Nghiên cứu hiệu quả một số mô hình nông lâm kết hợp tại xã Cát Thịnh huyện Văn Chấn tỉnh Yên Bái (Khóa luận tốt nghiệp)

TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

NGUY N TH VUI

NGHIÊN C U HI U QU

M TS

MÔ HÌNH NÔNG LÂM

K T H P T I XÃ CÁT TH NH, HUY N V N CH N,
T NH YÊN BÁI

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khoá h c

: Chính quy
: Qu n lý tài nguyên r ng
: Lâm nghi p
: 2011 - 2015

Thái Nguyên, n m 2015


TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

NGUY N TH VUI

NGHIÊN C U HI U QU

M TS

MÔ HÌNH NÔNG LÂM

K T H P T I XÃ CÁT TH NH, HUY N V N CH N,
T NH YÊN BÁI

H ào t o
Chuyên ngành
L p
Khoa
Khoá h c
Gi ng viên h ng d n

: Chính quy
: Qu n lý tài nguyên r ng
: K43 – QLTNR – N01
: Lâm nghi p
: 2011 - 2015
: PGS.TS Tr n Qu c H ng

Thái Nguyên, n m 2015


L IC M
c s

N

ng ý c a khoa Lâm nghi p, tr

ng

i h c Nông lâm

Thái Nguyên. Em th c t p t i xã Cát Th nh - huy n V n Ch n - t nh
Yên Bái v i

tài: “Nghiên c u hi u qu m t s mô hình nông lâm

k t h p t i xã Cát Th nh - huy n V n Ch n - t nh Yên Bái”.
Trong quá trình th c hi n chuyên
còn nh n

c nhi u s giúp

, ngoài s n l c c a b n thân em

c a Ban giám hi u nhà tr

ng

i h c Nông

lâm Thái Nguyên, Ban ch nhi m khoa Lâm nghi p và s t n tình gi ng d y
c a các th y cô giáo su t 4 n m h c v a qua.
V i lòng bi t n sâu s c em xin c m n Ban giám hi u, Ban ch nhi m
khoa cùng toàn th các th y cô giáo.
giáo s ti n s Tr n Qu c H ng ng
th i gian th c hi n chuyên

c bi t, em xin c m n th y giáo phó
i ã t n tình h

ng d n em trong su t

.

Em c ng chân thành c m n các cô, chú t i U ban nhân dân xã Cát
Th nh ã t o m i i u ki n và giúp
Em c ng xin g i l i bi t n
viên, giúp

em trong th i gian th c t p t i xã.
n gia ình, ng

i thân và b n bè ã

ng

em su t th i gian h c t p v a qua.

Do th i gian th c t p và i u ki n có h n cho nên chuyên

c a em

khó tránh kh i nh ng thi u sót, kính mong th y cô giáo và các b n sinh viên
óng góp ý ki n

chuyên

c a em hoàn thi n h n.

Em xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, ngày

tháng

Sinh viên

Nguy n Th Vui

n m 2015


DANH M C B NG BI U
Trang

B ng 2.1: Các lo i

t c a xã Cát Th nh....................................................................15

B ng 2.2: Hi n tr ng s d ng

t ...............................................................................16

B ng 4.1: Các d ng mô hình NLKH t i các xóm c a xã Cát Th nh .......................26
B ng 4.2: Phân lo i các d ng h th ng NLKH t i xã Cát Th nh.............................27
B ng 4.3: K t c u mô hình NLKH c a các h

c i u tra ..................................31

B ng 4.4: Thu nh p t các thành ph n và t tr ng c a m i thành ph n trong các
mô hình i u tra............................................................................................................33
B ng 4.5: Phân b s h NLKH theo di n tích .........................................................35
B ng 4.6: Phân b s h NLKH theo m c thu chi/ha ..............................................36
B ng 4.7: C c u t ng thu nh p s n ph m c a các lo i h th ng ...........................37
B ng 4.8: C c u t ng chi phí s n ph m c a các lo i h th ng ..............................37
B ng 4.9 Giá các lo i r ng hi n có trên a bàn xã Cát Th nh ................................38
B ng 4.10: D ki n hi u qu kinh t c a các mô hình sau 5 n m(2019) ...............39
B ng 4.11. C c u s d ng

t c a h gia ình ........................................................42

B ng 4.12. C c u s d ng

t c a h gia ình ........................................................45

B ng 4.13. C c u s d ng

t c a h gia ình ........................................................48

B ng 4.14: K t qu phân tích vai trò c a các t ch c xã h i

nv n

phát tri n

các h th ng NLKH t i xã Cát Th nh.........................................................................53
B ng 4.15: S

SWOT cho s phát tri n các mô hình NLKH ............................55


DANH M C CÁC HÌNH
Trang

Hình 1: S

lát c t h th ng R – Rg- Ao- C...........................................................44

Hình 2: S

lát c t h th ng R – Rg – C ................................................................47

Hình 3: S

lát c t mô hình R- Rg- Ao ..................................................................50

Hình 4: S

Venn th hi n m i quan h gi a các t ch c v i phát tri n các mô

hình NLKH ...................................................................................................................54


DANH M C CÁC T , C M T

VI T T T

NLKH

: Nông lâm k t h p

ICRAF

: Trung tâm Qu c t v nghiên c u Nông lâm k t h p

PRA

: Ph ng pháp ánh giá nông thôn có ng i dân tham gia

R - Rg – C

: R ng - Ru ng - Chu ng

Rg - C - Chè

: Ru ng - Chu ng – Chè

R - Rg - Chè

: R ng -Ru ng – Chè

R - Rg - Ao

: R ng - Ru ng – Ao

R - Rg - Ao –

: R ng - Ru ng - Ao - Chu ng- V

C- V
Rg - Ao - Chè

: Ru ng - Ao – Chè

R – Rg

: R ng - Ru ng

n


M CL C
Trang
PH N 1: M
1.1.

tv n

U......................................................................................... 1
................................................................................................................ 1

1.2. M c ích .................................................................................................................. 3
1. 3. M c tiêu .................................................................................................................. 3
1.4. Ý ngh a c a

tài ................................................................................................... 3

1.4.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c ................................................ 3
1.4.2. Ý ngh a th c ti n s n xu t .................................................................................. 3
PH N 2: T NG QUAN CÁC V N
2.1. C s khoa h c c a v n

NGHIÊN C U ............................ 5

nghiên c u ................................................................ 5

2.1.1. Các khái ni m ...................................................................................................... 5
2.1.2.

c i m các mô hình Nông lâm k t h p ......................................................... 6

2.2. Tình hình nghiên c u v NLKH trên th gi i ...................................................... 6
2.3. Tình hình nghiên c u trong n

c .......................................................................... 9

2.4. T ng quan khu v c nghiên c u ...........................................................................12
2.4.1. i u ki n t nhiên .............................................................................................12

2.4.2. i u ki n phát tri n kinh t - xã h i.................................................................18
PH N 3:

IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN

C U ................................................................................................................ 21
3.1.

it

3.1.1.

ng, ph m vi nghiên c u ...........................................................................21

it

ng nghiên c u........................................................................................21

3.1.2. Ph m vi nghiên c u ...........................................................................................21
3.2.

a i m và th i gian ti n hành...........................................................................21

3.3. N i dung ................................................................................................................21
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u .....................................................................................22

3.4.1. Công tác ngo i nghi p.......................................................................................22


3.4.2. Ph ng pháp n i nghi p - Ph

ng pháp x lý s li u ...................................23

PH N 4: K T QU NGHIÊN C U .......................................................... 25
4.1. Nghiên c u các d ng mô hình NLKH hi n có xã Cát Th nh .......................25
4.2. Nghiên c u v quy mô và k t c u c a các d ng mô hình NLKH i n hình...26
4.3. ánh giá hi u qu các d ng mô hình ..................................................................29
4.3.1. ánh giá hi u qu kinh t c a mô hình NLKH t i xã Cát Th nh..................29
4.3.2. ánh giá hi u qu v môi tr ng .....................................................................51
4.3.3. ánh giá hi u qu v xã h i .............................................................................52
4.4. ánh giá nh ng khó kh n, thu n l i trong phát tri n mô hình NLKH t i xã
Cát Th nh.......................................................................................................................52
4.4.1. Vai trò c a các t ch c ......................................................................................52
4.5.

xu t m t s gi i pháp góp ph n

y m nh s n xu t nông lâm nghi p trong

toàn xã ...........................................................................................................................56
4.5.1. Gi i pháp chung .................................................................................................56
4.5.2. Gi i pháp c th .................................................................................................57
PH N 5: K T LU N, T N T I VÀ KI N NGH ................................... 60
5.1. K t lu n ..................................................................................................................60

5.2. T n t i ....................................................................................................................61
5.3. Ki n ngh ...............................................................................................................61
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 63


PH N 1
M
1.1.

U

tv n
Vi t Nam v i t ng s di n tích

trên 70% di n tích là
thoái hoá

t

vùng

nghiêm tr ng.
t d tr
u ng
l

t t nhiên là 330.000km2, trong ó

t d c, chính vì v y hi n t
t d c x y ra th

ng xói mòn, r a trôi và

ng xuyên và ngày càng có tính ch t

c bi t trong giai o n g n ây d

i s c ép c a dân s , ngu n

ng b ng ã s d ng h t, bình quân di n tích
i ch 0,46 ha (Nguy n V n Bích, 1983) [1],

ng th c ng

i dân ã m r ng di n tích

t t nhiên trên

m b o nhu c u v

t canh tác b ng vi c khai phá

r ng, cho nên n n ch t phá r ng ngày càng x y ra m nh m , d n
thoái tài nguyên r ng và môi tr

ng nh :

che ph r ng c n

n suy

c gi m t

40,7% (1940) xu ng ch còn 27,7% (1993) (NXB chính tr qu c gia, 2005)
[2], các di n tích r ng còn l i ph n l n là r ng nghèo ki t, tr l

ng g th p

và ít loài cây có giá tr kinh t . M t r ng kéo theo nhi u h u qu nghiêm
tr ng, gây l l t h n hán, m t i s

a d nh sinh h c.....

t ai là tài nguyên vô cùng quý giá, là t li u s n xu t
thành ph n hàng

u c a môi tr

không th thi u cho ho t
d ng k ho ch s d ng

ng s ng, là m t trong nh ng i u ki n

ng s n xu t và

i s ng c a con ng

i hóa

tn

c,

t và tránh

ng sinh thái. Ngành lâm nghi p có tác d ng r t l n

ngành kinh t có nhi u m t không ch cung c p
gi

cm t

t h p lý có hi u qu ph c v phát tri n kinh t - xã h i , gi

v ng an ninh qu c phòng tránh gây lãng phí h n ch s h y ho i
phá v môi tr

i. Vi c xây

t ai có ý ngh a vô cùng to l n không ch tr

mà còn c lâu dài. Trong th i k công nghi p hóa - hi n
vi c s d ng

c bi t, là

t, i u ti t ngu n n

phòng h b o v môi tr

iv i

c s n r ng mà còn tác d ng

c, ch ng ô nhi m môi tr

ng, i u hòa khí h u,

ng sinh thái, a d ng sinh h c và các giá tr c nh


quan, du l ch , v n hóa…V y mà nh ng n m qua d

ng nh con ng

lãng quên ý ngh a quan tr ng ó, ch t p trung khai thác tri t
c u tr

c m t c a mình.

i ã

th a mãn nhu

u tiên là khai thác ki t qu nh ng loài g quý có

giá tr cao v m t kinh t và th m m , làm gi m tính a d ng sinh h c, m t i
ngu n gen sinh v t quý và nh ng giá tr v n hóa t n t i trong nó mà còn làm
xu t hi n hàng lo t các bi n

i tiêu c c c a khí h u nh hi u ng nhà kính,

th ng t ng ozon hay s xu t hi n c a l quét, l
ng

ng gay thi t h i n ng n v

i và c a.
N

c ta là m t n

c nông nghi p v i dân s kho ng 90,5 tri u ng

(n m 2014)trong ó có trên 75% dân s s ng d a vaò nông nghi p nên
s ng còn nhi u khó kh n,
nông lâm nghi p.

n

c bi t

c ta nói chung và mi n núi nói riêng thì ngành nông
ng s n xu t còn nhi u khó kh n, trình

canh tác ch a cao nên n ng su t lao
t ai còn b t h p lý, vi c s

mà ch a có bi n pháp c i t o
tnh m s d ng

s d ng
d ng
cao

i

nông thôn và mi n núi thu nh p c a h t

lâm nghi p còn kém phát tri n, ho t

d ng

i

ng

ng th p. H n n a nhi u n i vi c s
t m i ch d ng l i

t, nâng cao ch t l

t m t cách b n v ng. Do v y,

vi c l i d ng

ng dinh d

ng trong

có th nâng cao hi u qu

t ai, góp ph n nâng cao n ng su t cây tr ng . Vi c quy ho ch s
t khu v c mi n núi là vi c làm c n thi t góp ph n c i thi n và nâng

i s ng nhân dân khi v c mi n núi.
Cát Th nh là xã mi n núi, vùng cao. Cát Th nh là xã vùng ngoài huy n

V n Ch n, t nh Yên Bái. Cách trung tâm huy n l V n Ch n kho ng 20km,
cách thành ph Yên Bái kho ng 50km. Có t ng di n tích theo ranh gi i hành
chính là 16.912,28 ha.Trong ó di n tích
93,9% di n tích

t t

t nông nghi p: 15883,13 ha chi m

nhiên c a toàn xã, di n tích

nghi p:160,6ha chi m 1% di n tích
868,54ha, chi m 5,1% di n tích

t toàn xã. Di n tích

t phi nông
t ch a s d ng:

t toàn xã.V i 26 xóm và có 11 dân t c anh


em cùng sinh s ng ó là: Kinh, Tày, Nùng, H Mông,… Do trình

ch a cao nên s n xu t còn manh mún,

ân trí

i s ng nhan dân còn g p nhi u khó

kh n, c s h t ng còn kém phát tri n. Xu t phát t c s lý lu n và th c ti n
trên nên tôi ã ch n xã Cát Th nh

th c hi n

tài này:” Nghiên c u m t

s mô hình nông lâm k t h p i n hình t i xã Cát Th nh huy n V n Ch n”
tài này s góp ph n cho xã có thêm tài li u
lâm k t h p có ti m n ng và b n v ng, môi tr
s c kh e c ng

ng s

c

phát tri n các mô hình nông
ng sinh thái s

c c i thi n,

m b o.

1.2. M c ích

ánh giá hi u qu m t s mô hình NLKH i n hình t i xã Cát Th nhHuy n V n Ch n- T nh Yên Bái.
1. 3. M c tiêu
ánh giá

c hi u qu kinh t , xã h i và môi tr

hình NLKH i n hình t i

a ph

ng. Trên c s

ó

ng c a m t s mô
xu t các gi i pháp

nh m phát huy thu n l i và h n ch các khó kh n trong phát tri n kinh t
nông lâm nghi p trên
1.4. Ý ngh a c a

a bàn nghiên c u.

tài

1.4.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
- Giúp sinh viên c ng c ki n th c ã h c, b

c

u làm quen v i nghiên

c u khoa h c.
- Th c hi n

tài giúp sinh viên c ng c ki n th c ã h c vào công tác

nghiên c u khoa h c và th c ti n s n xu t lâm nghi p m t cách có k t qu .
Ngoài ra sinh viên có kh n ng l p k ho ch nghiên c u h p lý, t ng h p,
phân tích và ánh giá k t qu , c ng nh vi t m t báo cáo nghiên c u.
- B sung tài li u tham kh o cho khoa, Tr
a ph

ng

i h c Nông lâm và

ng, các h gia ình trong vi c phát tri n s n xu t mô hình NLKH

trong khu v c.
1.4.2. Ý ngh a th c ti n s n xu t


- Nghiên c u, ánh giá th c t
k thu t

a ph

ng và ng d ng nh ng ti n b

làm tài li u cho các h gia ình tham kh o. V i nh ng h gia ình

ã và ang áp d ng nh ng mô hình NLKH thì hi u qu nh th nào khi phát
tri n theo h

ng nh v y, có nh ng gi i pháp nào cho vi c tr ng m i r ng,

canh tác gi ng cây tr ng, ch m sóc v t nuôi.
-

xu t m t s gi i pháp giúp cán b k thu t tri n khai áp d ng các

bi n pháp k thu t có hi u qu h n trong vi c chuy n giao khoa h c k thu t.


PH N 2
T NG QUAN CÁC V N

2.1. C s khoa h c c a v n

NGHIÊN C U

nghiên c u

2.1.1. Các khái ni m
Nông lâm k t h p là m t l nh v c khoa h c m i

c

xu t vào th p

niên 1960 b i Keng (1969). L ch s phát tri n v khái ni m mô hình NLKH
c các nhà nghiên c u di n t và phát tri n nó:
Nông lâm k t h p là m t h th ng qu n lý
t ng s c s n xu t t ng th c a

t ai v ng b n làm gia

t ai, ph i h p s n xu t các lo i hoa màu (k

c cây tr ng lâu n m), cây r ng hay v i gia súc cùng lúc hay k ti p nhau trên
m t di n tích

t và áp d ng các k thu t canh tác t

ki n v n hoá xã h i c a dân c

a ph

ng (Benn và các c ng s , 1977).

Nông lâm k t h p là m t h th ng qu n lý
ph m r ng và tr ng tr t
tích thích h p
dân c t i

ng ng v i các i u

t ai trong ó các s n

c s n xu t cùng lúc hay k ti p nhau trên các di n

t o ra các l i ích kinh t , xã h i và sinh thái cho c ng

a ph

ng

ng (PCARRD, 1979).

Nông lâm k t h p là m t h th ng s d ng

t trong ó ph i h p cây

lâu n m v i hoa màu và/hay v t nuôi m t cách thích h p v i i u ki n sinh
thái và xã h i, theo hình th c ph i h p không gian và th i gian,

t ng s c

s n xu t t ng th c a th c v t tr ng và v t nuôi m t cách b n v ng trên m t
n v di n tích
vùng

t,

c bi t trong các tình hu ng có k thu t th p và trên các

t khó kh n (Nan, 1987).
Nông lâm k t h p là tên chung c a nh ng h th ng s d ng

t trong

ó các cây lâu n m (cây g , cây b i, c , tre, hay cây n qu , cây công
nghi p...)

c tr ng có suy tính trên cùng m t

v i hoa màu và/ho c v i v t nuôi d

n v di n tích quy ho ch

t

i d ng xen theo không gian hay theo


th i gian. Trong các h th ng nông lâm k t h p có m i tác

ng h t

ng qua

l i v c m t sinh thái l n kinh t gi a các thành ph n c a chúng (Lundgren
và Raintree, 1983).
Nông lâm k t h p là m t h th ng qu n lý tài nguyên
c tính sinh thái và n ng
nông tr i hay

ng c

ng nh vào s ph i h p cây tr ng lâu n m vào

làm a d ng và b n v ng s s n xu t cho gia t ng

các l i ích v xã h i, kinh t và môi tr
kinh t h nh

ng sinh thái c a các m c

n "kinh t trang tr i". M t cách

là tr ng cây trên nông tr i (ICRAF, 1997) (
2.1.2.

t c s trên

nông tr i

n gi n, Nông lâm k t h p

ng Kim vui và cs, 2007) [12].

c i m các mô hình Nông lâm k t h p
V i

nh ngh a c a trên c a ICRAF, m t h th ng canh tác s d ng

c g i là nông lâm k t h p có
- K thu t nông lâm th
v t (hay

t

c i m sau:
ng bao g m hai hay nhi u h n hai lo i th c

ng v t và th c v t) trong ó ít nh t ph i có m t lo i cây thân g

a niên.
- Có ít nh t hai hay nhi u h n s n ph m t h th ng.
- Chu k s n xu t th
canh tác

ng dài h n là m t n m.

a d ng h n v sinh thái (c u trúc và nhi m v ) và v kinh t so v i
c canh.

- C n có m t m i quan h h t
và các thành ph n khác (

ng có ý ngh a gi a thành ph n cây g

ng Kim Vui và cs, 2007) [12].

2.2. Tình hình nghiên c u v NLKH trên th gi i
Canh tác cây thân g cùng v i cây tr ng nông nghi p trên cùng m t
di n tích là m t t p quán s n xu t lâu
gi i. Theo King (1987), cho
quán ph bi n là “ch t và

i c a nông dân

n th i Trung c

nhi u n i trên th

châu Âu v n t n t i m t t p

t” r i sau ó ti p t c tr ng cây thân g cùng v i

cây nông nghi p sau khi thu ho ch nông nghi p. H th ng canh tác này v n


t nt i
c

Ph n Lan cho

n cu i th k XIX và v n còn

m t s vùng c a

n t n nh ng n m 1920.
Cu i th k XIX, h th ng Taungya b t

Myanmar d
t ch ng

i s b o h c a th c dân Anh. Trong các

i lao

ch a khép tán
sau ó

u phát tri n r ng rãi

ng

c phép tr ng cây l

gi i quy t nhu c u l

c áp d ng r ng rãi

n

n i n tr ng cây g

ng th c gi a các hàng cây t ch

ng th c hàng n m. Ph

ng th c này

và Nam Phi.

Nông lâm k t h p h n ch s suy gi m tài nguyên r ng, b o v và nâng
cao

phì c a

t. Chính vì v y mà ngay t các k h p vào n m 1967 và

1969 c a T ch c nông l
i

ng th gi i (FAO) ã quan tâm

n m t s th ng nh t úng

h p là ph

ng th c t t nh t

t ng h p nh m gi i quy t v n
d th a

1991

s d ng
l

t r ng nhi t

i m t cách h p lý,

ng th c, th c ph m và s d ng lao

ng

ng sinh thái”

ng qu c t v nghiên c u NLKH

c thành l p, n m

i thành trung tâm qu c t nghiên c u NLKH (ICRAF). Nh có s

quan tâm

u t nghiên c u và tuyên truy n ph bi n thông tin c a các t

ch c qu c t nên NLKH có nh ng b
Ng

này và

n là: “Áp d ng các bi n pháp nông lâm k t

ng th i thi t l p l i cân b ng môi tr

N m 1977, h i

nv n

i ta i sâu vào phân lo i các ph

c phát tri n nh y v t trong th i k này.

ng th c canh tác, i u tra ánh giá,

t ng h p các mô hình, t ch c xây d ng các mô hình m i phù h p v i t ng
vùng, hình thành các t ch c chuyên nghiên c u tuy n ch n, s u t m các loài
cây a tác d ng, cây c

nh

m, cây g c i, cây cho th c ph m...

Trong nhi u mô hình NLKH
gi i thì c n ph i k
d ng

c th c hi n

n các h th ng canh tác trên

t d c b n v ng

ã

c Trung tâm

các qu c gia trên th
t d c (SALT) nh m s

i s ng nông thôn Bapstit

Mindanao c a Philippin t ng k t và phát tri n t nh ng n m 1970.

nn m


1992 ã có 4 mô hình t ng h p v k thu t canh tác nông nghi p b n v ng
trên

td c

c các t ch c th gi i ghi nh n nh sau:

- H th ng SALT 1:
bi n pháp b o v

tn

ây là m t h th ng t ng h p d a trên c s các

c và s n xu t l

ng th c. K thu t canh tác nh sau:

25% cây lâm nghi p + 25% cây l u niên + 50% cây nông nghi p hàng n m.
H th ng này c

u i m là b o t n

t và n

c, ph c h i

phì c a

t, t ng

n ng su t và thu nh p.
- H th ng SALT 2 (h th ng lâm – nông d ng

ng c ): ây là k thu t s

t t ng h p d a trên k thu t canh tác nông nghi p trên

cách dành m t ph n

t tr ng cây th c n

t d c b ng

ch n nuôi theo ph

ng th c

nông súc k t h p. B trí di n tích canh tác c a SALT 2 nh sau: 40% cây
nông nghi p + 20% cây lâm nghi p + 20% cây tr ng làm th c n ch n nuôi +
20% làm nhà

và chu ng tr i.

- H th ng SALT 3 (h th ng canh tác nông – lâm b n v ng): K thu t này
d a trên c s k t h p tr ng r ng quy mô nh v i s n xu t cây l

ng th c, th c

ph m. B trí di n tích canh tác c a h th ng: 40% nông nghi p + 60% lâm
nghi p. H th ng này òi h i
d ng vùng
m, ph n

u t r t cao v ngu n l c. Trong ó ng i dân s

t th p d i chân

i

tr ng cây l

ng th c và nh ng cây c

t cao bên trên t s

n

n nh ti n hành tr ng r ng.

nh

- H th ng SALT 4 (h th ng s n xu t cây n qu v i quy mô nh ): H
th ng này là s phát tri n sau c a các h th ng SALT

trên, k thu t canh tác

c a h th ng nh sau: 60% cây lâm nghi p + 15% cây nông nghi p + 25%
cây n qu , k thu t này
h th ng này, ngoài
b ng ch n ng

t ai

c xây d ng và hoàn thi n vào n m 1992. Trong
tr ng cây nông nghi p, cây lâm nghi p, cây

i dân còn dùng m t ph n

loài cây công nghi p khác.

t

tr ng cây n qu và m t s

ây là h th ng c n

u t nhi u v tài chính,

công ch m sóc và òi h i ki n th c, k n ng và kinh nghi m.


Tháng 5-1990, H i th o qu c t v NLKH khu v c châu Á Thái Bình
D

ng ã

c t ch c, có 12 n

c tham gia trong ó có Vi t Nam

ch c t i Bangkok, Thái Lan. H i ngh

ct

a ra m t s nguyên nhân c n thi t

ph i m r ng và phát tri n NLKH trong khu v c do ây là khu v c có dân s
chi m 69% dân s th gi i, trong khi ó di n tích

t s n xu t l i không l n.

Von Uc Kill bsg Bosshart (1998) sau khi nghiên c u v s phát tri n
nông lâm nghi p

vùng nhi t

i ã rút ra k t lu n: “Cây lâu n m là nh ng

cây tr ng có kh n ng s n xu t lâu b n và thích h p v i i u ki n kh c
nghi t. Nh ng thí nghi m
h u,

t ai và g n v i môi tr

khó h n canh tác

tác vi c ch n
l

Pêru ch rõ c n tính toán

ng c a h th ng canh tác. B i canh tác

ng b ng r t nhi u do

NLKH ã và ang
các n

a hình có

t cao nh t”.

nhi u n i trên th gi i

c ang phát tri n có ph n l n dân s làm vi c trong l nh v c

s n xu t nông, lâm nghi p. Vi c s n xu t theo h
qu lâu dài và có tính b n v ng cao giúp con ng
l

c xem xét th t k

hi u qu ph i h p

c quan tâm nghiên c u

i núi

d c l n. Khi canh

c các loài cây ph i h p v i nhau c n

ng nên tr ng xen canh luân canh

nh t là

n các nhân t : khí

ng th c, th c ph m mà v n b o v môi tr

2.3. Tình hình nghiên c u trong n

ng NLKH s mang l i hi u
i v a có th s n xu t ra

ng sinh thái.

c

C ng nh nhi u qu c gia khác trên th gi i, các ph
NLKH có

Vi t Nam t lâu

th ng c a

ng bào các dân t c ít ng

a lý sinh thái trên kh p c n

i, nh các h th ng canh tác n

m và lan r ng trên kh p c n

i, h sinh thái v

n nhà

ng r y truy n
nhi u vùng

c..

T th p niên 60 c a th k tr
xu t gi i h sinh thái VAC

ng th c canh tác

c song song v i phong trào thi ua s n

c nhân dân các t nh mi n B c phát tri n m nh
cd

i nhi u hình th c khác nhau, thích h p

cho t ng vùng sinh thái c th . Các h th ng RVAC và v
phát tri n m nh m

n

i c ng

c

các khu v c dân c mi n núi.

M c dù vi c nghiên c u và phát tri n h th ng NLKH trên th gi i ã
có t lâu nh ng h th ng này m i
n m 70 c a th k tr

c du nh p vào Vi t Nam vào

c. N m 1981-1985, Nhà n

trình nghiên c u khoa h c c p nhà n

xu t c a các nhà khoa h c trong n

c ta ti n hành t lâu

ng r y truy n th ng c a

nhà

nhi u vùng

canh cây tr ng

a ph

c thay

chu ng (VAC) ã

tri n

c nhi u dân t c ít ng

ng bào các dân t c ít ng

ng mang ph
i khác nhau.

i, h sinh thái v

n

c.

ng th c canh tác, c c u luân
Mi n B c h th ng V

n - ao - chu ng (RVAC) và v

n - ao -

n

i

c

các khu v c mi n núi. Các h th ng r ng ng p m n phát

các khu v c mi n Trung. Nhi u d án ã b t

v kinh t - xã h i - môi tr
t d c theo

i

c phát tri n m nh m và lan r ng trong nh ng th p niên

60. Sau ó là h th ng R ng - v
phát tri n m nh

c ã góp ph n áng k

i, nh : các h th ng canh tác

a lý sinh thái trên kh p c n

Tu theo t ng

cho hàng

i núi c a Vi t Nam.

Nông lâm k t h p là h th ng canh tác ã

n

ó t o ti n

ng

ng d ng vào th c ti n s n

c. K t qu thu

vào s nghi p phát tri n kinh t vùng

Trung du mi n núi n

c ta ti n hành ch

c v NLKH t

lo t các công trình nghiên c u NLKH c ng nh

u nh ng

ng

u quan tâm t i v n

ng và ã gi i thi u v các mô hình canh tác trên

ng m c (SALT)

m t s khu v c mi n núi, nh : H

th ng canh tác xen theo b ng (SALT 1), h th ng nông lâm

ng c (SALT

2), h th ng canh tác nông lâm b n v ng (SALT 3) và h th ng nông lâm
nghi p v i cây n qu quy mô nh (SALT 4).
c i m c a mô hình NLKH là thành ph n cây tr ng a d ng, t n
d ng

c không gian gieo tr ng, t o ra nhi u t ng tán che nên có tác d ng

b o v t t (Tr n Qu c H ng, 2010) [3].


K thu t và mô hình NLKH t i Vi t Nam phát tri n không ng ng. Có
m t s mô hình NLKH thành công và hi u qu nh :
- Mô hình h i - trám - r ng tái sinh (V n Quan - L ng S n): R ng tái
sinh + trám + h i.
- Mô hình tr ng chè xen h i (Bình Gia - L ng S n):
tái sinh. D

i là tr ng h i + chè +

- Mô hình trúc sào - cây l
Tr ng lúa n

nh

i là r ng

u xanh (cây c t khí).
ng th c (Cao B ng, B c K n, Hà Giang):

ng (hay s n) xen trúc trong th i gian cây trúc ch a

c

thu ho ch.
- H th ng th o qu d
- Tr ng qu d

i tán r ng c a ng

i tán r ng c a ng

v i cây xoan c a ng

iM

ng

i H'mông vùng cao phía B c.

i Dao

Yên Bái, lúa c n và s n xen

Thanh Hoá.

Mô hình chè San - cây l

ng th c (Hà Giang):

ây là mô hình tr ng

chè trên di n tích r ng ã khai thác ch n nh ng v n

l i cây r ng r i rác

làm cây che bóng ho c tr ng xen cây l y g . Kho ng tr ng có th tr ng xen
các cây l

ng th c nh :

u,

, ngô ho c cây phân xanh.

Ngoài ra còn có m t s mô hình khác c ng ã

c phát tri n và em

l i nhi u l i ích cho nông h .

S n xu t theo mô hình Nông lâm k t h p chính là s b trí thích h p
các lo i cây tr ng lâm nghi p, cây nông nghi p, cây công nghi p, ch n nuôi
trên m t

n v di n tích c th .

Trong th i

i n n kinh t th tr

hình NLKH không ph i theo h
chuy n
và ch t l

i theo h

ng th tr

ng hi n nay, òi h i vi c s n xu t mô

ng t cung t c p nh tr

ng hàng hoá.

ng ph c v cho nhu c u trong n

c ây mà ph i

m b o các yêu c u v s l

ng

c và xu t kh u. Do ó vi c k t

h p các lo i cây tr ng nông nghi p, lâm nghi p và ch n nuôi s t o ra nhi u
s n ph m phong phú, a d ng và t ng thêm ngu n thu nh p cho ng

i dân.

Vi t Nam trên c s nghiên c u NLKH m t s tác gi nh : Hoàng
Hòe, Nguy n

ình H

ng, Nguy n Ng c Bình ã t p h p h th ng NLKH,


chính trên c phân vùng t nhiên,

xác

nh kh n ng th c hi n

các vùng,

ó là: Vùng ven bi n v i các loài cây ng p m n, ch u phèn, ch ng cát di
vùng

ng b ng các h th ng VAC (v

ai xanh phòng h ; vùng
VAC, r ng - v

ng,

n - ao - chu ng), tr ng cây phân tán,

i núi và trung du các h th ng v

n r ng (VR),

n - chu ng (R-V-C), tr ng r ng k t h p nuôi ong l y b ng

(R-O)… ch ng xói mòn và b o v

t, vùng

i núi cao, ch n th d

i tán

r ng, làm ru ng b c thang NLKH g m: cây g s ng lâu n m + cây thân
th o+v t nuôi (

ng Th Thái, 2008) [5].

2.4. T ng quan khu v c nghiên c u
2.4.1. i u ki n t nhiên
2.4.1.1. V trí

a lý

Cát Th nh là xã vùng ngoài huy n V n Ch n, t nh Yên Bái. Cách trung
tâm huy n l V n Ch n kho ng 20km, cách thành ph Yên Bái kho ng 50km.
Có t ng di n tích theo ranh gi i hành chính là 16.912,28 ha, có v trí

a lý

nh sau:
Phía B c giáp xã Su i Bu huy n V n Ch n.
Phía Nam giáp xã M

ng Th i huy n Phù Yên.

Phía ông giáp xã TTNT Tr n Phú, huy n V n ch n.
Phía Tây giáp xã Tà xi Láng, huy n Tr m T u.
ng giao thông liên thôn trong xã ngày m t phát tri n, m t khác xã
n m trên

ng giao thông n i li n th tr n Ngh a L và thành ph Yên Bái

nên ây là m t thu n l i l n cho vi c buôn bán trao
2.4.1.2.

c i m

a hình

a hình c a xã Cát Th nh ch y u là
l n chia c t,

i hàng hoá.

d c cao.

i núi, có nhi u núi cao và su i

cao trung bình so v i m t n

gò chi m kho ng 80% di n tích t nhiên, có

d ct

t d c ch y u tr ng các loài cây lâm nghi p nh : B

ng

c bi n 400 m.

i

i, trên di n tích
, keo và qu . N i

ây có i u ki n r t thu n l i cho cây qu phát tri n, ây là i u ki n r t


thu n l i

có th phát tri n cây lâm nghi p. Hi n nay xã v n còn m t di n

tích khá l n

t ch a canh tác do

xu t c a ng

i dân. Các vùng chân

ch

a hình khó kh n gây c n tr quá trình s n
i là d c tho i có th t t

i tiêu theo

th y v n, do ó g p nhi u thu n l i trong quá trình s n xu t nông lâm

nghi p,

c bi t trong tr ng lúa n

c, tuy nhiên l i gây khó kh n

i v i vi c

b trí xây d ng c s h t ng.
2.4.1.3.

c i m khí h u

Theo ngu n tài li u c a Phòng nông nghi p phát tri n nông thôn huy n
V n Ch n thì

c i m khí h u c a xã Cát Th nh là :Th i ti t thu c vùng Tây

B c, ch u nh h

ng c a khí h u nhi t

i, gió mùa, nóng m, m a nhi u, có

4 mùa rõ r t (xuân, h , thu, ông).
- Nhi t

: Nhi t

trung bình hàng n m t 20 – 300c. Mùa ông, nhi t

trung bình là 170c, tháng l nh nh t là tháng 1 và tháng 2. Mùa h , nhi t
trung bình là 270c, tháng nóng nh t là tháng 6 và tháng 7. T ng nhi t c n m
t 7.500 – 8.1000 C. V i n n nhi t

cao gây nh h

ng l n

n sinh tr

ng

và phát tri n c a cây tr ng, v t nuôi. áng lo ng i nh t là vào mùa ông nhi t
th

ng xu ng r t th p làm nh h

ng r t l n t i sinh tr

ng và phát tri n

c a cây tr ng và v t nuôi.
-

m, ánh sáng:

m không khí trung bình n m 83 – 87%, tháng có

m cao nh t là 90% (tháng 3), th p nh t là 55% (tháng 11). L

ng b c h i

trung bình t 770 – 780 mm/n m. Th i gian chi u sáng nhi u nh t t tháng 5
n tháng 9, ít nh t t tháng 11
n m t 1360 – 1730 gi , l
n m

n tháng 3 n m sau. T ng s gi n ng trong

ng b c x th c t

n

cm t

t bình quân c

t 45%.
- Mùa m a th

m a nhi u, l

ng b t

u t tháng 4

ng m a chi m g n 80% l

nhi u là tháng 7,8,9. Do l

n tháng 10 hàng n m là mùa
ng m a c n m, các tháng m a

ng m a quá l n, l i t p trung vào m t th i gian


nh t

nh nên hi n t

r tl n

ng s t l

n vi c thông th

t th

ng xuyên x y ra t

ó gây nh h

ng

ng, v n chuy n s n ph m t các thôn, xóm trong

xã ra ngoài thành ph và vào trong th tr n.
- Mùa khô b t
kho ng 20% l

u t tháng 11

n tháng 4 n m sau, l

ng m a chi m

ng m a c n m. Các tháng ít m a nh t là tháng 12, 1, 2, có

tháng h u nh không có m a. Trong mùa khô th

ng thi u n

c nghiêm

tr ng do v y gây khó kh n l n cho s n xu t và hi u qu không cao, ây là
m t thách th c không nh
c a ng

i dân

- Gió: Do
B c nên h
th

a ph

i v i ho t

ng s n xu t và

i s ng sinh ho t

ng.

c i m

a hình lòng máng ch y theo h

ng gió ch y u th i theo

ng xu t hi n t tháng 3

ng ông Nam –Tây

m c a thung l ng. Gió khô và nóng

n tháng 9 hàng n m (t p trung nh t vào tháng 5

n tháng 7), ngày gió nóng nhi t

lên t i 35

n 380 C, bình quân m i n m

có 20 ngày gió nóng .
- Bão: Do n m trong vùng Tây B c nên hàng n m th ng ch u nh h ng
c a bão ho c áp th p nhi t

i gây ra l quét, bình quân t 4 – 6 tr n/ n m.

Hàng n m v mùa m a th
hoa màu và di n tích lúa n
c a ng

ng x y ra các

c nh h

ng không nh

n

ng sá,

i s ng, sinh ho t

i dân.

2.4.1.4.

c i m th y v n

Do i u ki n

a hình

i núi d c, l

ng m a l n và t p trung nên t o

cho Cát Th nh m t h th ng ngòi su i khá dày
và l u l

t l quét phá ho i

ng n

gây l quét

c thay

c, có t c

i theo t ng mùa. Mùa khô n

dòng ch y l n

c c n, mùa m a d

các vùng ven su i.

Xã Cát Th nh có hai dòng su i chính là su i Lao và su i Phà ch y qua, cùng
v i m t h th ng các khe su i nh khá dày
Cung c p ngu n n

ct

c nh khe K n, khe C ng, khe R a.

i cho s n xu t vào mùa khô, nó còn là n i t p trung

c trú c a nhi u loài cá vào mùa l nh.


2.4.1.5.

c i m tài nguyên

* Tài nguyên

t

t

B ng 2.1: Các lo i
STT

Các lo i hình s d ng

t c a xã Cát Th nh

t

Di n tích( ha)

T tr ng(%)

1

t nông nghi p

15883,13

93,9

2

t phi nông nghi p

160,6

1

3

t ch a s d ng
T ng

868,54

5,1

16912,28

100

( Ngu n UBND xã Cát Th nh n m 2014)
Di n tích

t nông nghi p chi m r t l n trong t ng di n tích t nhiên

c a toàn xã v i 15883,13 ha chi m 93,9%, ây là ti m n ng r t l n

ng

i

dân phát tri n s n xu t nông lâm nghi p, nó s góp ph n không nh vào vi c
gi i quy t vi c làm và nâng cao thu nh p cho ng
V i

c i mv

c a xã Cát Th nh
*

t

a hình và c c u di n tích

c chia ra làm 02 lo i

i: Ch y u là

l n di n tích.

i dân.

t Feralitich

c i m c a lo i

t ai nh trên,

t ai

t chính sau:
vàng, là nhóm

t này là hàm l

ng mùn và

t chi m ph n
m th p, có

tính chua nh . Thích h p v i phát tri n cây công nghi p, cây n qu và tr ng
r ng và phát tri n
*Nhóm

ng c ch n nuôi

i gia súc.

t d c t : Phân b r i rác

ph n c gi i thô, l n s i á, nghèo mùn,
thâm canh cây l

các thung l ng, ven su i, thành
m trung bình, có kh n ng c i t o

ng th c, cây th c ph m và cây công nghi p ng n ngày.

* Hi n tr ng s d ng

t


B ng 2.2: Hi n tr ng s d ng
STT

Các lo i hình s d ng

Di n tích( ha)

T tr ng(%)

t t nhiên

16912,28

100

t nông lâm nghi p

15883,13

93,91

T ng di n tích
1

t

t

1.1

t lâm nghi p

13615,4

80,5

1.1.1

t r ng t nhiên phòng h

2631,4

15,56

1.1.2

t r ng s n xu t

10984

64,95

1.2

t nông nghi p

2261,63

13,37

1.3

t nuôi tr ng th y s n

6,1

0.04

160,6

0,95

35,5

0,21

15,52

0,0918

2

t phi nông nghi p

2.1

t

2.2

t ngh a trang, ngh a

2.3

t chuyên d ng

0,16

0,000946

2.4

t phi nông nghi p khác

70,54

0,4171

3

a

t ch a s d ng

868,54

5,14

(Ngu n UBND xã Cát Th nh n m 2014)
Di n tích

t lâm nghi p chi m r t l n trong t ng di n tích t nhiên c a

toàn xã v i 13615,4 ha chi m 80,5 %, ây là ti m n ng r t l n

ng

i dân

phát tri n s n xu t lâm nghi p, nó s góp ph n không nh vào vi c gi i quy t
vi c làm và nâng cao thu nh p cho ng

i dân. Tài nguyên r ng t nhiên c a

xã r t phong phú và a d ng song hi n nay di n tích r ng t nhiên ang b thu
h p do tình tr ng phá r ng v n di n ra.
Di n tích
813,37%

t nông nghi p c a toàn xã l i th p 2261,63 ha chi m

t khá b ng ph ng do ó thu n l i cho vi c tr ng cây l

nh : Lúa, ngô, s n… Di n tích

tv

các loài cây n qu và tr ng rau n.

n nhà ch y u là v

nt p

ng th c
c tr ng


Di n tích
y u là

t

n ng

t ch a s d ng còn khá l n 868,54 ha chi m 5,%,14 ch

i, núi á song nó c ng cho th y vi c khai thác và s d ng ti m

t ai ch a hi u qu , trong th i gian t i c n có các bi n pháp s d ng

t có hi u qu và b n v ng thông qua các ch

ng trình, k ho ch tr ng r ng,

khoanh nuôi tái sinh ph c h i r ng.
2.4.1.6.

c i m tài nguyên n

c

Ngu n n c ph c v cho s n xu t và

i s ng c a nhân dân trong xã

c

khai thác t hai ngu n là n c m t và n c ng m, tr l ng n c khá d i dào.
- Ngu n n

c m t:

ây là ngu n n

c chính ph c v cho s n xu t và

i s ng c a nhân dân trong xã có hai dòng su i chính là su i Lao và su i Phà
ch y qua, cùng v i m t h th ng các khe su i nh khá dày

c nh khe K n,

khe C ng, khe R a,...
- Ngu n n
l

ng n

c ng m: Hi n t i ch a có s li u i u tra chính v tr

c ng m trên

a bàn xã, song qua i u tra, kh o sát s b

khu v c ng

i dân ã ào gi ng và s d ng n

ho t, ch t l

ng n

c h n ch và

th y m c

ch a n

Do
u,

c ng m ph c v cho sinh

c t t, không mùi. Tuy nhiên do

n ng gi n

t ng sâu, theo c u trúc

m ts

a hình cao nên kh

a ch t c a toàn vùng cho

c ng m không nhi u.

a hình cao và chia c t nên h th ng su i và ngòi phân b không

d c l n, m t n

c th p h n so v i m t

t canh tác và các i m dân

c . Do v y kh n ng khai thác cho nhu c u sinh ho t và s n xu t c a nhân
dân còn r t h n ch ,

c bi t là vào mùa khô.

- Di n tích m t n
2.4.1.7.

c nuôi tr ng thu s n là 6,01 ha

c i m tài nguyên r ng

Di n tích

t lâm nghi p c a xã là 13.615,4 ha. Trong ó

xu t là 11.126,5 ha chi m 81,7%,
che ph r ng

phú, gi và t o môi tr

t r ng tái s n

t r ng phòng h là 2488 ha chi m 18,3%. .

t 70%, r ng có th m th c v t a d ng và phong
ng c nh quan trong s ch, phát tri n ngh r ng còn là

ti m n ng và th m nh c a xã trong vi c phát tri n kinh t h gia ình.