Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học loài cây Chò chỉ (Parashorea chinensis Wang Hsie) tại Khu rừng đặc dụng Cham Chu tỉnh Tuyên Quang (Khóa luận tốt nghiệp)

TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

HOÀNG HUY N T

NGHIÊN C U M T S

I

C I M SINH H C LOÀI CÂY CHÒ CH

(Parashorea chinensis Wang Hsie) T I KHU R NG

C D NG

CHAM CHU, T NH TUYÊN QUANG

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

: Qu n lý tài nguyên r ng

Khoa

: Lâm nghi p

Khoá h c

: 2011 - 2015

Thái Nguyên, n m 2015


I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

TR

HOÀNG HUY N T

NGHIÊN C U M T S

I

C I M SINH H C LOÀI CÂY CHÒ CH

(Parashorea chinensis Wang Hsie) T I KHU R NG

C D NG

CHAM CHU, T NH TUYÊN QUANG

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

: Qu n lý tài nguyên r ng

L p

: K43 - QLTNR

Khoa

: Lâm nghi p

Khoá h c

: 2011 - 2015

Gi ng viên h

ng d n : T.S Nguy n Th Thoa

Thái Nguyên, n m 2015


i

L IC M N
Sau m t th i gian h c t p và nghiên c u t i tr ng i h c Nông Lâm
Thái Nguyên, tôi ã trang b cho mình ki n th c c b n v chuyên môn d i
s gi ng d y và ch b o t n tình c a toàn th th y cô giáo.
c ng c l i
nh ng ki n th c ã h c c ng nh làm quen v i công vi c ngoài th c t thì
vi c th c t p t t nghi p là m t giai o n r t quan tr ng, t o i u ki n cho sinh
viên c sát v i th c t nh m c ng c l i ki n th c ã tích l y
c trong nhà
tr ng ng th i nâng cao t duy h th ng lý lu n
nghiên c u ng d ng
m t cách có hi u qu nh ng ti n b khoa h c k thu t vào th c ti n s n xu t.
Xu t phát t nguy n v ng c a b n thân,
c s nh t trí c a nhà
tr ng, ban ch nhi m khoa Lâm Nghi p và s h ng d n tr c ti p c a cô
giáo TS. Nguy n Th Thoa tôi ti n hành nghiên c u tài: “Nghiên c u m t
s
c i m sinh h c loài cây Chò ch (Parashorea chinensis Wang Hsie)
t i Khu r ng c d ng Cham Chu t nh Tuyên Quang”.
Trong th i gian nghiên c u tài,
c s giúp , ch b o t n tình c a cô

giáo TS. Nguy n Th Thoa và các th y cô giáo trong khoa cùng v i s ph i h p
giúp c a các ban ngành lãnh o khu r ng c d ng Cham Chu và ng i dân hai
xã: Phù L u và Yên Thu n tôi ã hoàn thành khóa lu n úng th i h n. Qua ây tôi
xin bày t lòng c m n sâu s c nh t n các th y cô giáo trong khoa Lâm Nghi p,
c bi t là cô giáo TS. Nguy n Th Thoa ng i th y ã tr c ti p h ng d n tôi
trong su t quá trình th c hi n khóa lu n. Bên c nh ó tôi xin c m n n các ban
ngành lãnh o, các cán b ki m lâm viên Khu r ng c d ng Cham Chu và bà con
trong khu r ng c d ng ã t o i u ki n giúp tôi hoàn thành khóa lu n.
Do trình
chuyên môn và kinh nghi m th c ti n còn h n ch do v y
khóa lu n không tránh kh i nh ng thi u sót. Tôi kính mong nh n
cs
giúp
c a các th y cô giáo cùng toàn th các b n ng nghi p
khóa lu n
này
c hoàn thi n h n.
Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, Tháng 5 n m 2015
Sinh viên
Hoàng Huy n T

i


ii

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan khóa lu n t t nghi p: “Nghiên c u m t s

c

i m sinh h c loài cây Chò ch (Parashorea chinensis Wang Hsie) t i
khu r ng

c d ng Cham Chu t nh Tuyên Quang” là công trình nghiên

c u khoa h c c a b n thân tôi. Công trình

c th c hi n d

c a TS. Nguy n Th Thoa trong th i gian t tháng 02

is h

ng d n

n tháng 05 n m

2015. Nh ng ph n s d ng tài li u tham kh o trong khóa lu n ã

c nêu

rõ trong ph n tài li u tham kh o. Các s li u và k t qu nghiên là quá trình
i u tra trên th c

a hoàn toàn trung th c, ch a công b trên các tài li u,

n u có gì sai tôi xin ch u hoàn toàn trách nhi m.
Thái Nguyên, ngày tháng n m 2015

XÁC NH N C A GVHD

Ng

i vi t cam oan

ng ý cho b o v k t qu
tr

cH i

ng khoa h c!

TS. Nguy n Th Thoa

Hoàng Huy n T

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N
Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên
ã s a ch a sai sót sau khi H i
(Ký, h và tên)

ng ch m yêu c u!

i


iii

DANH M C CÁC B NG

B ng 2.1. Di n tích r ng và các lo i
B ng 4.2: Kích th

t r ng khu r ng

c d ng Cham Chu ..... 17

c lá trung bình c a cây Chò ch ...................................... 36

B ng 4.3. B ng t ng h p h s t thành theo s cây c a các t ng cây cao n i
xu t hi n loài Chò ch ............................................................................. 38
B ng 4.4.

c i m

tàn che n i có loài cây Chò ch ................................. 39

B ng 4.5. Hình th c tái sinh c a loài Chò ch t i 4 OTC ............................... 41
B ng 4.6. M t

tái sinh c a loài Chò ch

4 OTC ..................................... 41

B ng 4.7. Thành ph n loài cây b i, th m t

i và dây leo

các OTC n i có

Chò ch phân b ...................................................................................... 42
B ng 4.8. M t

loài Chò ch phân b theo các

B ng 4.9. Th ng kê s hi u bi t c a ng
B ng 4.10. M t s
ph

cao trong các OTC........ 45

i dân v loài cây Chò ch ............. 47

c i m v s d ng cây Chò ch c a ng

i dân

a

ng .................................................................................................... 48

B ng 4.11. T ng h p s li u tác

ng c a con ng

i và v t nuôi trên các

tuy n o ................................................................................................... 50

iv

DANH M C CÁC HÌNH
Hình 2.1. B n

Khu r ng

c d ng Cham Chu ........................................... 14

Hình 4.1. Hình thái thân cây Chò ch t i Khu r ng
Hình 4.2. Hình thái m t trên và m t d

c d ng Cham Chu ...... 35

i c a lá cây Chò ch t i Khu R D

Cham Chu................................................................................................ 36
Hình 4.3. Hình thái hoa, qu cây Chò ch ....................................................... 37
Hình 4.4. Khai thác g trong R D ................................................................. 51
Hình 4.5. Hình nh minh h a v ch n th gia súc trong R D ....................... 51
Hình 4.6.

t r ng làm n

ng r y .................................................................. 52

Hình 4.7. Hình nh minh h a

t r ng b t ong .............................................. 52

v

DANH M C CÁC T , C M T
BQL

: Ban qu n lí

D1.3

:

DSH
Hvn
IUCN

ng kính ngang ng c ( o

VI T T T

v trí 1.3 m)

: a d ng sinh h c
: Chi u cao vút ng n
: International Union for Conservation of Natural
Resources – Liên minh B o t n Thiên nhiên Qu c t

KBT

: Khu b o t n

KBTTN

: Khu b o t n thiên nhiên

LSNG

: Lâm s n ngoài g

NN

: Nông nghi p

NN&PTNT : Nông nghi p và Phát tri n nông thôn
ODB

: Ô d ng b n

OTC

: Ô tiêu chu n

QXTV

: Qu n xã th c v t

R D

: R ng

T

:T t

TB

: Trung bình

X

:X u

c d ng


vi

M CL C
Trang

Ph n 1: M
1.1.

U ......................................................................................................1

tv n

............................................................................................................1

1.2. M c tiêu nghiên c u.............................................................................................3

1.3. Ý ngh a c a

tài .................................................................................................3

1.3.1. Ý ngh a th c ti n ...............................................................................................3
1.3.2. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c.................................................3
Ph n 2: T NG QUAN V N
2.1. C s khoa h c c a v n

NGHIÊN C U ..................................................4
nghiên c u ................................................................4

2.1.1. Trên th gi i ......................................................................................................4
2.1.2.

Vi t Nam .......................................................................................................9

2.1.3. Nh n xét, ánh giá chung ................................................................................13
2.2. T ng quan khu v c nghiên c u ..........................................................................13
2.2.1. i u ki n t nhiên c a khu v c nghiên c u ...................................................13
2.2.2. i u ki n dân sinh, kinh t - xã h i ................................................................18
2.2.3. Nh n xét, ánh giá thu n l i, khó kh n c a i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i
t i b o t n loài cây Chò ch ..............................................................................21
Ph n 3:

IT

3.1.

ng và ph m vi nghiên c u ......................................................................24

it

3.1.1.

it

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U .....24

ng nghiên c u......................................................................................24

3.1.2. Ph m vi nghiên c u .........................................................................................24
3.2.

a i m và th i gian nghiên c u ......................................................................24

3.3. N i dung nghiên c u ..........................................................................................24
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u....................................................................................25

3.4.1. Công tác chu n b ............................................................................................25
3.4.2. Ph

ng pháp k th a tài li u có s n

a ph

ng ...........................................25

3.4.3. Ph

ng pháp ngo i nghi p ..............................................................................25

3.4.4. Ph

ng pháp n i nghi p .................................................................................29


vii

Ph n 4: K T QU VÀ PHÂN TÍCH K T QU NGHIÊN C U .....................35
4.1.

c i m hình thái loài ......................................................................................35

4.1.1.

c i m v phân lo i c a loài trong h th ng phân lo i ...............................35

4.1.2.

c i m hình thái thân, cành cây ..................................................................35

4.1.3.

c i m hình thái lá ......................................................................................36

4.1.4.

c i m hình thái hoa, qu ............................................................................37

4.2. M t s

c i m sinh thái c a loài .....................................................................37

4.2.1.

c i m t thành t ng cây cao n i có loài Chò ch sinh s ng .......................37

4.2.2.

c i m

4.2.3.

c i m v tái sinh c a loài ..........................................................................40

4.2.4.

c i m cây b i, dây leo và th m t

4.3.

tàn che n i phân b c a loài Chò ch phân b ...........................39

i n i có loài Chò ch phân b ............42

c i m phân b c a loài .................................................................................44

4.3.1.

c i m phân b trong các tr ng thái r ng ...................................................44

4.3.2.

c i m phân b theo

4.4. S hi u bi t c a ng

cao ........................................................................44

i dân v loài cây và

4.4.1. S hi u bi t c a ng

c i m s d ng ............................46

i dân v loài cây Chò ch trong Khu r ng

c d ng

Cham chu ..........................................................................................................46
4.4.2.

c i m s d ng n i b t c a loài Chò ch ....................................................48

4.4.3. Ý ki n óng góp c a ng

4.5. S tác
4.6.

ng c a con ng

i dân trong vi c b o t n và phát tri n loài ............49
i

n khu v c nghiên c u .........................................49

xu t m t s gi i pháp b o t n và phát tri n. .................................................53

4.6.1.

xu t bi n pháp b o t n ...............................................................................53

4.6.2.

xu t bi n pháp phát tri n loài ....................................................................54

Ph n 5: K T LU N VÀ KI N NGH ..................................................................55
5.1. K t lu n ..............................................................................................................55
5.2 Ki n ngh .............................................................................................................56
TÀI LI U THAM KH O
I. Tài li u ti ng Vi t
II. Tài li u ti ng Anh


1

Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
R ng là tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá c a trái

t nói chung và

c a m i qu c gia nói riêng. Ngoài ch c n ng cung c p nh ng lâm s n ph c v
nhu c u c a con ng

i, r ng còn có ch c n ng b o v môi tr

là n i l u gi các ngu n gen

ng sinh và r ng

ng th c v t ph c v cho cho các ho t

xu t nông lâm nghi p. R ng có

ng s n

c nh ng ch c n ng ó là nh có a d ng

sinh h c ( DSH). DSH là m t trong nh ng ngu n tài nguyên quý giá nh t, vì
nó là c s c a s s ng còn, th nh v

ng và ti n hoá b n v ng c a các loài sinh

v t trên hành tinh chúng ta. Nh ng hi n nay dân s th gi i t ng, nhu c u v
lâm s n t ng d n

n khai thác r ng quá m c và không khoa h c làm cho di n

tích r ng b suy gi m nghiêm tr ng kéo theo suy gi m
loài ng

i ã, ang và s ph i

DSH d n

ng tr

c m t th thách, ó là s suy gi m v

n làm m t tr ng thái cân b ng c a môi tr

th m h a nh l l t, h n hán, l

DSH. Chính vì v y

ng kéo theo là nh ng

t, gió bão, cháy r ng, ô nhi m môi tr

ng

s ng, các c n b nh hi m nghèo… xu t hi n ngày càng nhi u. T t c các th m
h a ó là h u qu , m t cách tr c ti p hay gián ti p c a vi c suy gi m DSH.
Vi t Nam

c coi là m t trong nh ng trung tâm

DSH c a vùng

ông Nam Á. T k t qu nghiên c u v khoa h c c b n trên lãnh th Vi t
Nam, nhi u nhà khoa h c trong và ngoài n
là m t trong 10 qu c gia

c

u nh n

nh r ng Vi t Nam

Châu Á và m t trong 16 qu c gia trên th gi i có

tính a DSH cao do có s k t h p c a nhi u y u t .
Tuy nhiên, tài nguyên r ng Vi t Nam ã và ang b suy thoái nghiêm
tr ng do nhi u các nguyên nhân khác nhau nh nhu c u lâm s n ngày càng t ng,
vi c chuy n

i m c ích s d ng

t, khai thác quá m c, không úng k ho ch,

chi n tranh… Theo s li u mà Maurand P. công b trong công trình “Lâm


2

nghi p ông D
t nhiên v i

ng” thì

n n m 1943 Vi t Nam còn kho ng 14.3 tri u ha r ng

che ph là 43.7% di n tích lãnh th . Quá trình m t r ng x y ra

liên t c t n m 1943

n

u nh ng n m 1990,

c bi t t n m 1976 -1990

di n tích r ng t nhiên gi m m nh, ch trong 14 n m di n tích r ng gi m i 2.7
tri u ha, bình quân m i n m m t g n 190 ngàn ha (1.7%/n m) và di n tích r ng
gi m xu ng m c th p nh t là 9.2 tri u ha v i
(Tr n V n Con, 2001). Vi c m t r ng,

che ph gi m,

xói mòn, r a trôi, sông h b b i l p, môi tr

t ng, nh h
còn

ng l n

nm im t

ng tr

t ai b suy thoái do

ng b thay

i, h n hán l l t gia

i s ng c a nhi u vùng dân c . M t r ng

ng ngh a v i s m t i tính a d ng v ngu n gen
Nhi u h sinh thái và môi tr

ang

che ph 27.8% vào n m 1990

ng th c v t.

ng s ng b thu h p di n tích và nhi u loài

c nguy c b tuy t ch ng trong t

ng l i g n, chính vì v y

ng n ng a s suy thoái DSH này Vi t Nam ã ti n hành công tác b o t n khá
s m và hi n nay c n
c a

a ph

c có kho ng 128 khu b o t n nh m gìn gi ngu n gen

ng, là c s cho s phát tri n h sinh thái nông nghi p, lâm nghi p,

ng nghi p a d ng và b n v ng. Trong s
t nh Tuyên Quang. Khu r ng
theo quy t

ó có khu r ng

c d ng Cham Chu

c d ng Cham Chu,

c thành l p t n m 2001,

nh s 1536/Q -UBND ngày 21/09/2001 c a UBND t nh Tuyên

Quang v i t ng di n tích là 15.902 ha, nh m b o t n m u chu n h sinh thái
r ng nhi t

i m núi th p có giá tr a d ng sinh h c cao và

ông B c, Vi t Nam. Khu r ng

c d ng Cham Chu còn

c tr ng cho vùng
c coi là “lá ph i

xanh” là i m du l ch h p d n, có tác d ng to l n trong vi c i u hòa khí h u,
h p th cacbon và khí th i công nghi p. Là n i l u gi nh ng ngu n gen và các
loài

ng th c v t có giá tr ,

ng th c v t
m ts

c bi t là loài Chò ch .

ó tôi ti n hành th c hi n

tìm hi u m t s loài

tài t t nghi p nh m “Nghiên c u

c i m sinh h c loài cây Chò ch (Parashorea Chinensis Wang Hsie)

t i Khu r ng

c d ng Cham Chu, t nh Tuyên Quang”.

3

1.2. M c tiêu nghiên c u
- Xác

nh

c th c tr ng c a cây Chò ch t i khu v c nghiên c u

- Xác

nh

c

t i Khu r ng

c d ng

- Xác
r ng

c i m hình thái, sinh thái, phân b c a loài Chò ch

nh

c tác

c d ng và

xu t

1.3. Ý ngh a c a

ng c a con ng

i t i tài nguyên r ng t i Khu

c gi i pháp b o t n và phát tri n loài

tài

1.3.1. Ý ngh a th c ti n
- Th y

cs

a d ng c a các loài th c v t quý hi m t i khu v c

nghiên c u và s suy gi m c a các loài th c v t trong nh ng n m qua, t
ánh giá
-

c s tác

v n

i

i v i tài nguyên r ng.

a ra m t s gi i pháp nh m b o t n các loài th c v t quý hi m nói

riêng và Khu r ng
-

ng c a con ng

ó

c d ng Cham Chu nói chung.

ây là tài li u tham kh o cho m i ng

nêu trong

i có nhu c u tìm hi u v các

tài

1.3.2. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
- Qua quá trình th c hi n

tài t o c h i cho sinh viên ti p c n

ph ng pháp nghiên c u khoa h c, gi i quy t v n
- Làm quen v i m t s ph
c u

ng pháp

khoa h c ngoài th c ti n.
c s d ng trong nghiên

tài c th .
- H c t p và hi u bi t thêm v kinh nghi m, k thu t trong th c ti n t i

a bàn nghiên c u.


4

Ph n 2
T NG QUAN V N
2.1. C s khoa h c c a v n

NGHIÊN C U

nghiên c u

2.1.1. Trên th gi i
Nghiên c u v

c i m sinh h c loài cây

Vi c nghiên c u sinh h c loài cây trong ó có các
và v t h u ã

c th c hi n t lâu trên th gi i.

c i m hình thái

ây là b

c

u tiên, làm

ti n

cho các môn khoa h c khác liên quan. Có r t nhiêu công trình liên

quan

n hình thái và phân lo i các loài cây. Nh ng nghiên c u này

t p trung vào mô t và phân lo i các loài, nhóm loài, ...Có th k
công trình r t quen thu c liên quan

n các n

u tiên

n m t vài

c lân c n nh : Th c v t chí

Hong Kong (1861), Th c v t chí Australia (1866), Th c v t chí r ng Tây B c

và trung tâm n

(1874), Th c v t chí n

7 t p (1872 – 1897), Th c v t

chí Mi n i n (1877), Th c v t chí Malaysia (1892 – 1925), Th c v t chí H i
Nam (1972 – 1977), Th c v t chí Vân Nam (1977), Th c v t chí Qu ng
ông, Trung Qu c (9 t p). S ra
ti n

i c a các b th c v t chí ã góp ph n làm

cho công tác nghiên c u v hình thái, phân lo i c ng nh

ánh giá tính

a d ng c a các vùng mi n khác nhau.
Nga, t 1928

n 1932

c xem là th i k m

u cho th i k

nghiên c u h th c v t c th . Tolmachop A.I. cho r ng “Ch c n i u tra
trên m t di n tích

l n

có th bao chùm

nh ng không có s phân hoá m t
Tolmachop ã
vùng nhi t

a ra m t nh n

i m th

a lý”. Ông g i ó là h th c v t c th .
nh là s loài c a m t h th c v t c th

ng là 1500 - 2000 loài.

V v t h u h c: Ho t
quan sinh d

c s phong phú c a n i s ng

ng sinh h c có tính ch t chu k c a các c

ng và c quan sinh s n. Chu k v t h u c a cùng 1 loài phân b

các vùng sinh thái khác nhau s có s sai khác rõ r t.

i u này có ý ngh a

5

c n thi t trong nghiên c u sinh thái cá th loài và công các ch n t o gi ng.
Các công trình nh nêu trên c ng ã ít nhi u nêu ra các
hoa, qu và các

c i m v chu k

c tr ng v t h u c a t ng loài, nhóm loài.

Nghiên c u v

c i m sinh thái h c

Vi c nghiên c u

c i m sinh h c, sinh thái c a loài làm c s

bi n pháp k thu t lâm sinh tác
kinh doanh r ng r t

ng phù h p nh m nâng cao hi u qu trong

c các nhà khoa h c quan tâm nghiên c u. Theo ó,

các lý thuy t v h sinh thái, c u trúc, tái sinh r ng
trong nghiên c u

xu t

c v n d ng tri t

c i m c a 1 loài c th nào ó.

Odum E.P (1971) [22] ã hoàn ch nh h c thuy t v h sinh thái, trên c
s thu t ng h sinh thái (ecosystem) c a Tansley A.P (1935). Ông ã phân
chia ra sinh thái h c cá th và sinh thái h c qu n th . Sinh thái h c cá th
nghiên c u t ng cá th sinh v t ho c t ng loài, trong ó chu k s ng, t p tính
c ng nh kh n ng thích nghi v i môi tr

ng

c

Lacher. W (1978) ã ch rõ nh ng v n

c bi t chú ý.
c n nghiên c u trong sinh

thái th c v t nh : S thích nghi v i các i u ki n dinh d
sáng,

nhi t,

ng khoáng, ánh

m, nh p i u khí h u (D n theo Nguy n Th H

ng Giang,

2009) [10].
Tái sinh là m t quá trình sinh h c mang

c thù c a h sinh thái r ng,

ó là s xu t hi n m t th h cây con c a nh ng loài cây g
hoàn c nh r ng. Hi u qu c a tái sinh r ng
thành loài, c u trúc tu i, ch t l

ng cây con,

c xác

,t

c i m tái sinh ph bi n

i ó là tái sinh phân tán liên t c và tái sinh v t.

Baur G.N (1962) [1] cho r ng, trong r ng nhi t
sáng ã làm nh h
thì nh h

nh b i m t

c i m phân b .

Vansteenis (1956) [24] ã nghiên c u hai
c a r ng nhi t

nh ng n i còn

ng ó th

ng

i s thi u h t ánh

n phát tri n c a cây con, còn

ng không rõ ràng.

i v i r ng nhi t

iv is n ym m
i, s l

ng loài


6

cây trên m t

n v di n tích và m t

tái sinh th

ng khá l n. Vì v y, khi

nghiên c u tái sinh t nhiên c n ph i ánh giá chính xác tình hình tái sinh
r ng và có nh ng bi n pháp tác

ng phù h p.

C u trúc r ng là hình th c bi u hi n bên ngoài c a nh ng m i quan h
qua l i bên trong gi a th c v t r ng v i nhau và gi a chúng v i môi tr
s ng. Nghiên c u c u trúc r ng

bi t

c a qu n xã, t

xu t các bi n pháp k thu t tác

Hi n t

ó có c s

c nh ng m i quan h sinh thái bên trong

ng thành t ng là m t trong nh ng

trúc hình thái c a qu n th th c v t và là c s
Ph

ng pháp v bi u

m t c t

(1933- 1934)

s

pháp ó v n

c s d ng nh ng nh

x p theo h

ng phù h p.

c tr ng c b n v c u
t o nên c u trúc t ng th .

ng c a r ng do David và P.W Risa

ng và s d ng l n

ng th ng

ng

u tiên

Guyan,

n nay ph

c i m là ch minh ho

ng

c cách s p

ng trong m t di n tích có h n. Cusen (1951) ã

kh c ph c b ng cách v m t s d i k nhau và

a l i m t hình t

ng v

không gian 3 chi u.
Sampion Gripfit (1948) khi nghiên c u r ng t nhiên
m nhi t

i

n

và r ng

Tây Phi, ã ki n ngh phân c p cây r ng thành 5 c p. Richards

P.W (1952) phân r ng

Nigeria thành 6 t ng, t

ng ng v i chi u cao là 6-

12 m, 12- 18 m, 18- 24 m, 24- 30 m, 30- 36 m, 36- 42 m, nh ng th c ch t ây
ch là các l p chi u cao. Odum E. P (1971) nghi ng s phân t ng r ng r m
n i có

cao d

i 600 m

Puecto Rico và cho r ng không có s t p trung

kh i tán

m t t ng riêng bi t nào c .

Richards P.W (1968) [23] ã i sâu nghiên c u c u trúc r ng m a nhi t
i v m t hình thái. Theo tác gi ,
tuy t
nh n

i b ph n th c v t

c i m n i b t c a r ng m a nhi t

u thu c thân g và th

i là

ng có nhi u t ng. Ông

nh: "R ng m a th c s là m t qu n l c hoàn ch nh và c u k nh t v m t

c u t o và c ng phong phú nh t v m t loài cây".


7

Nh v y, nghiên c u v t ng th theo chi u cao còn mang tính c gi i,
nên ch a ph n ánh

c s phân t ng ph c t p c a r ng t nhiên nhi t

Vi c nghiên c u v c u trúc r ng ã và ang
nh tính sang

nh l

i.

c chuy n t mô t

ng v i s h tr c a th ng kê toán h c và tin h c.

Rollet B.L (1971) ã bi u di n m i quan h gi a chi u cao và
b ng các hàm h i quy, phân b

ng kính ngang ng c,

ng kính

ng kính tán b ng

các d ng phân b xác su t.
Balley (1972) [21] s

d ng hàm Weibull

mô hình hoá c u trúc

ng kính thân cây loài Thông,... Tuy nhiên, vi c s d ng các hàm toán h c
không th ph n ánh h t

c nh ng m i quan h sinh thái gi a các cây r ng v i

nhau và gi a chúng v i hoàn c nh xung quanh, nên các ph ng pháp nghiên c u
c u trúc r ng theo h

ng này không

c v n d ng trong

tài.

T vi c v n d ng các lý lu n v sinh thái, tái sinh, c u trúc r ng trên,
nhi u nhà khoa h c trên th gi i ã v n d ng vào nghiên c u

c i m sinh h c,

sinh thái cho t ng loài cây. M t vài công trình nghiên c u có th k t i nh :
Trung tâm Nông lâm k t h p th gi i (World Agroforestry Centre,

2006), Anon (1996), Keble và Sidiyasa (1994) ã nghiên c u

c i m hình

thái c a loài V i thu c (Schima wallichii) và ã mô t t

i chi ti t v

ng

c i m hình thái thân, lá, hoa, qu , h t c a loài cây này, góp ph n cung c p
c s cho vi c gây tr ng và nhân r ng loài V i thu c trong các d án tr ng
r ng (d n theo Hoàng V n Chúc, 2009) [8].
Tian - XiaoRui (..) trong công trình nghiên c u v kh n ng ch u l a
c a m t s loài cây tr ng r ng ã rút ra k t lu n, V i thu c (S. wallichii),
Castanopsis hystrix và Myrica rubra có s c ch ng l a t t nh t trong t ng s
12 loài cây nghiên c u.
V i thu c là loài cây tiên phong a sáng, biên
b r i rác

sinh thái r ng, phân

các khu v c phía ông Nam Châu Á. V i thu c xu t hi n

nhi u


8

vùng r ng th p (phía Nam Thái Lan) và c

các vùng cao h n (Nepal) c ng

nh t i các vùng có khí h u l nh. Là cây b n

a c a Brunei, Trung Qu c, n

, Lào, Myanmar, Nepal, Papua New Guinea, Phillipines, Thailand và Vi t
Nam (World Agroforestry Centre, 2006). V i thu c th
th t n i

t th p

n núi cao, phân b

và ngay c n i ng p n
lo i

c có

n

t phì nhiêu, t

r ng th sinh, n i

ng c , cây b i

m n nh . V i thu c có th m c trên nhi u

t v i thành ph n c gi i và

khô c n

ng m c thành qu n

phì khác nhau, t

tc nc ix

ng x u

i t t, có th th y V i thu c xu t hi n n i

l y. V i thu c là loài cây tiên phong sau n

m

ng r y (Laos tree seed project,

2006) (d n theo Hoàng V n Chúc, 2009) [8].
Theo Khamleck (2004), H D có phân b khá r ng, v i kho ng 900
loài chúng

c tìm th y

vùng ôn

i B c bán c u, c n nhi t

i, song ch a có tài li u nào công b chúng có

vùng nhi t

c bi t

i và nhi t
i Châu Phi.

H u h t các loài phân b t p trung

Châu Á,

Vi t Nam có t i 216

loài và ít nh t là Châu Phi và vùng

a Trung H i ch có 2 loài (d n theo Tr n

H p, 2002) [11].
Nh v y, v i các công trình nghiên c u v lý thuy t sinh thái, tái sinh,
c u trúc r ng t nhiên c ng nh nghiên c u

c i m sinh h c, sinh thái

v i m t s loài cây nh trên ã ph n nào làm sáng t nh ng
trúc, tái sinh c a r ng nhi t
h

i nói chung.

ó là c s

i

c i mc u
l a ch n cho

ng nghiên c u trong lu n v n.
Nghiên c u v cây Chò ch
* Tên g i, phân lo i
Chò ch có tên khoa h c là Parashorea chinensis Wang Hsie, là cây g

nh thu c h D u (Dipterocarpaceae Blume).

c i m chung c a h D u

(Dipterocarpaceae) là m t h có kho ng 15 chi, 580 loài phân b ch y u
B c bán c u, Vi t Nam có 6 chi v i 40 loài. Cây l n thân th ng , th
xanh ho c r ng lá, trong thân h

ng có nh a d u. Cành, lá non th

ng

ng ph


9

ông hình sao hay v y nh . Lá

n m c cách, gân bên và gân nh th

song song, mép lá nguyên. Lá kèm l n, th
chùm, ho c bông, x p thành viên chùy
l

ng tính, m u 5, có mùi th m.

ng bao ch i, s m r ng. Hoa t
nách lá g n

u cành. Hoa

u

ài h p g c dài ho c ng n, ôi khi li n v i

b u, song dai sau phát tri n thành cánh qu . Tràng r i ho c h i h p
x p v n. Nh 5-15 có khi nhi u, trung
m t s chi có vòi nh phình to

ng

g c,

i dài. B u trên 3 ô, m i ô 2 noãn,

g c, qu khô hay kiên 1 h t. Th

ng có ài

bao qu và phát tri n thành cánh trên qu .
*

c i m hình thái, sinh thái loài Chò ch

Cây m c trong r ng nhi t

i th

ng xanh, cao 30-40 m,

ng kính thân

cây 60-80 cm hay h n. Tán th a hình tr ng hay c u. G c có b nh nh . V ngoài
xám hay nâu nh t, h i n t d c, khi già bong thành t ng m ng, th t v vàng ho c
h i h ng, có mùi th m nh và nh a màu vàng. Cành l n th

ng b v n cong. Lá

hình trái xoan ho c hình tr ng trái xoan, 2 m t có long hình sao, mang 15-20
ôi gân n i rõ
t bông

m td

i. Lá kèm hình tr ng màu l c, dài 2cm, s m r ng. Hoa

u cành hay nách lá. Hoa nh có mùi th m

ôi lá b c màu tr ng, ài r i. Trung

c bi t, m i hoa có m t

i có m i nh n ng n. Mùa hoa tháng 4-5,

mùa qu tháng 7-8. Cây cho nhi u h t , t l n y m m cao nh ng chu k ra qu
4-5 n m 1 l n. Tái sinh b ng h t, t c

t ng tr

ng trung bình.

* N i s ng và sinh thái
M c r i rác trong r ng r m th
900m. Cây a sáng, a
2.1.2.

t á vôi và

ng xanh m a mùa nhi t

i,

cao 600 -

t cát ven sông su i.

Vi t Nam
Nghiên c u v

c i m sinh h c loài cây

Ngoài nh ng tác ph m c

i n v th c v t nh “Flora Cochinchinensis“

c a Loureiro (1790) và “Flore Forestière de la Cochinchine” c a Pierre (18791907), thì t

u nh ng n m

u th k 20 ã xu t hi n m t công trình n i ti ng,

là n n t ng cho vi c nghiên c u v hình thái phân lo i th c v t, ó là B th c


10

v t chí

ông D

ng do H. Lecomte ch biên (1907-1952). Trong công trình

này, các tác gi ng

i pháp ã thu m u,

nh tên và l p khóa mô t các loài

th c v t b c cao có m ch trên toàn b lãnh th

ông D

ng, trong ó h th c

v t Vi t Nam có 7004 loài, 1850 chi và 289 h .
i v i m i mi n có nh ng tác ph m l n khác nhau nh

mi n Nam

Vi t Nam có công trình th m th c v t Nam Trung B c a Schmid (1974),
trong ó tác gi

ã ch rõ nh ng tiêu chu n

nhau là s phân hóa khí h u, ch

thoát n

h c k thu t ã xu t b n b sách “Cây c th
do Lê Kh K ch biên và
cho ra

i công trình

phân bi t các qu n xã khác
c khác nhau. Nhà xu t b n khoa

ng th y

Vi t Nam” g m 6 t p

mi n Nam Ph m Hoàng H (1970-1972) c ng

s 2 t p v “Cây c mi n Nam Vi t Nam”, trong ó

gi i thi u 5326 loài, trong ó có 60 loài th c v t b c th p và 20 loài rêu, còn
l i là 5246 loài th c v t có m ch và sau này là “Cây c Vi t Nam”.
Ngoài ra, còn r t nhi u các b sách chuyên kh o khác, tuy không tách
riêng cho vùng Tây Nam B nh ng c ng ã góp ph n vào vi c nghiên c u a
d ng sinh h c th c v t chung, nh các b v Cây g r ng Vi t Nam (Vi n
i u tra qui ho ch, 1971-1988), Cây thu c Vi t Nam (Vi n d
Cây tài nguyên (Tr n

ình lý và cs, 1993), Cây g kinh t

H p & Nguy n B i Qu nh, 1993), 100 loài cây b n
Qu ng Hà, 1997), Cây c có ích

c li u, 1990),

Vi t Nam (Tr n

a (Tr n H p & Hoàng

Vi t Nam (Võ V n chi và Tr n H p,

1999), Tài nguyên cây g Vi t Nam (Tr n H p, 2002) [11], v.v...G n ây

Vi n sinh thái và tài nguyên sinh v t c ng ã xây d ng và biên so n
t p chuyên kh o

n h riêng bi t.

c 11

ây là nh ng tài li u vô cùng quý giá góp

ph n vào vi c nghiên c u v th c v t c a Vi t Nam.
Nghiên c u v
n

c i m sinh thái loài cây

c ta, nghiên c u v

c i m sinh thái h c c a các loài cây b n

a ch a nhi u, t n m n, có th t ng h p m t s thông tin có liên quan
v n

nghiên c u nh sau:

n


11

Nguy n Bá Ch t (1996) [6] ã nghiên c u

pháp gây tr ng nuôi d
các

c i m lâm h c và bi n

ng cây Lát hoa, ngoài nh ng k t qu nghiên c u v

c i m phân b , sinh thái, tái sinh,... tác gi c ng ã

pháp k thu t gieo

m cây con và tr ng r ng

a ra m t s bi n

i v i Lát hoa.

Tr n Minh Tu n (1997) [20] ã nghiên c u m t s

c tính sinh v t h c

loài Ph ba m i làm c s cho vi c b o t n và gây tr ng t i V n Qu c gia Ba Vì
- Hà Tây (c ), ngoài nh ng k t qu v các

c i m hình thái, tái sinh t nhiên,

sinh tr ng và phân b c a loài, tác gi còn

a ra m t s

lâm sinh

i v i loài cây này.

t o cây con t h t và tr ng r ng

nh h

ng v k thu t

V V n C n (1997) [5] ã ti n hành nghiên c u m t s

c i m

sinh v t h c c a cây Chò ãi làm c s cho công tác t o gi ng tr ng r ng
V

n Qu c gia Cúc Ph

ng, ngoài nh ng k t lu n v các

b , hình thái, v t h u, tái sinh t nhiên,
b ,... tác gi c ng ã

c i m phân

c i m lâm ph n có Chò ãi phân

a ra nh ng k thu t t o cây con t h t

i v i loài

cây Chò ãi.
Nguy n Thanh Bình (2003) [2] ã nghiên c u m t s

c i m lâm h c

c a loài D

n qu ph c h i t nhiên t i B c Giang. V i nh ng k t qu

nghiên c u

t

c, tác gi

ã

a ra nhi u k t lu n, ngoài nh ng

c i m

v hình thái, v t h u, phân b , c u trúc và tái sinh t nhiên c a loài, tác gi
còn cho r ng phân b N-H và N-D
D1,3 có d ng ph
Lê Ph

u có m t

nh; t

ng quan gi a Hvn và

ng trình Logarit.

ng Tri u (2003) [18] ã nghiên c u m t s

h c c a loài Trai lý t i V
k t qu nghiên c u v

n Qu c gia Cúc Ph

ng, tác gi

c i m sinh v t
ã

a ra m t s

c i m hình thái, v t h u và sinh thái c a loài, ngoài

ra tác gi còn k t lu n là: có th dùng hàm kho ng cách
N-D1.3, N-Hvn, các m i quan h H-D1,3, Dt-D1,3.

bi u th phân b


12

V

ng H u Nh (2003) [14] ã nghiên c u m t s

c i m sinh h c

và k thu t t o cây con C m xe góp ph n ph c v tr ng r ng
Nguyên, t k t qu nghiên c u v i nh ng k t lu n v
phân b , c u trúc, tái sinh t nhiên,... tác gi còn
tr ng

c L c - Tây

c i m hình thái,

a ra nh ng k thu t gây

i v i loài cây này.
Ly Meng Seang (2008) [13] ã nghiên c u m t s

c a r ng T ch tr ng

Kampong Cham Campuchia, ã k t lu n:

khác nhau: Phân b N-D1,3
phân b N-H th

c i m lâm h c

ng có

các tu i

u có d ng m t

các

tu i

nh l ch trái và nh n,

nh l ch ph i và nh n, phân b N-Dt

u có

nh

l ch trái và tù. Gi a D1,3 ho c Hvn so v i tu i cây hay lâm ph n luôn t n t i
m i quan h ch t ch theo mô hình Schumacher. Ngoài ra, tác gi c ng
ngh trong kho ng 18 n m
l n theo ph

u sau khi tr ng r ng T ch nên ch t nuôi d

ng 3

ng pháp c gi i, v i k dãn cách là 6 n m 1 l n.

Nguy n Toàn Th ng (2008) [17] ã nghiên c u m t s
h c c a loài D anh (Castanopsis piriformis) t i Lâm

nh ng k t lu n rõ ràng v

c i m lâm

ng. Tác gi

ã có

c i m hình thái, v t h u, phân b , giá tr s

d ng, v t thành t ng cây g bi n

i theo ai cao t 17

n 41 loài, v i các

loài u th là D anh, V i thu c r ng c a, Du sam,....
Hoàng V n Chúc (2009) [8] trong công trình “Nghiên c u m t s

c

i m tái sinh t nhiên loài V i thu c (Schima wallichii Choisy) trong các
tr ng thái r ng t nhiên ph c h i
ti t v

t nh B c Giang” ã mô t m t cách chi

c i m hình thái, v t h u, tái sinh, phân b ,… c a loài cây này

v c t nh B c Giang. K t qu nghiên c u c a

cây b n

khu

tài góp ph n nhân r ng loài

a có giá tr này.

Tóm l i, v i nh ng k t qu c a nh ng công trình nghiên c u nh trên,
là c s
trong

tài l a ch n nh ng n i dung thích h p
tài nghiên c u

tham kh o v n d ng

c i m sinh h c c a loài Chò ch .


13

2.1.3. Nh n xét, ánh giá chung
i m qua các công trình nghiên c u

c trên th gi i và

Vi t Nam,

tài rút ra m t s nh t xét sau:

Chò ch (Parashorea chinensis Wang Hsie) là cây g l n có giá tr
kinh t và giá tr

a d ng sinh h c cao, có tên trong sách

ang có nguy c b tuy t ch ng cao và c n
sinh thái h p, thích h p v i c lo i

c a Vi t Nam,

c b o t n. Chò ch có biên

t Feralit vàng nâu ho c vàng

và có

th s ng thành qu n th r ng và trong h sinh thái ó, chúng có th có nh ng
vai trò khác nhau trên nh ng l p

a khác nhau. Hi n nay, Chò ch

khai thác m t cách quá m c, còn l i r t ít trong r ng t nhiên và th
chung v i các loài cây g khác nh S u, Re, Kháo, Trâm,…
r t nh y c m v i

t ch u nh h

ch a th y Chò ch t n t i

n i

ang b
ng s ng

c bi t, Chò ch

ng c a Cácbonnat canxi. Trong t nhiên thì
t tr ng,

i núi tr c,

T i R D Cham Chu, Chò ch có phân b t nhiên t

ng

t b c màu thoái hoá.
i h p nên vi c b o

t n và phát tri n loài cây này ang là nhi m v h t s c c p bách c a R D
Cham Chu nói riêng và c a Vi t Nam nói chung. Tuy nhiên, cho t i nay
nh ng hi u bi t v

c i m sinh h c, sinh thái

i v i loài cây này còn r t ít,

thi u thông tin, ch a có các công trình nghiên c u chuyên sâu. Xu t phát t
th c ti n ó,

tài nghiên c u

c

t ra là c n thi t và c p bách.

2.2. T ng quan khu v c nghiên c u
2.2.1. i u ki n t nhiên c a khu v c nghiên c u
2.2.1.1. V trí

a lý

Khu r ng

c d ng Cham Chu n m trong

a gi i hình chính 5 xã:

Yên Thu n và Phù L u (huy n Hàm Yên); Trung Hà, Hà Lang và Hòa Phú
(huy n Chiêm Hóa), t nh Tuyên Quang.
To

a lý 22°4’

n 22°21’v

ông. V i t ng di n tích khu r ng

B c; 104°53’

n 105°14’ kinh

c d ng là 15.262.3 ha, huy n hàm Yên

6.168,4 ha, huy n Chiêm Hóa là 9.093,9 ha.


14

V ranh gi i:
Phía B c giáp huy n B c Quang, t nh Hà Giang
Phía

ông giáp xã Minh Quang, Tân M , Phúc Th nh và Tân Th nh,

huy n Chiêm Hóa, t nh Tuyên Quang
Phía Nam giáp xã Bình Xa huy n Hàm Yên, xã Yên Nguyên huy n
Chiêm Hóa, t nh Tuyên Quang
Phía Tây giáp xã Yên Lâm và Yên Phú huy n Hàm Yên, t nh
Tuyên Quang

Hình 2.1. B n
2.2.1.2.

a hình,

Khu r ng

a ch t, th nh

Ph n l n di n tích khu r ng

trung bình (701-1700m),
nh cao n m

c d ng Cham Chu

ng
c d ng Cham Chu có ki u

a hình núi

cao trung bình toàn khu v c kho ng 900m. Có ba

trung tâm g m Cham Chu (1587m), Pù Loan (1154m) và

Khau Vuông (1218m).


15

Có c hai ki u
a hình núi

a hình:
c hình thành so s phát tri n c a các dãy núi theo d ng

t a tia ra xung quanh núi Cham Chu: Phía ông B c là dãy Khau Coóng; Phía
Tây là dãy T c L và L ng Bán; Phía Tây B c là núi Khu i My, núi Cánh Tiên
và Quân Tinh.
Chu, phân b

a hình

ng b ng là 2 gi i

t h p n m d c hai bên núi Cham

hai xã Trung Hà và Hà Lang (phía ông), và hai xã Yên Thu n

và Phù L u (Phía Tây).
á m ch y u là á phi n, á cát k t, á phi n k t tinh và các lo i á
bi n ch t khác. Có hai lo i

t chính:

t Feralit

và á vôi thung l ng. Lo i này g m có
xét và

t Feralit phát tri n do bi n
a hình

ng b ng: Phía

b ng ph ng dài h n 21km (

vàng trên sa phi n th ch

t xám Feralit phát tri n trên phi n

i tr ng lúa.
ông núi Cham Chu là d i

tt

ng

i

ng chim bay). Là n i sinh s ng c a h u h t

dân c xã.
Trung Hà, Hà Lang và Tân An. Phía Tây là d i
N i sinh s ng,
Kh

t b ng dài h n 20km.

nh c và canh tác c a 5 xã: Yên Thu n, B ch Xa, Minh

ng, Minh Dân và Phù L u, huy n Hàm Yên.
Cham Chu t n t i nhi u vùng tr ng

nhi u m t b ng thung l ng,

c khai thác

cho nhu c u phát tri n kinh t các ho t

t r ng có nhi u gò

i th p và

phát tri n tr ng c y các loài cây

ng nông lâm nghi p và dinh d

ng,

thích h p tr ng các loài cây n qu nh : Cam, Quýt, V i, Na… c bi t là
Cam sành

Phù L u, Hàm Yên.

c i mn ib tv

Cham Chu ó là h th ng sông su i dày

c làm cho

a hình

khu b o t n

a hình b chia c t d

d i, r t thu n l i cho s n xu t nông nghi p và tr ng cây công nghi p. Vì v y,
trong vùng có nhi u dân c sinh s ng t p trung làm nông nghi p.
2.2.1.3. Khí h u th y v n
Khu r ng

h u vùng

c d ng Cham Chu có nh ng nét t

ông B c. Khí h u nhi t

ng

ng v i ch

khí

i gió mùa. Có hai mùa rõ r t. Mùa khô


16

t tháng 10-11

n tháng 3-4 n m sau, ây là th i k khô h n

tri n c a h sinh thái, mùa m a th tháng 4-5
Nhi t

n tháng 10-11.

trung bình hàng n m 22,9°C, nhi t

nh t xu ng

trung bình tháng l nh

n 15,5°C vào tháng 1, tháng cao nh t lên

tháng 7. Biên

dao

ng nhi t

i v i s phát

n 28°C r i vào

gi a tháng l nh và tháng nóng nh t lên

n 7,3°C.
T ng l

ng m a trung bình n m

t 1661mm

c bi t 4 tháng có l

ng

m a trung bình trên 230mm là các tháng 6,7,8,9 chi m

n 65,24% t ng

l

t và các thi t h i

ng m a c a n m. i u này gây nên hi n t

v ng

i, môi tr

ng và kinh t . Trong 3 n m li n 1999, 2000, 2001 l l t

th

ng xuyên x y ra trên

ng

i và c a c i.
M ts

dày

ng xói mòn

a bàn khu v c nghiên c u, gây thi t h i l n v

c i m chung c a vùng núi

c, c ng v i l

ông B c là h th ng sông su i

ng m a n m l n (1661), h th ng sông su i góp ph n

t o nên

m không khí cao v mùa m a. T ng chi u dài sông su i góp ph n

t o nên

m không khí cao v mùa m a. T ng chi u dài sông su i toàn b

khu v c

t

n 1113,7 km t

ng ng v i kho ng 1,9km². Phía Tây là Sông

Lô ây c ng là ranh gi i c a khu r ng

c d ng, phía ông có h th ng sông

Khu i Gu ng b t ngu n t thung l ng xã Trung Hà ch y qua

a ph n xã Hà

Lang, h p l u v i h th ng sông Tân Thành và sông Phúc Ninh
Nam khu r ng
2.2.1.4.

phía Tây

c d ng.

c i m

a hình,

t ai

C n c k t qu rà soát i u ch nh quy ho ch 3 lo i r ng và quy ho ch
b o v phát tri n r ng t nh Tuyên Quang
lo i

t ai trong khu r ng

huy n nh sau:

n n m 2020. Di n tích r ng và các

c d ng Cham Chu là 15.262,3 ha, phân theo các