Theo dõi tình hình mắc bệnh viêm tử cung ở đàn lợn nái tại trại lợn của công ty TNHH một thành viên sản xuất kinh doanh thương mại Trường Thịnh và thử nghiệm một số phác đồ điều trị bệnh (Khóa luận tốt nghiệp)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (4.76 MB, 64 trang )
TR
I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
-------------------
NGUY N TH HUY N
Tên
tài
THEO DÕI TÌNH HÌNH M C B NH VIÊM T
CUNG
ÀN L N NÁI
T I TR I L N C A CÔNG TY TNHH M T THÀNH VIÊN S N XU T
KINH DOANH TH
TH
NG M I TR
NGHI M M T S
PHÁC
NG TH NH VÀ
I U TR B NH
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o:
Chính quy
Chuyên ngành: Ch n nuôi Thú y
Khoa:
Ch n nuôi Thú y
Khóa h c:
2011 - 2015
THÁI NGUYÊN, N M 2015
IH C
I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
-------------------
TR
NGUY N TH HUY N
Tên
tài
THEO DÕI TÌNH HÌNH M C B NH VIÊM T
CUNG
ÀN L N NÁI
T I TR I L N C A CÔNG TY TNHH M T THÀNH VIÊN S N XU T
KINH DOANH TH
TH
NG M I TR
NGHI M M T S
PHÁC
NG TH NH VÀ
I U TR B NH
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o:
IH C
Chính quy
Chuyên ngành:
Ch n nuôi Thú y
L p:
43 - Ch n nuôi Thú y
Khoa:
Ch n nuôi Thú y
Khóa h c:
2011 - 2015
Gi ng viên h
ng d n: ThS. La V n Công
THÁI NGUYÊN, N M 2015
i
L IC M
hoàn thành chuyên
c a b n thân, tôi còn
N
t t nghi p này, ngoài s c g ng n l c
c r t nhi u s giúp
nhi t tình, quý báu c a các
Th y các Cô trong khoa Ch n nuôi - Thú y cùng gia ình, b n bè và ng
i
thân trong su t th i gian th c t p.
Tr
c h t tôi xin
c bày t l i c m n sâu s c t i Th y giáo Th.S
La V n Công, cán b gi ng d y B môn B nh
Nông lâm Thái Nguyên. Th y ã h
ng v t tr
ng
ih c
ng d n, ch b o tôi t n tình trong su t
quá trình h c t p c ng nh trong quá trình th c hi n
Tôi xin g i l i c m n t i ban lãnh
tài t t nghi p này.
o công ty TNHH Tr
Th nh, cùng các cán b c a công ty ã h t lòng giúp
ng
tôi trong th i gian
tôi th c t p t i trang tr i.
Tôi xin bày t s bi t n t i gia ình, b n bè và ng
ng
i luôn
ng viên giúp
i thân, nh ng
tôi v m i m t, t o i u ki n t t nh t cho tôi
trong su t quá trình h c t p và th c t p chuyên
t t nghi p này.
V y m t l n n a tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, ngày… tháng… n m 2014
Sinh viên
Nguy n Th Huy n
ii
L I NÓI
hoàn thành ch
ph
U
ng trình ào t o trong Nhà tr
ng, th c hi n
ng châm h c i ôi v i hành, lý thuy t g n li n v i th c ti n s n xu t,
th c t p t t nghi p là giai o n cu i cùng trong toàn b ch
t p c a t t c các tr
ng
i h c nói chung và tr
ng
ng trình h c
i h c Nông lâm
Thái Nguyên nói riêng. Giai o n th c t p chi m m t v trí h t s c quan
tr ng
i v i m i sinh viên tr
c khi ra tr
ng. ây là kho ng th i gian
sinh viên c ng c và h th ng hóa toàn b ki n th c ã h c,
sinh viên làm quen v i th c ti n s n xu t, t
môn, n m
c ph
ng th i giúp
ó nâng cao trình
chuyên
ng th c t ch c và ti n hành công vi c nghiên c u,
ng d ng các ti n b khoa h c k thu t vào th c ti n s n xu t, t o cho sinh
viên có tác phong làm vi c úng
m t ng
n, sáng t o,
i cán b có chuyên môn, áp ng
ph n x ng áng vào s nghi p phát tri n
Xu t phát t quan i m trên và
Thú y, tr
h
khi ra tr
ng
tn
ng tr thành
c yêu c u th c ti n, góp
c.
cs
ng ý c a khoa Ch n nuôi
i h c Nông Lâm Thái Nguyên.
c s nh t trí c a giáo
ng d n và s ti p nh n c a c s , em ã ti n hành th c hi n
“Theo dõi tình hình m c b nh viêm t cung
àn l n nái t i tr i l n c a
Công ty TNHH m t thành viên s n xu t kinh doanh th
Th nh và th nghi m m t s phác
tài :
ng m i Tr
ng
i u tr b nh".
Do th i gian th c t p có h n, ki n th c chuyên môn còn nhi u h n
ch nên trong b n khóa lu n t t nghi p này không tránh kh i nh ng h n ch
và thi u sót. Em r t mong nh n
giáo, c a b n bè,
ng nghi p
cs
óng góp ý ki n c a các th y cô
b n khóa lu n
c hoàn thi n h n.
Tôi xin chân thành c m n!
iii
DANH M C CÁC B NG VÀ S
B ng 2.1: Các tiêu chí ch n oán viêm t cung.......................................... 17
B ng 2.2: Ý ngh a c a d ch ch y ra t âm
o qua th i gian xu t hi n ..... 18
B ng 4.1: L ch tiêm phòng b nh cho l n c a tr i ....................................... 36
B ng 4.2: K t qu công tác ph c v s n xu t ............................................. 41
B ng 4.3: T l m c b nh viêm t cung trên àn l n nái c a tr i .............. 42
B ng 4.4: T l m c b nh viêm t cung theo các các dòng gi ng l n ....... 43
B ng 4.5: T l m c b nh viêm t cung theo l a
.................................. 44
B ng 4.6: T l m c b nh viêm t cung theo dãy chu ng......................... 45
B ng 4.7: T l m c b nh viêm t cung
B ng 4.8: K t qu
i u ki n th i ti t khác nhau ... 46
i u tr b nh viêm t cung theo phác
i u tr .......... 47
B ng 4.9: S b h ch toán thu c thú y ....................................................... 48
B ng 4.10: M t s ch tiêu sinh lý sinh s n c a l n nái sau i u tr .......... 49
S
3.1: B trí thí nghi m ........................................................................ 30
iv
DANH M C CÁC C M, T
VI T T T
Cs
: C ng s
FSH
: Hormon kích thích nang tr ng
LH
: Hormon kích thích th vàng
Nxb
: Nhà xu t b n
P
: Th tr ng
TNHH
: Trách nhi m h u h n
TT
: Th tr ng
v
M CL C
U ......................................................................................... 1
Ph n 1. M
1.1.
tv n
........................................................................................................ 1
1.2. M c tiêu và yêu c u c a
tài ....................................................................... 2
1.2.1. M c tiêu c a
tài .............................................................................. 2
1.2.2. Yêu c u c a
tài ............................................................................... 2
1.3. Ý ngh a c a
tài .................................................................................... 2
1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c ....................................................................... 2
1.3.2. Ý ngh a th c t .................................................................................... 3
Ph n 2. T NG QUAN TÀI LI U .............................................................. 4
2.1. C s khoa h c ............................................................................................... 4
2.1.1. C u t o gi i ph u và sinh lý c quan sinh d c cái ............................. 4
2.1.1.1. B ph n sinh d c bên ngoài ............................................................. 4
2.1.1.2. B ph n sinh d c bên trong.............................................................. 4
2.1.2.
c i m sinh lý, sinh d c c a l n nái ............................................... 8
2.1.2.1. S thành th c v tính........................................................................ 8
2.1.2.2. Chu k tính ...................................................................................... 8
2.1.2.3. Kho ng cách gi a các l a
.......................................................... 9
2.1.3. Sinh lý lâm sàng ................................................................................ 10
2.1.4. Quá trình viêm t cung ..................................................................... 11
2.1.5. Các th viêm t cung......................................................................... 13
2.1.5.1 Viêm n i m c t cung (Endometritis)............................................. 13
2.1.5.2. Viêm c t cung (Myometritis Puerperalis) .................................. 14
2.1.5.3. Viêm t
ng m c t cung (Perimetritis Puerperali) ...................... 15
2.1.8. Bi n pháp phòng và tr b nh viêm t cung ....................................... 18
2.1.9. Thành ph n hóa h c và c ch tác d ng c a thu c s d ng
trong
tài ...................................................................................... 20
vi
2.2. Tình hình nghiên c u trong n
c và ngoài n
c........................................ 23
2.2.1. Tình hình nghiên c u ngoài n
c ..................................................... 23
2.2.2. Tình hình nghiên c u trong n
c...................................................... 24
PH N 3.
IT
NG, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP
NGHIÊN C U................................................................................ 27
3.1.
it
ng và ph m vi nghiên c u ............................................................... 27
3.3. N i dung nghiên c u .................................................................................... 27
3.3.1. N i dung nghiên c u ................................................................................. 27
3.3.2. Các ch tiêu theo dõi.......................................................................... 27
3.4. Ph
ng pháp nghiên c u và các ch tiêu theo dõi ...................................... 28
3.4.1. Ph
ng pháp theo dõi và thu th p thông tin ..................................... 28
3.4.2. Ph
ng pháp b trí thí nghi m.......................................................... 28
PH N 4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ........................ 31
4.1. Công tác ph c v s n xu t ........................................................................... 31
4.1.2.1. Phòng b nh ..................................................................................... 34
4.1.2.2. Công tác ch n oán và i u tr b nh .............................................. 37
4.2. K t qu nghiên c u ....................................................................................... 42
4.2.1. T l m c b nh viêm t cung trên àn l n nái t i c s ........................ 42
4.2.1.1. T l m c b nh viêm t cung trên àn l n nái sinh s n c a tr i ........ 42
4.2.1.3. T l m c b nh viêm t cung theo l a
..................................... 44
4.2.1.4. T l m c b nh viêm t cung theo dãy chu ng ............................ 45
4.2.2.1. K t qu
4.2.2.2. S
i u tr b nh viêm t cung theo phác
i u tr .............. 47
h ch toán thu c thú y i u tr b nh viêm t cung ............... 48
4.2.3. M t s ch tiêu sinh lý sinh s n c a l n nái sau i u tr ................... 49
Ph n 5. K T LU N VÀ
NGH .......................................................... 51
5.1. K t lu n ........................................................................................................ 51
5.2.
ngh .......................................................................................................... 51
TÀI LI U THAM KH O ..........................................................................................52
1
Ph n 1
M
1.1.
U
tv n
Trong s các loài gia súc
Vi t Nam hi n nay, con l n gi vai trò r t
quan tr ng. Nó cung c p m t kh i l
n
ng th t l n áp ng nhu c u trong
c và xu t kh u. Ngoài ra, ch n nuôi l n còn cung c p m t l
ng l n
phân chu ng cho ngành tr ng tr t và là ngu n cung c p các s n ph m ph
nh da, m cho ngành công nghi p ch bi n.
N
c ta t ngày h i nh p v i n n kinh t th gi i ch n nuôi nói
chung và ch n nuôi l n nói riêng ang có t c
u l n n m 2002 là 23,17 tri u con
t ng àn l n c n
t ng tr
ng r t nhanh, s
ng th 7 trên th gi i,
n n m 2004
c là 26,14 tri u con.
Trong chi n l
c phát tri n ch n nuôi
n n m 2020 ã
c Th
t
ng Chính ph phê duy t ngày 16 tháng 1 n m 2008, trong ó có chi n
l
c phát tri n ch n nuôi l n.
n n m 2020 t ng àn l n n
c ta
c
t
kho ng 35 tri u con, bình quân t ng 2% trên n m. S n l
ng th t các lo i
t 5500 ngàn t n, trong ó th t l n chi m 65%, s n l
ng th t x trung
bình
t 56kg trên
n m qua, Nhà n
u ng
i.
t
c ã có nhi u chính sách nh m thúc
l n phát tri n, nh nâng cao ch t l
sóc nuôi d
c các ch tiêu trên, trong nh ng
y ngành ch n nuôi
ng con gi ng, th c n, k thu t ch m
ng và phòng tr d ch b nh.
Tuy nhiên trong nh ng n m qua ngành ch n nuôi l n còn g p nhi u
khó kh n. Tình hình d ch b nh v n x y ra th
viêm t cung
ng
c bi t là b nh
àn l n nái sinh s n sau khi sinh. B nh viêm t cung là m t
trong nh ng t n th
h
ng xuyên,
ng
ng sinh d c c a l n nái sau khi sinh, nh
n kh n ng sinh s n và n ng su t ch n nuôi c a l n nái, nh l n
con sinh ra b còi c c, l n nái
ng d c l i ch m, không th thai, vô sinh và
có th m t kh n ng sinh s n. B nh viêm t cung là b nh sinh s n gây ra do
2
m t s vi khu n nh : Escherichia coli, streptococcus, staphylococcus….
B nh tuy không x y ra
h
ng l n
t nh các b nh truy n nhi m nh ng gây nh
n hi u qu ch n nuôi l n nái sinh s n nh : gây ch t thai, l u
thai, s y thai… nghiêm tr ng h n b nh v n âm th m làm h n ch kh n ng
sinh s n c a àn l n nái
l
các l a ti p theo, nh h
ng
n n ng su t, ch t
ng con gi ng. V i m c ích góp ph n vào nâng cao kh n ng sinh s n
và gi m chi phí thu c thú y cho àn l n nái nuôi t i tr i l n c a Công ty
TNHH 1 thành viên s n xu t kinh doanh th
ng m i Tr
ng Th nh,
ng
Xu t phát t th c t c a tr i chúng tôi ti n hành nghiên c u
tài:
398 Lim Xuyên - sông Khê, B c Giang.
“Theo dõi tình hình m c b nh viêm t cung trên àn l n nái nuôi t i tr i
l n c a Công ty TNHH m t thành viên s n xu t kinh doanh th
Tr
ng Th nh và th nghi m m t s phác
1.2. M c tiêu và yêu c u c a
1.2.1. M c tiêu c a
i u tr b nh"
tài
tài
-
ánh giá t l c m nhi m b nh viêm t cung
-
ánh giá hi u qu c a hai phác
- Xác
ng m i
l n.
i u tr .
nh nh ng bi u hi n lâm sàng c a b nh
1.2.2. Yêu c u c a
tài
-
i u tra tình hình ch n nuôi c a tr i.
-
ánh giá hi u qu c a hai phác
1.3. Ý ngh a c a
i u tr .
tài
1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c
tài xác
nh m t s thông tin có giá tr khoa h c b sung thêm
nh ng hi u bi t v b nh viêm t cung
bi n pháp phòng tr b nh có hi u qu .
l n, là c s khoa h c cho nh ng
3
1.3.2. Ý ngh a th c t
- Xác
nh
c m t s
thu c có hi u l c và
trong i u tr b nh viêm t cung
l n,
an toàn cao
phòng và kh ng ch
c
t l m c b nh.
- Nh ng khuy n cáo t k t qu c a
h n ch
c nh ng thi t h i do b nh gây ra.
tài giúp cho ng
i ch n nuôi
4
Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c
2.1.1. C u t o gi i ph u và sinh lý c quan sinh d c cái
Qúa trình ho t
ng sinh lý c a c quan sinh d c là r t quan tr ng,
giúp gia súc trong ho t
ng sinh s n nh m duy trì nòi gi ng. C u t o g m
b ph n sinh d c bên ngoài và b ph n sinh d c bên trong.
2.1.1.1. B ph n sinh d c bên ngoài
* Âm môn (vulva)
Âm môn hay còn g i là âm h , n m d
i h u môn. Bên ngoài có hai
môi, trên hai môi có s c t , nhi u tuy n ti t ch t nh n màu tr ng và tuy n
ti t m hôi.
* Âm v t (clitoris)
Âm v t c a con cái
c c u t o gi ng nh d
ng v t c a con
c
c thu nh l i, bên trong có các th h ng. Trên âm v t có các n p da t o
ra m âm v t,
gi a âm v t g p xu ng d
i là ch t p trung các
u mút
các dây th n kinh.
* Ti n ình (vetstibulum vaginae simusinogenitalism)
Ti n ình là gi i h n gi a âm môn và âm
màng trinh, phía tr
c là âm
o. Trong ti n ình có
o. Màng trinh là các s i c
àn h i do hai
l p niêm m c g p l i t o thành m t n p. Ti n ình có m t s tuy n x p
theo hàng chéo, h
ng quay v âm v t.
2.1.1.2. B ph n sinh d c bên trong
* Âm
Âm
o (vagina)
o là m t ng tròn
trình giao ph i,
ng th i là
ch a c quan sinh d c
c trong quá
ng cho thai ra ngoài trong quá trình
,
5
c là c t cung, phía sau là ti n ình có màng trinh. Âm
phía tr
o
c c u t o b i ba l p:
L p liên k t: bên ngoài.
L p c tr n: bên ngoài là c d c, bên trong là c vòng, các l p c
âm
o liên k t v i các c
c t cung.
L p niêm m c: trên b m t có nhi u t bào th
Ngoài ra âm
ng bì g p n p d c.
o còn là b ph n th i thai ra bên ngoài khi sinh
và
là ng th i các ch t d ch t trong t cung.Theo Tr n Ti n D ng và cs
(2002) [4], âm
o c a l n dài 10 - 12 cm.
* T cung (uterus)
T cung có c u t o phù h p v i ch c n ng phát tri n và dinh d
bào thai. Tr ng
c th tinh
ng d n tr ng r i tr v t cung làm t ,
ây h p t phát tri n nh ch t dinh d
ng t c th m
niêm m c t cung cung c p. T cung còn có nhi m v
trong quá trình sinh
ng
nh vào các l p c . T cung
thông qua l p
y thai ra ngoài
c c u t o b i 3 l p:
Ngoài cùng là t ch c liên k t (Perimetrium)
L p c tr n (Myometrium): gi vai trò quan tr ng trong vi c
y
thai ra ngoài. Nó là l p c tr n kh e nh t trong c th . Bên trong các c
tr n có nh ng s i liên k t àn h i và t nh m ch l n. Các l p c
an vào
nhau làm cho t cung ch c và có tính àn h i cao.
L p niêm m c t cung (Endometrium): màu h ng,
c ph lên
b ng nh ng t bào bi u mô kéo dài thành lông nhung. Xen k gi a các t
bào bi u mô là các tuy n ti t ch t nh y. Ch t nhày
khi các lông rung
c g t v c t cung
ng.
T cung n m trong xoang ch u, phía trên là âm
o, phía d
i là
bàng quang. T cung c a l n thu c lo i t cung hai s ng (Uteus Bicorus).
T cung
c chia làm ba ph n: c , thân và hai s ng. S ng t cung m t
u thông v i thân t cung m t
u thông v i ng d n tr ng. S ng t cung
6
c a l n ngo n ngoèo nh ru t non dài 0,5 - 1 m.
s ng t cung. Thân t cung l n ng n,
l n thai làm t
u hai
dài kho ng 3 - 5 cm n i gi a s ng
t cung và c t cung. Niêm m c thân và s ng t cung là nh ng n p g p
nh n nheo theo chi u d c. C t cung thông v i âm
o. C t cung: là
ph n ngoài c a t cung, c t cung c a l n dài và tròn, không g p n p hoa
n mà là nh ng c t th t dài xen k cài r ng l
cho vi c th tinh nhân t o
c v i nhau do ó d dàng
ng th i c ng d gây s y thai (
ng Quang
Nam và cs, 2002 [10]). Theo Tr n Ti n D ng và cs, (2002) [4] thì c t cung
l n dài 10 - 18 cm.
* ng d n tr ng
ng d n tr ng (vòi fallop) n m
trùng vào
màng treo bu ng tr ng. Khi có tinh
ng sinh d c c a gia súc cái, t bào tr ng có th b
ng l i
các o n khác nhau c a ng d n tr ng.
ng d n tr ng
c chia thành hai o n:
o n ng d n tr ng phía bu ng tr ng: ph n
xoang b ng
g n bu ng tr ng,
u trên thông v i
c phát tri n to t o thành m t cái ph u
h ng t bào tr ng g i là loa kèn. Loa kèn có nhi u tua, nhung mao rung
ng
h ng t bào tr ng. Quá trình th tinh x y ra khi tinh trùng và t
bào tr ng g p nhau
o n
cung.
1/3 phía trên ng d n tr ng.
ng d n tr ng phía s ng t
cung: g n v i mút s ng t
o n này phía ngoài là l p liên k t s i,
treo bu ng tr ng.
c kéo dài t màng
gi a là hai l p c , c vòng phía trong c d c phía
ngoài. Trong cùng là l p niêm m c làm nhi m v ti t niêm d ch. Phía
trên l p niêm m c có l p nhung mao luôn rung
ng
y t bào
tr ng hay h p t xu ng t cung làm t .
C u t o ng d n tr ng g m có ph u, ph n r ng và ph n eo.
Ph u m ra
ti p nh n noãn và có nh ng s i lông nhung
t ng
di n tích ti p xúc v i bu ng tr ng khi xu t noãn. Ph u ti p n i v i ph n
7
r ng. Ph n r ng chi m kho ng 1/2 chi u dài c a ng d n tr ng,
t
ng
ng kính
i l n và m t trong có nhi u n p g p v i t bào bi u mô có lông
nh . Ph n eo n i ti p s ng t cung, nó có thành r ng h n ph n r ng và ít
n p nh n h n.
Vai trò c b n c a ng d n tr ng là v n chuy n tr ng và tinh trùng
n n i th tinh trong ng d n tr ng (1/3 phía trên ng d n tr ng), ti t các
ch t
nuôi d
ng tr ng, duy trì s s ng và gia t ng kh n ng s ng c a
tinh trùng, ti t các ch t nuôi d
ng phôi trong vài ngày tr
c khi phôi i
vào t cung.
* Bu ng tr ng(Ovarium)
Bu ng tr ng l n dài 1,5 - 2,5 cm, kh i l
ng kho ng 3 – 5 g (
ng
Quang Nam và cs, 2002 [10]).
C u t o: phía ngoài
c bao b c b i m t l p màng b ng t ch c
liên k t s i, bên trong bu ng tr ng chia làm hai mi n. Mi n v và mi n t y
u
l p
c c u t o b ng t ch c liên k t s i x p và t o cho bu ng tr ng m t
m (Stromaovaris).
v có tác d ng v sinh d c vì
ó x y ra quá
trình tr ng chín và r ng tr ng. Trên bu ng tr ng c a m t l n cái 10 ngày
tu i ã có kho ng 60.000 tr ng non. Theo th i gian, bu ng tr ng này phát
tri n qua các giai o n khác nhau. T ng ngoài là nh ng noãn bào s c p
phân b t
tr
ng
i
u, t ng trong là nh ng noãn bào th c p ang sinh
ng, khi noãn bào chín s n i lên b m t bu ng tr ng.
Noãn bào s c p có tr ng
bào lúc
gi a, xung quanh là noãn bào, noãn
u có hình d t sau có hình tr . Noãn bào th c p do noãn bào
t ng sinh và hình thành xoang noãn bào ép tr ng v m t phía, khi noãn
bào chín là quá trình sinh tr
m t bu ng tr ng,
ng ã hình thành. Noãn bào n i lên trên b
n m t giai o n nh t
nh s v ra, t bào tr ng theo
d ch noãn bào vào loa kèn r i i vào ng tr ng, n i noãn bào v s hình
thành th vàng.
8
Th vàng ti t ra progesteron, kh i l
ng th vàng và hàm l
progesteron t ng nhanh t ngày th 8 và t
th 15, s thoái hóa th vàng b t
thành th b ch n u tr ng không
2.1.2.
ng
i n
nh cho
ng
n ngày
u t ngày th 17 - 18 và s chuy n
c th tinh.
c i m sinh lý, sinh d c c a l n nái
2.1.2.1. S thành th c v tính
Thành th c v tính là tu i con v t có ph n x sinh d c và có kh
n ng sinh s n. So v i thành th c th vóc, s hình thành v tính
nói chung và l n nói riêng th
chu k
ng d c
ng s m h n, nên ng
u tiên, mà ph i cho l n
tri n toàn di n v th vóc và s n sàng
S thành th c v tính
dính. T
m nhi m vai trò làm m .
i c a th n kinh.
và có d ch ch y ra, sau chuy n sang
ng ng là s bi n
i v th n kinh lúc
i b ph n bên
u tiên hai mép
th m và d ch keo
u h ng ph n sau chuy n
sang giai o n mê ì. Cùng v i s bi u hi n sinh d c bên ngoài,
bu ng tr ng c ng có s bi n
ng b qua
chu k sau, khi ó l n ã phát
c nh n bi t b ng s bi n
ngoài c a c quan sinh d c và s bi n
âm môn s ng
i ta th
gia súc
bên trong
i, các noãn bào n i trên b m t bu ng tr ng
và chín, niêm m c t cung t ng sinh, c t cung m d n kèm theo ti t d ch.
2.1.2.2. Chu k tính
Khi gia súc thành th c v tính, nh ng bi u hi n tính d c
c bi u
hi n ra liên t c có tính chu k , nó ch m d t hoàn toàn khi c th già y u.
ây là m t quá trình sinh lý ph c t p, sau khi c th phát tri n hoàn
toàn, c quan sinh d c không có bào thai và không có hi n t
ng b nh lý
thì bên trong bu ng tr ng các noãn bào phát tri n, tr ng chín và n i c m
lên b m t bu ng tr ng. Khi noãn bào v , tr ng r ng g i là s
r ng
tr ng, m i l n r ng tr ng con v t có nh ng bi u hi n tính d c ra bên ngoài
9
g i là
ng d c. Do tr ng r ng có tính chu k nên
ng d c c ng mang
tính chu k .
S d tr ng r ng có tính chu k : d
trung
ng, tuy n yên ti t ra FSH tác
is
i u khi n c a th n kinh
ng lên bu ng tr ng làm các noãn
bao phát tri n, trong khi ó LH làm tr ng chín, khi
t
n t l LH/FSH là
3:1 thì khi ó r ng tr ng, hình thành th vàng. Th vàng t n t i cho
g n
n u gia súc
tr ng không
n khi
c th thai, nh ng nó ch t n t i t 3 - 15 ngày n u
c th tinh, sau ó nó teo i d
i tác d ng c a PGF2 làm
co m ch máu ngo i vi nuôi th vàng, lúc này th vàng r i vào tình tr ng
không
c cung c p ch t dinh d
k t qu làm hàm l
ng và b tiêu h y trong vòng 24h gi ,
ng progesteron gi m, lúc này FSH và LH
phóng làm tr ng phát tri n và chín, xu t hi n chu k
M t chu k
ng d c
c gi i
ng d c ti p theo.
c tính t l n th i tr ng tr
c
n l n th i
tr ng sau. Các loài gia súc khác nhau thì th i gian hình thành chu k là
khác nhau.
bi n
l n th i gian hình thành m t chu k trung bình là 21 ngày
ng trong ph m vi t 18 - 25 ngày. Khi ti n hành ph i gi ng n u có
thai thì l n không
th i gian
ng d c l i. Th i gian mang thai c a l n là 114 ngày,
ng d c tr l i là 7 ngày sau cai s a, dao
ng t 5 - 12 ngày.
2.1.2.3. Kho ng cách gi a các l a
Kho ng cách gi a các l a
n ng sinh s n c a gia súc cái.
là ch tiêu quan tr ng ánh giá kh
ây là tính tr ng bao g m nhi u tính tr ng
t o nên bao g m th i gian có ch a, th i gian nuôi con, th i gian cai s a
n th thai l a sau, do v y kho ng cách l a
nh h
ng
n s con
cai s a/nái/n m. Nhi u công trình nghiên c u cho th y th i gian mang
thai c a l n nái dao
t ít bi n
ng không áng k , t 113 - 115 ngày, ây là y u
i.
rút ng n kho ng cách các l a
ta ch có th tác
th i gian bú s a c a l n con b ng cách cai s a s m
ng rút ng n
l n con. Nhi u công
10
trình nghiên c u cho th y r ng:
rút ng n th i gian sau
l i có k t qu cao thì ph i ch m sóc nuôi d
ng t t và
n ph i gi ng
c bi t ph i cai s a
s m cho l n con, i u ó t ng s con cai s a/nái/n m.
gian cai s a, ph i t p cho l n con n s m t 7 ngày tu i
th s ng b ng th c n
rút ng n th i
n khi l n con có
c cung c p, không c n s a m .
Hi n nay các c s ch n nuôi t p trung, th i gian cai s a
là 21 ngày, sau cai s a 5 - 6 ngày nái m
kho ng cách các l a
xu t
l n con
c ph i gi ng l i. Nh v y
trung bình là 140 ngày, m t n m nái có th s n
c 2,3 l a.
2.1.3. Sinh lý lâm sàng
+ Thân nhi t:
Nhi t
h c
các
thân th g i t t là thân nhi t, là m t h ng s h ng
ng v t c p cao nh
ng v t có vú, ng
nh sinh
i.
Trong i u ki n ch n nuôi gi ng nhau, thân nhi t c a gia súc non
bao gi c ng cao h n thân nhi t c a gia súc tr
con cái cao h n con
ng thành và gia súc già:
c. Trong m t ngày êm, thân nhi t th p nh t lúc
sáng s m (1 - 5 gi sáng), cao nh t vào bu i chi u t 16h - 18h (H V n Nam và
cs, 1997 [11]).
Thân nhi t c a l n trong i u ki n sinh lý bình th
ng dao
ng
trong kho ng 38,5 - 39,50C.
+S t
S t là ph n ng toàn thân
i v i các tác nhân gây b nh mà
ch y u là thân nhi t c th cao h n so v i sinh lý bình th
ch y u là do tác
ng c a vi sinh v t gây b nh,
c i m
ng. Quá trình
c t và nh ng ch t khác
c hình thành trong quá trình sinh b nh. Nh ng ch t ó ch y u là
protein hay s n ph m c a nó (H V n Nam và cs, 1997 [11]). M t s kích
t nh adrenalin, parathyoroxyn, n
gây s t.
c mu i, glucoza u ch
ng
u có th
11
+ T n s hô h p
T n s hô h p là s l n th trên phút, nó ph thu c vào c
trao
i ch t, tu i, t m vóc. Gia súc non có c
nên t n s hô h p t ng h n.
v i
ng
trao
ng c ng nh h
i ch t m nh
ng v t nh c ng có t n s hô h p cao h n so
ng v t có th vóc l n. Ngoài ra tr ng thái sinh lý, v n
môi tr
ng
ng
ng, nhi t
n nh p th . T n s hô h p bình th
ng dao
ng trong kho ng 8 - 18 l n/phút.
2.1.4. Quá trình viêm t cung
Viêm là ph n ng toàn thân ch ng l i các tác nhân gây b nh, th
bi u hi n
ng
c c b , quá trình viêm x y ra nhi u giai o n khác nhau, m i
giai o n có nh ng bi u hi n khác nhau. T i
hi n s ng, nóng,
viêm th
ng x y ra các bi u
, au. Xét trên m t tích c c, viêm là ph n ng nh m n
nh các h ng s n i môi trong c th , giúp c th ch ng l i các tác nhân
gây b nh.
Theo H V n Nam và cs, (1997) [11], sau khi quan sát hi n t
ng di
ng và nu t các d v t c a b ch c u a nhân trung tính cho r ng, trung tâm
c a ph n
ng viêm là s
ho t
ng c a nh ng t bào thoát m ch và
ch ng l i các v t kích thích viêm g i là hi n t
ng th c bào
(phagocytosis).
Theo V Tri u An và cs, (1990) [1] thì viêm là m t ph n ng c a c
th mà n n t ng c a nó là ph n ng c a t bào. Ph n ng này hình thành và
phát tri n trong quá trình ti n hóa c a sinh v t.
Ngày nay ng
i ta cho r ng viêm là ph n ng toàn thân ch ng l i
m i kích thích có h i cho c th , th hi n
H u Ph
c, 1982 [13]).
c c b mô bào (Nguy n
12
* H u qu c a ph n ng tu n hoàn và t bào trong viêm
Ph n ng tu n hoàn và ph n ng t bào trong viêm ã gây ra các r i
lo n ch y u sau:
+ R i lo n chuy n hóa.
T i
viêm quá trình ôxy hóa t ng m nh, nhu c u ôxy t ng nh ng vì
có r i lo n tu n hoàn nên kh n ng cung c p ôxy không
chuy n hóa gluxit, lipit và protein làm thay
i pH, gây t ng
, gây r i lo n
axit, xeton,
lipit, polypeptit, và các axit amin t i viêm.
+ T n th
ng
mô bào.
Các t bào b th
ng t i
viêm gi i phóng các enzym càng làm tr m
tr ng thêm quá trình h y ho i mô bào và phân h y các ch t t i
viêm,
chúng t o ra các ch t trung gian có ho t tính sinh h c cao và h th p pH t i
viêm.
+ D ch r viêm.
D ch r viêm
m ch qu n t i
c hình thành do t ng áp l c th y t nh trong các
viêm, t ng áp l c th m th u, t ng tính th m thành m ch là
các y u t quan tr ng nh t và các protein b thoát ra ngoài làm t ng l
n
ng
c ngo i vi gây phù th ng.
+ T ng sinh
Là hi n t
mô bào.
ng t ng lên v s l
ng, các t bào này có th t máu t i
ho c các t bào t i ch sinh s n và phát tri n ra. Trong quá trình viêm giai
o n
u ch y u t ng sinh b ch c u a nhân trung tính. S t ng sinh và
phát tri n c a các lo i t bào ph thu c vào m c
t n th
ng c a
viêm
c ng nh tình tr ng ph n ng c a c th (Ph m Kh c Hi u và cs, 1997 [7]).
+ Các t bào viêm.
Các t bào t ng sinh trong
viêm
c g i chung là các t bào viêm,
bao g m b ch c u a nhân trung tính, b ch c u ái toan, b ch c u ái ki m,
b ch c u
n nhân l n.
13
2.1.5. Các th viêm t cung
Theo
ng
ình Tín (1986) [16], b nh viêm t cung
3 th : viêm n i m c t cung, viêm c t cung, viêm t
c chia làm
ng m c t cung.
2.1.5.1 Viêm n i m c t cung (Endometritis)
Theo Nguy nV n Thanh (2003) [15], viêm n i m c t cung là viêm
l p niêm m c c a t cung, ây là m t trong các nguyên nhân làm gi m kh
n ng sinh s n c a gia súc cái, nó c ng là th b nh ph bi n và chi m t l
cao trong các b nh c a viêm t cung. Viêm n i m c t cung th
sau khi gia súc sinh
nh t là trong tr
niêm m c t cung b t n th
ng h p
ng x y ra
khó ph i can thi p làm
ng, ti p ó là các vi khu n Streptococcus,
Staphylococcus, E.Coli, Salmonella, C.Pyogenes, Bruccella, roi trùng
Trichomonas Foetus…. xâm nh p và tác
ng lên l p niêm m c gây viêm.
Theo Nguy n H u Ninh và cs, (1994)[12], b nh viêm n i m c t
cung có th chia 2 lo i:
- Viêm n i m c t cung th cata c p tính có m , ch gây t n th
ng
niêm m c t cung.
- Viêm n i m c t cung th màng gi , t ch c niêm m c ã b ho i
t , t n th
ng lan sâu xu ng d
i t ng c a c t cung và chuy n thành
viêm ho i t .
- Viêm n i m c t
cung th Cata c p tính có m (Endomestritis
Puerperalis)
L n b b nh này thân nhi t h i cao, n kém, l
có tr ng thái au
ng s a gi m. Con v t
n nh , có khi con v t cong l ng r n, t v không yên
t nh. T âm h ch y ra h n d ch, niêm d ch l n v i d ch viêm, m , l n c n
nh ng m nh t ch c ch t,… khi con v t n m xu ng d ch viêm th i ra ngày
càng nhi u h n. Xung quanh âm môn, g c uôi, hai bên mông dính nhi u
d ch viêm, có khi nó khô l i thành t ng ám v y màu tr ng xám. Ki m tra
14
o, niêm d ch và d ch r viêm th i ra nhi u. C t cung h i m và
qua âm
có m ch y qua c t cung. Niêm m c âm
o bình th
ng.
Viêm n i m c t cung th màng gi
th viêm này, niêm m c t cung th
th
ng b ho i t . Nh ng v t
ng ã n sâu và t ng c c a t cung và chuy n thành ho i t . L n nái
m c b nh này th
cao, l
ng xu t hi n tri u ch ng toàn thân rõ : thân nhi t t ng
ng s a gi m có khi hoàn toàn m t s a, k phát viêm vú, n u ng
gi m xu ng. Con v t au
n, luôn r n, l ng và uôi cong lên. T c quan
sinh d c luôn th i ra ngoài h n d ch: d ch viêm, máu, m , l n c n nh ng
m nh t ch c ho i t , niêm d ch…
2.1.5.2. Viêm c t cung (Myometritis Puerperalis)
Theo Nguy n H u Ninh và cs, (1994) [12],viêm c t cung th
ng
k phát t viêm n i m c t cung th màng gi . Niêm m c t cung b th m
d ch th m xu t, vi khu n xâm nh p và phát tri n sâu vào t ch c làm niêm
m c b phân gi i, th i r a gây t n th
t
ó làm l p c và m t ít l p t
ng cho m ch qu n và lâm ba qu n,
ng m c c a t cung b ho i t . N u b nh
n ng, can thi p ch m có th d n t i nhi m trùng toàn thân, huy t nhi m
trùng ho c huy t nhi m m . Có khi do l p c và l p t
ng m c c a t
cung b phân gi i mà t cung b th ng ho c t cung b ho i t t ng ám to.
L n nái b b nh này th
nhi t t ng cao, m t m i,
h n. Mép âm
ng bi u hi n tri u ch ng toàn thân rõ : thân
r , n u ng gi m, l
o tím th m, niêm m c âm
ng s a gi m ho c m t
o khô, nóng màu
th m.
Gia súc bi u hi n tr ng thái au
n, r n liên t c. T c quan sinh d c
luôn th i ra ngoài h n d ch màu
nâu, l n c n m và nh ng m nh t
ch c th i r a nên có mùi tanh, th i. Con v t th
ng k phát viêm vú, có
khi viêm phúc m c.
Th viêm này th
sau. Có tr
ng nh h
ng
n quá trình th thai và sinh
ng h p i u tr kh i nh ng gia súc vô sinh.
l n
15
2.1.5.3. Viêm t
Theo
ng
ng m c t cung (Perimetritis Puerperali)
ình Tín (1986) [16] thì viêm t
ng m c t cung th
k phát t viêm c t cung. Quá trình viêm này th
v t bi u hi n tri u ch ng toàn thân. Lúc
h ng, sau chuy n sang
ul pt
ng
ng
th c p tính, con
ng m c t cung có màu
s m, s n sùi m t tính tr n bóng. Sau ó các t
bào b ho i t và bong ra, d ch th m xu t t ng ti t. N u b viêm n ng, nh t
là viêm có m , l p t
ng m c có th dính v i các t ch c xung quanh gây
nên tình tr ng viêm mô t cung (th Perimetritis), thành t cung d y lên, có
th k phát viêm phúc m c. L n nái bi u hi n tri u ch ng toàn thân: thân
nhi t t ng cao, m ch nhanh, con v t
kh n, n u ng kém ho c b
n. L
r , m t m i, u o i,
i ti n khó
ng s a r t ít ho c m t h n, th
phát viêm vú. Con v t luôn bi u hi n tr ng thái au
ng k
n, khó ch u, l ng và
uôi cong lên, r n liên t c. T âm h th i ra ngoài h n d ch g m: m , các
t ch c ho i t có m u nâu và mùi th i khó ch u. Khi kích thích vào t
cung th y con v t có ph n x
nhi u h n. Tr
au
n, r n m nh h n, t âm h d ch ch y ra
ng h p m t s vùng c a t
ph n xung quanh thì có th phát hi n
ng m c ã dính v i các b
c tr ng thái thay
i v trí và hình
dáng c a t cung, có khi không tìm th y m t ho c c hai bu ng tr ng. N u
i u tr không k p th i s chuy n thành viêm mãn tính, t
ng m c ã dính
v i các b ph n xung quanh thì quá trình th tinh và sinh
l n sau s g p
nhi u khó kh n, có th d n t i vô sinh. Th viêm này th
ng k phát b nh
viêm phúc m c, b i huy t, huy t nhi m m .
2.1.6. M t s nguyên nhân gây viêm t cung
Theo Nguy n H u Ph
khu n trong âm
c (1982) [13] thì l n nái sinh s n
u mang
o nh ng không gây b nh, ch khi c t cung m , ch t ti t
d ch t l i t o i u ki n cho vi khu n phát tri n.
Theo Nguy n
c L u và cs, (2004) [8] trong quá trình có thai, l n
nái n u ng nhi u ch t dinh d
ng, ít v n
ng ho c b nhi m m t s b nh
16
truy n nhi m nh : b nh xo n khu n, s y thai truy n nhi m và m t s b nh
nhi m khu n khác làm cho c th l n nái y u d n
n s y thai, thai ch t
l u và viêm t cung.
Ngoài ra còn m t s nguyên nhân sau:
* Thi u dinh d
ng
Kh u ph n n th a hay hi u protein tr
có nh h
ng
c, trong th i k mang thai
n viêm t cung.
Nái m s d ng quá nhi u tinh b t, gây khó
, gây viêm t cung do
xây sát.
Ng
c l i thi u ch t dinh d
ng nái m s b
m y u, s c
kháng
gi m không ch ng l i m m b nh xâm nh p gây viêm t cung.
Khoáng ch t, vitamin nh h
ng
n viêm t cung. Thi u vitamin A
gây s ng niêm m c, sót nhau.
* Ch m sóc qu n lý
V sinh chu ng tr i kém, v sinh b ph n sinh d c l n nái tr
c khi
không t t, khu v c chu ng tr i có m m b nh. Do quá trình can thi p khi
l n
th
, th thu t
, thao tác và d ng c không úng k thu t làm t n
ng niêm m c. Do tinh d ch b nhi m khu n và d ng c th tinh không
vô trùng ã
Do l n
a vi khu n gây viêm nhi m vào b ph n sinh d c c a l n cái.
c b viêm ni u qu n và d
ng v t khi nh y tr c ti p s truy n
sang l n cái.
Ch m sóc, qu n lý, v sinh là khâu r t quan tr ng. V sinh trang
tr i, c s ch n nuôi, v sinh c th l n nái
ng th i qu n lý t t,… s
làm gi m t l viêm.
* Ti u khí h u chu ng nuôi
Th i ti t khí h u quá nóng ho c quá l nh trong th i gian
d làm
cho l n nái b viêm t cung. Vì v y chúng ta ph i t o ti u khí h u phù h p
i v i l n nái khi sinh
* Tu i, l a
làm h n ch viêm t cung.
, tình tr ng s c kh e
17
nh ng l a
Nái
u và nái
nhi u l a th
ng hay ít b viêm t
cung h n. Nái già do s c kh e kém, hay k phát m t s b nh, s c r n
y u, th i gian
*
kéo dài,
khó d d n
n viêm t cung.
ng xâm nhi m c a m m b nh
M m b nh có m t trong ru t, truy n qua niêm m c i vào máu, xâm
nh p vào t cung, nguyên nhân chính c a s xâm nh p này là do nhu
ng
c a ru t kém.
Xâm nh p có th t ngoài vào do vi khu n hi n di n trong phân, n c ti u.
B nh nhi m trùng mãn tính c a th n, bàng quang và d
ng ni u
o
c ng là nguyên nhân gây b nh.
H u h t các tr
v t th
ng h p viêm t cung
u có s hi n di n c a vi sinh
ng xuyên có m t trong chu ng l n. L i d ng lúc sinh s n, t cung, âm
o t n th
ng ch a nhi u s n d ch, vi trùng xâm nh p gây viêm t cung.
2.1.7. Ch n oán viêm t cung.
ch n oán ng
i ta d a vào nh ng tri u ch ng i n hình
c cb
c quan sinh d c và tri u ch ng toàn thân, có th d a vào các ch tiêu
b ng 2.1.
B ng 2.1: Các tiêu chí ch n oán viêm t cung
STT
1
2
Các ch tiêu
phân bi t
S t
D ch
viêm
Viêm n i
m c
Viêm c
Viêm t ng
m c
S t nh
S t cao
S t r t cao
H ng, nâu
Nâu r s t
Màu
Tr ng xám,
tr ng s a
Mùi
Tanh
3
Ph n ng au
au nh
4
Ph n ng co c a
c t cung
Ph n ng co
gi m
5
B
n
B nm t
ph n ho c
hoàn toàn
Tanh th i
Th i kh m
au rõ
au r t rõ
Ph n ng co
r ty u
Ph n ng co
m th n
B
B
n hoàn
toàn
n hoàn
toàn
