Nghiên cứu một số đặc điểm lâm học loài Nghiến (Excentrodendron tonkinensis) tại khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang tỉnh Tuyên Quang (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG
I H C NÔNG LÂM
----------------------------

QUAN V N VI N
“NGHIÊN C U M T S

C I M LÂM H C LOÀI NGHI N

(EXCENTRODENDRON TONKINENESIS) T I KHU B O T N
THIÊN NHIÊN NA HANG T NH TUYÊN QUANG”

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
L p
Khóa h c
Gi ng viên h ng d n

IH C

: Chính quy
: Qu n lý tài nguyên r ng
: Lâm nghi p
: K43 - QLTNR - N02
: 2011 - 2015

: ThS. Tr n Th H ng Giang
TS. H Ng c S n

Thái Nguyên, n m 2015


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG
I H C NÔNG LÂM
----------------------------

QUAN V N VI N
“NGHIÊN C U M T S

C I M LÂM H C LOÀI NGHI N

(EXCENTRODENDRON TONKINENESIS) T I KHU B O T N
THIÊN NHIÊN NA HANG T NH TUYÊN QUANG”

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
L p
Khóa h c
Gi ng viên h ng d n

IH C

: Chính quy
: Qu n lý tài nguyên r ng
: Lâm nghi p
: K43 - QLTNR - N02
: 2011 - 2015
: ThS. Tr n Th H ng Giang
TS. H Ng c S n

Thái Nguyên, n m 2015


i

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u khoa h c c a riêng tôi,
công trình

c th c hi n trong th i gian t tháng 1 t i tháng 6 n m 2015.

Các k t qu và s li u trình bày trong khóa lu n là trung th c.

Thái nguyên, ngày tháng n m 2013
Xác nh n c a GV h

Th.S. Tr n Th H

ng d n

Ng

ng Giang

i vi t cam oan

Quan V n Vi n

Xác nh n c a giáo viên ch m ph n bi n
Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên ã s a sai sót
sau khi h i

ng ch m yêu c u.

(ký, ghi rõ h tên)


ii

L I NÓI
Trong su t 4 n m

U

c h c t p t i tr

ng

i h c Nông Lâm Thái

Nguyên b n thân tôi c ng nh bao b n sinh viên khác

c s quan tâm d y

b o c a th y cô giáo.
cs
Lâm Nghi p tr

ng ý c a Ban giám hi u nhà tr
ng

“Nghiên c u m t s

ng và Ban ch nhi m khoa

i H c Nông Lâm Thái Nguyên, tôi th c hi n

tài

c i m lâm h c loài Nghi n (Excentrodendron

tonkinensis) t i khu b o t n thiên nhiên Na Hang t nh Tuyên Quang”.
Trong quá trình th c hi n

tài tôi ã nh n

c s giúp

th y cô giáo trong khoa Lâm nghi p, nh t là giáo viên h
H

ng d n Tr n Th

ng Giang, H Ng c S n, cán b h t ki m lâm R ng

c d ng Huy n Na

Hang, tr m ki m lâm S n Phú, và cán b , nhân viên tu n r ng, ng
S n phú,

ã giúp

tôi trong quá trình th c hi n

chân thành c m n s giúp
hoàn thành

c a các

i dân xã

tài. Nhân d p này tôi

quý báu ó.

tài này không th không nói

nhi u m t c a b n bè và ng

ns

ng viên, giúp

i thân trong gia ình.

Trong su t quá trình th c t p, m c dù tôi ã c g ng h t s c nh ng do
kinh nghi m c ng nh trình

c a b n thân còn h n ch . Vì v y

tránh kh i nh ng thi u sót. Tôi r t mong nh n
ki n c a th y cô giáo và các b n

tài không

c s ch b o, óng góp ý

tài hoàn thi n h n.

Tôi xin trân tr ng c m n !

Thái nguyên, tháng 6 n m 2015
Sinh viên

Quan V n Vi n


iii

DANH M C B NG

B ng 2.1. Di n tích và tr l

ng các lo i r ng .........................................................18

B ng 2.2. Hi n tr ng s d ng
B ng 2.3 Hi n tr ng r ng

t lâm nghi p ...........................................................19

c d ng ..........................................................................20

B ng 2.4. Hi n tr ng r ng phòng h .........................................................................21
B ng 4.1: Kích th

c cây Nghi n t i Khu b o t n thiên nhiên Na Hang .................30

B ng 4.2: K t qu

o kích th

c lá cây Nghi n .......................................................31

B ng 4.3:

c i m ra hoa, k t qu c a loài trong th i gian t tháng 1 - 5 .............32

B ng 4.4:

c i m v nhi t

B ng 4.5: K t qu

và l

ng m a n i có cây Nghi n phân b ............32

i u tra mô t ph u di n

t khu v c nghiên c u .......................33

B ng 4.6: C u trúc t thành t ng cây g n i có Nghi n phân b .............................34
B ng 4.7: M t

t ng cây g c a lâm ph n và Nghi n ...........................................36

B ng 4.8: Thành ph n loài cây g

i kèm v i Nghi n

B ng 4.9: Thành ph n loài cây b i, th m t
B ng 4.10:

c i mv

các OTC ...........................38

i n i Nghi n phân b .........................39

tàn che c a t ng cây g

n i có Nghi n phân b ..............................................................................................40
B ng 4.11. Phi u i u tra tác

ng c a con ng

i và v t nuôi .................................41


iv

DANH M C CÁC KÍ HI U VÀ CH

TT

Vi t t t

VI T T T

Ngh a

y

1

D1.3

ng kính ngang ng c

2

Ha

Hecta

3

Hvn

Chi u cao vút ng n

4

KBTTN

Khu b o t n thiên nhiên

5

N

S cây

6

ODB

Ô d ng b n

7

OTC

Ô tiêu chu n

8

QXTV

Qu n xã th c v t

9

TB

Trung bình

10

TT

Th t

11

T

T t


v

M CL C

Ph n 1. M

U ........................................................................................................1

1.1.

............................................................................................................1

tv n

1.2. M c tiêu nghiên c u.............................................................................................2
1.3. Ý ngh a khoa h c c a

tài .................................................................................3

Ph n 2. T NG QUAN V V N

NGHIÊN C U ................................................4

2.1 Trên th gi i ..........................................................................................................4
2.2.

Vi t Nam .........................................................................................................6

2.3. T ng quan khu v c nghiên c u ............................................................................9
2.3.1. i u ki n t nhiên .............................................................................................9
2.3.2. i u ki n dân sinh,kinh t - xã h i khu v c nghiên c u ................................15

2.3.3. Hi n tr ng tài nguyên r ng .............................................................................18
2.4. Nh n xét, ánh giá thu n l i, khó kh n c a i u ki n t nhiên kinh t - xã h i
t i b o t n loài cây Nghi n. ......................................................................................21
Ph n 3.

IT

3.1.

ng nghiên c u.........................................................................................23

it

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ............23

3.2. N i dung nghiên c u ..........................................................................................23
3.3. Ph m vi nghiên c u ............................................................................................23
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u....................................................................................24

3.4.1. Ph

ng pháp nghiên c u chung ......................................................................24

3.4.2. Ph

ng pháp i u tra c th ............................................................................24

3.4.3. Ph

ng pháp n i nghi p .................................................................................28

Ph n 4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ...........................................30
4.1.

c i m hình thái loài cây nghi n:...................................................................30

41.1.

c i m v phân lo i c a loài trong h th ng phân lo i ................................30

4.1.3.

c i m ra hoa, k t qu trong th i gian nghiên c u .....................................31

4.2.
4.2.1.

c i m khí h u và
c i m

a hình n i có loài nghi n phân b .................................32

a hình ...........................................................................................32


vi

4.2.2.

c i m khí h u n i có Nghi n phân b .......................................................32

4.2.3.

c i m

4.3.

t ai n i có Nghi n phân b ........................................................33

c i m c u trúc qu n xã th c v t r ng n i có loài nghi n phân b t nhiên t i

khu b o t n Na Hang.................................................................................................33
4.3.1. C u trúc t thành t ng cây g ..........................................................................34
4.3.2. C u trúc t ng th ............................................................................................35
4.3.3. C u trúc m t

t ng cây g c a lâm ph n và Nghi n....................................36

4.3.4. Thành ph n loài i kèm v i Nghi n ................................................................37
4.4.

xu t m t s gi i pháp b o t n và phát tri n loài cây Nghi n t i khu b o t n

Na Hang.....................................................................................................................40
Ph n 5 K T LU N, T N T I, KHUY N NGH ..................................................44
5.1. K t lu n ..............................................................................................................44

5.2. Khuy n ngh .......................................................................................................46


1

Ph n 1.
M
1.1.

U

tv n
R ng là y u t c b n c a môi tr

ng, gi vai trò quan tr ng trong vi c

phòng h , duy trì cân b ng sinh thái, b o v
gen, ph c v nhu c u c a con ng

a d ng sinh h c, b o t n ngu n

i. Tuy nhiên r ng trên th gi i c ng nh

Vi t Nam ang b suy thoái nghiêm tr ng. Theo s li u c a Maurand (1943),
t ng di n tích r ng c a Vi t Nam là 14.3 tri u ha, n u em so sánh v i s li u
c a Vi n i u tra quy ho ch r ng n m 1992-1993 là 9.3 tri u ha thì sau 50
n m tài nguyên r ng c a n

c ta gi m 5 tri u ha (trung bình 100000 ha/n m).

R ng b gi m sút nhanh chóng c v s l
quý hi m có giá tr

ng và ch t l

ng. Nhi u loài cây

ã b bi n m t, nhi u khu r ng l n ã b chia c t thành

nhi u m ng nh hay b khai thác quá m c làm m t c u trúc r ng.
KBTTN Na Hang

c thành l p theo quy t

nh s 274/UB-Q

ngày

09/5/1994 c a U ban nhân dân t nh Tuyên Quang v vi c thành l p Khu b o
t n thiên nhiên. Khu b o t n nhiên nhiên Na Hang n m trên
Khâu Tinh, Côn Lôn, S n Phú, Thanh T

a bàn 4 xã

ng huy n Na Hang t nh Tuyên

Quang V i di n tích là 22.401,5 ha.
KBTTN Na Hang còn kho ng 68% di n tích là r ng m nhi t
còn

tình tr ng nguyên sinh ho c ch thay

ng

i chút ít b i s tác

iv n

ng c a con

i. Trong ó có kho ng 70% là r ng trên núi á vôi, tuy nhiên còn có nh ng

vùng r ng th
nh

ng xanh còn l i trên các ai th p (Cox 1994). Cho

n nay ã xác

c trên 2.000 loài th c v t (McNab et al. 2000), trong ó có nhi u loài

c ghi trong Sách

Vi t Nam (Anon. 1996) nh

Trai (Garcinia

fragraeoides), Mun (Diospyrus mollis), Nghi n (Excentrodendron tonkinensis),

2

inh (Markhamia stipulata), Thông tre (Podocarpus neriifolius), Hoàng àn,
Tr m gió theo Hill và Hallam (1997).
Nghi n (Excentrodendron tonkinense) là m t cây thu c h

ay

(Tiliaceae) phân b và m c trên các núi á vôi thu c các t nh phía B c nh :
Cao B ng, Tuyên Quang, L ng S n, Hòa Bình, S n La ây là loài cây quý hi m
thu c nhóm s nguy c p (V). G màu nâu
công ch bi n dùng

, n ng r n, không m i m t, d gia

xây d ng các công trình l n. Tuy nhiên vi c m r ng,

gây tr ng loài cây này trên quy mô l n còn h n ch do thi u thông tin nh
nghiên c u v

c i m c u trúc và các quy lu t k t c u lâm ph n t nhiên

KBTTN Na Hang, t nh Tuyên Quang, Là n i phân b t nhiên c a loài
Nghi n. Tuy nhiên chúng th

ng phân b r i rác v i s l

vi c khai thác trái phép c a ng
lâm t c không ki m soát

i dân

a ph

c làm cho s n l

ng không nhi u do

ng ph c v
ng, ch t l

i s ng và c a
ng cây ã b t

u

có s suy gi m. Do v y vi c ph c h i và phát tri n Nghi n là r t c n thi t.
gi i quy t m t ph n nh ng t n t i trên, tôi ch n

tài: “Nghiên c u m t s

c i m lâm h c loài Nghi n (Excentrodendron tonkinensis) t i khu b o
t n thiên nhiên Na Hang t nh Tuyên Quang”. Nh m góp ph n nâng cao
hi u bi t,

xu t nh ng h

ng b o t n loài nghi n t i KBTTN Na Hang t nh

tuyên Quang.

1.2. M c tiêu nghiên c u
M c tiêu c th
Xác

nh

c nh ng

c i m c b n v hình thái và v t h u c a

loài Nghi n.
Xác

nh m t s

c i m sinh thái và phân b ,

c i m tái sinh c a

loài Nghi n t i khu v c nghiên c u.
B

c

u

KBTTN Na Hang.

xu t các gi i pháp b o t n và phát tri n loài cây này

3

1.3. Ý ngh a khoa h c c a

tài

V m t khoa h c: b xung các thông tin khoa h c và là c s khoa
h c cho các nhà qu n lý b o t n
V

m t th c ti n: c

s

th c hi n nghiên c u loài Nghi n

(Excentrodendron tonkinensis) làm c s b o t n loài và giám sát a d ng sinh
h c t i KBTTN Na Hang, t nh Tuyên Quang.


4

Ph n 2
T NG QUAN V V N

NGHIÊN C U

2.1 Trên th gi i
Các chuyên gia sinh thái h c ã kh ng

th c v t r ng có s bi n
i, r ng cây và con ng
r ng

c con ng

nh: R ng là m t h sinh thái,

ng c v ch t và l

ng khi y u t ngo i c nh thay

i có quan h m t thi t v i nhau. Chính vì l

ó, cây

i quan sát, xem xét. E.p.Odum (1978) [19] ã phân chia

ra sinh thái h c cá th và sinh thái h c qu n th . Sinh thái h c cá th nghiên
c u t ng cá th sinh v t ho c t ng loài, trong ó chu kì s ng và t p tính c ng
nh kh n ng thích nghi v i môi tr

ng

quan h gi a các y u t sinh thái và sinh tr
ph

ng pháp toán h c th

quy lu t t

ng

c

c bi t chú ý. Ngoài ra m i

ng có th

nh l

ng b ng các

c g i là mô ph ng, ph n ánh các

c i m,

ng quan ph c t p trong t nhiên.

* Nghiên c u v c u trúc r ng
C u trúc r ng là m t khái ni m dùng

ch quy lu t s p x p t h p c a

các thành ph n c u t o nên qu n xã th c v t theo không gian và th i gian
(Phùng Ng c Lan, 1986) [9] C u trúc r ng bao g m c u trúc sinh thái, c u
trúc hình thái và c u trúc tu i.
- V c s sinh thái c a c u trúc r ng:
R ng t nhiên là m t h sinh thái c c k ph c t p bao g m nhi u thành
ph n v i các quy lu t s p x p khác nhau trong không gian và th i gian. Trong

nghiên c u c u trúc r ng ng

i ta chia thành ba d ng c u trúc là c u trúc sinh

thái, c u trúc không gian và c u trúc th i gian. C u trúc c a l p th m th c v t
là k t qu c a quá trình ch n l c t nhiên, là s n ph m c a quá trình

u tranh

sinh t n gi a th c v t v i th c v t và gi a th c v t v i hoàn c nh s ng. Trên
quan i m sinh thái thì c u trúc r ng chính là hình th c bên ngoài ph n ánh
n i dung bên trong c a h sinh thái r ng.


5

Baur G.N (1976) [18] ã nghiên c u các v n

v c s sinh thái h c

nói chung và v c s thái h c trong kinh doanh r ng m a nói riêng, trong ó
ã i sâu nghiên c u các nhân t c u trúc r ng, các ki u x lý v m t lâm sinh
áp d ng cho r ng m a t nhiên. T

ó tác gi này ã

h t s c phong phú v các nguyên lý tác
r ng c b n là

u tu i, r ng không

a ra nh ng t ng k t

ng x lý lâm sinh nh m em l i

u tu i và các ph

ng th c x lý c i

thi n r ng m a.
Odum E.P (1971) [19] ã hoàn ch nh h c thuy t v h sinh thái trên c
s thu t ng h sinh thái (ecosystem) c a Tansley A.P, n m 1935. Khái ni m
h sinh thái

c làm sáng t là c s

nghiên c u các nhân t c u trúc trên

quan i m sinh thái h c.
- V mô t hình thái c u trúc r ng:
Richards P.W (1952) [20] ã phân bi t t thành th c v t c a r ng m a
thành hai lo i r ng m a h n h p có t thành loài cây ph c t p và r ng m a
n u có t thành loài cây

n gi n, trong nh ng l p

a

c bi t thì r ng m a

n u ch bao g m m t vài loài cây. C ng theo tác gi này thì r ng m a
th

ng có nhi u t ng (th

Trong r ng m a nhi t
nhi u loài cây leo

ng có 3 t ng, tr t ng cây b i và t ng cây thân c ).
i, ngoài cây g l n, cây b i và các loài thân c còn có

hình dáng và kích th

c, cùng nhi u th c v t ph sinh

trên thân ho c cành cây.
Kraft (1884) l n

u tiên

a ra h th ng phân c p cây r ng, ông chia

cây r ng trong m t lâm ph n thành 5 c p d a vào kh n ng sinh tr
th

c và ch t l

ng c a cây r ng. Phân c p c a Kraft ph n ánh

án phân c p cây r ng cho r ng nhi t

i t nhiên mà

ng, kích
c ph

c ch p nh n r ng rãi.

Sampion Gripfit (1984), khi nghiên c u r ng t nhiên n

và r ng m nhi t

i Tây Phi có ki n ngh phân c p cây r ng thành 5 c p c ng d a vào kích th
và ch t l

ng cây r ng, Richards (1952) phân r ng

vào chi u cao cây r ng L

ng Th Anh (2007) [1].

ng

c

Nigeria thành 6 t ng d a


6

Nh v y, h u h t các tác gi khi nghiên c u v t ng th th
nh ng nh n xét mang tính

a ra

nh tính, vi c phân chia t ng th theo chi u cao

mang tính c gi i nên ch a ph n ánh
nhiên nhi t

ng

c s phân t ng ph c t p c a r ng t

i.

Hi n nay ch a có các nghiên c u c th v

c i m lâm h c c a

cây Nghi n
2.2.

Vi t Nam
Khi nghiên c u v th m th c v t

Vi t Nam, Thái V n Tr ng (1978)

[17] ã nh n m nh t i ý ngh a c a i u ki n ngo i c nh
tri n cây tái sinh. Tr n Ng Ph

nhi t

i m a mùa lá r ng th

ng c a con ng

n các giai o n phát

ng (1970) [11] khi nghiên c u v ki u r ng
ng xanh ã có nh n xét “r ng t nhiên d

i khai thác ho c làm n

k t qu cu i cùng là s hình thành

i tác

ng r y, l p i l p l i nhi u l n thì

t tr ng,

i núi tr c. N u chúng ta

th m

th c v t hoang dã t nó phát tri n l i, thì sau m t th i gian dài tr ng cây b i,
tr ng c chuy n d n lên nh ng d ng th c bì cao h n, thông qua quá trình tái
sinh t nhiên và cu i cùng r ng có th ph c h i d
r ng ban

i d ng g n gi ng tr ng thái

u”.

* Nghiên c u c u trúc r ng:
Trong vòng vài ch c n m qua, nghiên c u v c u trúc r ng là m t trong
nh ng n i dung quan tr ng nh m

xu t các gi i pháp k t thúc phù h p. Thái

V n Tr ng (1978) [17], Tr n Ng Ph
c u trúc sinh thái
Tr n Ng Ph

ng (1970) [11] c ng ã nghiên c u

làm c n c phân lo i th m th c v t r ng Vi t Nam.
ng (1970) [11] ã ch nh ng

c i m c u trúc c a các

th m th c v t r ng mi n B c Vi t Nam trên c s k t qu
v tình hình r ng mi n B c Vi t Nam 1961
tiên

i u tra t ng quát

n 1965. Nhân t c u trúc

u

c nghiên c u là t thành và thông qua ó m t s quy lu t phát tri n

c a các h sinh thái r ng

c phát hi n và ng d ng vào th c ti n s n xu t.


7

Khi nghiên c u ki u r ng kín th

ng xanh m a m nhi t

Thái V n Tr ng (1963, 1970, 1978) ã
v

n

i tán (A3), t ng cây b i (B)

ng Th Anh (2007) [1]. Thái V n Tr ng ã v n d ng

và c i ti n, b sung ph

ng pháp bi u

m tc t

ng c a Davit – Risa

nghiên c u c u trúc r ng Vi t Nam, trong ó t ng cây b i và th m t
v phóng
th

i

c

i v i t l nh h n và có ghi ký hi u thành ph n loài cây c a qu n

i v i nh ng

lý,

c ta

a ra mô hình c u trúc t ng nh : t ng

t tán (A1), t ng u th sinh thái (A2), t ng d

và t ng c quy t (C) L

i

c tr ng sinh thái và v t h u cùng bi u

khí h u, v trí

a hình. Bên c nh ó, tác gi này còn d a vào 4 tiêu chu n

a

phân chia

ki u th m th c v t r ng Vi t Nam, ó là d ng s ng u th c a nh ng th c v t
trong t ng cây lâp qu n,

tàn che c a t ng u th sinh thái, hình thái sinh thái

c a nó và tr ng mùa c a tán lá. V i nh ng quan i m trên Thái V n Tr ng ã
phân chia th m th c v t r ng Vi t Nam thành 14 ki u. Nh v y, các nhân t
c u trúc r ng

c v n d ng tri t

trong phân lo i r ng theo quan i m sinh

thái phát sinh qu n th .
V

ình Ph

ng, ào Công Khanh th nghi m ô nghiên c u m t s quy

lu t c u trúc, sinh tr

ng ph c v

i u ch r ng lá r ng, h n lo i th

Kon Hà N ng – Gia Lai cho r ng a s loài cây có c u trúc
chi u cao gi ng v i c u trúc t
loài c ng có nh ng bi n
V nghiên c u
ng kính

ng ng c a lâm ph n,

ng xanh

ng kính và

ng th i c u trúc c a

ng.

nh l

ng c u trúc r ng thì vi c mô hình hóa c u trúc

c nhi u ng

i quan tâm nghiên c u và bi u di n chúng theo

các d ng hàm phân b xác su t khác nhau, n i b t là các công trình c a các
tác gi sau:

ng S Hi n (1974) dùng làm Meyer và h

n n phân b th c nghi m s cây theo c
c s cho vi c l p bi u

thon cây

ng cong Poisson

ng kính cho r ng t nhiên làm
ng

Vi t Nam. Nguy n H i Tu t

(1982, 1986) ã s d ng hàm phân b gi m, phân b kho ng cách

bi u


8

di n c u trúc r ng th sinh và áp d ng quá trình Poisson vào nghiên c u c u
trúc qu n th r ng, Tr n V n Con (1991) ã áp d ng hàm Weibull
ph ng c u trúc
hàm Weibull

ng kính cho r ng kh p

mô

kl k, Lê Sáu (1996) ã s d ng

mô ph ng các quy lu t phân b

ng kính, chi u cao t i khu

v c Kon Hà N ng, Tây Nguyên, Bùi V n Chúc (1996) ã nghiên c u c u trúc
r ng phòng h

u ngu n Lâm tr

ng Sông

à

các tr ng thái r ng IIa,

IIIa1 và r ng tr ng, làm c s cho vi c l a ch n loài cây (d n theo Nguy n
ng C

ng (2011) [4]).

Nhìn chung, các c u trúc nghiên c u v c u trúc r ng g n ây th
thiên v vi c mô hình hóa các quy lu t k t c u lâm ph n và vi c
bi n pháp k thu t tác
nên ch a th c s
xu t

ng vào r ng th

ng ít

c p

ng

xu t các

n các y u t sinh thái

áp ng m c tiêu kinh doanh r ng n

nh lâu dài. Mu n

c các bi n pháp k thu t lâm sinh chính xác, òi h i ph i nghiên c u

c u trúc r ng m t cách
thái h c, lâm h c và s n l
* Nghiên c u

y

và ph i

ng trên quan i m t ng h p v sinh

ng.

c i m lâm h c c a cây r ng:

c i m lâm h c c a các loài cây b n
c u nhi u, m t s k t qu nghiên c u v

a

n

c ta ch a

c i m lâm h c th

c nghiên
ng

c

c p trong các báo cáo khoa h c và m t ph n công b trong các t p chí nh :
Nghiên c u

c i m sinh lý, sinh thái c a cây Hu nh (Tarrietia Javanica Bl)

và cây Gi i Xanh (Michelia Medioris Dandy) làm c s xây d ng các bi n
pháp k thu t gây tr ng c a Hoàng Xuân Tý và V
sinh thái môi tr

c Minh – Trung tâm

ng (tài li u h i ngh khoa h c công ngh lâm nghi p n m

2005) [14]. Nghiên c u

c i m sinh lý, sinh thái c a cây Camelia hoa vàng

t iv

oc aH

n qu c gia Tam

ình Ti n (2002) [15]..

Các công tình nghiên c u riêng v cây Nghi n ch a nhi u, ph n l n các
tác gi m i ch nghiên c u v l nh v c phân lo i mô t phát hi n, giám
tên loài cây Nghi n.

nh


9

Nh v y cho
và ch a t

n nay các công trình nghiên c u v cây Nghi n ch a nhi u

ng x ng v i giá tr c a nó. Tuy nghiên nh ng công trình ã

nghiên c u này là c s

xác

nh n i dung nghiên c u c a

tài này.

2.3. T ng quan khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên
2.3.1.1. V trí

a lý

KBTTN Na Hang là m t khu b o t n thiên nhiên
Quy t

nh 274/UB-Q

ngày 9 tháng 5 n m 1994 c a U ban nhân dân t nh

Tuyên Quang. N m trên
T

c thành l p theo

a bàn các xã Khâu Tinh, Côn Lôn, S n Phú, Thanh

ng c a huy n Na Hang t nh Tuyên Quang và có t a
: 22°16’ – 22°31’ v

a lý nh sau:T a

B c; 105°22’ – 105°29’ kinh

ông Di n tích:

22.401,5 ha.
- Phía B c giáp các xã Sinh Long, Th

ng Nông, Yên Hoa.

- Phía Nam giáp các xã Yên L p, Hùng M , Phúc S n (huy n Chiêm
Hoá).
- Phía Tây giáp các xã
- Phía

ông giáp các xã

Yên Th nh (huy n Ch
2.3.1.2.

c Xuân, Th

ng Lâm, Trùng Khánh, N ng Kh .

à V (huy n Na Hang), Xuân L c, B n Thi,

n, t nh B c C n).

a hình

KBTTN Na Hang có

a hình d c, v i các dãy núi á vôi hi m tr và

các bãi phù sa xâm l n trong thung l ng d c theo hai con sông, v i các h
th ng hang

ng r ng kh p. Ph n l n di n tích khu b o t n có

kho ng 300m

n 800 m. Cao nh t phân khu Tát K là

Nioung, cao 1067 m, còn g i là

nh Khau Tép. Trong khi ó

cao trong

nh núi Loung
B n Bung cao

nh t là núi Pia Cao, cao 980 m.
Nhìn chung, a hình trong khu v c th hi n nh ng ki u chính nh sau:
*

a hình vùng núi á: Các dãy núi á tr i dài trên h u h t các

bàn trong huy n v i
60° v i

cao thay

d c trên 20°. T i nhi u n i núi á còn có
i t 300 – 500 m. Kh i núi á vôi Kim H

a

d ct i
c ánh


10

giá là lo i

a hình caxto tr v i nh ng

nh á tai mèo, vách

ng, v c sâu,

nhi u sông su i ch y ng m vô cùng nguy hi m.
*

t: Phân b

a hình vùng núi

h u h t các xã trong huy n, g m

các dãy núi kéo dài 10ien ti p nhau, có

cao thay

hình vùng này r t ph c t p, h u h t các dãy núi
m c ma, bi n ch t, tr m tích, có

nh nh n,

i t 300 – 700 m.

a

c hình thành trên các kh i
d c l n. Xen gi a các dãy núi

ch y d c theo các sông su i l n có các thung l ng nh h p d ng liên máng
h uh t ã

c khai thác

a hình d

tr ng lúa màu.

i 300m chi m 30%; 300m

n 800m chi m 60%; trên

900m chi m 10%.
2.3.1.3.

c i m khí h u

Khí h u
Nhi t

dao

KBTTN Na Hang mang tính ch t c a khí h u vùng núi cao.
ng l n gi a mùa hè và mùa ông. Mùa ông nhi t

bình 15 – 200C, mùa hè nhi t

lên

trung

n 280C ho c có th h n; mùa Hè có gió

ông Nam, Tây Nam kéo dài t tháng 5 - tháng 10, mùa

ông có gió mùa

ông B c kéo dài t tháng 11 - tháng 4 n m sau. Hàng n m, vùng núi cao
th

ng xu t hi n s

85%. Nhi t
Nhi t

ng mu i và b ng giá,

m không khí trung bình là

trung bình n m: 220– 240C; nhi t

th p nh t: 40C, có n m nhi t

cao nh t: 350- 380C;

xu ng t i 10C.

Na Hang mang tính ch t c a khí h u vùng núi cao. Nhi t
ng l n gi a mùa hè và mùa ông. Mùa ông nhi t
200C, mùa hè nhi t

lên

n 280C ho c có th h n.L

200 mm .Mùa khô/mùa m a: Mùa m a (t tháng 4
(tháng 10

n tháng 3 n m sau). Nhi t

dao

trung bình 15 —
ng m a trung bình:

n tháng 9) và mùa khô

trung bình: 200C (100C – 300C).

m trung bình: 85%.
2.3.1.4.Th y v n
c i m th y v n
KBTTN Na Hang có hai h th ng sông chính trong khu b o t n. Sông
N ng ch y v phía nam qua khu Tát K , sau ó

vào sông Gâm làm thành


11

ranh gi i phía tây c a phân khu b o v nghiêm ng t tr
nam và g p sông Lô. Khu b o t n

c khi ch y v phía

c xen k b i nhi u sông, su i,

c bi t

là sông Gâm b t ngu n t phía tây b c và sông N ng b t ngu n t phía ông
b c, phân cách phân khu Tát K và B n Bung. H th ng sông ngòi ch

m c

trung bình, có hai con sông l n ch y qua là sông Gâm (phía Tây Tát K ) và sông

N ng (phía ông Na Hang). Khu b o t n có nhi m v quan tr ng v b o v
u ngu n c a 2 con sông này, cùng các nhánh c a chúng. Sông N ng (hi n
b ng p l do xây d ng

p thu

i n và t o thành h ) chia Khu b o t n thành

2 khu v c, còn sông Gâm phía trên

p tr thành h và t o thành ranh gi i

phía Tây c a Khu b o t n. Các vùng ng p l c a c hai sông này t o thành l
c t ngang vùng núi Pác T

phía Tây b

p. D

i

p sông Gâm ch y v

phía Nam và g p sông Lô.
2.3.1.5. a ch t,th nh

ng

Khu b o t n g m 5 lo i
th p, t ng

t có nhi u mùn.

m ng, có nhi u mùn.
t dày, có nhi u mùn.

t chính:

t feralit màu vàng

t feralit màu

t feralit màu vàng

trên núi

vàng trên núi cao, t ng
trên s

n

t

i và chân núi, t ng

t feralit màu s m chân núi á vôi.

t phù sa, t ng

t dày có nhi u mùn

2.3.1.6. R ng và th c v t r ng khu b o t n
R ng trên núi á vôi chi m m t di n tích nh , n m r i rác trong khu
v c VQG trên các
ki u này th
u th

nh núi á vôi cao, d c, hi m tr . H sinh thái r ng thu c

ng có hai t ng cây chính, t ng trên th

trong các qu n xã th c v t

tonkinensis) và m t s loài i kèm theo nh

ng không liên t c. Loài

ây là Nghi n (Excentrodendron
inh (Markhamia pierrei), Trai lý

(Garcinia fragraeoides), Dâu da xoan (Allospondias lakonensis), Thung
(Tetrameles nudiflora), Trám mao (Garuga florileunola var), Lát hoa
(Chukrasia tabularis), Lòng mang (Pterospermum heterophyllum),...
T ng d

i là nh ng qu n xã th c v t mà các loài

(Taxotrophis ilicifolia), M y tèo (Dimerocarpus brenieri),

u th là ô rô
n ba lá (Vitex

12

sp.),

i phong t (Hydnocarpus hainanensis)... Cây r ng th

kính trung bình 50cm và cao trên 20m. M t
lo i r ng này là cây th
40cm-50cm và

ng có

ng

c i m n i b t v c u trúc c a

ng phân b t p trung

các c p

ng kính l n h n

các c p kính nh h n 15cm. Trong các h sinh thái r ng lo i

này cây b i, dây leo và th m t
R ng trên núi

i phân b th a th t, không phát tri n.

t l n á: Lo i r ng này chi m m t di n tích không l n

l m trong khu v c. Thành ph n loài ch y u

ây là Phay s ng (Duabanga

sonneratioides), S u (Dracontomelum duperreanum), Dâu (Morus australis),
S u (Celtis sinensis), Nóng (Saurauja tristyla),...
cây r ng cao trên 20m,
ng nh ng

nh ng n i ít b tác

ng kính trung bình t i 60cm.

ang ph c h i tr

l i th

ng

nh ng n i ã b tác

ng g p S u, Tiêng (Eriolaena

malvacea), Núc nác (Oroxylon indicum), Nh c (Polyalthia sp.)...
R ng trên

i và núi th p n m trên nh ng thung l ng xen k v i các

dãy núi á vôi. Th m th c

ây khi ch a b tàn phá có nhi u cá th to l n

h n trên núi á vôi, v i chi u cao trung bình trên 20m,
50 -70 cm. Th

ng g p hai lo i

ng kính bình quân

u h p là D

(Castanopsis) – De

(Cinnamomum) - Dâu (Morus australis) - Lát (Chukrasia tabularis)... m c
trên các thung l ng

cao 600 - 800 m và u h p Lát (Chukrasia tabularis) -

inh th i (Fernandoa brilletii) - Dâu (Morus australis) - De (Cinnamomum) D (Castanopsis) - Thung (Tetrameles nudiflora)... m c

các thung l ng trên

cao 200 - 300 m.
R ng tre n a: Các loài tre n a i n hình

khu v c nh v u (Bambusa

nutans), Giang (Dendrocalamus patellaris), N a (Neohouzeauna dullooa),
Trúc dây (Ampelocalamus sp.)..., h u nh không m c thành nh ng qu n xã
thu n lo i mà chúng th

ng m c xen v i các loài cây g trên di n tích khá

r ng trên toàn khu v c. Nhi u n i chúng m c khá t p trung, nh
Com. Theo báo cáo c a T ch c khám phá môi tr

vùng Khau

ng, trong các qu n xã


13

r ng tre n a h n loài có các loài cây g sau

t ng trên cùng: Polyalthia sp.,

Acer sp., Sterculia henryi, Aphanamixis grandifolia, và Markhamia pierrei.
t ng cây tái sinh có các loài: Clausena excavata, Polyalthia sp., Miliusa
balansae, Phoebe sp., Acer sp., và Aphanamixis grandifolia. Trong th m c
chi m u th là Amomum ovoideum và m t s loài d

ng x .

Tr ng cây b i: Trong các tr ng thái th c bì này th

ng g p các loài T

kén (Helicteres sp.), Cò ke (Grewia microcos), H ng bì r ng (Clausena
lansium), Thôi ba (Alangium kurzii), Thôi chanh (Evodia meliaefolia), Ba soi
(Macaranga denticulata), Ba bét (Mallotus paniculatus), Bùng b c (Mallotus
barbatus) và m t s cây g d ng b i khác. Trong các tr ng thái th c bì này,
m t s loài th c v t thân th o (C lào - Eupatorium odoratum, c tranhImperata cylindrica) v n còn phân b r ng trên nhi u di n tích.
Tr ng c : Th

ng phát tri n trên

tr ng thái th c bì này,
(Poaceae) th

giai o n

t sau n

ng rãy b hoang. Trong các

u các loài c thân th o thu c h Lúa

ng chi m u th v i các loài ch y u nh C tranh (Imperata

cylindrica), Chè vè (Miscanthus floridulus), Chít (Thysanolaena maxima)...
và m t s loài thân th o, b i tr

n thu c các h Fabaceae (m t s loài trong

các chi Mimosa, Crotalaria, Desmodium), h D n (Amaranthaceae) nh C
x

c (Achyranthes aspera), h Cúc (Asteraceae) nh Ng i c u d i (Artemisia

vulgaris), C lào (Eupatorium odoratum), Cúc hôi (Synedrella nodiflora),
Cóc m n (Thespis tonkinensis), h Thiên lý (Asclepiadaceae) nh Hà th ô
tr ng (Streptocaulon juventas) và m t s loài cây khác.
2.3.1.7.Khu h

ng v t

V thú:
- Thành ph n loài: Có 87 loài thu c 25 h , 8 b
- Các loài quý hi m:
+ Danh l c

IUCN (2006): 21 loài


14

+ Sách

Vi t Nam (2000): 24 loài

+ CITES (2006): 15 loài
V chim:
- Thành ph n loài: Có 277 loài thu c 45 h , 13 b .
- Các loài quý hi m:
+ Danh l c
+ Sách

IUCN (2006): 7 loài

Vi t Nam (2000): 16 loài

+ CITES (2006):
V bò sát và ch nhái:
- Thành ph n loài: Có 48 loài thu c 17 h , 3 b
- Các loài quý hi m:
+ Danh l c
+ Sách

IUCN (2006): 5 loài

Vi t Nam (2000): 11 loài

+ CITES (2006): 5 loài
V côn trùng:
- Thành ph n loài:
- Các loài quý hi m: Có 463 loài thu c 50 h , 11 b
+ Danh l c
+ Sách

IUCN (2006):

Vi t Nam (2000): 3 loài

+ CITES (2006): 2 loài
V

ng v t thu sinh và cá:

- Thành ph n loài cá: Có 76 loài khu v c sông Gâm thu c 14 h , 5
b trong ó 25 loài cá n

c ng t

Gâm-Ch y.
+ Danh l c
+ Sách

IUCN (2006):

Vi t Nam (2000): 5 loài

+ CITES (2006):

c ghi nh n trên h th ng sông Lô-


15

- Thành ph n loài thu sinh v t: Có 44 loài th c v t n i khu; có 26
loài th c v t n i khu; có 32 loài
trùng côn trùng n

ng v t áy thu c 15 h ; có 32 loài u

c khu BTTN Na Hang.

2.3.2. i u ki n dân sinh,kinh t - xã h i khu v c nghiên c u
2.3.2.1. Dân s , lao
a. Dân s và lao

ng và dân t c

ng

Dân s toàn vùng d án có 1.749 h v i 8.950 nhân kh u . M t
bình quân c a toàn khu v c là 39 ng i/km2. Dân s phân b t ng
gi a các xã trong khu v c, m t
th p nh t xã S n Phú (2 ng

cao nh t

i

dân s
ng

u

xã Thanh T ng (36 ng i/km2),

i/km2).

Dân t c trong vùng d án g m có 3 dân t c chính là Tày u th chi m
47,5% s h , Dao chi m 35,7% s h , H’mông chi m 11,5% s h , ngoài ra là
dân t c Kinh, Cao lan, Nùng, Hoa, Hán, chi m 5,3%. Ngu n thu nh p chính c a
ng i dân n i ây d a ch y u vào các ho t

ng nông nghi p (v i lúa và ngô là

các cây tr ng chính).
S ng i trong
t i lao

tu i lao

ng là 5787 ng i (chi m 65% dân s ). Hi n

ng khu v c nông thôn m i s d ng 80% s ngày làm vi c trong n m nên

có th huy

ng lao

ng nhàn r i cho công tác b o v và phát tri n r ng t i

a

ph ng.
b. Dân t c
Trong khu v c có … dân t c ch y u là Tày, Nùng, Dao, …..
Các dân t c cùng chung s ng trong m t c ng
t p, trao

ng, ã có nhi u ho t

ng h c

i và giao l u l n nhau nh ng gi a các dân t c v n có nh ng phong

t c t p quán canh tác khác nhau.
2.3.2.2. Th c tr ng kinh t
a. S n xu t nông nghi p
S n xu t nông nghi p là ngành kinh t chính c a nhân dân các dân t c khu
b o t n. Thu nh p ch y u t canh tác nông lâm ngh êp, ch n nuôi. Nh ng v i
di n tích gieo tr ng còn nh h p, n ng su t cây tr ng th p (n ng su t lúa: 53,39


16

t /ha, ngô: 36,13 t /ha; s n l ng lúa: 300,2 t n, ngô: 272,95 t n); bình quân
l ng th c quy thóc: 24,26kg/ng i/tháng; s n ph m nông nghi p ch mang tính
t cung t c p là chính ch a tr thành hàng hóa nên

i s ng c a ng i dân còn

r t khó kh n. Hàng n m, có kho ng 25% s h thi u l ng th c trong nh ng
tháng giáp h t. Cây l

ng th c chính là lúa, s n, ngô...; ây là nh ng lo i cây

tr ng xoá ói gi m nghèo c a ng i dân; ngoài ra ng i dân trong khu v c còn
tr ng m t s loài cây khác: Khoai, s n,

, l c…nh ng không áng k .

S n xu t lâm nghi p trong khu b o t n ch y u là b o v , tu b làm gi u

r ng; sóc r ng, khoanh nuôi xúc ti n tái sinh r ng t nhiên; tr ng, ch m sóc,
b o v r ng c a ch

ng trình 327, và D án 661 và tr ng r ng s n xu t b ng

v n t có nh ng v i di n tích ít. Thu nh p t kinh t r ng tuy ch a nhi u,
song, c ng góp ph n xóa ói gi m nghèo cho ng

i dân

a ph

ng

b. Ch n nuôi, thu s n:
Ch n nuôi: Do có thu n l i v di n tích r ng r ng l n,

i núi th p nhi u,

thành ph n lo i th c n phong phú thích h p v i phát tri n ch n nuôi
súc nh : Trâu, bò...; Tuy nhiên, ch n nuôi

i gia

các xã trong vùng d án phát

tri n ch m mang tính t c p t túc v i quy mô nh , l ; ph

ng th c ch n nuôi

theo t p quán th rông vào r ng, không ki m soát qu n lý, khi c n m i tìm v .
Gia c m ch y u là gà, v t

c nuôi

quanh nhà. Bình quân m i gia ình

nuôi t 1-2 con l n, 2-3 con trâu ho c bò. Ch n nuôi óng m t vai trò quan
tr ng trong cu c s ng c a

ng bào, ch n nuôi không nh ng cung c p ngu n

th c n t i ch mà còn cung c p s c kéo c ng nh phân bón cho s n xu t
nông nghi p, góp ph n làm t ng n ng su t cây tr ng c ng nh vi c c i t o
ng ru ng. Nh ng ph

ng th c nuôi th t do gia súc vào r ng ang gây ra

nh ng m i nguy h i cho a d ng sinh h c c a khu b o t n.
Thu s n: H th ng sông, su i nhi u, song ngh

ánh b t, nuôi tr ng thu

s n ch a phát tri n, s n ph m ch y u ánh b t vùng ng p lòng h
i n Tuyên Quang

ph c v nhu c u th c ph m hàng ngày cho ng

Hi n nay vi c ánh b t cá, gi t h i và thu th p các ngu n tài nguyên
v c là m i e d a l n

thu
i dân.

các th y

i v i DSH c a Khu B o t n thiên nhiên Nà Hang.


17

c. C s h t ng:
- M ng l

i giao thông: Tuy n

ng Qu c l 279, t nh l 176, tuy n

ng th y lòng h th y i n Tuyên Quang, ây là các tuy n
trò quan tr ng trong chi n l
ng huy n l ;
b n có

ng ôtô

c phát tri n kinh t ; ngoài ra còn có các tuy n

ng liên thôn, liên xã;

n nay ã có 4/4 xã và các thôn

n trung tâm. Tuy nhiên, ch t l

g p ng nh, nh h p, nhi u

ng có vai

gà,

voi nh h

ng

ng

ng kém th

ng

n vi c i l i và giao l u

s n ph m hàng hóa c a nhân dân các dân t c trong vùng .
- Thu l i: H th ng th y l i c a các xã trong vùng d án ã và ang t ng
b

c

c c ng c và phát tri n, các công trình th y l i hi n nay ch y u là các

công trình t m, trong ch

ng trình 135 c a các xã ã

c th c hi n m t s

công trình th y l i kiên c .
- M ng l

i i n — B u chính vi n thông: Toàn b các xã trong vùng d án

u ã có i n l i qu c gia. Tuy nhiên,
x y ra m t i n.M ng i n tho i di
i n tho i

ng

ng dây t i i n còn y u, và th ng
c ph sóng

n t t c các xã, m t

t 62 máy/100 dân.

d. Y t – Giáo d c:
Toàn vùng có 4 tr m y t xã v i 53 gi
cán b y t , các thôn

ng b nh; m i tr m

u có y tá thôn. Tuy nhiên, c s h t ng v t ch t còn

nghèo nàn, thi u th n v thu c men, i u ki n v sinh ch a
cán b y t có n ng l c và chuyên môn cao. Ho t
y t ch

u có t 3-4

áp ng ch a tr m t s b nh thông th

m b o, thi u

ng ch y u c a các tr m
ng và tuyên truy n

giúp

cho bà con ch ng l i các b nh d ch.
Toàn vùng có 4 tr

ng trung h c c s v i 93 l p h c và 6 tr

h c v i 156 l p h c; ngoài ra còn có 5 tr
n m, huy
c ng

ng t 98% tr lên h c sinh trong

ng ng

h c v n th

ng ti u

ng m m non v i 66 l p. Hàng
tu i

n tr

ng. Tuy nhiên,

i H’Mông, Dao, t l h c sinh i h c còn th p, tình tr ng b

ng x y ra. Ch

ng trình 135 c a Chính ph , d án RIDP ã

u

t xây d ng các phòng h c kiên c t i các xã, tuy nhiên s phòng h c kiên c