Kh chi t
tách ch t màu th c ph m t cây M t mông” (Nguy n Th Ph
ng Th o và cs,
2003)[5]. Ngoài ra, ã có m t s công b v thành ph n hóa h c c a d ch
chi t t cây Lá di n và h t Dành dành (Giang Th S n và cs, 2001).
Các công trình nói trên ã thu
c nh ng k t qu r t kh quan, ch ng minh
m t cách khoa h c v kh n ng th c t có th s n xu t ch t nhu m màu th c
ph m t nguyên li u th c v t c a n
nghiên c u
m ts
it
c ta. Tuy nhiên các công trình m i ch
ng c th , th
ng g n v i các nghiên c u làm
thu c ch a b nh, do v y ch a th y h t ti m n ng các ch t nhu m màu th c
ph m trong c h th c v t. H n n a, do tính ch t
tài các công trình t p
10
trung nghiên c u m t s ch t nhu m màu
y u cung c p cho ngành Y- D
ph c v
c bi t (curcumin t cây ngh ch
c) nên giá thành r t cao, ch a th
a vào
i s ng hàng ngày c a nhân dân.
Theo T ng c c Tiêu chu n nhu m màu cho th c ph m
ol
ng, Ch t l
Vi t Nam
ng, hi n nay t t c các ch t
u ph i nh p kh u t n
Do yêu c u v an toàn v sinh th c ph m, b Y t n
nh p và s d ng ch t màu th c ph m v i s l
B ng 2.1. Danh m c các ch t màu th c ph m
STT
Tên ch t
c ngoài.
c ta ch cho phép
ng h n ch .
c phép s d ng Vi t Nam
Màu và nhóm ch t
Ngu n g c
1
Beta- apro- Carotenal
Da cam, H caroten
T ng h p
2
Beta-Carotene (Synthetic)
Da cam, H caroten
T ng h p
3
Canthaxanthine
4
, H caroten
T nhiên
Caramel I – Plain
Nâu, X lý nhi t t
ng
T ng h p
5
Caramel III - Ammonia
process
Nâu, X lý nhi t t
ng
T ng h p
6
Caramel IV- Ammonia sulfit
process
Nâu, X lý nhi t t
ng
T ng h p
7
Carmines
, nhóm Anthraquinon
T nhiên
8
Azorubine (Carmoisine)
, nhóm Monoazo
T ng h p
9
Carotenes (Natural extract)
Da cam, H Caroten
T nhiên
10
Annatto Extract
, chi t xu t t
nhu m
T nhiên
11
Grape skin extract
Tím, Chi t xu t t v
qu nho
12
Chlorophyll
Xanh, nhóm Porphirin
T nhiên
(t v qu
nho)
T nhiên
13
Chlorophyll Copper Complex
Xanh, nhóm Porphirin
T nhiên
14
Chlorophyll Copper Complex,
Sodium and Potassium salts
Xanh, nhóm Porphirin
T nhiên
i u
11
Tên ch t
STT
Màu và nhóm ch t
en, nhóm Bisazo
Ngu n g c
T ng h p
15
Brilliant Black PN
16
Red 2 G
, nhóm Monoazo
T ng h p
17
Allura AC
, nhóm Monoazo
T ng h p
18
Amaranth
, nhóm Monoazo
T ng h p
19
Ponceau 4R
, nhóm Monoazo
T ng h p
20
Beta-apro-8-carotenic acid,
Methyl or Ethyl Ester
Da cam, h caroten
T ng h p
21
Indigotin
Xanh chàm, h indigo
T nhiên
22
Titan dioxide
Tr ng, TiO2
T ng h p
23
Nâu HT
Nâu, nhóm Bisazo
T ng h p
24
Iron oxide, red
25
Iron oxide, black
26
Iron oxide, yellow
Vàng, FeO(OH).xH2O
T ng h p
27
Curcumin
Vàng, nhóm cumarin
T nhiên
28
Erythosin
, nhóm Xanthense
T ng h p
29
Quinoline yellow
Vàng, nhóm
Quinophtalone
T ng h p
30
Riboflavin (lactoflavin)
Vàng, nhóm isoalloxazine
T nhiên
31
Sunset Yellow FCF
Vàng, nhóm Monoazo
T ng h p
32
Tartrazine
Vàng, nhóm Monoazo
T ng h p
33
Brilliant FCF
Xanh, nhóm
Triarylmethane
T ng h p
34
Fast Green FCF
Xanh, nhóm
Triarylmethane
T ng h p
35
Green S
Xanh, nhóm
Triarylmethane
T ng h p
, FeO(OH).x H2O
en, FeO.Fe2O3
(Ngu n: Trích trong “Danh m c các ch t ph gia
ph m”. C c Qu n lý ch t l
T ng h p
T ng h p
c phép s d ng trong th c
ng v sinh an toàn th c ph m, B Y t , 2001)
12
Nh v y, trong s 35 ch t
m i ch có 10 ch t
c phép s d ng cho th c ph m
Vi t Nam
c chi t xu t t th c v t (nguyên th y ho c ph c ch t)
và hoàn toàn ph i nh p t n
c ngoài.
Có th nói r ng các nghiên c u v cây nhu m màu th c ph m hi n nay
ch t p trung vào vi c s d ng cây nhu m màu th c ph m, ch a chú ý
n
nghiên c u b o t n và phát tri n. Do v y ngu n gen cây nhu m màu th c
ph m ang b
e d a do khai thác quá m c b i các cá nhân, doanh nghi p.
Vi c nghiên c u nh m b o t n và s d ng b n v ng ngu n gen cây nhu m
màu th c ph m là c n thi t, tr
Vì v y, vi c
c khi chúng b c n ki t và tuy t ch ng.
u t kinh phí
b o t n và l u gi ngu n gen cây nhu m
màu th c ph m là c n thi t.
2.3. T ng quan v khu v c nghiên c u
2.3.1. Khái quát i u ki n t nhiên - kinh t - xã h i huy n L c Yên
* V trí
a lý
L c Yên là huy n mi n núi n m
24
phía ông B c c a t nh Yên Bái g m
n v hành chính xã, th tr n. Trung tâm huy n l
t t i th tr n Yên Th
cách thành ph Yên Bái 93km và Hà N i 270km, có tuy n qu c l 70 ch y
qua n i Hà N i – Vi t Trì – Yên Bái – Lào Cai.
+ Phía B c giáp v i huy n B c Quang ( Hà Giang).
+ Phía Nam giáp v i H Thác Bà c a huy n Yên Bình.
+ Phía ông giáp v i huy n Hàm Yên (Tuyên Quang).
+ Phía Tây giáp v i huy n V n Yên.
* Khí h u
- Huy n L c Yên n m trong ti u vùng khí h u nhi t
i gió mùa chia
làm 2 mùa rõ r t: Mùa m a (t tháng 5 – tháng 10) và mùa khô (t tháng 11 –
tháng 4 n m sau).
13
Nhi t
50C,
trung bình t 22 – 250C. cao nh t t 38 – 400C, th p nh t t 2 –
m trung bình 68 - 72%.
L
ng m a trung bình hàng n m 1500-2200 mm, s ngày m a trong
n m kho ng 130 ngày.
*
a hình
a hình c a huy n b chia c t b i 2 dãy núi chính ch y d c theo h
Tây B c - ông Nam, t o ra các thung l ng, b n
t p trung s n xu t và sinh s ng t lâu
a b ng ph ng là n i dân c
i.
Phía h u ng n sông Ch y là dãy núi Con Voi ch y d c theo h
B c–
ông Nam, có
nh tròn, s
n tho i,
ng
cao trung bình 300 – 400m,
d c trung bình 400.
ng Tây
nh cao nh t 1,148m,
a bàn b chia c t t o thành
nh ng thung l ng nh và các khe su i. Toàn b vùng này là
t á c phong
hóa m nh, r ng t nhiên còn 50% di n tích, có kh n ng phát tri n lâm
nghi p, cây công nghi p và nông nghi p.
Phía t ng n sông Ch y là dãy núi á l n ch y d c theo h
ông Nam có
nh nh n, s
cao trung bình 935m,
n núi b c t x , có
r ng t nhiên,
ng Tây B c –
nh cao nh t 1.035m, có
d c l n,
d c 700 tr lên, h u h t vùng núi á có
che ph r ng hi n t i là 42,6%.
ngu n tài nguyên m quý hi m ã t ng b
c
c
ây là dãy núi á vôi có
u t nghiên c u, th m
dò và khai thác.
Vùng
Ch y
t th p b ng ph ng
c xen k gi a 2 dãy núi và tri n sông
t ai phì nhiêu là nh ng khu t p trung dân c sinh s ng và s n xu t
lâm nghi p.
* Tình hình dân s - lao
ng
Dân s c a huy n L c Yên n m 2008 là 105.104 ng i. M t
quân là 130 ng i / km2.
dân s bình
14
Toàn huy n có 16 dân t c anh em cùng chung s ng g m: Kinh, Tày, Nùng,
Dao, M
ng, Thái, Cao Lan, Dáy, Ngái, Pa Cô, Pa Dí, Xá, Tu Dí, Lô Lô, Mông.
Trong ó Tày chi m 53,3%, Kinh chi m 21,1%, Nùng chi m 10,4%, Dao chi m
14,5%, còn l i là các dân t c khác.
N m 2008 s lao
ng trong
tu i lao
ng là 58.850 ng i chi m 56%
t ng s dân.
Lao
ng có kh n ng lao
Trình
lao
ng là 57.680 ng
i chi m 98% t ng lao
ng nhìn chung còn th p, l c l ng lao
u do s phát tri n c a các ngành kinh t , ch y u l c l
nghi p chi m 90%, còn l i 10% lao
ng.
ng phân b không
ng lao
ng nông
ng thu c các ngành kinh t khác.
* Ngu n tài nguyên
-
t t nhiên: Di n tích
+
t nông lâm nghi p: 69,314,74 ha.
+
t phi nông nghi p: 7.318,34 ha.
+
t ch a s d ng: 4.285,95 ha.
- Tài nguyên n
s ch, cung c p n
t t nhiên c a huy n 80.898,36 ha. Trong ó:
c: Hi n nay trên
c cho ng
i dân trong nh ng n m t i c n
tu s a nh m áp ng t t nhu c u v n
Ch
b
a bàn ã có nhi u công trình n
c
c nâng c p và
c sinh ho t cho nhân dân
a ph
ng.
th y v n c a huy n khá phong phú nh h th ng sông, su i, ngòi phân
u, ngu n n
c d i dào ph c v nhu c u
i s ng sinh ho t và nhi u
ngành kinh t .
- R ng: Di n tích r ng t nhiên là 18.315 ha, di n tích r ng s n xu t là
3.042 ha, r ng phòng h là 15.273 ha. R ng và tài nguyên r ng m t trong
nh ng th m nh c a huy n.
* ánh giá l i th , th m nh c a huy n
- L i th : L c Yên là huy n n m
trí
phía ông B c c a t nh Yên Bái có v
a lý thu n l i, có các tuy n Qu c l 70 ch y qua t o i u ki n thu n l i
15
cho vi c giao l u hàng hóa, phát tri n kinh t - xã h i, có i u ki n
chuy n
d ch c c u kinh t .
- H n ch : Vi c chuy n
xu t th p. Giao thông tuy
ch y u là
ng
i c c u cây tr ng, v t nuôi còn ch m, n ng
y
nh ng ch t l
ng kém,
ng thôn, xóm
t nên gây nhi u khó kh n trong vi c i l i c ng nh s n
xu t, sinh ho t c a nhân dân, nh t là vào mùa m a.
16
PH N 3
IT
3.1.
*
it
it
NG, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN C U
ng và ph m vi nghiên c u
ng nghiên c u
Các loài cây s d ng
nhu m màu th c ph m trên
a bàn 03 xã Phúc
L i, Trung Tâm và Trúc Lâu, huy n L c Yên, t nh Yên Bái.
* Ph m vi nghiên c u
- Tri th c b n
a v cách ch m sóc, thu hái, gây tr ng, s d ng c ng nh
ch bi n các loài cây s d ng
- Thành ph n,
tra
3.2.
nhu m màu th c ph m i u tra
c.
c i m sinh h c các loài cây nhu m màu th c ph m i u
c.
a i m và th i gian ti n hành
-
a i m: Xã Phúc L i, Trung Tâm và Trúc Lâu, huy n L c Yên, t nh
Yên Bái.
- Th i gian ti n hành:
2014
tài
c th c hi n t ngày 18 tháng 08 n m
n ngày 30 tháng 11 n m 2014.
3.3. N i dung nghiên c u
- Nghiên c u
ph m và tri th c b n
c i m sinh h c c a m t s loài cây nhu m màu th c
a v cây nhu m th c ph m t i huy n L c Yên t nh
Yên Bái.
+ Thu th p các loài cây s d ng
nhu m màu th c ph m.
+ K thu t gây tr ng, ch m sóc và thu hái các loài cây nhu m màu th c
ph m.
+ Cách ch bi n các loài cây s d ng
+ So sánh tri th c b n
nhu m màu th c ph m.
a trong s d ng và ch bi n màu nhu m th c
ph m gi a t nh Yên Bái v i t nh Thái Nguyên.
17
xu t bi n pháp b o t n và l u gi
-
các loài cây nhu m màu
th c ph m.
3.4. Ph
* Ph
ng pháp và k thu t i u tra
ng pháp i u tra
- Ph
ng pháp thu th p t ng h p:
tài s d ng tài li u th c p là các
báo cáo khoa h c và tài li u h i th o, các báo cáo v tình hình và hi n tr ng
nghiên c u, s d ng cây nhu m màu th c ph m b n
a, s li u th ng kê c a
các ban ngành và c quan; sách, báo, t p chí, các tác ph m ã xu t b n có liên
quan
n n i dung c a
- Ph
ng pháp i u tra th c t
+ Ph
tin v
tài.
ng pháp ánh giá nhanh nông thôn (RRA): nh m tìm hi u thông
i u ki n t nhiên, kinh t xã h i và các tài li u có liên quan
dung nghiên c u c a
nn i
tài.
* K thu t i u tra
- Xây d ng h th ng câu h i theo n i dung nghiên c u nh m thu th p thông
tin v nh ng kinh nghi m c a
ng bào các dân t c trong ho t
ng s n xu t
th c ph m truy n th ng, nh ng kinh nghi m trong canh tác, qu n lý và s d ng
cây nhu m màu th c ph m…
it
k t h p gi a ch n ng u nhiên và ph
ng i u tra
c ch n theo ph
ng pháp ch n có ch
nh.
- C c u m u i u tra nh sau: Vi c i u tra kh o sát
03 xã, trong 03 xã ch n 03 thôn
10 phi u, t ng s
c ti n hành t i
ti n hành i u tra và m i thôn s
c 30 phi u. M i phi u i u tra
ng pháp
i u tra
m b o các thông tin:
tên c a cây, m c ích s d ng, b ph n dùng, cách khai thác và s d ng, cách
th c dùng khi ph i h p v i các cây khác…
- C c u phi u i u tra nh sau: V i các tiêu chí: Có t l ng
i dân s
d ng các lo i cây nhu m màu th c ph m trong ch bi n th c ph m truy n
th ng,
cs nt i
a ph
ng cao. Còn gi
c khá nguyên v n b n s c v n
