Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn phường Đề Thám, Thành phố Cao Bằng, Tỉnh Cao Bằng giai đoạn 20122014 (Khóa luận tốt nghiệp)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (7.18 MB, 78 trang )
I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------
NÔNG TRUNG D NG
Tên
tài:
ÁNH GIÁ HI U QU S
TRÊN
A BÀN PH
NG
D NG
T NÔNG NGHI P
THÁM, THÀNH PH
CAO B NG,
T NH CAO B NG GIAI O N 2012 – 2014
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o
IH C
: Chính quy
a chính môi tr
ng
Chuyên ngành
:
Khoa
: Qu n lý Tài nguyên
Khóa h c
: 2011 - 2015
Gi ng viên h
ng d n : TS. Phan ình Binh
Thái Nguyên – 2015
i
L IC M
N
hoàn thành khóa lu n t t nghi p nh ngày hôm nay là do s giúp
c a Ban giám hi u tr
ng
i h c Nông Lâm Thái Nguyên, Ban ch nhi m
khoa Qu n lý tài nguyên, các th y cô giáo trong khoa,
giáo TS. Phan ình Binh cùng v i s ph n
Nhân d p này cho phép em
t i Ban giám hi u tr
ng
c bi t là c a th y
u và n l c c a b n thân.
c g i l i c m n chân thành và sâu s c
i h c Nông Lâm Thái Nguyên, Ban ch nhi m
khoa Qu n lý tài nguyên, các th y cô giáo trong khoa và th y giáo TS. Phan
ình Binh ã giúp
em hoàn thành khóa lu n tôt nghi p.
Em xin chân thành c m n UBND ph
B ng - t nh Cao B ng là
c u làm
tài t i
a ph
n v tr c ti p giúp
ng
Thám - thành ph Cao
em trong th i gian nghiên
ng.
Em xin kính chúc các Th y, các Cô giáo và các Cô, Chú luôn m nh
kh e và công tác t t.
M c dù b n thân em ã r t c g ng nh ng không th tránh
sai sót, em r t mong
c nh ng
c s góp ý c a th y cô và các b n.
Em xin chân thành c m n
Thái Nguyên, ngày…tháng 05 n m 2015
SINH VIÊN TH C HI N
Nông Trung D ng
ii
DANH M C CÁC B NG
B ng 1.1: C c u
t ai theo m c ích s d ng c a Vi t Nam 2014 .......... 13
B ng 4.1: Hi n tr ng s d ng
t c a ph
B ng 4.2: Hi n tr ng s d ng
t s n xu t nông nghi p ph
B ng 4.3: Bi n
ng
t ai c a ph
B ng 4.4: Các lo i hình s d ng
ng
ng
Thám n m 2014 .............. 39
ng
Thám .. 41
Thám giai o n2012- 2014 ..... 41
t c a ph
ng
Thám .......................... 43
B ng 4.5: Các lo i hình s n xu t nông nghi p chính c a ph
ng
Thám ..... 44
B ng 4.6: Hi u qu kinh t c a các lo i cây tr ng chính ............................... 47
B ng 4.7: Hi u qu kinh t c a LUT cây n qu ........................................... 48
B ng 4.8: Hi u qu kinh t c a các lo i hình s d ng
t tính trên 1 ha ....... 50
B ng 4.9: Hi u qu xã hôi c a các LUT ........................................................ 51
B ng 4.10: Hi u qu môi tr
ng c a các LUT .............................................. 52
DANH M C CÁC HÌNH
Hình 4.1: C c u s d ng
t ph
ng
Thám n m 2014 .......................... 40
iii
DANH M C CÁC CH
VI T T T
BQ
: Bình quân
CM
: Chuyên màu
CAQ
: Cây n qu
GTSX
: Giá tr s n xu t
HQ V
: Hi u qu
L
: Lao
LM
: Lúa mùa
LX
: Lúa xuân
LUT
: Lo i hình s d ng
FAO
: Food and Agriculture Organization
S
: Streng ( i m m nh)
W
: Weakness ( i m y u)
O
: Opportunity (c h i)
T
: Threat (thách th c)
QL
: Qu c l
UBND
: y ban nhân dân
ng v n
ng
t
iv
M CL C
Ph n 1:
.................................................................................... 1
TV N
1.1. Tính c p thi t c a
tài ......................................................................... 1
1.2. M c ích c a
tài ................................................................................ 2
1.3. Yêu c u c a
tài .................................................................................. 2
1.4. Ý ngh a nghiên c u c a
tài ................................................................ 2
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ................................................................. 4
2.1. C s khoa h c c a
tài ...................................................................... 4
2.1.1. C s lý lu n c a
tài ....................................................................... 4
2.1.2. Nh ng y u t
nh h
2.1.3. C s th c ti n c a
2.2. Tình hình s d ng
ng
n vi c s d ng
t .................................. 6
tài .................................................................... 9
t trên th gi i và
Vi t Nam ............................. 10
2.2.1. Tình hình s d ng
t nông nghi p trên th gi i .............................. 10
2.2.2. Tình hình s d ng
t nông nghi p
2.3. quan i m s d ng
t b n v ng ......................................................... 14
2.3.1. s c n thi t ph i s d ng
2.3.2. S d ng
Vi t Nam............................... 13
t b n v ng ............................................. 14
t b n v ng ....................................................................... 14
2.4. Hi u qu s d ng
t và các ch tiêu ánh giá hi u qu s d ng
t .. 18
2.4.1. Hi u qu kinh t ................................................................................ 18
2.4.2. Hi u qu xã h i ................................................................................. 18
2.4.3. Hi u qu môi tr
ng ......................................................................... 19
2.4.4. H th ng các ch tiêu ánh giá hi u qu s d ng
t s n xu t nông
nghi p .................................................................................................................. 19
2.5.
nh h
Ph n 3:
ng s d ng
IT
t nông nghi p .................................................. 21
NG, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN C U
......................................................................................................................... 23
3.1.
it
ng và ph m vi nghiên c u........................................................ 23
v
it
3.1.1.
ng nghiên c u ....................................................................... 23
3.1.2. Ph m vi nghiên c u........................................................................... 23
3.2.
a i m và th i gian nghiên c u ........................................................ 23
3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................ 23
3.4. Ph
ng pháp nghiên c u...................................................................... 23
3.4.1. Ph
ng pháp i u tra s li u s c p ................................................. 23
3.4.2. Ph
ng pháp i u tra s li u th c p ................................................ 24
3.4.3. Ph
ng pháp phân vùng nghiên c u ................................................. 24
3.4.4. Ph
ng pháp xác
3.4.5. Ph
ng pháp tính hi u qu c a các lo i hình s d ng
3.4.6. Ph
ng pháp tính toán phân tích s li u ........................................... 25
3.4.7. Ph
ng pháp k th a các tài li u có liên quan
3.4.8. Ph
ng pháp tham kh o ý ki n chuyên gia ...................................... 26
nh các
c tính
t ai ....................................... 24
n
t................ 24
tài ................. 26
Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................. 27
4.1. i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i c a
a bàn nghiên c u ............... 27
4.1.1. i u ki n t nhiên ............................................................................. 27
4.1.2. i u ki n kinh t , xã h i ................................................................... 34
4.2. Hi n tr ng s d ng
ph
ng
t nông nghi p và tình hình bi n
ng
t ai c a
Thám, tp Cao B ng, t nh Cao B ng. ........................................ 39
4.2.1. Hi n tr ng s d ng
t c a ph
ng
4.2.2. Hi n tr ng s d ng
t s n xu t nông nghi p ................................... 41
4.2.3. Hi n tr ng cây tr ng chính c a ph
4.2.4. Các lo i hình s d ng
Thám. ................................. 39
ng ............................................ 42
t nông nghi p c a ph
ng
Thám (LUTs)
..................................................................................................................... 43
4.3. ánh giá hi u qu s d ng
t nông nghi p trên
a bàn ph
ng
Thám, tp Cao B ng, T nh Cao B ng ........................................................... 46
4.3.1. Hi u qu kinh t ................................................................................ 46
vi
4.3.2. Hi u qu xã h i ................................................................................. 51
4.3.3. Hi u qu môi tr
ng ......................................................................... 52
4.4. L a ch n các lo i hình s d ng
t thích h p theo nguyên t c s d ng
t b n v ng ................................................................................................ 53
4.4.1. Tiêu chu n l a ch n lo i hình s d ng
t b n v ng ....................... 53
4.4.2. Nguyên t c l a ch n.......................................................................... 53
4.4.3. L a ch n và
nh h
ng s d ng
t s n xu t nông nghi p ............ 54
4.5.
xu t các gi i pháp nh m nâng cao hi u qu c a các lo i hình s
d ng
t trong t
ng lai .............................................................................. 55
4.5.1. Gi i pháp chung ................................................................................ 55
4.5.2. Gi i pháp c th ................................................................................ 57
Ph n 5: K T LU N VÀ KI N NGH ........................................................ 59
5.1. K t lu n ................................................................................................ 59
5.2.
ngh ................................................................................................. 60
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 62
1
Ph n 1
TV N
1.1. Tính c p thi t c a
tài
t là m t b ph n h p thành quan tr ng c a môi tr
ch là tài nguyên thiên nhiên mà còn là n n t ng
ng kinh t , xã h i, không ch là
s n xu t
it
ng s ng, không
nh c và t ch c ho t
ng c a lao
ng mà còn là t li u
c bi t không th thay th trong s n xu t nông - lâm nghi p. Chính
vì v y, s d ng
t nông nghi p là h p thành c a chi n l
c phát tri n nông
nghi p b n v ng và cân b ng sinh thái.
Do s c ép c a ô th hoá và s gia t ng dân s ,
ng tr
c nguy c suy gi m v s l
t nông nghi p ang
ng và ch t l
ng.Con ng
ang khai thác quá m c mà ch a có bi n pháp h p lý
v y, vi c ánh giá hi u qu s d ng
t ai
c p thi t v i m i qu c
t ai cho hi n t i và t
N m 2012, th xã Cao B ng
t ai .Do
s d ng h p lý theo quan i m
sinh thái và phát tri n b n v ng ang tr thành v n
gia, nh m duy trì s c s n xu t c a
b ov
i ã và
ng lai.
c công nh n là ô th lo i III chính
th c tr thành thành ph Cao B ng. Quá trình ô th hóa di n ra m nh m k
t
ây. Trong chi n l
ch n
c phát tri n Thành ph , ph
ng
Thám là n i
c
t p trung phát tri n làm trung tâm hành chính c a thành ph Cao
B ng v i khu ô th m i Km5.Quá trình này ã và ang nh h
t i quá trình s d ng
t nông nghi p t i t nh Cao B ng nói chung và ph
Thám nói riêng.làm cho di n tích
nh ng thay
i áng k : di n tích
nông thôn b thu h p d n nh
t nông nghi p t i ph
ng cho di n tích
qu v kinh t và xã h i òi h i ph
ng
t ai c ng nh lao
khu v c
t khu ô th t ng lên nhanh
t nông nghi p này sao cho
ng
ng
Thám có
t cho s n xu t nông nghi p
chóng,chính vì v y mà vi c s d ng qu
m nh và ti m n ng
ng m nh m
Thám ph i phát huy
ng c a mình.
t hi u
c th
ng th i áp ng
2
c yêu c u chung c a t nh
ra. Vì v y, vi c i u tra ánh giá m t cách
t ng h p các i u ki n t nhiên,kinh t , xã h i nh h
hi n tr ng và hi u qu s d ng
s d ng
t. t
ó
nh h
khoa Qu n Lí Tài Nguyên - tr
cs h
ng
ng
cs
t,
i dân khai thác
quan tr ng.
ng ý c a ban ch nhi m
i h c nông lâm Thái Nguyên,
ng th i
ng d n tr c ti p c a th y giáo: T.S Phan ình Binh, em ti n hành
nghiên c u
ph
ng cho ng
t ai h p lý, bên v ng là m t trong nh ng v n
Xu t phát t ý ngh a th c t trên,
ng t i s d ng
tài: “ ánh giá hi u qu s d ng
t nông nghi p trên
a bàn
Thám, thành ph Cao B ng, t nh Cao B ng giai o n 2012 –
2014” nh m xác
nh các lo i hình s d ng
gi i pháp nh m nâng cao hi u qu s d ng
t phù h p và
xu t m t s
t áp ng yêu c u phát tri n
nông nghi p b n v ng.
1.2. M c ích c a
-
tài
ánh giá hi u qu s d ng
xu t h
ng s d ng
nhiên, kinh t - xã h i c aph
1.3. Yêu c u c a
ti n c a
ng
t có hi u qu cao, phù h p v i i u ki n t
ng
Thám, tp Cao B ng, t nh Cao B ng.
tài
ánh giá úng khách quan, khoa h c và phù h p v i tình hình th c
i ph
ng
- Thu nh p
y
các s li u, ánh giá l i th và h n ch v
t nhiên, kinh t - xã h i nh h
-
t nông nghi p trên a bàn c a a ph
a ra gi i pháp
ng
n s n xu t nông nghi p.
nâng cao hi u qu s d ng
1.4. Ý ngh a nghiên c u c a
i u ki n
t nông nghi p.
tài
- Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c:
+ C ng c ki n th c c s c ng nh ki n th c chuyên ngành, v n d ng
ki n th c ã h c vào th c ti n.
3
+ Nâng cao kh n ng ti p c n, i u tra, thu th p và x lý thông tin c a
sinh viên trong quá trình làm
tài.
- Ý ngh a trong th c ti n:
+ Trên c s
ánh giá hi u qu s d ng
c nh ng gi i pháp s d ng
i u ki n kinh t - xã h i c a
t
a ph
t nông nghi p t
ó
xu t
t hi u qu cao và b n v ng, phù h p v i
ng.
4
Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c c a
2.1.1. C s lý lu n c a
tài
tài
2.1.1.1. Khái ni m và quá trình hình thành
t
Khái ni m chung
* Khái ni m v
t
t là m t ph n c a l p v trái
t, nó là l p ph l c
a mà bên d
i
nó là á và khoáng sinh ra nó, bên trên là th m th c bì và khí quy n.
Theo ngu n g c t phát sinh, tác gi
nhiên
c hình thành do s tác
a hình, sinh v t và th i gian.
bi n
ookutraiep coi
ng t ng h p c a n m y u t là: Khí h u, á m ,
t
c xem nh m t th s ng, nó luôn v n
i và phát tri n. (Nguy n Th
ng và quy ho ch c a Vi t
t ai là m t di n tích c th c a b m t trái
các c u thành c a môi tr
ng sinh thái ngay bên trên và d
g m: khí h u, th i ti t, th nh
ng,
d ng tr m tích sát b m t cùng v i n
t p oàn th c v t, tr ng thái
a hình, m t n
n
i b m t ó bao
c (h , sông, su i…) các
nh c c a con ng
t,
i trong quá kh và hi n t i
t, 2008) [3].
Nh v y, ã có r t nhi u khái ni m khác nhau v
th ng
t, bao g m
c ng m và khoáng s n trong lòng
l i”. (Nông Thu Huy
nh t có th hi u là:
ng,
n Th Hùng, 1999) [1].
Theo quan i m c a các nhà kinh t , th nh
Nam cho r ng “
t là m t v t th t
t,
nh ngh a chung
t ai là m t kho ng không gian có gi i h n, theo chi u
ng (g m: l p
t b m t, th m th c v t,
c ng m và kho ng s n trong lòng
t ( ó là s k t h p gi a th nh
ng,
ng v t, di n tích m t n
c,
t) theo chi u n m ngang trên b m t
a hình, th y v n, th m th c v t, cùng
v i các thành ph n khác …) có vai trò quan tr ng và có ý ngh a h t s c to l n
i v i ho t
ng s n xu t và cu c s ng c a xã h i loài ng
t Vi t Nam, 2003) [2].
i. (H i khoa h c
5
* Khái ni m v
Theo lu t
t nông nghi p
t ai n m 2003,
t nông nghi p là
t
y u s d ng vào m c ích s n xu t nông nghi p nh
t tr ng cây lâu n m,
t nuôi tr ng th y s n
c xác
nh ch
t tr ng cây hàng n m,
t làm mu i,
t dùng
nghiên c u thí nghi m v nông nghi p, nghiên c u gi ng cây tr ng, b o v
ngu n gen quý, n i ch a các s n ph m nông s n…
c i mc a
t s n xu t nông nghi p là
c ti n hành trên ph m vi
không gian r ng l n, mang tính ch t khu v c rõ r t và có tính th i v .
Con ng
i ngày càng nh n th c r t rõ r ng “
c a m i sinh v t trên trái
tr
t: cây c ,
ng s n xu t c a con ng
t là môi tr
ng v t và con ng
i.
ng s ng
t còn là môi
i: s n xu t nông lâm nghi p, s n xu t công
nghi p, khai thác khoáng s n”. ( ào Châu Thu, 2012 “Nghiên c u m t s v n
c b nv
ánh giá ch t l
ng
t và môi tr
Trong ngành nông nghi p,
ng
t ai có vai trò
ngu n n i l c, ngu n v n to l n c a
tn
t nông nghi p”) [4].
c bi t quan tr ng ó là
c, là y u t tích c c c a quá trình
s n xu t, là t li u s n xu t ch y u, c b n, không gì thay th . Không có s n
xu t nông nghi p n u không có
xu t khác m i tác
quy t
nh
ng
t ai và ch có thông qua
n cây tr ng. Vi c s d ng
a bàn
nghi p và
t ai úng h
ng s
n hi u qu s n xu t.
Trong công nghi p và các ngành kinh t khác
là
t, các t li u s n
xây d ng nhà x
t ai ch là n i c trú,
ng m t b ng s n xu t. Nh ng trong nông
c bi t là tr ng tr t thì
t
c s d ng vào m c ích s n xu t,
tham gia vào quá trình t o nên các s n ph m nông nghi p v i t cách là y u
t s n xu t tích c c và ch y u.
d
ng
phát tri n cây tr ng qua
t ai là ngu n d tr và cung c p ch t dinh
phì nhiêu c a
tính quan tr ng nh t trong s n xu t nông nghi p.
t,
phì nhiêu là thu c
6
2.1.1.2. Khái ni m v lo i hình s d ng
t (Land Use system- LUS): là s k t h p c a m t
* H th ng s d ng
lo i s d ng
t v i m t i u ki n
kh ng khít tác
t nông nghi p (Land Use Type -LUT)
t ai riêng bi t t
ng l n nhau, t các t
tr ng v m c
và các lo i chi phí
n ng su t, s n l
ng c a các lo i s d ng
* Lo i hình s d ng
ng tác này s quy t
n m.
t
nh các
và lo i c i t o
c
t ai và
t.
t: tùy theo m c
trong nông nghi p và lo i hình s d ng
d ng
n
và tên g i khác nhau, nh ng
t
c khái quát là lo i hình s
s n xu t m t ho c m t nhóm cây tr ng, v t nuôi m t hay nhi u
nv
t ai là n n, còn lo i hình s d ng
giá, phân h ng m c
thích h p c a
t là
it
ng
ánh
t ai.
Trên th gi i, lý thuy t v lo i hình s d ng
t ã
c FAO
nh
ngh a nh sau:
“Lo i hình s d ng
m t vùng
t là b c tranh mô t th c tr ng s d ng
t v i nh ng ph
kinh t - xã h i và k thu t
lo
d ng
ng th c qu n lý s n xu t trong các i u ki n
c xác
nh. Có th hi u theo ngh a r ng là các
t chính (Major type of land ues) ho c
h n v i khái ni m là các lo i hình s d ng
Lo i hình s d ng
tc a
c mô t chi ti t
t (Land Use Type – LUT)”.
t chính: là s phân nh c a s d ng
t trong khu
v c ho c vùng nông lâm nghi p, ch y u d a trên c s s n xu t các cây
tr ng hàng n m, lâu n m, lúa,
2.1.2. Nh ng y u t
Vi c xác
nh h
ng c …
ng
nh các nhân t
n vi c s d ng
nh h
ng
t
n hi u qu s d ng
t là h t
s c c n thi t, nó giúp cho ua ra nh ng ánh giá phù h p v i t ng lo i vùng
t
d ng
trên c s
ó
t. Các nhân t
xu t nh ng gi i pháp nh m nâng cao hi u qu s
nh h
ng có th chia làm 03 nhóm sau ây:
7
*Y ut
i u ki n t nhiên
i u ki n t nhiên có r t nhi u y u t t nhiên nh : ánh sáng, nhi t
,l
ng m a, th y v n, khí h u, sinh v t,
tr c ti p
tr
nh cây tr ng phù h p và
+
c i m lý hóa c a
c gi i, k t c u
n ch t l
nh h
d c…có nh h
n s n xu t nông nghi p b i vì ây là c s
ng, phát tri n và t o sinh kh i.
s xác
a hình,
t hàm l
ng
ng
u t s d ng
t úng cách.
t: trong s n xu t nông lâm nghi p thành ph n
ng các ch t h u c , vô c trong
c và ch
ki n quan tr ng
v t sinh tr
nh h
t… quy t
nh
t ai nhi u hay ít, t t hay x u có
n hi u qu s d ng
+ Ngu n n
sinh v t sinh
ánh giá úng i u ki n t nhiên là c
t và s d ng
ng tr c ti p
ng
n
t.
c: là y u t r t c n thi t, nó v a là i u
v n chuy n ch t dinh d
ng v a là v t ch t giúp cho sinh
ng và phát tri n.
+
a hình,
d c và th nh
d c là y u t quy t
n sinh tr
ng: i u ki n
nh l
s n xu t,
a hình, th nh
phì
ng và
t có nh h
ng
ng, phát tri n và n ng su t cây tr ng.
+ V trí
a lý: v trí
ánh sáng, nhi t
, ngu n n
a lý c a t ng vùng v i s khác bi t v
c, g n
i u ki n
ng giao thông, khu công nghi p… s
quy t
nh
n kh n ng và hi u qu s d ng
d ng
t nông lâm nghi p c n tuân th quy lu t t nhiên, t n d ng các l i th
s n có nh m
+
t
t. Vì v y, trong th c ti n s
c hi u qu cao nh t v kinh t , xã h i và môi tr
i u ki n khí h u: là nhóm y u t
nh h
ng r t l n, tr c ti p
s n xu t nông nghi p và i u ki n sinh ho t c a con ng
nhi t
bình quân, s sai khác nhi t
tr c ti p nh h
L
ng
ng.
n
i. t ng tích ôn và
, ánh sáng v th i gian và không gian
n s phân b , sinh tr
ng và phát tri n c a cây tr ng.
ng m a nhi u hay ít, b c h i m nh y u có ý ngh a quan tr ng trong vi c
gi nhi t
và
mc a
t, c ng nh kh n ng
m b o cung c p n
c.
8
i u ki n
+
v im cn
t ai: s khác nhau gi a
c bi n,
d ch
ng d c… th
và khi u khí h u khác nhau, t
ó nh h
ngành nông nghi p, lâm nghi p.
th c s d ng
xây d ng
a hình,
a m o,
cao so
ng hình thành lên các lo i
ng
a hình và
t
n s n xu t và phân b các
d c nh h
ng
n ph
ng
t nông nghi p, là c n c cho vi c l a ch n c c u cây tr ng,
ng ru ng, th y l i canh tác và c gi i hóa.
* Y u t v kinh t - xã h i
Bao g m các y u t nh : ch
và qu n lý, trình
xã h i, dân s và lao
ng, thông tin
phát tri n c a kinh t hàng hóa, c c u kinh t và phân b
s n xu t, các i u ki n v nông nghi p, công nghi p, giao thông v n t i, s
phát tri n c a khoa h c công ngh , trình
qu n lý, s d ng lao
y u t này có ý ngh a quy t
i v i k t qu và hi u qu s d ng
nh ch
o
ng… các
t sau ây là m t s nhân t ch y u:
+ C s h t ng ph c v s n xu t nông lâm ngi p: trong các y u t c
s h t ng ph c v s n xu t thì y u t giao thông v n t i là quan tr ng nh
n vào vi c tiêu th s n ph m c ng nh d ch v nh ng y u t
vào cho s n xu t. Các y u t khác nh
v nông nghi p
u có nh h
u
i n, th y l i, thông tin liên l c, d ch
ng không nh
Trong ó i n và th y l i là y
n hi u qu s d ng
t.
thi u trong quá trình s n xu t
hi n nay giúp cho vi c s n xu t theo c chi u r ng và chi u sâu. Các y u t
còn l i c ng tác
d ng
ng tr c ti p và gián ti p
t.
+ Th tr
ng tiêu th s n ph m nông s n: ây là c u n i gi a ng
s n xu t và tiêu dùng
ó ng
i s n xu t th c hi n vi c trao
i u này giúp cho quá trình tái s n xu t
+ Trình
t
n vi c nâng cao hi u qu s
c th hi n
c
i
i hàng hóa
y nhanh.
ki n th c, kh n ng và t p quán s n xu t c a ch s d ng
kh n ng áp d ng các ti n b khoa h c k thu t vào quá
9
trình s n xu t, kh n ng v v n, lao
trình lao
ng k thu t, c s v t ch t ph c v quá
ng s n xu t, kinh nghi m truy n th ng trong s n xu t. Do v y,
mu n nâng cao hi u qu s d ng
t thì vi c nâng cao trình
c p nh t thông
tin v khoa h c k thu t là vi c h t s c quan tr ng.
+ H th ng chính sách: chính sách
nghi p nông thôn chính sách
t ai, chính sách v kinh t nông
u t xây d ng c s h t ng ph c v s n xu t,
chính sách khuy n nông, chính sách h tr giá, chính sách
chính sách dân s , lao
t phát tri n và hình thành các lo i hình s d ng
* Nhân t v con ng
i tác
ng l n
t m i.
ng tr c ti p và gián ti p vào
i tác
n vi c s d ng
i
trình khai thác và s d ng các ngu n l i thu
canh tác c a con ng
nh c ,
ng vi c làm và ào t o b túc ngh , các chính sách
xóa ói gi m nghèo…các chính sách này ã có tác
Con ng
nh canh
ng vào
ct
t ai thông qua quá
t. Bi n pháp k thu t
t, cây tr ng, v t nuôi nh m t o nên s
hài hòa gi a các y u t c a quá trình s n xu t
hình thành, phân b và tích
l y n ng su t kinh t .
Trong các nhóm nhân t tác
ng ch y u
trình bày. T th c t t ng vùng t ng
t khác tác
ng
và y u t h n ch .
a ph
n quá trình s d ng
c
ng có th bi t thêm nh ng nhân
i v i các hi u t thu n l i ta c n khai thác các ti m n ng
nâng cao hi u qu s d ng
y u t kìm hãm
n hi u qu s d ng
2.1.3. C s th c ti n c a
c các
t.
t ai trong s n xu t nông nghi p
t ai óng vai trò quy t
i, nó là c s t nhiên, là ti n
t là m , lao
t. H n ch và kh
tài
* Vai trò và ý ngh a c a
nh n m nh “
t
t trong ó có nh ng y u t thu n l i
s n có c a nó
ng
n vi c s d ng
nh s t n t i và phát tri n c a xã h i loài
cho m i quá trình s n xu t. C.Mác ã
ng là cha c a m i c a c i v t ch t xã h i”, “
t
10
là m t phòng thí nghi m v
ch t, là v trí
i, là kho tàng cung c p các t li u lao
ng, v t
nh c , là n n t ng c a t p th ”.
Th c t cho th y, trong quá trình phát tri n xã h i loài ng
i, s
hình thành và phát tri n m i n n v n minh v t ch t, v n hóa tinh th n, các
thành t u khoa h c công ngh
s d ng
u
t.
Trong s n xu t nông lâm nghi p
y u,
t ai
c coi là t li u s n xu t ch
c bi t và không th thay th . Ngoài vai trò là c s không gian,
có hai ch c n ng
- Là
it
ng ch u s tác
cây tr ng v t nuôi
-
t còn
c bi t quan tr ng:
s n xu t: Là n i con ng
ng tr c ti p c a con ng
i th c hi n các ho t
i trong quá trình
ng c a mình tác
ng vào
t o ra s n ph m.
t tham gia tích c c vào quá trình s n xu t, cung c p cho cây
tr ng n
tr
c xây d ng trên n n t ng c b n -
c, không khí và các ch t dinh d
ng và phát tri n. Nh v y,
N ng su t và ch t l
ng c n thi t cho cây tr ng sinh
t g n nh tr thành m t công c s n xu t.
ng s n ph m ph thu c vào
phì nhiêu c a
Trong t t c các t li u s n xu t dùng trong nông nghi p ch có
t.
t m i có
ch c n ng này.
2.2. Tình hình s d ng
2.2.1. Tình hình s d ng
t trên th gi i và
Vi t Nam
t nông nghi p trên th gi i
t nông nghi p là y u t vô cùng quan tr ng
i v i s n xu t nông -
lâm nghi p. Trên th gi i, m c dù n n s n xu t nông nghi p c a các n
phát tri n
nghi p
h t các n
trình
iv i
c
không gi ng nhau nh ng t m quan tr ng c a nông
i s ng con ng
i thì qu c gia nào c ng ph i th a nh n. H u
c coi s n xu t nông nghi p là c s c a s phát tri n.
Tuy nhiên, khi dân s t ng nhanh thì nhu c u l
m t s c ép r t l n.
m b o an ninh l
ng th c, th c ph m là
ng th c, loài ng
i ph i t ng
11
ng khai hoang
c
n a,
c a
t s d ng vào m c ích nông nghi p. Thêm
t ai l i b khai thác tri t
, không có bi n pháp n
t. K t qu là, hàng lo t di n tích
gi i,
t b m t ch t dinh d
D
t ng
có thêm
oán m c
nh
phì nhiêu
t b thoái hoá trên ph m vi toàn th
ng, h u c do b xói mòn, nhi m m n…
t ng dân s c a th gi i có th g p ôi v i kho ng 10
i vào n m 2050 (UNFPA, 1992; trong FAO, 1993). Do ó, h u h t các
nhà khoa h c và chuyên gia trên th gi i
ng ý v i nhau r ng c n thi t ph i
áp d ng nh ng công ngh nông nghi p tiên ti n cho vi c s d ng ngu n tài
nguyên
t ai
cung c p l
ng th c
y
, ch t s i, th c n gia súc, d u
sinh h c và g lên g p ôi. Trong th c t , có nh ng s thi u h t
tr ng trong nhi u qu c gia,
t ai tr m
c bi t là các qu c gia ang phát tri n.Trong m t
nghiên c u g n ây c a FAO (Alexandratos, 1995; trong FAO, 1993)
l
ng kho ng 92% c a 1800 tri u ha
c
t ai c a các qu c gia ang phát tri n
bao g m luôn c Trung Qu c thì có ti m n ng cho cây tr ng s d ng n
c
tr i, nh ng hi n nay v n ch a s d ng h t và úng m c ích, trong ó vùng
bán sa m c Sahara
Châu phi 44%; Châu m lin và vùng Caribê 48%. Hai
ph n ba c a 1800 tri u ha này t p trung ch y u m t s nh qu c gia nh :
27% Brasil, 9%
v n còn
Zaire, và 30%
12 n
c khác. M t ph n c a
t t t này
dành cho r ng hay vùng b o v kho ng 45%, và do ó trong các
vùng này không th t s
g p khó kh n v m t
c s d ng cho nông nghi p. M t ph n khác thì l i
t và d ng b c th m nh kho ng 72% vùng Châu phi
bán sa m c và vùng Châu m la tinh.
Trên 50% c a 1800 tri u ha c a
t
dành
c phân lo i
c p lo i
" m", thí d nh quá m cho h u h t các lo i cây tr ng và không thích h p
l m cho s
nh c c a con ng
cây tr ng". Do ó, kh n ng
tr ng th
i, hay còn g i là "vùng thích nghi kém cho
m r ng di n tích
t ai cho canh tác cây
ng b gi i h n. K t qu là t t c nh ng c g ng
gia t ng s n
12
l
ng theo nhu c u l
ng th c và các cái khác thì th
ng d a ch y u vào
s thâm canh hóa cho s n xu t v i nh ng gi ng cây tr ng có n ng su t cao
trong các vùng có ti m n ng cao.
ây là nh ng vùng
hình thích h p, i u ki n m a và nhi t
c pn
c cho t
FAO
t t t,
a
thích h p hay có kh n ng cung
i, và d dàng ti p c n v i phân bón vô c và h u c .
cl
ng r ng (Yudelman, 1994; trong FAO, 1993),
nghi p có th m r ng
ho ch có t ng lên
vùng
t ai có
t nông
c kho ng 90 tri u ha vào n m 2010, di n tích thu
n 124 tri u ha do vi c thâm canh t ng v cây tr ng. Các
t có kh n ng t
i trong các qu c gia ang phát tri n ang
cm
r ng t ng thêm kho ng 23,5 tri u ha so v i hi n t i là 186 tri u ha.
Toàn b qu
t có kh n ng s n xu t nông nghi p trên th gi i là
3.256 tri u ha, chi m kho ng 22% t ng di n tích
nghi p trên th gi i
c phân b không
t li n. Di n tích
u: Châu M chi m 35%, Châu Á
chi m 26%, Châu Âu chi m 13%, Châu Phi chi m 6%. Bình quân
nghi p trên th gi i là 12 nghìn m2.
1,5 t chi m 10,8% t ng di n tích
t nông
t tr ng tr t trên toàn th gi i m i
t ai, 46%
t
t có kh n ng s n xu t nông
nghi p, nh v y còn 54% ( t có kh n ng s n xu t nh ng ch a
thác). Di n tích
t nông
c khai
t ang canh tác trên th gi i ch chi m 10% t ng di n tích
t t nhiên (kho ng 1.500 tri u ha).
Ngu n tài nguyên
t trên th gi i hàng n m luôn b gi m,
c bi t là
t nông nghi p m t i do chuy n sang m c ích s d ng khác. M t khác
dân s ngày càng t ng, theo
tri u ng
c tính m i n m dân s th gi i t ng t 80 - 85
i. Nh v y, v i m c t ng này m i ng
t nông nghi p m i
l
ng th c, th c ph m.
r t l n ó thì vi c ánh giá hi u qu s d ng
s c c n thi t.
i c n ph i có 0,2 - 0,4 ha
ng tr
tc a
c nh ng khó kh n
t nông nghi p là h t
13
2.2.2. Tình hình s d ng
B ng 1.1: C c u
STT
t nông nghi p
Vi t Nam
t ai theo m c ích s d ng c a Vi t Nam 2014
LO I
T
T ng di n tích t nhiên
DI N TÍCH
(ha )
C
C U
(%)
33.096.731
100,0
1
t nông nghi p
26.822.953
81,04
1.1
t s n xu t nông nghi p
10.231.717
38,14
1.1.1
t tr ng cây hàng n m
6.409.475
23,9
1.1.1.1
t tr ng lúa
4.078.621
15,21
1.1.1.2
t c dùng vào ch n nuôi
41.206
0,15
1.1.1.3
t tr ng cây hàng n m khác
2.289.648
8,53
1.1.2
t tr ng cây lâu n m
3.822.241
14,25
1.2
t lâm nghi p
15.845.333
59,1
1.2.1
R ng s n xu t
7.597.989
28,33
1.2.2
R ng phòng h
5.974.674
22,3
1.2.3
R ng
2.272.670
8,47
707.827
2,63
c d ng
1.3
t nuôi tr ng th y s n
1.4
t làm mu i
17.887
0,07
1.5
t nông nghi p khác
20.190
0,08
2
t phi nông nghi p
3.796.871
11,47
2.1
t
702.303
18,5
2.2
t chuyên dùng
1.904.575
50,2
2.3
t tôn giáo, tín ng
15.296
0,4
2.4
t ngh a trang, ngh a
a
101.966
2,69
2.5
t sông su i và m t n
c chuyên dùng
1.068.418
28,14
2.6
t phi nông nghi p khác
4.313
0,11
3
t ch a s d ng
2.476.908
7,48
ng
(Ngu n: T ng c c th ng kê)
14
M c dù hi n nay Vi t Nam v n là n
th gi i song n u vi c chuy n
i
t nông nghi p,
ti p t c di n ra m nh m mà không có s
s và t c
ô th hóa di n tích
là thách th c l n cho t
c xu t kh u l
c bi t là
t ai ngày càng t ng thì nhi u kh n ng s
,
c bi t là gi
tr ng lúa có ý ngh a r t quan tr ng v i Vi t Nam.
ang là v n
t lúa v n
i u ch nh c ng v i áp l c v dân
ng lai. Vi c gi
th c ph m trong khi di n tích
ng th c l n c a
mb ol
c
t
ng th c,
t nông ngh p ang ngày m t suy gi m v n
c p thi t. S d ng hi u qu và b n v ng ngu n tài nguyên
nông nghi p càng tr nên quan tr ng
i v i tình hình phát tri n c a n
t
c ta
nh hi n nay.
2.3. quan i m s d ng
t b n v ng
2.3.1. s c n thi t ph i s d ng
t ai ã
c con ng
ích c a mình.
i khai thác và s d ng
ph c v các m c
c bi t là trong s n xu t nông nghi p. Khi dân s còn ít,
áp ng nhu c u l
thác t
t b n v ng
ng th c, th c ph m c a mình thì con ng
t m t cách d dàng và không có tác
ng l n t i
i d dàng khai
t ai. Nh ng khi
dân s t ng lên và quá trình ô th hóa ngày càng gia t ng làm cho di n tích
nông nghi p ngày càng b thu h p thì v n
khó gi i quy t. Con ng
an ninh l
i ã khai thác tri t
ph c v cho vi c s n xu t l
ng th c là m t bài toán
nh ng vùng
ng th c gây ra quá trình thoái hóa
ki m nh ng gi i pháp s d ng
t h p lý và b n v ng ang
khoa h c và các t ch c Qu c t quan tâm. Thu t ng “ s d ng
t có kh n ng
t. Vì v y tìm
c nhi u nhà
t b n v ng(
sustainable Land Use)” ã tr nên thông d ng và ph bi n trên th gi i.
2.3.2. S d ng
S d ng
t b n v ng
t b n v ng có ngh a là s k t h p các thành t u khoa h c k
thu t vào vi c s n xu t nh m nâng cao hi u qu s n xu t, c i t o và b o v
ngu n dinh d
ng t
t.
mb o
t ai
t
c s d ng lâu dài, không b
15
thoái hóa và không b suy gi m kh n ng cung c p các ch t c n thi t cho cây
tr ng c a
t trong th h hi n t i c ng nh cho th h t
2.3.2.3.Quan i m s d ng
T khi bi t s d ng
t nông nghi p b n v ng trên th gi i
t ai vào m c ích sinh t n c a mình,
thành c s c n thi t cho s s ng và cho t
S d ng
t n t i và t
t ai ã tr
ng lai phát tri n c a loài ng
i.
t m t cách hi u qu và b n v ng luôn là mong mu n cho s
ng lai phát tri n loài ng
pháp s d ng
ng lai.
i, chính b i v y vi c tìm ki m các gi i
t thích h p, b n v ng ã
c nhi u nhànghiên c u
t và
các t ch c qu c t r t quan tâm và không ng ng hoàn thi n theo s phát tri n
c a khoa h c. Thu t ng “S d ng
t b n v ng” (Sustainable Land Use) ã
tr thành thông d ng trên th gi i hi n nay.
ng th gi i, ”Nông nghi p b n v ng
Theo t ch c sinh thái và môi tr
là n n nông nghi p th a mãn
làm gi m kh n ng y
c các yêu c u c a th h hi n t i mà không
i v i th h mai sau”.
H i ngh Môi tr
ng toàn c u Riode Janerio (06/1992)
ni m phát tri n nông nghi p b n v ng “là s d ng
v môi tr
ng m t cách khoa h c
Theo H i
a ra khái
t h p lý có hi u qu , b o
ng th i v i s phát tri n kinh t ”.
ng th gi i v môi tr
ng và phát tri n thì “phát tri n b n
v ng là s phát tri n áp ng các nhu c u hi n t i mà không làm t n h i kh
n ng c a các th h t
ng lai trong áp ng các nhu c u c a h ”.
Theo Fetry, “S phát tri n b n v ng trong l nh v c nông nghi p chính
là s b o t n
tr
t, n
c, các ngu n
ng - th c v t, không b suy thoái môi
ng, k thu t thích h p, sinh l i kinh t và ch p nh n
(FAO, 1994). FAO ã
a các ch tiêu c th cho nông nghi p b n v ng là:
- Th a mãn nhu c u dinh d
lai v s l
ng, ch t l
c v m t xã h i”
ng c b n c a các th h hi n t i và t
ng và các s n ph m nông nghi p khác.
ng
16
- Cung c p lâu dài vi c làm,
vi c t t cho m i ng
thu nh p và các i u ki n s ng, làm
i tr c ti p s n xu t nông nghi p.
- Duy trì và có th t ng c
ng kh n ng s n xu t c a các c s tài
nguyên thiên nhiên và kh n ng tái s n xu t c a các ngu n tài nguyên tái t o
c mà không phá v ch c n ng c a các chu trình sinh thái c s và cân
b ng t nhiên, không phá v b n s c v n hóa - xã h i c a các c ng
nông thôn ho c không gây ô nhi m môi tr
- Gi m thi u kh n ng b t n th
ng s ng
ng.
ng trong nông nghi p, c ng c lòng
tin trong nông dân.
Vào n m 1991
qu lý
t ai” ã
Nairobi ã t ch c h i th o v “Khung ánh giá vi c
a ra
nh ngh a qu n lý b n v ng
công ngh , chính sách và ho t
h i v i các quan tâm môi tr
ng nh m liên h p các nguyên lý kinh t - xã
ng
- Duy trì, nâng cao s n l
t ai bao g m các
ng th i:
ng (hi u qu s n xu t).
- Gi m t i thi u m c r i do trong s n xu t (an toàn).
- B o v tài nguyên thiên nhiên và ng n ch n s thoái hóa
t và n
c
(b o v ).
- Có hi u qu lâu dài (tính lâu b n).
-
c xã h i ch p nh n (tính ch p nh n).
2.3.2.4. Quan i m s d ng
FAO ã
a ra
t b n v ng t i Vi t Nam
c nh ng ch tiêu c th cho nông nghi p b n v ng là:
- Th a mãn nhu c u dinh d
l
ng c b n cho th h v s l
ng, ch t
ng và các s n ph m nông nghi p khác.
- Cung c p lâu dài vi c làm,
nh ng ng
thu nh p và các i u ki n s ng t t cho
i tr c ti p làm nông nghi p.
- Duy trì và có th t ng c
ng kh n ng s n xu t c a các c s tài
nguyên thiên nhiên, kh n ng tái s n xu t c a các tài nguyên tái t o
c
17
không phá v ch c n ng c a các chu trình sinh thái c s và cân b ng t
nhiên, không phá v b n s c v n hóa - xã h i c a c ng
thôn ho c không gây ô nhi m môi tr
ng s ng
nông
ng.
- Gi m thi u kh n ng b t n th
ng trong nông nghi p, c ng c lòng
tin cho nông dân.
Nh ng nguyên t c
và là nh ng m c tiêu c n
c coi là tr c t trong s d ng
t
t ai b n v ng
c:
- Duy trì, nâng cao s n l
ng (Hi u qu s n xu t);
- Gi m t i thi u m c r i ro trong s n xu t (An toàn);
- B o v tài nguyên thiên nhiên và ng n ch n s thoái hóa
t, n
c;
- Có hi u qu lâu dài;
-
c xã h i ch p nh n
Th c t n u di n ra
v ng s
t
c, n u ch
ng b v i nh ng m c tiêu trên thì kh n ng b n
t
c m t hay vài m c tiêu mà không ph i t t c
thì kh n ng b n v ng ch mang tính b ph n.
V n d ng các nguyên t c ã nêu
coi là b n v ng ph i
t
trên,
Vi t Nam m t lo i hình
c 3 yêu c u:
- B n v ng v kinh t : Cây tr ng cho n ng su t cao, ch t l
c th tr
màu m c a
sinh thái
c
i s ng nhân dân, thu hút
ng, phù h p v i phong t c t p quán c a ng
- B n v ng v môi tr
c
ng t t,
ng ch p nh n.
- B n v ng v m t xã h i: Nâng cao
c lao
c
i dân.
ng: Các lo i hình s d ng
t, ng n ch n s thoái hóa
t ph i b o v
t và b o v môi tr
ng
t.
Ba yêu c u trên là
xem xét và ánh giá các lo i hình s d ng
t
th i i m hi n t i. Thông qua vi c xem xét và ánh giá theo các yêu c u trên
có nh ng
nh h
ng phát tri n nông nghi p
t ng vùng sinh thái.
18
2.4. Hi u qu s d ng
t và các ch tiêu ánh giá hi u qu s d ng
Khái ni m v hi u qu
qu ng
c s d ng trong
i ta s hi u là công vi c
mong mu n, cái mà con ng
n hi u
t k t qu t t.Nh v y hi u qu là k t qu
i mong
vi c. Nó có n i dung khác nhau
i s ng xã h i, nói
t
i và h
ng t i khi th c hi n m t công
nh ng l nh v c khác nhau. Trong s n xu t
hi u qu có ngh a là hi u su t, là n ng su t. Trong quy doanh hi u qu là lãi
su t, l i nhu n, trong lao
ng hi u qu là n ng su t lao
b ng s l
ng th i gian hao phí
b ng s l
ng s n ph m
s n xu t ra m t
c s n xu t ra trong m t
h i, hi u qu xã h i là có tác d ng tích c c
ng
c ánh giá
n v s n ph m ho c là
n v th i gian. Trong xã
i v i m t l nh v c xã h i nào ó.
2.4.1. Hi u qu kinh t
Hi u qu kinh t (HQKT) là m t ph m trù ph n ánh ch t l
ho t
ng kinh t . Theo ngành th ng kê
ng c a các
nh ngh a thì HQKT là m t ph m
trù kinh t , bi u hi n c a s t p trung phát tri n theo chi u sâu, ph n ánh trình
khai thác các ngu n l c và s chi phí các ngu n l c trong quá trình s n
xu t. Nâng cao HQKT là m t t t y u c a m i n n s n xu t xã h i, yêu c u
c a công tác qu n lý kinh t bu c ph i nâng cao ch t l
ng các ho t
kinh t làm xu t hi n ph m trù HQKT. N n kinh t c a m i qu c gia
ng
u phát
tri n theo hai chi u: chi u r ng và chi u sâu, phát tri n theo chi u r ng là huy
ng m i ngu n l c vào s n xu t, t ng
u t chi phí v t ch t, lao
ng, k
thu t, m mang thêm nhi u ngành ngh , xây d ng thêm nhi u nhà máy, xí
nghi p… Phát tri n theo chi u sâu là
y m nh vi c áp d ng các ti n b khoa
h c k thu t và công ngh s n xu t, ti n hành hi n
i hóa, t ng c
ng
chuyên môn.
2.4.2. Hi u qu xã h i
Theo Nguy n Th Vòng và các c ng s (2001) thì hi u qu xã h i là
m it
ng quan so sánh gi a k t qu xét v m t xã h i và t ng chi phí b ra.
