Khảo sát khả năng sinh sản của lợn nái đen nuôi tại xã Trung Thành, Huyện Vị Xuyên, Tỉnh Hà Giang (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
I H C NÔNG LÂM THÁI NGUYÊN

NÔNG QU C B O
Tên

tài :

KH O SÁT KH N NG SINH S N C A L N NÁI EN NUÔI T I
XÃ TRUNG THÀNH, HUY N V XUYÊN, T NH HÀ GIANG

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
L p
Khóa h c

IH C

: Chính quy
: Ch n nuôi Thú y
: Ch n nuôi Thú y
: 43B- CNTY
: 2011 – 2015

Thái Nguyên , n m 2015


i

L I NÓI

U

Th c t p t t nghi p là khâu vô cùng quan tr ng
tr

c khi ra tr

ng.

i v i m i sinh viên

ây là giai o n quan tr ng ánh d u s chuy n

it

sinh viên thành m t k s nông nghi p, vì trong quá trình th c t p sinh viên
c c ng c l i nh ng ki n th c ã h c, c ng nh ph
nh ng ki n th c ó vào lao

ng th c ti n, t

qu c a vi c h c t p, t o ti n

ng pháp v n d ng

ó nâng cao ch t l

cho sinh viên có ki n th c

vào cu c s ng, góp ph n tích c c vào s nghi p xây d ng
th i k

y
tn

b

c

c ta trong

i m i.
cs

ng ý c a Ban Ch nhi m khoa Ch n Nuôi Thú y, Tr

i hoc Nông Lâm Thái Nguyên, giáo viên h
hi n

ng và hi u

tài “KH O SÁT KH

ng

ng d n, em ti n hành th c

N NG SINH S N C A L N NÁI

EN

NUÔI T I XÃ TRUNG THÀNH, HUY N V XUYÊN, T NH HÀ GIANG”
Trong th i gian th c t p t tháng 12/2014
làm vi c nghiêm túc,

n tháng 5/2015 v i thái

n nay khóa lu n ã hoàn thành.

M c dù ã r t c g ng nh ng do trình
nên không th tránh kh i nh ng thi u sót trong
óng góp ý ki n c a các th y cô

hi u bi t c a em còn h n ch
tài. Em mong nh n

khóa lu n t t nghi p c a em

cs
c hoàn

thi n h n.
Em xin chân thành c m n !

Thái Nguyên, tháng 5 n m 2015
Sinh viên

Nông Qu c B o


ii

L IC M

N

Th c t p là n i dung r t quan tr ng
tr

i v i m i sinh viên tr

c lúc ra

ng. Giai o n này v a giúp sinh viên ki m tra, h th ng l i nh ng ki n

th c lý thuy t và làm quen v i công tác nghiên c u khoa h c, c ng nh v n
d ng nh ng ki n th c ó vào th c ti n s n xu t.
t

c m c tiêu ó,

Ch n Nuôi Thú y, Tr
th c hiên

ng

c s nh t trí c a Ban Ch nhi m khoa

i H c Nông Lâm Thái Nguyên, tôi ti n hành

tài: “KH O SÁT KH

N NG SINH S N C A L N NÁI

EN NUÔI T I XÃ TRUNG THÀNH, HUY N V XUYÊN, T NH HÀ
GIANG”.
hoàn thành khóa lu n này, tôi ã nh n s giúp
các th y cô giáo trong Khoa Ch n Nuôi Thú y,
c a th y giáo h

t n tình t i c s ,

c bi t là s ch b o t n tình

ng d n: TS Nguy n Quang Tính ã giúp

trong su t quá

trình th c t p này.
Em xin bày t lòng bi t n t i các th y, cô giáo trong Khoa Ch n Nuôi
Thú y, các cán b làm vi c t i Tr m Thú y huy n V Xuyên và m t s nông
h t i xã Trung thành, gia ình, b n bè ã giúp
kh n, b ng ban

tôi v

t qua nh ng khó

u c a quá trình th c t p.

Do th i gian và ki n th c c a b n thân còn h n ch nên b n khóa lu n
này không tránh kh i nh ng thi u sót. Vì v y, tôi r t mong

c s giúp

góp ý chân thành c a các th y, cô giáo và toàn th các b n bè

ng nghi p

khóa lu n t t nghi p c a tôi

c hoàn thi n h n.
Thái Nguyên, tháng 5 n m 2015
Sinh viên

Nông Qu c B o

,


iii

DANH M C CÁC B NG
B ng 2.1: Hàm l

ng axit amin thích h p cho l n nái ch a và l n nái nuôi

con (Võ Tr ng H t, 2000)[4] .......................................................................... 18
B ng 4.1: K t qu công tác ph c v s n xu t ................................................. 31
B ng 4.2. Các ch tiêu sinh lý sinh d c c a l n cái h u b ............................. 32
B ng 4.3: Các ch tiêu v l n con s sinh c a nái en................................... 33
B ng 4.4: các ch tiêu v l n con s sinh c a l n móng cái ..................... 34
B ng 4.5: So sánh các ch tiêu s sinh L n en và l n Móng Cái lúc s sinh.... 35
B ng 4.6: Các ch tiêu v l n con lúc 21 ngày tu i c a l n nái

en ......... 36

B ng 4.7: các ch tiêu v l n con lúc 21 ngày tu i c a l n Móng Cái ..... 37
B ng 4.8: So sánh ch tiêu 21 ngày tu i àn con c a L n en và l n
Móng Cái lúc 21 ngày tu i ............................................................................ 38


iv

M CL C
U ........................................................................................... 1

PH N 1 M
1.1.

tv n

................................................................................................... 1

1.2. M c tiêu và yêu c u c a
1.3. Ý ngh a c a

tài ................................................................... 2

tài ....................................................................................... 2

Ph n 2 T NG QUAN TÀI LI U .................................................................. 3
2.1. C s khoa h c ........................................................................................... 3
2.1.3.

c i m sinh lý, sinh d c c a l n nái ................................................... 5

2.1.4. M t s ch tiêu ánh giá n ng su t sinh s n c a l n nái. ..................... 13
2.1.5. Các y u t

nh h

ng

n kh n ng sinh s n c a l n nái .................... 16

2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c. ............................................. 20

2.2.1 Tình hình nghiên c u trong n

c........................................................... 20

2.2.2. Tình hình nghiên c u ngoài n

c ......................................................... 21

PH N 3

I T

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN

C U ............................................................................................................... 22
3.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u............................................................. 22

3.2.

a i m và th i gian ti n hành .............................................................. 22

3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................... 22
3.3.1. M t s

c i m sinh lý sinh d c c a l n nái h u b ............................ 22

3.3.2. Kh n ng sinh s n c a l n nái
3.4. Ph

en .................................................... 23

ng pháp nghiên c u và các ch tiêu theo dõi ............................... 23

3.4.1. S trung bình. ....................................................................................... 23
3.4.2.

l ch chu n. ..................................................................................... 23

3.4.3. Sai s trung bình. ................................................................................. 23
3.4. Ph

ng pháp x lý s li u ..................................................................... 24

PH N 4 K T QU

NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ......................... 25


v

4.1. Công tác ph c v s n xu t ..................................................................... 25
4.1.1. N i dung công tác ph c v s n xu t .................................................. 25
4.1.2. Bi n pháp th c hi n ............................................................................. 25
4.1.3. K t qu công tác ph c v s n xu t ..................................................... 26
4.2. K t qu nghiên c u .................................................................................. 31
4.2.1. M t s ch tiêu sinh lý sinh d c c a l n nái L n en và l n Móng Cái
h ub

........................................................................................................... 31

4.2.2. Kh n ng sinh s n c a L n en và l n Móng Cái ............................... 32

PH N 5 K T LU N VÀ KI N NGH ..................................................... 40
5.1. K t lu n .................................................................................................... 40
5.2

ngh ..................................................................................................... 40


1

PH N 1
M
1.1.

U

tv n
Cùng v i s phát tri n c a khoa h c k thu t, thì n n nông nghi p n

ta ã và ang có nh ng b

c

c phát tri n không ng ng. Bên c nh ngành tr ng

tr t thì ngành ch n nuôi nói chung và ch n nuôi l n nói riêng c ng có m t v
trí quan tr ng trong vi c phát tri n kinh t không ch hi n nay mà c sau này.
Vì l n là loài gia súc sinh tr

ng và phát tri n m nh, t p n, d nuôi, ch u

ng kham kh t t có kh n ng s d ng nhi u lo i th c n thô xanh, c , qu ,
các s n ph m cây màu nh : lúa, ngô, khoai, s n sau ch bi n. H n n a, th t
l n có giá tr dinh d

ng cao, ph m ch t t t m c

Th t l n ch a nhi u dinh d
yêu c u c a con ng

tiêu hóa cao ( t 94%).

ng nh : protein, vitamin, khoáng phù h p v i

i (Nguy n khánh Qu c 1998 [6] ). Tuy nhiên, nó còn

ph thu c vào i u ki n s ng và các vùng sinh thái khác nhau, ch n nuôi các
gi ng l n khác nhau.

nh ng n i có i u ki n kinh t thì phát tri n ch n

nuôi l n ngo i và l n lai. Các gi ng l n này có kh n ng sinh tr
c ng
t thì ng

ng nhanh

i ch n nuôi a chu ng. Còn nh ng n i g p nhi u khó kh n v kinh
i dân v n ch n nuôi gi ng l n

a ph

ng là ch y u, trong ó có

t nh Hà Giang. Ngoài ra, ch n nuôi l n còn cung c p m t kh i l

ng phân

h u c cho ngành tr ng tr t.
nâng cao n ng su t trong ch n nuôi, ngoài vi c nuôi d
tác phòng và tr b nh

m b o thì ch t l

ng con gi ng là ti n

ng t t công
quan tr ng.

Mu n ch n nuôi có n ng su t, hi u qu l n thì ph i có gi ng t t. Mu n có
gi ng t t thì ph i có àn nái sinh s n ch t l
không nh ng quy t
h

ng tr c ti p

nh

ns l

ng con gi ng

ng cao. Ch t l

ng àn nái

c s n xu t ra mà còn nh

n n ng su t hi u qu ch n nuôi l n th t sau này.


2

ánh giá
hi n nay ang

c kh n ng sinh tr

ng và sinh s n c a các gi ng l n

c nuôi t i các nông h c a m t s xã c a huy n V Xuyên

t nh Hà Giang, làm c s

khuy n cao ng

gi ng phù h p c th c a

a ph

i dân nuôi l n nái l a ch n con

ng chúng tôi ti n hành nghiên c u

tài:

“Kh o sát kh n ng sinh s n c a l n nái en nuôi t i xã Trung Thành huy n
V Xuyên t nh Hà Giang”.
1.2. M c tiêu và yêu c u c a

tài

- ánh giá kh n ng sinh s n c a l n nái en t i xã Trung Thành,
huy n V Xuyên, T nh Hà Giang.
- Theo dõi thu th p

y

và chính xác các s li u có liên quan

n kh

n ng sinh s n c a l n nái en.
- Là c s , c n c cho các nghiên c u ti p theo

1.3. Ý ngh a c a

m c cao h n.

tài

Ý ngh a khoa h c
Cung c p s li u khoa h c cho gi ng d y b môn ch n nuôi l n.

ng

th i ây s là tài li u quan tr ng óng góp vào c s d li u v kh n ng sinh
tr

ng, sinh s n c a các gi ng l n nái

vi t nam .

Ý ngh a th c ti n
K t qu nghiên c u c a
m ts

c i m sinh h c

tài là c s cho ng

c

áp d ng vào vi c ch n nuôi, nhân gi ng và s

d ng t t h n ti m n ng c a gi ng l n b n
t xã h i cho các vùng

i ch n nuôi bi t

i núi trên

a trong quá trình phát tri n kinh

a bàn t nh Hà Giang.


3

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c
Qua quá trình phát tri n lâu dài, khoa h c k thu t
thành t u to l n,
ng

ã

t

c nh ng

c bi t trong l nh v c sinh h c. Nó giúp cho cu c s ng con

i và c cho ngành ch n nuôi nói chung và ch n nuôi l n nói riêng c ng

thu

c nh ng k t qu

áng khích l ,

c bi t trong công tác gi ng. Nh ng

ng d ng nghiên c u v di truy n h c, nhân gi ng, lai t o, con ng
ra nh ng s n ph m ch n nuôi có ch t l

i ãt o

ng cao, phù h p v i nh ng yêu c u

c a mình.
2.1.1. Ch n l c trong ch n nuôi

l c
l

Trong ch n nuôi, ch n l c là công tác

u tiên

t t i ti n b di truy n, ch n l c

t ng s l

ng gen x u,

t

ch n l c nh ng cá th

c i t o gi ng là

ng

ng gen t t, gi m s

c hi u qu trong ch n nuôi. Ch n l c gi ng l n là
c cái có nh ng

c i m tính tr ng t t gi l i làm

gi ng. Tr n ình Miên và cs (1997) [5].
Khi ch n l c gi ng l n ph i c n c vào m c tiêu nhân gi ng ã
tr

c

ch n trong àn nh ng con phù h p v i yêu c u làm gi ng. Tr

ti n hành ch n gi ng ph i n m v ng
c s

nh
c khi

c i m c a gi ng m t cách t m trên

ó ch n ra nh ng tiêu chu n thích h p. Có 2 ph

ng pháp

ch n l c

gi ng l n.
- Ch n l c theo tính tr ng :
+ Các tính tr ng ch n l c ó là tính tr ng s l
Tính tr ng s l
l

ng g m: s con

ng do nhi u gen tác

ng và tính tr ng ch t l ng.

ng t o thành, các ch tiêu s

/l a, s con cai s a, xu t chu ng, kh i l

sinh, cai s a, xu t chu ng t l th thai, t l

ng con lúc s

, t l l n con ch t…


4

Tính tr ng ch t l

ng do m t vài gen quy

nh có th nh n th c ánh

giá qua c m giác bi u hi n bên ngoài ki u hình, h s di truy n t l ki u gen
t o nên giá tr ki u hình. Khi ti n hành ph i xác

nh m c tiêu ch n l c các

tính tr ng sinh s n tính tr ng n ng xu t và ch t l
tr

ng. Ch n dòng

c, cái ph i

mb o

ng, tính tr ng v sinh

c tính t ng sinh tr

n c.

i v i l n cái ngoài các tính tr ng t t, ph i chú ý

tu i

ng d c, s con
+ Các ph

ng, t l

n tính tr ng sinh s n

ra t l ti t s a.

ng pháp ch n l c theo tính tr ng g m có:

Ch n l c theo m t tính tr ng là ch n nh ng cá th

t

c m c tiêu

c a m t tính tr ng ta c n ch n ra.
Ch n l c tính tr ng là ph i ch n l c l n l
tr

c khi tính tr ng ó

t m t tính tr ng nào ó

t yêu c u theo m t m c tiêu

ra r i ch n nh ng

tính tr ng ti p theo.
Ch n l c

ng th i lo i th i

c l p là ch n l c nh ng tính tr ng này

c nâng cao nh ng l i kéo theo m t tính tr ng liên quan khác h xu ng.
Ch n l c theo ch s là ph

ng pháp k t h p ch n l c

ng th i nhi u

tính tr ng trong m t th i i m.
- Ch n l c theo cá th :
+ Ch n l c t tiên: Ph i c n c vào h ph , t tiên, lý l ch c a l n gi ng
xác
th ng

nh quan h h hàng thân thu c gi a các con l n, v s
r xác

huy t

nh m i quan h gi a các con v i nhau.

+ Ch n l c b n thân: D a vào các tiêu chu n giám
v ngo i hình th ch t, sinh tr
c hay l n cái có

nh c a m t gi ng

ng và phát d c, s c s n xu t

ánh giá l n

tiêu chu n làm gi ng hay không. Trong ch n l c gi ng

l n vi c ánh giá chính xác b n thân con v t thông qua bi u hi n ki u hình,
tính n ng s n xu t nh : Kh n ng t ng kh i l
m l ng, t l n c…
+ Ch n l c

i sau:

ng; tiêu t n th c n;

dày


5

C n c vào n ng xu t
h n ch t l

i sau c a m i gi ng l n

ánh giá chính xác

ng con gi ng.
iv il n

c gi ng c n c vào thành tích các con chúng

xem các tính tr ng t t c a l n

c gi ng xem chúng có

ánh giá

c truy n cho

i

sau hay không.
i v i l n nái, c n c n c vào tu i thành th c v tính tr ng c a l n
nái h u b , kh n ng sinh s n c a l n nái, kh n ng ti t s a thông qua m t
hai l a

chúng ta có th quy t

nh có nên gi l i nh ng l n ó

n
làm

gi ng hay không.
2.1.2.

c i m sinh h c c a l n nái
L n là loài gia súc a thai, trong i u ki n ch m sóc nuôi d

l n có th

1,8-2,4 l a/n m và

ng h p lý

t bình quân t 10-12 con/l a, l n nái có s

vú nhi u kh n ng ti t s a cao, s l

ng vú, kh n ng ti t s a và s con

liên quan m t thi t v i nhau các gi ng l n n i th

ng có t 10 vú tr lên. L n

là loài có kh n ng thành th c s m t 3-4 tháng tu i ã bi u hi n
d ch m sóc có th

có

ng d c,

n nhi u lo i th c n t th c n thô xanh và th c n h t

n các lo i th c n t

ng v t, h s trao

i c b n th p h n các loài gia

súc khác, có kh n ng thích nghi cao, d hu n luy n.
2.1.3.

c i m sinh lý, sinh d c c a l n nái

2.1.3.2.S thành th c v tính và th vóc
S thành th c v tính:
Tu i thành th c v tính là tu i mà con v t b t

u có ph n x tính d c và

có kh n ng sinh s n. Khi gia súc ã thành th c v tính, b máy sinh d c ã
phát tri n hoàn thi n, con v t b t
cái có hi n t
Khi ó

ng

ng d c, con

u xu t hi n các ph n x v sinh d c. Con
c có ph n x giao ph i.

con cái các noãn bao chín và r ng tr ng (l n

ph n x sinh tinh.

u), con

c có

i v i các gi ng gia súc khác nhau thì th i gian thành


6

th c v tính khác nhau,

l n n i th

ng t 4 - 5 tháng tu i (120 - 150 ngày),

l n ngo i (180 - 210 ngày)(Võ Tr ng H t và cs (2000) [4]).
K t qu nghiên c u c a Phùng Th Vân và cs (2001) [8], cho bi t l n
en thành th c v tính là 213, 1 ngày.
l n cái có nhi u y u t
gi ng, ch

dinh d

nh h

ng

n s thành th c v tính nh

ng, khí h u, chu ng tr i, tr ng thái sinh lý c a t ng cá

th ,…

- Gi ng:

l n lai tu i

ng d c

thu n. L n lai F1 b t

u

50 -55kg. L n ngo i

ng d c l n

u tiên mu n h n so v i l n n i

ng d c lúc 6 tháng tu i, khi kh i l

tháng tu i, khi l n có kh i l

ng d c l n
- Ch

l n cái. Th

ng 65 - 68 kg. Còn

i v i l n n i tu i thành
Vi t Nam có

u là 208 - 209 ngày.

dinh d

ng: nh h

ng nh ng l n

ng r t l n

n tu i thành th c v tính c a

c ch m sóc và nuôi d

th c v tính s m h n nh ng l n
kém, l n nái

t

u mu n h n so v i l n lai vào lúc 6 - 7

th c v tính t 4 - 5 tháng tu i. C th l n en nh p vào nuôi
tu i

ng c th

ng t t thì tu i thành

c nuôi trong i u ki n dinh d

c nuôi trong i u ki n dinh d

ng

ng t t s thành th c

tu i trung bình 188, 5 ngày (6 tháng tu i) v i kh i l

ng c th là 80 kg

và n u h n ch th c n thì s thành th c v tính s xu t hi n lúc 234, 8
ngày (trên 7 tháng tu i) và kh i l
Dinh d

ng thi u làm ch m s thành th c v tính là do s tác

lên tuy n yên và s ti t kích t h
h

ng c th là 48,4 kg.

ng d c, n u th a dinh d

ng x u

ng c ng nh

ng không t t t i s thành th c là do s tích lu m xung quanh bu ng

tr ng và c quan sinh d c làm gi m ch c n ng bình th

khác do béo quá nh h
máu làm cho hàm l
thúc

ng t i các hocmon oestrogen và progesterone trong

ng c a trong trong c th không

y s thành th c.

ng c a chúng, m t

t m c c n thi t


7

- Mùa v và th i k chi u sáng: Là y u t

nh h

ng rõ r t t i tu i

ng d c. Mùa hè l n nái h u b thành th c ch m h n so v i mùa thu - ông,
i u ó có th do nh h

ng c a nhi t

trong chu ng nuôi g n li n v i m c

t ng tr ng th p trong các tháng nóng b c. Nh ng con

c ch n th t do thì

xu t hi n thành th c s m h n nh ng con nuôi nh t trong chu ng 14 ngày
(mùa xuân) và 17 ngày (mùa thu). Mùa ông, th i gian chi u sáng trong ngày
th p h n so v i các mùa khác trong n m, bóng t i còn làm ch m tu i thành
th c v tính so v i nh ng bi n

ng ánh sáng t nhiên ho c ánh sáng nhân t o

12 gi m i ngày.
M t

nuôi nh t: M t

nuôi nh t ông trên 1

trong su t th i gian phát tri n s làm ch m tu i

n v di n tích

ng d c. Nh ng c n tránh

nuôi nái h u b tách bi t àn trong th i k phát tri n. K t qu nghiên c u cho
th y vi c nuôi nh t l n cái h u b riêng t ng cá th s làm ch m l i thành th c
tính so v i l n nái

c nuôi nh t theo nhóm. Bên c nh nh ng y u t trên thì

c gi ng c ng là m t trong nh ng y u t
l n cái h u b . N u cái h u b th

nh h

ng

n tu i

ng xuyên ti p xúc v i

ng d c h n cái h u b không ti p xúc v i l n

ng d c c a

c gi ng s nhanh

c gi ng.

S thành th c v th vóc:
Tu i thành th c v th vóc là tu i có s phát tri n v ngo i hình và
th ch t
vóc th

tm c

hoàn ch nh, t m vóc n

nh. Tu i thành th c v th

ng ch m h n so v i tu i thành th c v tính. Thành th c v tính

c ánh d u b ng hi n t
Lúc này s sinh tr

ng

ng d c l n

u tiên.

ng và phát d c c a c th v n còn ti p t c, trong

giai o n l n thành th c v tính mà ta cho giao ph i ngay s không t t. Vì l n
m có th th thai nh ng c th m ch a
nên ch t l

ng

i con kém.

ch u v n còn h p d gây hi n t

m b o cho bào thai phát tri n t t,

ng th i c quan sinh d c,
ng khó

.

c bi t là x

i u này nh h

ng

ng

n n ng


8

su t sinh s n c a l n nái sau này. Do ó không nên cho ph i gi ng quá s m.
i v i l n cái n i khi
cho ph i,

c 7 - 8 tháng tu i kh i l

i v i l n ngo i khi

ng

t 40 - 50 kg nên

c 8 - 9 tháng tu i, kh i l

ng

t 100 -

110 kg m i nên cho ph i.
2.1.3.2. Chu k
Chu k

ng d c
ng d c là m t quá trình sinh lý ph c t p sau khi toàn b c th

ã phát tri n hoàn h o, c quan sinh d c không có bào thai và không có hi n
t

ng b nh lý thì bên trong bu ng tr ng có quá trình phát tri n c a noãn bao,

noãn bao thành th c, tr ng chín và th i tr ng.
Song song v i quá trình th i tr ng thì toàn b c th nói chung
là c quan sinh d c có hàng lo t các bi n
n ng sinh lý. T t c các bi n

i ó

k nên g i là chu k tính. Chu k tính

c bi t

i v hình thái c u t o và ch c
c l p i, l p l i có tính ch t chu
cb t

u t khi c th

ã thành

th c v tính, nó xu t hi n liên t c và ch m d t khi c th cái già y u.
Ti n

ng d c (kéo dài 2 - 3 ngày):

ây là giai o n

u c a chu k sinh d c.

giai o n này các noãn bao

phát tri n thành th c và n i rõ lên b m t bu ng tr ng. Bu ng tr ng to h n
bình th

ng các t bào ng d n tr ng t ng c

nhung t ng lên,
th ng tuy n

ng sinh tr

c t cung ti t d ch nhày, các noãn bao chín và t bào tr ng

u xu t hi n tính d c. Các bi n

trùng ti n lên trong

hông.

ng sinh d c ch y nhi u,
i trên t o i u ki n cho tinh

ng sinh d c cái g p t bào tr ng và ti n hành th tinh.

Bi u hi n bên ngoài: Âm
có ít n

ng lông

ng sinh d c t ng ti t d ch nhày và xung huy t nh , h

tách ra ngoài, t cung co bóp m nh, niêm d ch
con v t b t

ng, s l

c nh n không cho
giai o n này l n th

o không nhìn th y,
c nh y ho c b

ng b

h ng, không có ho c

ch y khi ta n tay vào

n ho c ít n, hay kêu rít.


9

ng d c (kéo dài 2 - 3 ngày):
Th i gian c a giai o n này
noãn bao các bi n
h

c tính t khi t bào tr ng tách kh i

i c a c quan sinh d c lúc này rõ r t nh t, niêm m c âm

xung huy t, phù th ng rõ r t, niêm d ch trong su t ch y ra ngoài

nhi u, con v t bi u hi n tính h ng ph n cao
phá chu ng, n u ng gi m h n, kêu rít,

: Con cái

ng trong tr ng thái ng n ng , ng

ngác, ái r t, luôn nh y lên l ng con khác ho c
mình, thích g n

c, khi g n

ng n m không yên,

c thì luôn

ng

con khác nh y lên l ng
t th s n sàng ch u

c

nh : uôi cong lên và l ch sang m t bên, hai chân sau d ng ra và kh y xu ng
s n sàng ch u
N u

c.

giai o n này tr ng g p

thì chu k tính ng ng l i, gia súc cái
xong m t th i gian nh t

c tinh trùng, h p t

c hình thành

vào giai o n có thai và cho

n khi

nh thì chu k tính m i xu t hi n tr l i. Tr

ng h p

gia súc không có thai thì chuy n sang giai o n ti p.
Giai o n sau

ng d c (kéo dài 1 ngày):

giai o n này toàn b c th nói chung và c quan sinh d c nói riêng
d n d n tr l i tr ng thái ho t ông sinh lý bình th

ng. Các ph n x v h ng

ph n, v sinh d c d n m t h n, con v t chuy n sang th i k yên t nh, ch u khó
n u ng. Trên bu ng tr ng th vàng xu t hi n và b t
Progesteron tác

u ti t progesteron.

ng lên trung khu th n kinh làm thay

i tính h ng

ph n, làm k t thúc giai o n

ng d c, niêm m c c a toàn b

ng sinh d c

ng ng t ng sinh, các tuy n

c quan sinh d c ng ng ti t d ch, c t cung

óng l i.
Giai o n ngh ng i:
ây là giai o n dài nh t c a chu k sinh d c. Th i k này con v t hoàn
toàn yên t nh, c quan sinh d c d n d n tr l i tr ng thái yên t nh sinh lý bình
th

ng. Trong bu ng tr ng th vàng b t

u teo i, noãn bào b t

u phát d c


10

nh ng ch a n i rõ lên b m t c a bu ng tr ng toàn b c quan sinh d c d n
d n xu t hi n nh ng bi n

i chu n b cho chu k ti p theo.

N u l n không có ch a, t cung sinh s n ra hormone Prostaglandin làm
cho tan rã th vàng, Progesteron không s n sinh ra n a. Tuy n yên l i
gi i phóng và l i sinh s n ra FSH, b t
Chu k

ng d c c a l n nái th

u m t chu k m i.

ng t 18 - 22 ngày, th i gian

kéo dài 5 - 7 ngày, nh ng th i gian ch u
trong th i gian này
iv il n

c th

ng d c

ng 2,5 ngày, ph i gi ng

t hi u qu cao nh t.
en th i i m ph i thích h p vào cu i ngày th 2

th 3 tính t l n ngày l n b t

u

cao nh t có 3 cách, tính t khi nái
-

c

ng d c.

u ngày

ph i gi ng mang l i hi u qu

ng im ch u

c nh sau:

i v i l n Móng Cái th i i m ph i gi ng thích h p vào ngày th 2

và th 3 tính t ngày l n b t

u

ng d c.

- Sau 12 gi và 36 gi .
- Sau 12 gi , 36 gi sau ó c 12 gi cho ph i gi ng 1 l n

n khi l n

nái không ch u thì thôi.
-

i v i l n Móng Cái th i i m ph i gi ng thích h p vào ngày th 2

và th 3 tính t ngày l n b t
-

u

ng d c.

i v i l n h u b nên cho ph i gi ng s m h n l n nái t 6 - 8 gi .

K t qu

em l i t 3 cách ph i trên

u nh nhau.

Sau khi ph i gi ng 21 ngày không có hi n t

ng

ng d c tr l i là l n

ã có ch a. Có th phân bi t l n có ch a hay không qua m t s bi u hi n bên
ngoài. L n có ch a bi u hi n m t nh c, ng nhi u n t t h n, dáng i ngày
càng n ng n . L n tuy ã có ch a nh ng có th có hi n t
gi ”. Bi u hi n nh sau: âm h

, không có n

d c ng n, nói chung bi u hi n không rõ ràng.

ng “

ng d c

c nh n, th i gian

ng

11

Có th phân bi t
v n n u ng bình th

ng d c gi và

ng d c th t

l n: l n

ng, n xong v n n m ng , khi th y

r xu ng và l ng tránh.
chu ng luôn ve v y và

i u này trái v i l n
ng n

ng d c gi

c qua chu ng tai

ng d c, khi th y

c qua

c.

Ch n oán phân bi t l n nái có ch a có m t ý ngh a r t to l n, ch n oán
l n nái có ch a chính xác giúp cho ng
s n c a l n nái,
cách nuôi d

nh ra

i ch n nuôi nâng cao

c các th i k ch a c a l n nái, t

c t l sinh
ó

nh ra

c

ng ch m sóc phù h p.

Th i gian mang thai c a l n trung bình là 114 ngày, dao

ng t 112 -

116 ngày, cá bi t có nh ng l n nái ngo i mang thai t i 117 - 118 ngày, th i
gian mang thai dài quá ho c ng n quá
mang thai ng n con

u nh h

ra y u. s c ch ng ch u v i ngo i c nh kém, kh n ng

s ng sót th p. N u th i gian mang thai dài
th

ng

ng không t t. N u th i gian

ra nhi u con ch t, l n m

khó kh n.

2.1.2.3. Quá trình sinh tr
Hi u rõ v n
nuôi d

ng và phát tri n c a bào thai

này có ý ngh a r t quan tr ng trong công tác ch m sóc và

ng nái m trong th i k mang thai. ây là y u t

t i t l s y thai, ch t thai và s l

ng c ng nh kh i l

nh h

ng tr c ti p

ng s sinh trên

và

trên con.
Giai o n phôi thai (1 - 22 ngày).
Giai o n này
tinh. Sau khi th tinh
thai

c tính t ngày th nh t

n ngày th 22 sau khi th

c 20 gi thì s phân chia t bào b t

u di n ra. Phôi

c hình thành sau th tinh là th i i m cho quá trình phát tri n c a c

th m i.
T m t t bào, phôi t ng c

ng trao

i ch t thành túi phôi. Ti p theo t i

phôi th c hi n quá trình phân c t, phôi thai phát tri n thành h p t . Trong giai
o n này h p t s d ng ch t dinh d

ng c a t bào tr ng và tinh trùng.


12

Sau khi th tinh
thành. Lúc

c 5 - 6 ngày thì m m thai và túi phôi

u m m thai l y ch t dinh d

ng t t bào tr ng, ch t ti t t các

tuy n n i m c t cung. Sau khi các màng thai
ch t dinh d

ng t c th m b ng con

- 8 ngày, màng i

c hình

c hình thành, m m thai l y

ng th m th u qua các màng. Sau 7

c hình thành, màng i ch a d ch l ng v a có tác d ng

b o v phôi v a cung c p ch t dinh d

ng cho phôi. Màng ni u

c hình

thành sau 12 ngày, là n i ch a ch t c n bã do thai th i ra trong quá trình trao
i ch t.
áng chú ý trong 3 tu n

u này là s liên k t gi a c th m và thai

ch a ch c ch n, phôi thai m i hình thành nên ch a
Kh i l

ng phôi thai trong giai o n này r t nh ,

ch n ng 1 - 2 gam. Vì v y, k thu t nuôi d
là c c k quan tr ng. M i tác

n s y thai. Dinh d

thiu, lên men, m c...) c ng gây h u qu t
th n

cu i giai o n m i phôi

ng c a ngo i c nh không t t

ng hay ch t l

i v i nái ch a trong 3 tu n

c an toàn.

ng và ch m sóc trong 3 tu n

ti ng n, ô nhi m, quá nóng, hay quá l nh...)
d d n

mb o

u nh h

u

n nái m (nh :
ng t i phôi thai,

ng th c n không t t (nh : ôi
ng t . C n có s ch m sóc c n

u sau th tinh.

Giai o n ti n thai (23 - 39 ngày).
Th i k này nhau thai phát tri n
m nh m

y

hoàn ch nh các c quan m i.

quan ã c b n hình thành, kh i l

h n, quá trình phát tri n di n ra
cu i th i k này, h u h t các c

ng phôi t ng lên 6 - 7 gam.

Giai o n bào thai (40 - 114 ngày).
ây là giai o n sinh tr ng m nh nh t c a bào thai. Các c quan b
ph n
c hoàn ch nh d n. Quá trình trao i ch t c a thai di n ra mãnh li t.
c i m c a t ng gi ng ã b t u
c th hi n t ngày th 80 tr i thai
phát tri n r t m nh. Cu i th i k này, kh i l ng bào thai t ng g p 100 l n k
tr c. D a vào nhu c u dinh d ng ta chia thành hai th i k .


13

- Ch a k I: 1 - 84 ngày.
- Ch a k II: 84 - 114 ngày.
Nh ng trên th c t
ti n theo dõi và ch m sóc, giai o n ch a k II
c phân ra làm hai giai o n nh :
- Giai o n 1: 84 - 100 ngày.
- Giai o n 2: 100 - 114 ngày.
M i giai o n này òi h i k thu t ch m sóc là khác nhau. c bi t chú
ý trong 2 tu n cu i (100 - 114 ngày) dinh d ng và ch m sóc ph i th y h p

lý. ây là th i k nái m c n nhi u ch t dinh d ng nh t cho s phát tri n c a
bào thai. Tuy nhiên th tích bào thai l n làm gi m l ng th c n thu nh n, vì
v y c n ph i cho nái n nhi u b a
m b o ch t dinh d ng. trong th i k
mang thai tính thèm n c a nái b gi m xu ng, kh c ph c i u này c n ch
bi n và b o qu n th c n th t t t, kích thích tính ngon mi ng cho nái thu nh n
th c n cao. Giai o n này l n m c n s yên t nh, nh ng tác ng kích thích
t bên ngoài d d n n hi n t ng
non hay xáo tr n sinh lý l n m , gây
khó kh n khi .
Khi thai ã thành th c s
c c th m
y ra ngoài (trong kho ng 113
- 116 ngày), l n th ng
vào ban êm, th i gian
trung bình t 2 - 6 gi .
N u s c kh e c a l n m và các thai bình th ng thì không c n can thi p
nhi u trong khi . Nh ng n u có khó kh n trong quá trình l n
(s c
kh e nái m kém, thai n m sai ngôi, thai ch t khô, ch t l u…) thì can
thi p ngay
m b o cho c nái m và àn con.
2.1.4. M t s ch tiêu ánh giá n ng su t sinh s n c a l n nái.
ánh giá n ng su t sinh s n c a l n nái thì có th dùng nhi u ch tiêu
sinh s n khác nhau. Tu vào m c ích nghiên c u, l nh v c mà có th ch n
nhi u ho c ít các ch tiêu. Hi n nay th ng dùng m t s ch tiêu sau: có hai
nhóm ch tiêu chính là nhóm ch tiêu v
c i m sinh lý sinh d c và ch tiêu
v n ng su t sinh s n.
2.1.4.1.Tu i

Tu i

ng d c l n
ng d c l n

ng d c l n

u. Tu i

u
u là tu i tính t khi s sinh

n khi l n cái h u b

ng d c khác nhau tu theo gi ng và ch

ch m


14

sóc. Theo Phùng Th Vân và cs (2001) [8] cho bi t, ch tiêu này

l n

en là

219, 4 ± 4, 09 ngày. l n Móng Cái là 217,6 ngày.
L n cái h u b n u nuôi nh t liên t c s có tu i

ng d c l n

u mu n

h n l n nuôi ch n th .
2.1.4.2.Tu i ph i gi ng l n

u

Sau khi l n ã thành th c v gi i tính và th vóc phát tri n t

ng

i

hoàn ch nh thì có th cho ph i gi ng.
Thành th c v sinh d c t c là l n cái h u b ph i có bi u hi n v

ng

d c và r ng tr ng.
Tu i tr

ng thành v sinh d c ph thu c vào

i u ki n nuôi d

c i m c a gi ng và

ng, chính sách qu n lý c a c s ch n nuôi. Trong ch n

nuôi l n ngo i nh gi ng L n en và l n Móng Cái th

ng ph i gi ng t 7 -

8 tháng tu i.
2.1.4.3.Tu i

l a

u.

ây là tu i mà l n cái h u b

l a th nh t, chính là tu i ph i gi ng có k t

qu c ng v i th i gian mang thai. Tu i
y u t nh tu i ph i gi ng l n
t ng gi ng l n khác nhau.

l a

u c a gia súc ph thu c và nhi u

u, k t qu phôi gi ng, th i gian mang thai và

i v i l n nái n i tu i

l a

u th ng s m h n so

v i l n nái ngo i do tu i thành th c v tính d c ng n h n.
2.1.4.4.S con

ra/l a.

Tính c s con
tiêu này ánh giá

ra còn s ng, s con ch t và c s thai ch t

c

ra. Ch

c tính sai con và kh n ng nuôi thai c a l n nái,

ng th i

ánh giá k thu t nuôi d ng, ch m sóc l n nái c a ng
2.1.4.5.S con còn s ng

n 24 gi /l a

ây là s con sinh s ng tính
nói lên kh n ng

i ch n nuôi.

n 24 gi k t khi

xong con cu i cùng

nhi u con hay ít con c a gi ng, ánh giá

c ch t l

ng

àn con, kh n ng nuôi thai c a l n nái, k thu t th thai và kh n ng ch m
sóc nuôi d

ng c a ng

i ch n nuôi.


15

2.1.4.6.S con cai s a/nái/n m
Ch tiêu này ánh giá t ng quát nh t

i v i ngh nuôi l n nái. Ng

nuôi l n nái có th thu lãi hay không nh s l
t ng s l a

/ nái/ n m và t ng s l

i ta

ng con cai s a/ nái/ n m. N u

ng cai s a trong m i l a thì s l

ng

l n cai s a/ nái/ n m s cao.
2.1.4.7.C n c vào ch t l
Khôi l
Kh i l

ng s sinh toàn

ng s sinh toàn

lau khô c t nanh và tr
Kh i l

ng àn con

c cân sau khi l n con

c khi cho bú s a

ng toàn

c

ra, c t r n,

u.

s sinh là ch tiêu nói lên, kh n ng nuôi d

ng thai

c a l n m , k thu t ch n nuôi, ch m sóc qu n lý và phòng b nh cho l n nái
ch a c a c s ch n nuôi.
Kh i l

ng s sinh càng cao càng t t vì l n s t ng tr ng nhanh

các

giai o n phát tri n sau.
Kh i l
Kh i l

ng 21 ngày toàn

ng toàn

lúc 21 ngày tu i là ch tiêu ánh giá kh n ng t ng

tr ng c a l n con, và là ch tiêu ánh giá kh n ng ti t s a c a l n m . Kh
n ng ti t s a c a l n m
ó ng

i ta dùng kh i l

t cao nh t
ng toàn

ngày th 21 sau ó s gi m d n. Do

lúc 21 ngày tu i

ánh giá kh n ng ti t

ph thu c vào kh i l

ng l n con khi cai s a,

s ac al nm .
Kh i l
Kh i l
th i gian b t

ng cai s a toàn

ng cai s a toàn

u cai s a và k thu t ch bi n th c n cho l n con. Kh i l

cai s a có liên quan ch t ch
kh i l

ng xu t chu ng.

n kh i l

ng

ng s sinh, và làm n n t ng cho


16

2.1.4.8.Kho ng cách gi a 2 l a
ây là th i gian

hình thành 1 chu k sinh s n. Bao g m: th i gian ch a +

th i gian nuôi con + th i gian ch
Kho ng cách gi a hai l a

S l a

ng d c l i sau cai s a và ph i gi ng có ch a.

ng n s làm t ng s l a

/ nái/ n m.

365
Kho ng cách gi a 2 l a

/ nái/ n m =

2.1.4.9.C n c vào kh n ng ti t s a c a l n nái
Kh n ng ti t s a c a l n m là ch tiêu nói lên kh n ng nuôi con c a
l nm ,

c i m c a gi ng và k thu t ch m sóc nuôi d

ng l n nái c a c

s ch n nuôi.
L n không có b s a, do ó không th
cách v t s a mà ch có th

ol

ol

ng s a c a l n m b ng

ng s a thông qua kh i l

Khi so sánh àn l n con nào có kh i l

ng c a àn con.

ng cao h n thì kh n ng ti t s a c a

l n m t t h n.
2.1.5. Các y u t

nh h

ng

n kh n ng sinh s n c a l n nái

2.1.5.1.Y u t di truy n
Y u t di truy n

ây chính là thành tích sinh s n c a gi ng, mà c th

là gi ng con nái. Thành tích ó thông th

ng

c tr ng cho gi ng và c ng

mang tính cá th .
Y u t gi ng có nh h

ng rõ ràng t i n ng su t sinh s n c a l n nái,

c bi t là s khác bi t gi a gi ng n i và gi ng ngo i. Theo

ng V Bình

(1999) [1] có m t s ch tiêu n ng su t sinh s n phân bi t rõ nét qua gi ng là:
các gi ng l n Móng Cái và
ngày ; s con

ra/

là 0,83; và 0,72 kg.

en có tu i

l nl

là 10,8 và 8,9 con và kh i l

t là: 311,3 ngày; 301,5
ng s sinh trung bình/ con


17

2.1.5.2.Y u t ngo i c nh
Ngoài các nhân t tác
c nh c ng nh h
nh : ch

ng do di truy n, các nhân t tác

ng rõ ràng và có ý ngh a

nuôi d

ng, b nh t t, ph

th i gian chi u sáng

u nh h

ng do ngo i

n n ng su t sinh s n c a l n nái

ng th c nuôi nh t, mùa v , nhi t

ng

,

n các ch tiêu n ng su t sinh s n c a

l n nái.
2.1.5.3.Ch

nuôi d

ng

Y u t quan tr ng
cung c p

y

s l

i v i l n nái h u b và l n nái mang thai là ph i

ng và ch t l

ng dinh d

ng c n thi t

sinh s n cao. Ch

dinh d

d

ng c a khoáng ch t, nguyên t vi l

ng protein, nh h

ng bao g m: dinh d

có hi u qu

ng n ng l

ng, dinh

ng và nh h

ng

c a vitamin.

Nhu c u n ng l
N ng l

ng:

ng không th thi u

c cho c th m duy trì nuôi thai, ti t

s a, nuôi con. Nhu c u v n ng l

ng khác nhau tùy thu c t ng giai o n.

C n ph i

nhu c u v n ng l

ng cho l n nái, tránh cung c p th a gây lãng

phí th c n, gi m giá thành s n ph m. N u thi u s
bình th

nh h

ng

n sinh lý

ng c a con v t.

N ng l

ng

c cung c p d

10 - 13% t ng s n ng l

i hai d ng: gluxit chi m 70 - 80%, Lipit

ng cung c p.

Nhu c u v protein:
Protein là thành ph n quan tr ng trong kh u ph n th c n cung c p cho
l n, là thành ph n không th thay th
ng trao

c tiên cho m i ho t

i ch t trong c th và tham gia c u t o nên các mô trong c th .

Do protein tham gia vào c u t o ho t
có m t l

c c n thi t tr

ng nh t

ng trao

i ch t nên hàng ngày luôn

nh protein m t i. Trong quá trình

c a c th thì hàng ngày luôn có các t bào sinh tr

ng hóa và d hóa

ng và phát tri n, phân


18

chia và các t bào già c i
c p

bù

c lo i th i ra ngoài. Do ó protein

p l i ph n m t i và m t ph n khác xây d ng lên các t bào m i,

t o s n ph m ch n nuôi. Tuy nhiên vi c cung c p protein ph i
s l

c cung

ng và cân

mb o

v

i v các thành ph n axit amin không thay th : Lyzine,

methionine, histidin, cystin, tryptophan… hay chính xác h n nhu c u v
protein c a l n chính là nhu c u v axit amin. Ngoài ra th c n ph i có giá tr
sinh h c cao, d tiêu hóa, h p th .

áp ng t t các nhu c u trên vi c ph i

h p kh u ph n th c n cho l n b ng nhi u lo i th c n c n thi t.
B ng 2.1: Hàm l

ng axit amin thích h p cho l n nái ch a và l n nái
nuôi con (Võ Tr ng H t, 2000)[4]
% c a protein

Lo i axit amin

L n nái ch a

L n nái nuôi con

Lysine

3,5

3,8

Threonine

2,8

2,6

Methionine

2,5

2,5

Tryptophan

0,8

0,8

Histidin

2,1

1,9

L xin

7,6

6,4

Izol xin

3,7

4,5

Valin

4,4

4,6

Tyroxin phenilalamin

6,3

6,3

nh h

ng c a khoáng ch t:

Trong c th l n khoáng ch t ch a 3% trong ó có t i 75% là caxi và
photpho, x p x 25% là natri và kali, c ng có m t l
ng, các nguyên t khác t n t i
tr vi c h p thu k m gây hi n t
nh h

ng nh magie, s t, k m,

d ng d u v t. Ví d nh canxi làm ng n
ng r i lo n

da, gây s ng hóa.

ng c a vitamin:

Vitamin c n cho s chuy n hóa bình th
bào, cho s c kh e, sinh tr

ng cho s phát tri n c a mô

ng và duy trì. M t s lo i vitamin l n có th t


19

t ng h p

áp ng nhu c u nh vitamin B12. M t s vitamin l n hay thi u c n

b sung (A, D, E). N u b sung không úng, th a ho c thi u

u không t t.

+ Thi u vitamin A: l n con ch m l n, da khô, m t kém, l n nái mang
thai d x y thai,

non…

+ Thi u vitamin D: thai phát tri n kém, d b li t chân tr

c và sau khi

.

i u ki n khí h u:
Nhi u nghiên c u ã ch ra r ng mùa v , nhi t
c ng làm nh h

và ch

chi u sáng

ng t i các ch tiêu n ng su t sinh s n c a l n nái.

là các y u t nhi t và m
i v i l n nái nhi t

c bi t

c a chu ng nuôi.
thích h p t 18 - 21ºC. Do ó, v mùa hè s c

s n xu t c a l n nái th p h n so v i các mùa khác, vì n u nhi t

chu ng

trên 30°C s làm gi m t l th thai, t l ch t phôi và ch t thai t ng cao và
thai kém phát tri n do l n m

gian

cao s làm kéo dài th i

, gây sát nhau, t l l n con hay ch t cao do l n m hay è ch t con.

ng th i khi nhi t
ho c

n ít. M t khác nhi t

cao và

m cao s làm cho l n nái không

ng d c ch m. Còn n u nhi t

nuôi con, l n con d b c m l nh và d n

quá th p s

nh h

ng

ng d c

n giai o n

n t l ch t cao.

K thu t ph i gi ng:
K thu t ph i gi ng nh h

ng

ns l

ng con/l a. Ch n th i i m

ph i gi ng thích h p s làm t ng t l th thai và s con/l a. chú ý r ng n u
l n nái kéo dài
thúc ch u

ng d c 48 gi thì tr ng s r ng vào 8 - 12 gi tr

c khi k t

c. Cho ph i gi ng quá s m ho c quá mu n thì t l th thai và s

con sinh ra/ s gi m nhanh chóng.
Có hai ph ng pháp ph i gi ng là tr c ti p và th tinh nhân t o. Thông
th ng l n ph i gi ng

u tiên ng i ta cho l n nh y tr c ti p nh ng

n các l n

ng d c sau thì s d ng th tinh nhân t o. M i ph ng pháp có u và nh

c

i m riêng. Trong ph i gi ng cho nh y tr c ti p, nh h ng c a cá th gi ng là r t
rõ r t. N u ph i tr c ti p s làm gi m kh n ng

m nhi m c a l n

c nh ng