Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học cây Bẩy lá một hoa ( Paris Poluphilall Sm) tại khu bảo tồn thiên nhiên Phia Oắc Phia Đén tỉnh Cao Bằng (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

---------------------------

L

NGHIÊN C U M T S

NG V N TH NG

C I M SINH H C CÂY B Y LÁ

M T HOA ( PARIS POLUPHILALL SM) T I KHU B O T N
THIÊN NHIÊN PHIA O C - PHIA ÉN T NH CAO B NG

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t
Chuyên ngành
L p
Khoa
Khóa

IH C

: Chính quy

: Qu n lý tài nguyên r ng
: K43 - QLTNR
: Lâm nghi p
: 2011 – 2015

Thái nguyên, n m 2015


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

---------------------------

L

NGHIÊN C U M T S

NG V N TH NG

C I M SINH H C CÂY B Y LÁ

M T HOA ( PARIS POLUPHILALL SM) T I KHU B O T N
THIÊN NHIÊN PHIA O C - PHIA ÉN T NH CAO B NG

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t
Chuyên ngành
L p
Khoa
Khóa
Gi ng viên HD

IH C

: Chính quy
: Qu n lý tài nguyên r ng
: K43 - QLTNR
: Lâm nghi p
: 2011 – 2015
: Th.S La Thu Ph ng

Thái nguyên, n m 2015


i

L I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a b n thân tôi các s
li u

c thu th p khách quan và trung th c.N u sai tôi xin ch u trách nhi m

hoàn toàn
Thái nguyên, n m 2015

XÁC NH N C A GVHD NG

Th.s La Thu Ph

I VI T CAM OAN

ng

L

ng V n Th ng

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N
Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên
ã s a ch a sai sót sau khi H i
(Ký, h và tên)

ng ch m yêu c u!


ii

L I NÓI

U

Sau m t th i gian h c t p và nghiên c u t i tr

ng

i h c Nông Lâm

Thái Nguyên. Th i gian th c t p t t nghi p là kho ng th i gian r t quan tr ng
vì m i sinh viên i u có i u ki n, th i gian ti p c n i sâu vào trong th c t ,
c ng c l i nh ng ki n th c ã h c trong sách v và h c
ph

ng pháp làm vi c c ng c nh ng ki n th c c b n

c k n ng

áp d ng trong

i

s ng th c ti n.
Xu t phát t
tr

nguy n v ng c a b n thân,

ng, ban ch nhi m khoa Lâm Nghi p, tôi

thiên nhiên Phia O c-Phia
B ng v i tên

én

c s

nh t trí c a nhà

c th c t p t i khu b o t n

Xã Ca Thành huy n Nguyên bình t nh Cao

tài “Nghiên c u m t s

c i m sinh h c cây B y lá m t

hoa ( Paris Poluphilall Sm) t i khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
én t nh Cao B ng”.
Trong quá trình th i gian nghiên c u tôi xin bày t lòng c m n sâu
s c

n cô giáo Th.s La Thu Ph

tình giúp

d y b o,

nh th i gian làm

ng. Là ng

ih

ng d n khoa h c ã t n

ng viên t n tình trong su t th i gian theo h c c ng

tài.

Tôi c ng xin c m n các th y cô giáo khoa lâm nghi p, các cán b
ki m lâm trong khu b o t n Phia O c-Phia

én và nh ng ng

i thân ã t o

i u ki n cho tôi hoàn thành khóa lu n này.
Do th i gian c ng còn h n ch . Bài khóa lu n này còn thi u sót mong
c nh ng ý ki n óng góp quý báu c a Th y Cô giáo và các nhà khoa hoc
khóa lu n

c hoàn thi n h n

Tôi xin chân thành c m n!
Thái nguyên, n m 2015
Sinh viên

L

ng v n Th ng


iii

DANH M C CÁC B NG

Trang

B ng4.1.

c i m s d ng cây B y lá m t hoa c a ng

B ng 4.2. Hi u bi t c a ng

i dân .................... 21

i dân trong khu v c nghiên c u v cây B y lá

m t hoa .................................................................................................... 22
B ng 4.3 K t qu kích th
B ng 4.4. K t qu

c thân cây t i khu v c nghiên c u ...................... 23

o kích th

c lá ................................................................. 24

B ng 4.5: Công th c t thành t ng cây g ...................................................... 25
B ng 4.6:

c i m

tàn che n i phân b c a loài B y lá m t hoa ............ 26

B ng 4.7. K t qu ngu n g c tái sinh loài B y lá m t hoa ............................ 27

B ng 4.8. K t qu

i u tra ch t l

B ng 4.9. K t qu m t
B ng 4.10. K t qu

ng tái sinh loài B y lá m t hoa ............... 28

tái sinh loài B y lá m t hoa................................... 28

che ph loài cây b i n i xu t hi n cây B y lá m t hoa.... 29

B ng 4.11. K t qu

che ph loài cây th m t

i n i xu t hi n cây B y lá

m t hoa. ................................................................................................... 29
B ng 4.12 Phân b cây B y lá m t hoa .......................................................... 30
B ng 4.13 K t qu phân b cây theo ai cao .................................................. 31
B ng 1.14. T n su t xu t hi n cây B y lá m t hoa ......................................... 31
B ng 4.15: K t qu ph u di n
B ng 4.16: K t qu tác

t t i khu v c có loài B y lá n t hoa ............ 32

ng con ng

i,

ng v t

n khu v c nghiên c u .. 33


iv

DANH M C CÁC HÌNH
Trang

Hình 4.1 hình thái thân ngâm (c ) .................................................................. 23
Hình 4.2 hình thái thân khí sinh ...................................................................... 23
Hình 4.3 Thân cây B y lá m t hoa.................................................................. 24
Hình 4.4. Hoa, qu cây B y lá m t hoa .......................................................... 25
Hình 4.5. Cây B y lá m t hoa

c ng

i dân phia én ngâm r

u ........... 34


v

DANH M C VI T T T

D1.3

ng kính cây

Hvn

Chi u cao vút ng n

KBT

Khu b o t n

ODB

Ô d ng b n

OTC

Ô tiêu chu n

VQG

V

n qu c gia


vi

M CL C
Trang

Ph n 1: M
1.1.

U ............................................................................................ 1

tv n

.................................................................................................. 1

1.2. M c tiêu nghiên c u................................................................................... 2
1.3. Ý ngh a

tài ............................................................................................. 2

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u ...................................................... 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ........................................................................... 3
Ph n 2: T NG QUAN NGHIÊN C U ......................................................... 4
2.1. C s khoa h c nghiên c u ........................................................................ 4
2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam. ...................................... 5
2.2.1. L ch s phát tri n và tình hình nghiên c u trên th gi i ......................... 5
2.2.2 .Tình hình nghiên c u t i vi t Nam ......................................................... 6
2.3. i u Ki n t Nhiên, Kinh t và Xã h i t i khu v c nghiên c u................ 8
2.3.1. i u ki n t nhiên ................................................................................... 8
2.3.2. Kinh t ................................................................................................... 11
2.3.3. Xã H i ................................................................................................... 12
Ph n 3:

IT

3.1.

ng nghiên c u: ............................................................................. 14

it

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U 14

3.2. Ph m vi th i gian nghiên c u .................................................................. 14
3.3 N i dung nghiên c u ................................................................................. 14
3.4. Ph

ng pháp phân tích và x lý s li u ................................................... 15

3.4.1. Ph

ng pháp k th a............................................................................. 15

3.4.2. Ph

ng pháp i u tra ............................................................................ 15

3.4.3. Ph

ng pháp i u tra theo tuy n .......................................................... 15

3.4.4. Ph

ng pháp x lý s li u..................................................................... 16

3.4.5. ánh giá tác

ng c a con ng

i

n h th c v t khu v c nghiên c u. .... 19

Ph n 4: K T QU PHÂN TÍCH NGHIÊN C U ..................................... 21


vii

4.1
4.1.1.

c i m s d ng và s hi u bi t v ng

i dân v cây B y lá m t hoa .. 21

c i m s d ng.................................................................................. 21

4.1.2 S hi u bi t c a ng

i dân trong khu v c v loài B y lá m t hoa ........ 22

4.2.

c i m phân lo i c a loài B y lá m t hoa ........................................... 22

4.3.

c i m hình thái loài B y lá m t hoa ................................................... 23

4.3.1.

c i m hình thái thân cây.................................................................. 23

4.3.2.

c i m hình thái lá ............................................................................ 24

4.3.3.

c i m c u t o hoa, qu .................................................................... 25

4.4.

c i m sinh thái................................................................................... 25

4.4.1. C u trúc t thành t ng cây g ................................................................ 25
4.4.2.

tàn che n i có loài B y lá m t hoa phân b .................................... 26

4.4.3.

c i m tái sinh cây B y lá m t hoa................................................... 26

4.4.4. nh h

ng, cây b i, th m t

i

n tái sinh loài B y lá m t hoa ......... 28

4.4.5. Phân b c a cây B y lá m t hoa theo tr ng thái r ng,
4.4.6.

t t i khu v c có loài B y lá m t hoa phân b ................................... 31

4.5. S tác
4.6.

cao ............... 30

ng con ng

i,

ng v t

n khu v c nghiên c u ...................... 32

su t m t s gi i pháp b o t n và phát tri n loài ................................. 34

Ph n 5: K T LU N VÀ KI N NGH ........................................................ 36

5.1. K t lu n .................................................................................................... 36
5.2. Ki n ngh .................................................................................................. 38
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 39
I. Tài li u ti ng vi t ......................................................................................... 39
II. Tài li u ti ng anh ........................................................................................ 39
III. Website i n t .......................................................................................... 39


1

Ph n1
M
1.1.

U

tv n
Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

én thu c

a ph n các Xã

Thành Công, Quang Thành, Phan Thanh, V Nông, H ng

o và th tr n

T nh Túc huy n Nguyên Bình, t nh Cao B ng. T i Quy t

nh s 194/CT

ngày 09 tháng 8 n m 1986 c a Ch t ch H i

ng B tr

ng v vi c Quy

nh các khu r ng c m, trong ó có Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
én. Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
quan thiên nhiên

én n i ti ng v i nhi u c nh

p, n i ây còn l u gi nhi u loài

ng, th c v t quý, hi m

r t có giá tr v nghiên c u khoa h c, b o t n ngu n gen và giáo d c môi
tr

ng. Bên c nh ó, Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

én còn

c

coi nh “lá ph i xanh”, là nóc nhà phía Tây c a t nh Cao B ng, có tác d ng to
l n trong vi c i u hòa khí h u, h p th các bon, i u ti t ngu n n
t ai ch ng xói mòn, r a trôi, x t l

c, b o v

t, góp ph n b o t n và phát tri n b n

v ng trong khu v c.
Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
ti ng nh

nh Phia O c cao 1931m n i

ti ng nói Vi t Nam, èo Colea, nhà

én có nhi u

a danh n i

t c t phát thanh truy n hình ài

Taslom, Tài So ng, mi u c V ng

Tiên Cung... Nh ng danh th ng này t o nên m t qu n th c nh quan k v
cùng v i nhi u b n s c v n hóa dân t c nên t xa x a ng
ây là n i ngh d

i pháp ã ch n n i

ng.

Tuy nhiên, trong su t th i gian dài ch a

c quy ho ch nên ch a i u

tra, ánh giá t ng h p tài nguyên thiên nhiên, kinh t - xã h i c a Vùng, các
ch

ng trình, d án v b o t n và phát tri n b n v ng ch a

nh ng tác

c th c hi n,

ng b t l i t i r ng, ch t phá r ng di n ra ngày m t m nh h n, a

d ng sinh h c ã và ang b suy gi m c v s và ch t l
th c v t quý hi m,

c h u ang

ng tr

ng, nhi u loài

ng,

c nguy c tuy t ch ng. R ng tr


2

nên nghèo v tr l

ng và t thành th c v t, khu h

m t cách nghiêm tr ng trong th i gian dài t n m 1986
l n, các loài

ng v t

ng v t ã b xâm h i
n nay. Các loài thú

c h u ngày m t c n ki t. Hi n nay vi t nam có 128

khu b o t n nh m gi gìn ngu n gen quý hi m

a ph

ng. Là c s quy t

nh cho s phát tri n sinh thái nông nghi p, lâm nghi p a d ng và b n v ng.
Khu b o t n Phia O c-phia

én là n i l u gi nhi u Ngu n Gen quý hi m

nh Nghi n, s n m t, gi o c Lam, B y lá m t hoa......
Tuy nhiên Vi c nghiên c u nh ng th c v t này còn h n ch

nh m

b o t n nh ng loài th c v t vât này.

Do ó tôi ti n hành

tài t t nghi p nh m: “Nghiên c u m t s

c

i m sinh h c loài cây B y lá m t hoa (Paris Poluphilall Sm) làm c s cho
vi c b o t n các loài th c v t quý hi m t i khu b o t n thiên nhiên Phia
O c – Phia én t nh Cao B ng”.
1.2. M c tiêu nghiên c u
- Xác

nh

cm ts

c i m hình thái và sinh thái loài B y lá m t

hoa (Paris Poluphilall Sm) t i khu b o t n thiên nhiên Phia O c-Phia én
- T k t qu nghiên c u

xu t m t s bi n pháp b o t n và phát tri n

loài B y lá m t hoa
1.3. Ý ngh a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u
- Qua vi c nghiên c u và th c hi n

tài này s giúp làm quen

v i công vi c nghiên c u khoa h c, bên c nh ó còn c ng c

cl

c

ng ki n

th c chuyên môn ã h c, có thêm c h i ki m ch ng nh ng lý thuy t ã h c
trong nhà tr
ph

ng úng theo ph

ng pháp nghiên c u, b

trong tr

c

ng châm h c i ôi v i hành. N m

c các

u ti p c n và áp d ng ki n th c ã

ch c

ng vào công tác nghiên c u khoa h c. Tích l y thêm

ki n th c và kinh nghi m th c th c ti n

c nhi u


3

- N m

c các ph

ng pháp nghiên c u, b

c

u ti p c n và áp

d ng khoa h c ti n b vào vi c b o t n các lo i th c v t quý hi m
- Vi c nghiên c u và ánh giá
Loài cây B y lá m t hoa nh m
Thành công c a

c i m tái sinh t nhiên c a m t s

xu t m t s bi n pháp b o t n loài.

tài có ý ngh a r t quan tr ng trong vi c gi gìn, b o

t n và phát tri n các Loài cây quý hi m và phát tri n kinh t -xã h i
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
- Th y

cs

a d ng c a loài th c v t quý hi m trong khu v c

nghiên c u và s suy thoái c a các loài th c v t trong nh ng n m qua, T
ó ánh giá s tác

ng c a con ng

i

n nh ng loài th c v t trong khu

v c nghiên c u
- Hi u
a ra

cm ts

c i m sinh h c c a nh ng loài th c v t

c nh ng gi i pháp h p lý

t

b o t n nh ng loài trong khu v c

nghiên c .
- C ng là tài li u tham kh o cho nh ng ng
trong

tài

ó

i tìm hi u nh ng v n


4

Ph n 2
T NG QUAN NGHIÊN C U
2.1. C s khoa h c nghiên c u
Trên trái
tr i qua

t nhi u qu n xã sinh v t tr i qua vài tri u n m phát tri n,

n t n hi n nay và c ng do nhi u nguyên nhân khác nhau làm cho

ngu n tài Nguyên DDSH trên th gi i nói chung và Vi t nam nói riêng ang
b suy thoái và c n ki t, nhi u vùng h sinh thái ang b thu h p v di n tích
và nhi u Taxon Loài và d

i Loài ang b nguy c tuy t ch ng . a d ng sinh

h c có vai trò r t quan tr ng
b ng sinh thái.

i v i vi c duy trì các chu trình t nhiên và cân

ó là c s c a s s ng còn và th nh v

s b n v ng c a thiên nhiên trên trái

và ang b suy gi m. Nhi u h sinh thái và môi tr

ch ng trong m t t

i và

t. nh ng Hi n nay, do nhi u nguyên

nhân khác nhau làm cho ngu n tài ngu n tài nguyên

tích và nhi u Taxon Loài và d

ng c a loài ng

i Loài, ang

DSH c a Vi t Nam ã
ng s ng b thu h p di n

ng tr

c nguy c b tuy t

ng lai g n.

kh c ph c tình tr ng trên Chính ph Vi t Nam ã

ra nhi u bi n pháp

cùng v i các chính sách kèm theo nh m b o v t t h n tài nguyên DSH c a
n c. Tuy nhiên, th c t

ang

t ra nhi u v n

liên quan

n b o t n DSH

c n ph i gi i quy t nh quan h gi a b o t n và phát tri n b n v ng ho c tác
c a bi n

i khí h u

giá vi t nam a

i v i b o t n DSH. d a vào tiêu chí m c

a ra m c

ánh giá

a vào sách

*) Nhóm các loài tuy t ch ng:
+ Tuy t ch ng ( EX).
+ Tuy t ch ng trong t nhiên( EW).
*) Nhóm các loài b

ed a

+ C c kì nguy c p( CR).
+ Nguy c p (EN).
+ S nguy c p (VU).

.

t

và

ng
ánh


5

*) Nhóm các loài ít nguy c p (LR).
- Ph thu c b o t n (cd).

-S pb

e d a (nt).

- Ít lo ng i: Least Concern (lc).
+ Thi u d li u: Data Deficient ((DD).
+ Không

c ánh giá: Not Evaluated (NE).

Trong ngh

nh 32/2006/N -CP. V qu n lý th c v t r ng,

r ng nguy c p, quý, hi m. Th c v t,

ng v t

ng v t r ng chia thành 2 nhóm sau:

+) Nhóm I: Nghiêm c m khai thác, s d ng vì m c ích th
+) Nhóm II: H n ch khai thác, s d ng vì m c ích th

ng m i.

ng m i.

2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam.
2.2.1. L ch s phát tri n và tình hình nghiên c u trên th gi i
Paris Polyphylla b t ngu n t dãy Himalaya trên biên gi i c a Trung

Qu c và n

. Paris Polyphylla Sm. (Satuwa) là m t trong nh ng cây thu c

c li t kê nh là d b t n th
Seed ã

ng b i các IUCN cho bi t kh n ng t n t i

c tìm th y là th p và các h t không n y m m trong i u ki n

phòng thí nghi m, ngay c d
c u nâng cao nh n th c c a ng

i i u tr hóa h c khác nhau. Có v là m t nhu
i dân s ng trong các môi tr

ng mà trong ó

Paris Polyphylla truy n [9]. Các nhà khoa h c ph i ph bi n vi c s d ng b n
v ng c a thân r và th c hành canh tác c a mình cho vi c b o t n các nhà
máy này. N u m t s ph n c a thân r có ch a n còn l i d
ta cho r ng nhà máy s tr nên b n v ng h n và s giúp
dân s c a nó trong t

i lòng

t, ng

i

trong vi c b o t n

ng lai.

Có r t nhi u nghiên c u v d

c li u t cây paris polopyla nh :

Các nhà khoa h c Trung Qu c trong D

c ph m và công ngh sinh h c ã

phân l p và nghiên c u ch ng kh i u thành ph n ho t

ng t thân r c a

Paris Polyphylla. Các nghiên c u trong ng nghi m ã ch ng minh r ng t t c
sáu h p ch t có t trung bình

ns

c ch

áng k .


6

b sung trên các Vi n B c Kinh c a y h c phóng x , có qu n lý

cô l p cây saponin steroid m i t thân r c a cây.

i h c Nam Kinh trong

công ty v i b ph n khoa ung th c a B nh vi n Drum Tower (Trung Qu c),
ã ti n hành m t nghiên c u in-vitro ch ng ung th
các ch t chi t xu t t dung d ch n

i u tra ho t

ng c a

c và các chi t xu t ethanol c a m

il m

lo i thu c truy n th ng c a Trung Qu c v tiêu hóa dòng t bào kh i u c a
con ng

i.
Trung Qu c m t nghiên c u hóa sinh ã khai thác các ho t

antimutagenic c a 36 chi t xu t th o d

ng

c t các lo i thu c ch ng ung th

trong y h c Trung Qu c. Công trình này

c trình bày r ng cùng v i b n

lo i th o m c khác (Actinidia chinensis P., Artemisia lavendulaefolia DC.,
Prunella vulgaris L.,. Và Ampelopsis brevipedunculata T), Paris Polyphylla,
ch a các y u t antimutagenic ch ng l i c hai môi ch u acid picrolonic và
benzo [a] pyrene-

t bi n gây ra.

Các nhà nghiên c u t Nh t B n ã trình bày r ng methanol t thân r
c a Paris Polyphylla SM. var. yunnanensis (FR.) H-M. ã

c tìm th y

potently c ch ethanol (và / indomethacin) -induced t n th

ng d dày

chu t.
M t nghiên c u

c th c hi n b i

i h c Naujing d

Qu c báo cáo các thu c gi m au và an th n hành

c

Trung

ng c a Rhizoma Paridis.

T t c các th nghi m 6 loài và gi ng s d ng ph bi n có hi u qu . Trong s
ó Paris Polyphylla var. chinensis, P. polyphylla var. yunnanensis có hành
ng gi m au m nh h n. Hành

ng an th n c a P. fargesii, P. polyphylla

var. chinensis, P. thibetica c ng m nh m . Ngoài ra, pariphyllin A và gracillin
c ng

c s d ng trong thí nghi m.

2.2.2 .Tình hình nghiên c u t i vi t Nam
Theo Nguy n Th
(Trilliaceae)

và Nguy n Ti n Bân (2005), h

tr ng lâu

Vi t Nam ch có 1 chi Paris v i 6-7 loài. Xu t phát t cách g i


7

tên loài Paris polyphylla c a Trung Qu c, d ch ra ti ng Vi t là “B y lá m t
hoa”. Các loài trong chi này

Vi t Nam có 6 – 9 lá, nên nhi u ng

i c ng g i

chung là “B y lá m t hoa”.
Các loài B y lá m t hoa ch y u

c s d ng trong ph m vi nhân dân

làm thu c.Trong nh ng n m 90 th k tr
gom nhi u

các t nh phía B c

và Lai Châu t 5.000

c, loài cây thu c này ã b thu

bán qua biên gi i. Giá thu gom

n 10.000

/ kg c t

chúng ã tr nên càng hi m g p h n

Lào Cai

i.V n là loài cây thu c hi m,

các t nh mi n núi phía B cVi t Nam.

c bi t là các loài P. polyphylla.[3]
T t c các loài B y lá m t hoa

u có tên trong Sách

Danh l c

cây thu c Vi t Nam [2] b o t n t i ch

hainanensis

VQG Tam

BTTN

Vi t Nam và
loài: P.

m t s

o và Khu BTTN Nà Hang; P.chinensis

k Krông (Qu ng Tr ); P. fargesii và P.yunnanensis

Khu
VQG

HoàngLiên S n. Các loài khác c n i u tra thu th p b o t n chuy n [3]

T n m 2013, vi n nghiên c u và phát tri n vùng ph i h p v i VQG
Pù mát, VQG Hoàng liên s n th c hi n khai thác và phát tri n ngu n gen B y
lá m t hoa làm nguyên li u s n xu t [6]
Các nghiên c u v cây B y lá m t hoa
Cây B y lá m t hoa là m t lo i c nh , có d ng r t khác bi t, s ng lâu
n m, thân r ng n, dài ch ng 5-15cm,

ng kính 2.5-3.5cm r t nhi u

t, v t

b trông nh có b t, màu vàng tr ng hay xám vàng. T thân r n i lên m t
m t thân m c th ng

ng cao t i 1m, phía g c có m t s lá thoái hoá thành

v y, bao l y thân cây. Gi a thân có m t t ng lá m c vòng g m 3
nh ng th

t

n 10 lá,

ng là 7 lá, cu ng lá dài 2.5-3cm, phi n lá hình mác r ng, dài 15-

21cm, r ng 4-8cm,

u phi n lá nh n, mép nguyên, hai m t nh n, m t d

màu xanh nh t, ôi khi có màu tím nh t. Hoa m c

cu ng hoa dài 15-30cm. Lá ài g m 5

n 10, th

n

c

i

nh cành,

ng là 7, máu xanh lá cây,

dài 3-7cm, r i t ng cái m t trông nh lá, không r ng. S cánh tràng b ng s


8

là ài nh y màu tím

, b u th

ng 3 ng n. Qu m ng màu tím en. Mùa hoa

vào các tháng 10-11.
Cây B y lá m t hoa
Ph

c phát hi n g n ây t i các vùng núi Cúc

ng thu c Hà Nam, Ninh Bình, Sa Pa (Lào Cai),

S n

à B c ( Hoà Bình),

ng [1]

2.3. i u Ki n t Nhiên, Kinh t và Xã h i t i khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên
2.3.1.1. V trí

a lí

- Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia én, có to
+ T 220 31' 44"

n 220 39' 41" v

+ T 1050 49' 53"

a lý:

B c;

n 1050 56' 24" kinh

ông.

- Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia én n m trong

a gi i hành

chính c a 6 xã Thành Công, Quang Thành, Phan Thanh, V Nông, H ng
o, Ca Thành và th tr n T nh Túc huy n Nguyên Bình, t nh Cao B ng.
Trung tâm c a Khu b o t n là xóm Phia én thu c xã Thành Công.
2.3.1.2.

a hình

*

a hình,

-

a hình Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia én có

nhi u ch d c, núi
- Ki u

am o

t xen núi á vôi, cao d n t

a hình núi trung bình,

a hình núi th p và

ông sang Tây, t Nam lên B c.

cao 700m, chi m kho ng 90% t ng

di n tích t nhiên c a Khu b o t n, cao nh t là
- Ki u

i,

nh núi Phia O c 1.931 m;

cao <700m, chi m kho ng 7% t ng

di n tích t nhiên c a Khu b o t n, ph n l n là các dãy núi
hình caster, phân b phía

ông và

cao trung bình 600m;
2.3.1.3.
*

c i m khí h u, th y v n
c i m khí h u

d cl nv i

ông Nam,

t, có xen l n

a

d c trung bình t 25 - 300,


9

Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
c a khí h u l c

c i m

c tr ng

a mi n núi cao, chia thành 2 ti u vùng khí h u khác nhau.

Vùng cao có khí h u c n nhi t
nhi t

én có

i, vùng th p ch u nh h

ng c a khí h u

i gió mùa; m t n m có 2 mùa rõ r t, ó là:
Mùa m a b t

u t tháng 4

n tháng 10, chi m 85,4% t ng l

m a c n m và t p trung vào các tháng 7 và 8. L

ng

ng m a bình quân n m là

1.592 mm; n m cao nh t là 1.736 mm; n m th p nh t là 1466 mm .Mùa khô
kéo dài t tháng 11
ông B c, nhi t

xu ng th p, l

ng ch u nh h

ng m a ít, có nhi u s

trung bình c n m là 180C; nhi t

- Nhi t
vào tháng 5

n tháng 3 n m sau; th

th p nh t tuy t

ng mù.

cao nh t tuy t

n tháng 9, trong kho ng 24,50 - 26,90 C,

340 C; nhi t

ng c a gió mùa

i x y ra

c bi t có khi lên t i

i x y ra vào tháng 11

n tháng 2 n m sau,

có khi xu ng t i - 20C - 50C.
-

mt

ng

i bình quân c n m là 84,3%, tháng có

m cao nh t

vào tháng 7, 8 là trên 87%, th p nh t vào tháng 12 là 80,5%.
- Ngoài ra, còn có hi n t

ng s

ng mù xu t hi n vào sáng s m, chi u

t i và êm c a t t c các tháng trong n m, ph n nhi u là s
i ms

ng mù n ng nh t là

nh èo Colea. S

ng mù toàn ph n.

ng mu i th

ng xu t hi n

vào tháng 12, 1 hàng n m v i s ngày xu t hi n trung bình là 3 ngày. S ngày
dài nh t c a m t

ts

ng mu i trong tháng là 5 ngày, s gi xu t hi n dài

nh t trong m t ngày là 7 gi .
Tháp truy n hình và

c bi t, ã có xu t hi n m a tuy t

khu v c

nh èo Colea.

* H th ng thu v n
Là n i phát nguyên c a nhi u s ng su i chính c a huy n Nguyên Bình
nên tài nguyên n

c m t c a Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

khá d i dào. Tuy nhiên, do
thác các ngu n n

a hình chia c t m nh,

d c l n nên vi c khai

c m t ph c v nhu c u sinh ho t và s n xu t c a ng

dân g p nhi u khó kh n.

én

i


10

c trong vùng phân b không

Tài nguyên n

v c, do

ng

u. Ngay

t ng khu

a hình núi á vôi xen k v i các tr m tích l c nguyên nên nhi u khu

v c th a n

c, nh ng l i có nhi u n i thi u n

ho t trong mùa m a nh (xóm Phia

c ph c v s n xu t và sinh

én, trong các thung l ng Karts, t i các

khu v c núi á vôi).
Ch a có s li u nghiên c u c th

ánh giá l u t c dòng ch y c a các su i

l n trong khu v c Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia én; nh ng qua k t
qu kh o sát c a oàn công tác có th
l n; các su i k trên có n
v mùa m a, mùa khô l

c quanh n m, l u l
ng n

Do

c ch y nhi u, ch y m nh
su i trung bình kho ng 2

ng gây ra l quét, l

ng, tr

tl

d c l n và có nhi u á vôi xen k p

c ng m r t hi m; hi n nay trong vùng ch t p trung vào khai

thác và s d ng n

c m t.

Tóm l i, khí h u trong Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
mang

c tr ng khí h u l c

ông.

t do

d c l n, a hình l i b chia c t m nh.

a hình b chia c t m nh,

nên ngu n n

ng n

c ch y ít h n. M t

km/100 ha, nh ng vào mùa m a th
trong khu v c có

ánh giá s b trong khu v c có 4 su i

én

a mi n núi cao, mát vào mùa hè, l nh v mùa

c bi t vào mùa ông nhi t

xu ng th p, l i có s

mu i xu t hi n nên ã gây c n tr t i các ho t
th ng thu v n tuy không l n nh ng l i là

ng mù, s

ng

ng s n xu t lâm nghi p. H

u ngu n c a các con sông (sông

Nhiên, sông N ng, sông Th D c) quan tr ng, nh h

ng

n phát tri n s n

xu t kinh doanh và công tác b o t n, phát tri n b n v ng Khu b o t n thiên
nhiên Phia O c - Phia én
-

a hình thung l ng, lòng ch o và d c t , chi m kho ng 3% t ng di n

tích t nhiên c a Khu b o t n, n m xen gi a các dãy núi th p và trung bình,
ph n l n di n tích này ang
2.3.1.4

a ch t,

t ai

c s d ng canh tác nông nghi p.


11

Theo tài li u th nh

ng c a huy n, trên

a bàn có nh ng lo i

t

chính sau:
-

t Feralit m u

nâu trên núi á vôi: Phân b t p trung

700m - 1700m so v i m t n
-

c bi n.

t Feralít m u vàng nh t núi cao: Lo i

quá trình mùn hoá t

ng

cao t

t này có quá trình Feralít y u,

i m nh, thích h p v i m t s loài cây tr ng: Thông,

Sa m c, Tông dù, Lát hoa, D

, Tr u, S và m t s loài cây

c s n, cây

thu c, cây n qu khác.
-

t Feralít m u

vàng núi th p: Phân b

cao t 300 - 700m, hình

thành trên các lo i á m mácma a xít, trung tính ki m, á s n k t, á vôi.
ch a ít khoáng nguyên sinh, ph n ng chua, lo i

t này thích h p v i m t s loài

cây tr ng: Thông, Sa m c, Tông dù, Kháo vàng, Cáng lò, Lát hoa, Keo, D
Tr u, S , H i, Qu , Chè
-

tb n

t

,

ng và m t s loài cây thu c, cây n qu khác.

a và thung l ng: Bao g m

d c t , s n ph m h n h p; lo i

t này

t phù sa m i, c , s n ph m

t

c s d ng cho s n xu t nông nghi p.

2.3.2. Kinh t
Kinh t trong vùng Nông nghi p là ngành chi m v trí ch
ho t
c a

ng kinh t c a
a ph

a ph

ng. Trong nh ng n m qua, kinh t nông nghi p

ng khu v c Khu b o t n ã

nghi p hóa, hi n

o trong

c phát tri n theo ti n trình công

i hóa nông nghi p và nông thôn, ph

ng th c s n xu t

c chuy n d ch t s n xu t t c p – t túc sang s n xu t hàng hóa theo c
ch th tr
d án

ng. Trên c s th m nh ti m n ng
c

t ai, m t s ch

ng trình,

a vào th c hi n, ã mang l i hi u qu thi t th c cho các h dân.

S n xu t nông nghi p

c chú tr ng t ng v và a d ng s n ph m. C c u

n i b ngành nông nghi p t ng b

c

c chuy n

i theo h

ng

y m nh

gi ng cây tr ng, v t nuôi có giá tr kinh t cao. Trong ch n nuôi, phát tri n
m nh hình th c ch n nuôi có quy mô l n, t p trung.


12

T tr ng giá tr s n xu t c a ngành tr ng tr t t ng, t

69,8% n m 2006

lên 81,1% n m 2010. T tr ng ngành ch n nuôi gi m t 30,2% n m 2006
xu ng 18,9% n m 2010. K t qu trên ã ph n ánh c c u ngành tr ng tr t
hàng n m

u t ng; c c u ngành ch n nuôi gi m. Ngành ch n nuôi b gi m

m nh là do nh ng n m qua có nhi u d ch b nh xu t hi n, giá th c n t ng
cao, th tr

ng thi u n

nh, nên nh ng h ch n nuôi nh l b không ch n

nuôi, nh ng h ch n nuôi l n ã gi m quy mô ch n nuôi. Ngoài ra còn có các
nghành công nghi p nh nghành khai thác khoáng s n,nghành ch bi n..
Qua quá trình hình thành và ki n t o l ch s lâu dài, s bi n
a ch t, nên Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
s n quý hi m trong lòng

ng v

én có nhi u khoáng

t, nh kim lo i màu (boxit, chì, k m...)

xã Phan

Thanh và Thành Công; kim lo i quý hi m (Atimon, Thi c, Vonfram, Uran,
Vàng...)

th tr n T nh Túc và xã Thành Công; Ngu n tài nguyên khoáng s n

c khai thác t p trung ch y u

M Thi c T nh Túc, ngoài ra còn có các

nguyên li u, v t li u xây d ng nh : nguyên li u sét, á, cát s i, á vôi...
khai thác,

t á trên khai tr

trôi, s t l

t x y ra.

ng b

ào x i nên

Công nghi p khai thác và c p n
Do

c d i dào

sinh ho t cho các h dân

nh ng khu v c thi u n

2.3.3. Xã h i

i dân trong các thung

c v n ch a
cv

c m t ph n khó kh n v nhu c u n

nh ng khu v c thi u n

c bi t là các

c sinh ho t. Hi n nay, h th ng c p n

i dân t b kinh phí làm h th ng ng d n n

ã gi i quy t

c

c ph thu c theo mùa. Ngay c nh nh ng

các thung l ng, vùng th p, ng

l ng karts hoàn toàn thi u n

dân

c s ch

c, nh ng l i có r t nhi u khu v c thi u n

khu v c có núi á vôi, m c n

ng

liên k t kém r t d b r a

a hình núi á vôi xen k v i các tr m tích l c nguyên nên nhi u

khu v c th a n

ngu n n

c

c.

c s ch
c

s d ng, b

ut ,
c

u

c sinh ho t cho các h


13

- Dân s : Theo Niên giám th ng kê huy n Nguyên Bình n m 2010,
Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia
kho ng 4.918 lao

én có 11.438 kh u, v i 2.287 h ,

ng. Xã Thành Công, Phan Thanh, H ng

o, Quang

Thành ch y u là h nông nghi p, còn th tr n T nh Túc ch y u là h phi
nông nghi p. T c

t ng dân s c a vùng hi n kho ng 2,2%/n m.

- Dân t c: Khu b o t n có 5 dân t c ang sinh s ng; trong ó: Ng
Dao 5.398 kh u chi m 47,2% t ng dân s Khu b o t n, ng
kh u chi m 20,3%, ng
kh u chi m 13,8%, ng

i Kinh 2.027 kh u chi m 17,8%, ng

ng

i/km2.

i Tày 1.573

dân s bình quân 51 ng

i/km2 nh ng l i

u gi a th tr n và các xã trong vùng, xã có m t

dân s th p nh t là H ng
135 ng

i Nùng 2.335

i H’Mông 105 kh u chi m 0,9% t ng dân s .

- Phân b dân c : M t
phân b không

i

o 25 ng

i/km2, cao nh t là th tr n T nh Túc


14

Ph n 3
IT
3.1.

NG, N I DUNG VÀ PH

it

NG PHÁP NGHIÊN C U

ng nghiên c u:
ng nghiên c u là cây B y lá m t hoa (Paris poluphilall Sm) t i

it

khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia én t nh Cao B ng.

3.2. Ph m vi th i gian nghiên c u
-

a i m: T i khu b o t n thiên nhiên Phia O c-Phia én t nh cao b ng.

- Th i gian nghiên c u:

tài

c ti n hành t 01/2015-05/2015

3.3 N i dung nghiên c u
t

c các m c tiêu c a

tài, ti n hành i u tra, kh o sát

i m ã ch n t i khu b o t n thiên nhiên phia O c- phia

a

én v i các n i

dung nghiên c u chính sau:
+

c i m s d ng và s hi u bi t c a ng

i dân v loài B y lá m t hoa.

+

c i m phân lo i c a loài B y lá m t hoa.

+

c i m hình thái n i có loài B y lá m t hoa phân b (Thân, lá,

hoa, qu , r )
+

c i m sinh thái c a loài B y lá m t hoa

+ Tác

ng c a con ng

i t i khu v c nghiên c u và loài cây nghiên

c u
+ Các bi n pháp b o t n và phát tri n loài cây B y lá m t hoa


15

ng pháp phân tích và x lý s li u

3.4. Ph
3.4.1. Ph

ng pháp k th a

Thu th p tài li u c b n v khu v c nghiên c u có liên quan
+ Tài li u v

n

tài.

i u ki n t nhiên và dân sinh kinh t trong khu v c

nghiên c u.
+ Các lo i b n

chuyên dùng c a khu v c nghiên c u.

+ Các tài li u tham kh o v l nh v c nghiên c u c a các tác gi
trong và ngoài n

c.

+ Các công trình nghiên c u c a các tác gi khác liên quan
và v n

n khu v c

nghiên c u.

3.4.2. Ph

ng pháp i u tra

3.4.3. Ph

ng pháp i u tra theo tuy n

a. L p i u tra theo tuy n
- Tuy n i u tra
r ng. C 100 m

c l p t chân lên t i

nh, i qua các tr ng thái

cao ti n hành l p 1 OTC.

- Trên tuy n i u tra ánh d u t a
i u tra. Các s li u thu th p

các loài quý hi m ã l p 6 tuy n

c ghi vào m u b ng 04 (ph l c 02).

b. L p ô tiêu chu n (OTC
D a vào b n
xác

a hình và b n

qu n lý khu v c c a cán b qu n lý

nh s b và thi t l p OTC. Các OTC s

r ng (tuy n

c thi t l p

ng mòn) và tuy n kh o sát ( cách

i u tra các ô tiêu chu n i n hình
tính a d ng c a th c v t nh t là

ng tu n r ng 50m tr lên).

xác

nh v

i v i i u tra m t

g p,...trong i u tra theo tuy n không th hi n

OTC

c ch n ng u nhiên và

ph m vi nghiên c u. N i

c tính sinh thái,

loài, m c

th

ng

c các ch tiêu này.

Các OTC có di n tích 1000m2 (20m X 50m)
có t ng cây cao (D>= 8cm), chi u dài theo

g n các tuy n

ng

i v i các tr ng thái r ng
ng m c c a

a hình,

i di n cho các khu v c khác nhau trong

a hình d c, ti n hành l p các OTC có di n tích nh


16

h n ( có th 100-200m2 ) có cùng

cao, g n nhau thay th cho ô có di n tích

l n, m i tr ng thái r ng l p 1 OTC. C 100m
3.4.4. Ph

cao l p 1 OTC.

ng pháp x lý s li u

+ Nghiên c u

c i m c u trúc r ng

a. T thành t ng cây g
T thành là ch tiêu bi u th t l m i loài hay nhóm loài tham gia t o
thành r ng, tùy thu c vào s l

ng loài có m t trong lâm ph n mà phân chia

lâm ph n thành r ng thu n loài hay r ng h n loài, các lâm ph n r ng có t
thành loài khác nhau thì ch c n ng phòng h , b o v môi tr

ng sinh thái và

tính a d ng sinh h c c ng khác nhau.
ánh giá
c n s d ng m c

c i m c u trúc t thành sinh thái c a qu n h p cây g
quan tr ng (Importance Value Index = IVI) tính theo

công th c:

Ai

IVIi (%)

Di
3

RFi
(3.1)

Trong ó:
- IVIi là ch s m c
- Ai là

quan tr ng (t l t thành) c a loài th i

phong phú t

ng

i c a loài th i

Ni

Ai(%)

S

100

Ni
i 1

Trong ó:
- Ni là s cá th loài th i
- s là s loài trong qu n h p
+) Di là

u th t

ng

i c a loài th i

(3.2)