Xác định tình hình mắc bệnh viêm tử cung, bệnh sát nhau trên đàn lợn nái sinh sản tại trại lợn ông Dưỡng, xã Quế Nham, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang và thử nghiệm một số phác đồ điều trị (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

INH H U
XÁC

C

NH TÌNH HÌNH M C B NH VIÊM T

CUNG, B NH SÁT NHAU

TRÊN ÀN L N NÁI SINH S N T I TR I L N ÔNG D

NG,

XÃ QU NHAM, HUY N TÂN YÊN, T NH B C GIANG VÀ
TH

NGHI M M T S

PHÁC

I U TR

KHÓA LU N T T NGHI P
H

IH C

ào t o: Chính quy

Chuyên ngành: Ch n nuôi Thú y
L p: K43 – CNTY - N01
Khoa: Ch n nuôi Thú y
Khóa h c: 2011 – 2015
Gi ng viên h

ng d n: ThS. La V n Công

Thái Nguyên, N m 2015


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

INH H U
XÁC

C

NH TÌNH HÌNH M C B NH VIÊM T

CUNG, B NH SÁT NHAU

TRÊN ÀN L N NÁI SINH S N T I TR I L N ÔNG D

NG,

XÃ QU NHAM, HUY N TÂN YÊN, T NH B C GIANG VÀ
TH

NGHI M M T S

PHÁC

I U TR

KHÓA LU N T T NGHI P
H

IH C

ào t o: Chính quy

Chuyên ngành: Ch n nuôi Thú y
L p: K43 – CNTY - N01
Khoa: Ch n nuôi Thú y
Khóa h c: 2011 – 2015
Gi ng viên h

ng d n: ThS. La V n Công

Thái Nguyên, N m 2015


i
L IC M

N

hoàn thành Khóa Lu n T t Nghi p này ngoài s
b n thân, tôi luôn nh n
nhân trong và ngoài tr

cs

ng h ,

ng viên giúp

n l c, c g ng c a
c a các t ch c, cá

ng.

Tôi xin g i l i c m n t i Tr
Khoa Ch n Nuôi Thú Y, Ban lãnh

ng

o tr i l n ông Giáp V n D

Nham, huy n Tân Yên, t nh B c Giang ã
cho tôi v th c t p t i tr i.

i H c Nông Lâm Thái Nguyên,
ng xã Qu

ng ý, cho phép và t o i u ki n

c bi t tôi xin t lòng bi t n sâu s c t i th y

giáo Ths La V n Công, t p th cán b , công nhân t i tr i l n ông D
nh ng ng

i luôn theo sát, t n tình h

ng d n và giúp

ng là

tôi trong su t th i

gian th c t p. Tôi c ng xin chân thành c m n gia ình, b n bè ã luôn quan
tâm,

ng viên và t o i u ki n v v t ch t, tinh th n giúp tôi hoàn thành t t

nhi m v

c giao.

M t l n n a tôi xin chân thành c m n các th y giáo, cô giáo, các
và cá nhân ã giúp

nv

tôi trong su t quá trình h c t p và th c hi n khóa lu n

t t nghi p này.
Xin chân thành c m n!

Thái Nguyên, ngày….. tháng….. n m 2015
Sinh viên

inh H u

c


ii
DANH M C CÁC B NG

B ng 2.1. Các ch tiêu ch n oán viêm t cung.............................................. 20
B ng 3.1. S

b trí thí nghi m .................................................................. 34

B ng 4.1. K t qu công tác ph c v s n xu t ................................................. 37
B ng 4.2. T l m c b nh viêm t cung, sát nhau c a àn l n nái sinh s n t i
tr i.................................................................................................................... 38
B ng 4.4: T l m c b nh viêm t cung, sát nhau theo các l a

................. 39

B ng 4.5.T l m c b nh viêm t cung, sát nhau theo các tháng trong n m . 40
B ng 4.6. T l m c b nh viêm t cung, sát nhau theo gi ng, dòng .............. 41
B ng 4.8: S b h ch toán thu c thú y ........................................................... 44
B ng 4.9. M t s ch tiêu sinh lý sinh s n c a l n nái sau i u tr ................. 45


iii
DANH M C CÁC T

VI T T T

PGF2

Prostaglandin

Gr(+)

Gram d

Gr(-)

Gram âm

E.coli

Escherichia coli

KgTT

Kilôgam th tr ng

ng


iv
M C L C

PH N 1 M
1.1.

U ........................................................................................... 1

tv n

................................................................................................... 1

1.2. M c tiêu và yêu c u c a
1.3. Ý ng a c a

tài ................................................................... 2

tài ......................................................................................... 3

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c ........................................................................... 3
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ........................................................................... 3
PH N 2 T NG QUAN TÀI LI U ................................................................ 4
2.1. C s khoa h c ........................................................................................... 4

2.1.1.

c i m gi i ph u c quan sinh d c l n nái ......................................... 4

2.1.2.

c i m sinh lý sinh d c c a l n nái .................................................... 8

2.1.3. B nh viêm t cung, sát nhau
2.1.4. M t s vi khu n th

l n nái .................................................. 14

ng g p trong d ch t cung ................................... 23

2.1.5. Thu c kháng sinh trong phòng và i u tr b nh sinh s n .................... 26
2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c .............................................. 30

2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n

c.......................................................... 30

2.2.2. Tình hình nghiên c u ngoài n

c ......................................................... 31

PH N 3

I T

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN

C U ................................................................................................................ 32
3.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u............................................................ 32

3.2. Th i gian và

a i m ti n hành ............................................................... 32

3.3. N i dung nghiên c u và các ch tiêu theo dõi .......................................... 32
3.3.1. N i dung nghiên c u ............................................................................. 32
3.3.2.Các ch tiêu theo dõi............................................................................... 32
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u.......................................................................... 32


v
nh tình hình m c b nh viêm t cung, sát nhau c a àn l n nái

3.4.1. Xác

sinh s n t i tr i................................................................................................. 32
3.4.2. Ph

ng pháp xác

3.4.3. Ph

ng pháp ánh giá hi u qu

trong

nh các ch tiêu lâm sàng ........................................ 33
i u tr c a hai phác

i u tr s d ng

tài ....................................................................................................... 33

3.4.4. Ph

ng pháp xác

nh các ch tiêu ....................................................... 35

3.4.5. Ph

ng pháp x lí s li u ..................................................................... 35

PH N 4 K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................ 36
4.1. N i dung, ph

ng pháp và k t qu công tác ph c v s n xu t ............... 36

4.1.1. N i dung ph c v s n xu t .................................................................... 36
4.1.2. Ph

ng pháp ti n hành .......................................................................... 36

4.1.3. K t qu công tác ph c v s n xu t........................................................ 36
4.2. K t qu nghiên c u .................................................................................. 38
4.2.1. T l m c b nh viêm t cung, sát nhau c a àn l n nái t i tr i............ 38
4.2.2. T l m c b nh viêm t cung, sát nhau theo các l a

....................... 39

4.2.3. T l m c b nh viêm t cung, sát nhau theo các tháng trong n m ....... 40
4.2.4. T l m c b nh viêm t cung, sát nhau theo gi ng, dòng .................... 41
4.2.5. K t qu

i u tr b nh viêm t cung, sát nhau b ng m t s phác

i u

tr ..................................................................................................................... 42
4.2.6. S b h ch toán thu c thú y .................................................................. 44
4.2.7. M t s ch tiêu sinh lý sinh s n c a l n nái sau i u tr ....................... 44
PH N 5 K T LU N, VÀ

NGH ........................................................... 46

5.1. K t lu n .................................................................................................... 46
5.2.

ngh ..................................................................................................... 46

TÀI LI U THAM KH O


1
Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
Ch n nuôi là m t ngh truy n th ng, trong ó th t l n chi m 70% trong

t ng s các lo i th t, do nhu c u tiêu th th t l n trong n

c ngày càng t ng

cao, nh t là th t l n nhi u n c.
Hi n nay, cùng v i s h i nh p và phát tri n kinh t c a Vi t Nam v i
các n

c trên th gi i, ngành ch n nuôi n

tr ng

c bi t là ngành ch n nuôi l n. S n ph m c a ngành ch n nuôi l n

mang l i giá tr l n cho con ng
l

ng l n, ch t l

c ta ngày càng óng vai trò quan

i, ó là ngu n cung c p th c ph m v i s

ng cao cho chúng ta. Bên c nh ó, ngành ch n nuôi l n

c ng cung c p m t l

ng không nh phân bón cho ngành tr ng tr t và m t s

s n ph m ph nh : da, lông, m … cho ngành công nghi p ch bi n khác.
Ch n nuôi l n không ch

áp ng yêu c u cung c p th t trong n

còn xu t kh u ra th gi i mang l i nhi u l i ích kinh t cho ng
ngoài ra ngh ch n nuôi l n còn t n d ng
d ng

c mà

i ch n nuôi,

c s c lao

ng nhàn r i, t n

c ph ph m cho nông nghi p… chính vì v y l n

c nuôi nhi u và

h u h t các t nh trên toàn qu c.
Trong nh ng n m g n ây, nh áp d ng các thành t u khoa h c, k thu t
vào s n xu t, ngành ch n nuôi l n n

c ta có nh ng b

àn t ng, c c u àn l n a d ng, n ng su t, ch t l

c phát tri n nh : t ng

ng cao… Ch n nuôi theo

ki u h gia ình ngày càng gi m thay vào ó là các trang tr i v i quy mô nh
và v a ngày càng t ng…
Tuy nhiên, ngành ch n nuôi l n c ng g p ph i nhi u khó kh n, th
thách. Ngoài các nguyên nhân nh s c nh tranh v i các ngành ngh khác,
các chính sách, chi phí

u vào, chi phí th c n… ngành ch n nuôi l n còn


2

ph i
th

i m t v i tình hình d ch b nh ngày càng di n bi n ph c t p, l n
ng m c m t s b nh nh : B nh truy n nhi m, b nh ký sinh trùng và

bi t là b nh s n khoa, trong ó nh ng b nh s n khoa th

ng g p

c

l n nái

sinh s n là b nh viêm t cung, b nh sát nhau. B nh viêm t cung, sát nhau
l n nái là m t trong nh ng t n th
sinh. B nh do m t s

ng

ng sinh d c c a l n nái sau khi

vi khu n nh : Escherichia coli, Streptococcus,

Staphylococcus… gây ra. B nh tuy không x y ra
nhi m nh ng gây nh h

ng r t l n

t nh các b nh truy n

n hi u qu ch n nuôi l n nái sinh s n

nh : gây x y thai, ch t thai, l u thai… nghiêm tr ng h n n a b nh v n âm
th m làm h n ch kh n ng sinh s n c a àn l n nái
h

ng

n n ng su t, ch t l

các l a ti p theo, nh

ng con gi ng.

V i m c ích góp ph n vào nâng cao kh n ng sinh s n và gi m chi phí
thu c thú y cho àn l n nái nuôi t i tr i l n c a ông Giáp V n D

ng thu c

xã Qu Nham, huy n Tân Yên, t nh B c Giang.
Xu t phát t th c t s n xu t c a tr i chúng tôi ti n hành nghiên c u
tài: Xác

nh tình hình m c b nh viêm t cung, b nh sát nhau trên àn l n

nái sinh s n t i tr i l n ông D

ng, xã Qu Nham, huy n Tân Yên, t nh

B c Giang và th nghi m m t s phác
1.2. M c tiêu và yêu c u c a
- Xác

nh

i u tr .

tài

c tình hình m c b nh viêm t cung, sát nhau trên àn l n

nái sinh s n nuôi t i tr i l n ông D
- Phát hi n, ch n oán và

ng.

a ra bi n pháp phòng, i u tr b nh m t cách

hi u qu .
- áp ng

c yêu c u c a th c ti n s n xu t góp ph n nâng cao nâng

su t sinh s n và gi m chi phí thu c thú y cho àn l n nái sinh s n nuôi t i tr i.


3
1.3. Ý ng a c a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c
-

ánh giá t l m c b nh viêm t cung, b nh sát nhau trên àn l n nái

sinh s n nuôi t i tr i.
- ánh giá hi u qu c a m t s phác

i u tr .

1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
- Theo dõi tình hình m c b nh viêm t cung, b nh sát nhau trên àn l n
nái sinh s n nuôi t i tr i.
-

a ra bi n pháp phòng và tr b nh m t cách có hi u qu , gi m các

thi t h i do b nh viêm t cung, b nh sát nhau gây ra, nâng cao n ng su t sinh
s n cho àn l n nái t

ó nâng cao n ng su t trong ch n nuôi.


4
Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U

2.1. C s khoa h c

2.1.1.

c i m gi i ph u c quan sinh d c l n nái

B ph n sinh d c c a l n nái

c chia thành b ph n sinh d c bên

trong (bu ng tr ng, ng d n tr ng, t cung, âm

o), và b ph n sinh d c bên

ngoài (âm môn, âm v t, ti n ình).
2.1.1.1. Bu ng tr ng (Ovarium)
Bu ng tr ng c a l n g m m t ôi treo
còn
tr

c treo b i các m ch qu n nuôi d

c nh tr

c dây ch ng r ng và

ng và b gi ch t l i

hai

u

c s ng t cung nh m t dây th ng g m nhi u s i c tr n g i là dây ch ng

bu ng tr ng hay dây ch ng t cung – bu ng tr ng. Hình dáng c a bu ng
tr ng r t a d ng nh ng ph n l n có hình b u d c hay có hình ôvan d t,
không có lõm r ng tr ng [2]. Bu ng tr ng có hai ch c n ng c b n là t o giao
t

cái và ti t các hormone: oestrogen, progesterone, oxytoxin, relaxin,

inhibin.
Các hormone này tham gia vào i u khi n chu k sinh s n c a l n cái
oestrogen c n thi t cho s phát tri n c a t cung và h th ng ng d n c a
tuy n vú, progesterone do th vàng ti t ra duy trì s mang thai do nó kích
thích s phân ti t c a t cung

nuôi d

ng thai, c ch s co th t c a t

cung và phát tri n nang t o s a c a tuy n vú.
Oxytoxin

c ti t ra b i ph n sau c a tuy n yên, nh ng c ng có th

c ti t b i th vàng c a bu ng tr ng khi l n g n sinh. Nó làm co th t t
cung trong lúc

và c ng làm co th t c tr n c a tuy n vú

relaxin do th vàng ti t ra

gây dãn n x

th i s a.

l n

ng ch u, làm giãn và m m c t

cung do ó m r ng c quan sinh d c khi g n sinh. Inhibin có tác d ng c ch


5
s phân ti t kích t noãn (FSH) t tuy n yên, do ó c ch s phát tri n c a
nang noãn theo chu k (Tr n th Dân, 2004) [4].
Bu ng tr ng

c bao b c b i m t màng liên k t s i ch c nh màng bao

d ch hoàn. Bên trong g m hai ph n mi n v

bên ngoài và mi n tu

trong,

mi n v ch a các noãn nang, th vàng và th tr ng, mi n tu g m có các
m ch máu, dây th n kinh, m ch b ch huy t và mô liên k t.
Mi n v có tác d ng sinh d c vì
Trên bu ng tr ng có các noãn bao

các giai o n khác nhau, t ng ngoài cùng là

nh ng noãn bao s c p phân b t ng
c p ang sinh tr

ó x y ra quá trình chín và r ng tr ng.

i

u, t ng trong là nh ng noãn bao th

ng. Khi noãn bao chín s n i lên b m t bu ng tr ng.

Có 4 lo i noãn nang trong bu ng tr ng: noãn nang nguyên thu nh nh t
và

c bao b c b i l p t bào v y. Noãn nang nguyên thu

tri n thành noãn nang b c 1, nó
hình l p ph

c phát

c bao b c b i m t l p t bào bi u mô

ng (t bào nang), khi gia súc sinh ra bu ng tr ng ã có s n

hai lo i nang này.
Noãn nang b c I có th b thoái hoá ho c phát tri n thành noãn nang b c
II ho c có nhi u l p t bào nang nh ng không có xoang nang (là kho ng tr ng

ch a d ch nang). Noãn nang có xoang nang
ch a d ch nang, và có th tr nên tr i h n

c xem nh noãn nang b c ba,
chu n b xu t noãn (nang Graff)

(Nguy n Xuân T nh và cs, 1996) [16].
Theo Tr n Th Dân (2004) [4], khi nang Graaff xu t noãn, nh ng
m ch máu nh b v gây xu t huy t t i ch . Sau khi xu t noãn ph n còn l i
c a noãn nang cùng v i v t xu t huy t g i là th xu t huy t v i kích th

c

nh h n noãn nang nhi u l n. Sau ó t bào trong bi t hoá thành t bào th
vàng

t o nên th vàng.


6
2.1.1.2. ng d n tr ng (Oviductus)
ng d n tr ng hay còn g i là vòi fallop có
lên v kích th

c vào th i k con cái

ng kính r t nh , nó ch to

ng d c và ón nh n tr ng. Ph n

u

c a nó loe ra nh cái ph u nên g i là loa kèn có ch c n ng h ng tr ng khi
tr ng r ng và h ng tr ng vào trong ng d n tr ng. ng d n tr ng ti t ra d ch
ti t và nhu

ng c a lông mao thành ng d n tr ng giúp tinh trùng và tr ng

ti n g n nhau và nó giúp ho t hoá hai t bào

ó.

tinh (1/3 ph n trên ng d n tr ng). Kh n ng nhu
tr ng giúp tr ng ã th tinh di chuy n

ng d n tr ng là n i th
ng c a c thành ng d n

n t cung và làm t

ó.

2.1.1.3. T cung (Uterus)
T cung n m trong xoang ch u d
o. T cung

i tr c tràng, trên bàng quang và ni u

c gi t i ch nh s bám c a âm

o vào c t cung và

c gi b i các dây ch ng.
T cung l n thu c lo i t cung kép. G m hai t cung trái và ph i m i
bên

u có m t c t cung, hai c t cung thông vào

u tr

c c a âm

o.

S ng t cung dài nh m t o n ru t (50 – 100cm) thông v i ng d n tr ng.
Thân t cung r t ng n (3 – 5cm), c t cung dài (10 – 18cm) có thành dày, có
nh ng u th t xen k khép l i v i nhau theo l i cài r ng l
Vách t cung g m 3 l p t ngoài vào trong: L p t

c [2].
ng m c, l p c tr n,

l p n i m c.
-L pt

ng m c: Là l p màng s i dai, ch c, ph m t ngoài t cung và

n i ti p vào h th ng dây ch ng.
- L p c tr n: Có ch c ph n ch y u trong vi c

m b o dinh d

ng và

phát tri n c a bào thai. ây là l p c tr n dày và r t kho trong c th có c u
t o ph c t p, bên trong là m t khung liên k t v i nhi u s i àn h i, có nhi u
m ch máu

c bi t là nh ng t nh m ch l n. Ngoài ra là các bó s i c tr n an

vào nhau theo m i h

ng làm thành m t m ng v a ch c v a dày.


7
Theo Tr n Th Dân (2004) [4], tr

ng l c co càng cao (t cung tr nên

c ng), khi có nhi u oestrogen trong máu và tr

ng l c co gi m (t cung

m m) khi có nhi u progesterone trong máu. Vai trò c a c t cung là góp
ph n vào s di chuy n c a tinh trùng và ch t nhày trong t cung
y thai ra ngoài khi sinh

ng th i

. Khi mang thai s co bóp c a c t cung

c

gi m i nh tác d ng c a progesterone, nh v y phôi thai có th bám ch c
vào t cung.
- L p n i m c: Là m t l p niêm m c màu h ng ph lên trên b ng m t t
bào bi u mô hình tr xen v i nh ng tuy n ch t nhày. Nhi u t bào bi u mô l i
kéo thành lông rung. Khi lông rung rung

ng thì g t nh ng ch t nhày v phía

c t cung, l p n i m c t cung có nhi m v ti t ra các ch t vào lòng t cung
giúp phôi thai phát tri n và duy trì s s ng c a tinh trùng trong th i gian di
chuy n

n ng d n tr ng. D

i nh h

ng c a oestrogen, các tuy n t cung

phát tri n t l p màng nhày, xâm nh p vào l p màng nhày và cu n l i. Tuy
nhiên các tuy n ch

t

c kh n ng phân ti t t i a khi có tác d ng c a

progesterone. S phân ti t c a các tuy n t cung thay

i tùy theo giai o n

c a chu k lên gi ng.
2.1.1.4. Âm

o (Vagina).

Là ng i t c âm h .

u tr

thông ra ti n ình, có màng trinh
Âm

c âm

y l âm

o dính vào c t cung,

u sau

o.

o là m t ng tròn ch a c quan sinh d c

th i là b ph n cho thai i ra ngoài trong quá trình sinh

c khi giao ph i,

ng

, và là ng th i các

ch t d ch t t cung.
Âm

o c u t o g m 3 l p:

- L p liên k t

ngoài

- L p c tr n v i d c
k t v i các l p c

ngoài, c vòng

c t cung.

trong. Các l p c âm

o liên


8
- L p niêm m c âm
Theo

o.

ng ình Tín (1986) [13], âm

o c a l n dài 10 – 12cm.

2.1.1.5. Ti n ình (Vestibulum vaginac sinusinogenitalis)
Ti n ình là gi i h n gi a âm

o và âm h , ti n ình bao g m:

- Màng trinh: Là m t n p g p g m có hai lá niêm m c.
àn h i,

tr

c nhìn vào âm

- L ni u

o:

o,

sau liên quan v i âm h .

sau màng trinh.

- Hành ti n ình: Là hai t ng c
th h ng d

ng v t c a con

ng

hai bên l ni u

c, nh ng b âm

ti n ình còn có m t s ít tuy n ti n ình
hai hàng chéo, h

gi a có s i

ng v d

o, t

ng t nh

o tách ra làm ôi, ngoài ra

ph n b ng. Tuy n này s p thành

ng v t.

2.1.1.6. Âm v t (Clitoris)
T

ng t nh d

ng v t nh ng thu nh l i. Dài kho ng 4 – 5cm, trên âm

v t có n p da t o thành m âm v t, phía d
nhi u

i b qu p xu ng là n i t p trung

u mút dây th n kinh.

V c u t o âm v t có l p da, l p t bào và l p niêm m c âm v t.
2.1.1.7. Âm h (Vulva)
Âm h hay còn g i là âm môn n m d

i h u môn. Gi a âm môn và h u

môn có h i âm ng n cách.
Âm môn

phía ngoài có môi. Hai môi n i li n v i nhau b i hai

mép, môi âm môn có s c t

en và r t nhi u tuy n bì ti t ra ch t nh n

tr ng h i dính.
2.1.2.

c i m sinh lý sinh d c c a l n cái

2.1.2.1. S thành th c v tính
Khi gia súc thành th c v tính thì c th con cái,
d c ã phát tri n c b n hoàn thi n. D

c bi t là c quan sinh

i tác d ng c a th n kinh, n i ti t con


9
v t xu t hi n các ph n x v sinh d c, khi ó trên bu ng tr ng tr ng chín và
có kh n ng th thai, t cung c ng s n sàng cho thai làm t .
Tuy nhiên s thành th c v tính s m hay mu n ph thu c vào gi ng,
tính bi t, các i u ki n ngo i c nh c ng nh ch m sóc, nuôi d

ng.

- Gi ng
Các gi ng khác nhau thì thành th c v tính c ng khác nhau: nh ng gi ng
có t m vóc nh th

ng thành th c s m h n nh ng gi ng có t m vóc l n,

nh ng gi ng thu n hoá s m thành th c s m h n các gi ng thu n hóa mu n.
Tu i thành th c v tính c a các l n cái ngo i và l n cái lai mu n h n các lo i
n i thu n ch ng ( , Móng cái…). Các gi ng l n n i này th

ng có tu i thành

th c v tính vào kho ng 4 – 5 tháng tu i, l n ngo i là 6 – 8 tháng thu i, l n

lai F1 (n i x ngo i) th
- i u ki n nuôi d

ng

ng d c l n

u vào lúc 6 tháng tu i.

ng, qu n lý

Cùng m t gi ng nh ng n u i u ki n ch m sóc, nuôi d
gia súc phát tri n t t thì s m thành th c và ng

ng, qu n lý t t,

c l i.

- i u ki n ngo i c nh
Khí h u và nhi t

c ng nh h

súc. Nh ng gi ng l n nuôi

ng

n tu i thành th c v tính c a gia

vùng có khí h u nhi t

i nóng m th

ng thành

th c v tính s m.
Trong i u ki n ch n th chung gi a gia súc
h

c và gia súc cái c ng nh

ng t i tính thành th c s m c a gia súc cái. Theo Paul Hughes và James

Tilton (1966) [21], n u cho l n cái h u b ti p xúc v i l n
v i th i gian 15- 20 phút thì 83% l n nái ngoài 90kg

c hai l n/ngày

ng d c

165 ngày

ng d c l n

u dài h n

tu i.
L n cái h u b n u nuôi nh t liên t c s có tu i

l n nuôi ch n th . Vì l n nuôi có th i gian ch n th s t ng c

ng trao

i


10
ch t, t ng h p
d cl n

c sinh t và có d p ti p xúc v i l n

c nên có tu i

ng

u s m h n.

- Tu i thành th c v tính c a gia súc
Tu i thành th c v tính

gia súc th

ng s m h n tu i thành th c v th

vóc, ngh a là sau khi con v t ã thành th c v tính v n ti p t c sinh tr
l n lên.

ây là

c i m c n chú ý trong ch n nuôi, không nên cho gia súc

sinh s n quá s m

m b o s sinh tr

m và ph m ch t gi ng c a
kh i l

ng nh t

mu n vì s

ng,

ng và phát tri n bình th

ng c a l n

i sau. Nên cho gia súc ph i gi ng khi ã

t

nh tu theo t ng gi ng. Và c ng không nên ph i gi ng quá

nh h

ng

n n ng su t sinh s n c a m t nái và nh h

ng t i

th h sau c a chúng.
2.1.2.2. Chu k tính và th i i m ph i gi ng thích h p
Chu k sinh d c b t

u khi gia súc ã thành th c v tính, nó ti p t c

xu t hi n và ch m d t hoàn toàn khi c th

ã già y u. Chu k sinh d c là

m t quá trình sinh lý ph c t p sau khi toàn b c th

ã phát tri n hoàn ch nh,

c quan sinh d c không có bào thai và không có hi n t

ng b nh lý thì

bên

trong bu ng tr ng có quá trình noãn bao thành th c, tr ng chín và th i tr ng.
Sau khi thành th c v tính gia súc cái b t
s

u ho t

i u hoà c a hormone tuy n yên, nang tr ng t ng tr

ng sinh s n, d

i

ng, thành th c, chín

và r ng. M i l n xu t hi n tr ng thái r ng tr ng thì toàn b c th nói chung
và

c bi t là c quan sinh d c phát sinh hàng lo t các bi n

c u t o, ch c n ng sinh lý. Các bi n
g i là chu k

i trên l p i l p l i theo chu k

c

ng d c (chu k tính).

M t chu k tính
trung bình 21 ngày và
giai o n

i v hình thái,

l n th

ng dao

ng trong kho ng 18 – 22 ngày,

c chia làm 4 giai o n: Giai o n tr

ng d c, giai o n sau

c

ng d c và giai o n ngh ng i.

ng d c,


11
- Giai o n tr

c

ng d c:

ây là giai o n t khi th vàng tiêu hu
chu n b

nl n

i u ki n cho c quan sinh d c l n cái và tr ng

trùng, ón tr ng và th tinh. Giai o n này có các
+ Bao noãn phát tri n v kh i l

u giai o n này kích th
giai o n kích th

ng, n i lên trên b m t

c noãn bao thay

c c a noãn bao có

c c a noãn bao có

ti p nh n tinh

c i m sau:

ng và ch t l

bu ng tr ng và t ng ti t oestrogen, kích th

+D

ng d c ti p theo,

i r t nhanh,

ng kính là 4mm,

n cu i

ng kính 10 -12mm.

ng c a oestrogen, c quan sinh d c có nhi u bi n

i nh h

i

nh : t bào vách ng d n tr ng có nhi u vách t ng sinh, m ch qu n cung c p
nhi u máu, T cung, âm h , âm

ob t

u sung huy t, các tuy n sinh d c

ph ti t d ch nhày, loãng làm tr n c quan sinh d c.
- Giai o n

ng d c:

Khi gia súc ã có bi u hi n tính d c thì ây là giai o n ti p theo, giai
o n này g m 3 th i k liên ti p là: h ng ph n, ch u

c, và h t ch u

ng d c là giai o n quan tr ng nh ng th i gian l i ng n.
3 ngày,
-L

c.

i v i l n là 2 –

c i m c a giai o n này là:
ng oestrogen ti t ra

t m c cao nh t do ó gây h ng ph n m nh

m toàn thân.
- Các bi u hi n

c quan sinh d c: âm h sung huy t, t y s ng lên

chuy n t h ng nh t sang h ng

, càng g n t i th i i m r ng tr ng thì âm

h càng th m màu chuy n màu m n chín. T cung hé m r i m r ng, âm
o ti t niêm d ch nhi u chuy n t trong su t và loãng sang

c d n, keo

dính có tác d ng bôi tr n c quan sinh d c và ng n ch n s xâm nh p c a
vi khu n.
- Các bi u hi n v th n kinh: Th n kinh h ng ph n, con v t ít n ho c b
n, b n ch n không yên t nh ho c kêu rít phá chu ng, nh y lên l ng con khác


12
u ch a cho con

lúc

cho con

c nh y lên sau ó m i ch u

c, m t

n

ng yên

c nh y.

- Tr ng r ng:

l n sau

ng d c 24 – 30 gi thì tr ng r ng và th i gian

r ng tr ng kéo dài 10 – 15 gi vì v y nên ph i 2 l n cho l n s có hi u qu
th thai cao.
- Các bi n

i khác v sinh lý khi tr ng r ng: thân nhi t t ng 0,8 –

1,2ºC, nh p tim t ng, b ch c u trung tính t ng. Sau khi tr ng r ng mà
th tinh thì chuy n sang th i k ch a, n u không
sang giai o n sau

ng d c

Giai o n này b t

d

i

c th tinh thì chuy n

ng d c.

- Giai o n sau

vàng

u sau khi k t thúc

ng d c và kéo dài vài ngày. Th

c hình thành, ti t progesterone c ch trung khu sinh d c
id n

c

vùng

n làm gi m ti t oestrogen, do ó làm gi m các h ng ph n th n

kinh. S t ng sinh và ti t d ch t cung ng ng l i. Bi u hi n v hành vi sinh
d c là không mu n g n con
tr ng thái bình th

c, không cho con

c nh y, con v t d n tr l i

ng.

- Giai o n yên t nh
Giai o n này kéo dài nh t, th
r ng n u không

ng b t

u t ngày th t sau khi tr ng

c th tinh và k t thúc khi th vàng tiêu hu , con v t

không có bi u hi n v sinh lý sinh d c.

ây là giai o n con v t hoàn toàn

yên t nh, c quan sinh d c tr l i tr ng thái sinh lý bình th
tr ng th vàng b t

u teo i, noãn bao b t

u phát d c nh ng ch a n i rõ

lên b m t bu ng tr ng. ây là giai o n ngh ng i, yên t nh
c u t o, ch c n ng c ng nh n ng l

khôi ph c l i

ng cho chu k ti p theo.

Trong ch n nuôi l n nái sinh s n, n m
c a quá trình

ng, trong bu ng

ng d c s giúp cho ng

c chu k tính và các giai o n

i ch n nuôi có ch

qu n lý, ch m


13
ng cho phù h p và ph i gi ng k p th i, úng th i i m, t

sóc, nuôi d

ó

góp ph n nâng cao n ng su t sinh s n cho l n nái.

- Th i i m ph i gi ng thích h p
Th i gian tinh trùng l n

c s ng trong t cung l n cái kho ng 45 – 48

gi , trong khi th i gian tr ng c a l n nái t n t i và th thai có hi u qu là r t
ng n, do v y ph i ti n hành ph i gi ng k p th i, úng th i i m. Th i i m
ph i gi ng thích h p nh t là vào gi a giai o n ch u

c.

i v i l n nái

ngo i, th i i m ph i gi ng t t nh t là sau khi có hi n t

ng ch u

c6–8

gi , ho c cho ph i vào cu i ngày th 3 và sang ngày th 4 k t khi b t
ch u

c.

u

i v i l n nái n i, nên ph i gi ng vào cu i ngày th 2 và sáng

ngày th 3 vì th i gian

ng d c ng n h n.

Khi th c hi n th tinh nhân t o, n u th y l n có bi u hi n ch u

c vào

bu i sáng thì cho ph i vào bu i chi u, n u th y l n có bi u hi n ch u

c vào

bu i chi u thì cho ph i vào sáng hôm sau. Khi ph i th
l n

ng ph i hai l n cho

t hi u qu th thai cao nh t.

2.1.2.3. Sinh lý
Theo Tr n Ti n D ng và cs (2002) [5], gia súc cái mang thai trong m t
th i gian nh t

nh, tu t ng loài gia súc, khi bào thai phát tri n

y

,d

i

tác

ng c a h th ng th n kinh – th d ch, gia súc m s xu t hi n nh ng c n

r n

y bào thai và các s n ph m trung gian ra ngoài, quá trình này g i

là quá trình sinh
Khi g n
d ch

.
con cái s có nh ng bi u hi n: Tr

c t cung l ng, sánh, dính và ch y ra ngoài. Tr

quan sinh d c c a l n cái b t
và sung huy t nh ,
l n, s a
súc

c

:

u có nh ng thay

1 – 2 tu n nút niêm
c

1 – 2 ngày, c

i: âm môn phù to, nhão ra

u núm vú to, b u vú c ng to, và có s a
u là m t trong nh ng ch tiêu quan tr ng

u.
xác

nh gia


14
- Tr

c

3 ngày, hàng vú gi a v t ra n

c trong.

- Tr

c

1 ngày, hàng vú gi a v t

cs a

u.

- Tr

c

12 gi , hàng vú tr

cv t

cs a

u.

- Tr

c

2 – 3 gi , hàng vú sau v t

cs a

u.

* C ch
là m t quá trình sinh lý ph c t p ch u s
kinh – n i ti t v i s tham gia tác

i u ti t c a c ch th n

ng c gi i c a thai ã thành th c.

- V m t c gi i: Thai phát tri n thành th c có kh i l

ng nh t

nh s

gây kích thích c gi i và gây áp l c lên t cung, truy n h ng ph n v trung
khu i u ti t sinh d c
- N i ti t:
c a tuy n th

tu s ng vùng ch u gây ph n x

n k ch a cu i d

i nh h

.

ng c a hormone cocticosteroit

ng th n, nhau thai s n sinh PGF2 làm thoái hoá th vàng d n
ng progesterone trong máu gi m xu ng r t th p (ch còn 0,22%).

n hàm l

ng th i nhau thai t ng ti t relaxin làm dãn dây ch ng x
t cung và t ng ti t oestrogen làm t ng

tr

c khi

ng ch u, m c

m n c m c a t cung v i oxytocin

.

- Bi n

i quan h gi a m (nhau thai) và thai: Khi ã thành th c thì

quan h sinh lý gi a m và thai không còn c n thi t n a, m i quan h gi a m
và thai c n ch m d t. Lúc này thai tr thành m t ngo i v t trong t cung nên
c

y ra ngoài b ng

tu t ng loài gia súc,
m hoàn toàn

ng tác
l n th

. Th i gian

ng t 2 – 6 gi ,

kéo dài hay ng n ph thu c
c tính t khi c t cung

n khi bào thai cu i cùng ra ngoài.

2.1.3. B nh viêm t cung, sát nhau
2.1.3.1. B nh viêm t cung

l n nái

l n nái

* Nguyên nhân:
Theo
nh ng t n th

ng Thanh Tùng (2006) [17], viêm t cung
ng

l n nái là m t trong

ng sinh d c c a l n nái sau khi sinh, nh h

ng r t l n


15
n kh n ng sinh s n, làm m t s a, l n con không có s a s còi c c, suy
dinh d

ng, l n con ch m phát tri n. L n nái ch m

th thai có th d n
C ng theo

ng d c tr l i, không

n vô sinh, m t kh n ng sinh s n c a l n nái.
ng Thanh Tùng (2006) [17], l n b viêm t cung th

ng do

các nguyên nhân sau:
* Thi u sót v dinh d

ng qu n lý:

- Kh u ph n thi u ho c th a protein tr
nh h

ng

c ho c trong th i k mang thai

n viêm t cung.

- L n nái s d ng quá nhi u tinh b t, gây
gây t n th

khó ph i can thi p b ng tay

ng niêm m c t cung, vi khu n xâm nh p gây nhi m trùng viêm

t cung k phát.
- Ng

c l i, thi u dinh d

không ch ng l i

ng l n nái s

m y u, s c

kháng gi m,

c s xâm nh p c a vi trùng c ng gây viêm t cung.

*Ti u khí h u chu ng nuôi:
Th i ti t quá nóng hay quá l nh trong th i gian

c ng d

a

n viêm

t cung.
Theo

ào Tr ng

t và cs (2000) [7], b nh viêm t cung x y ra do các

nguyên nhân sau:
- Công tác ph i gi ng không úng k thu t, nh t là ph i gi ng b ng
ph

ng pháp th tinh nhân t o làm xây xát niêm m c t cung, d ng c d n

tinh không

c vô trùng khi ph i gi ng có th

a vi khu n t ngoài vào t

cung l n nái gây viêm.
- L n nái ph i gi ng tr c ti p, l n

c b viêm bao d

ng v t ho c mang

vi khu n t nh ng con nái khác b viêm t cung, viêm âm

o truy n sang

cho con kho .
- L n nái sau khi

b sát nhau, x lý không tri t

d n t i viêm t cung.


16
- Do k phát t các b nh truy n nhi m nh s y thai truy n nhi m phó
th

ng hàn gây viêm.
- Do v sinh chu ng

khi

, v sinh b ph n sinh d c l n nái tr

không s ch s , trong th i gian

c, và sau

, c t cung m , vi sinh v t có i u

ki n xâm nh p vào gây viêm.
Ngoài các nguyên nhân trên, viêm t cung có th là bi n ch ng nhi m
trùng do vi khu n xâm nh p vào d con gây nên trong th i gian

ng d c (vì

lúc ó c t cung m ), vi khu n xâm nh p vào t cung theo

ng máu và

viêm t cung là m t trong nh ng tri u ch ng lâm sàng chung (Lê V n N m,
1997) [11].
Theo Madec.F và Neva.C (1995) [19], b nh viêm t cung và các b nh
ng ti t ni u có m i quan h v i nhau, vi khu n trong n
tri n trong âm

o và vi c gây viêm ng

Nhi m khu n t cung qua

c ti u c ng phát

c lên t cung là r t d x y ra…

ng máu là do vi khu n sinh tr

c quan nào ó có kèm theo b i huy t, do v y có tr

ng

m t

ng h p l n h u b ch a

ph i ã b viêm.
* H u qu c a b nh viêm t cung
T cung là b ph n quan tr ng c a c quan sinh d c, n i thai làm t và
cb o

cung

m m i i u ki n

u nh h

thai phát tri n. M i quá trình b nh lý

t

ng tr c ti p t i kh n ng sinh s n.

Theo Tr n Ti n D ng và cs (2002) [5], Tr n Th Dân (2004) [4], khi l n
nái b viêm t cung s d n t i m t s h u qu sau:
- Khi l n nái b viêm t cung d n t i s y thai.
L p c tr n
c a c t cung d
vào t cung.

thành t cung có

c tính co th t. Khi mang thai s co th t

i tác d ng c a progesterone, nh v y phôi có th bám ch t


17
Khi b viêm t cung c p tính do nhi m trùng, t bào l p n i m c t
cung ti t nhi u PGF2 , PGF2 gây phân hu th vàng

bu ng tr ng b ng

cách bám vào t bào c a th vàng làm ch t t bào và gây co m ch ho c
thoái hoá các mao qu n

th vàng nên gi m l u l

ng máu

Th vàng b phá hu , không ti t progesterone n a, do
progesterone trong máu s gi m làm cho tính tr

n th vàng.
ó hàm l

ng

ng l c c c a t cung

t ng nên gia súc d b s y thai.
- L n m b viêm t cung bào thai c ng phát tri n kém ho c thai ch t l u.
L p n i m c c a t cung có nhi m v ti t các ch t vào lòng t cung
giúp phôi thai phát tri n. Khi l p n i m c b viêm c p tính, l

ng

progesterone gi m nên kh n ng t ng sinh và ti t d ch c a niêm m c t cung
gi m theo, do ó bào thai nh n

c ít th m chí không nh n

c dinh d

ng

t m nên thai phát tri n kém hay thai ch t l u.
- Sau khi sinh con l
giai o n theo m th

ng s a gi m ho c m t h n s a, nên l n con trong

ng b tiêu ch y.

Khi l n nái b viêm t cung trong

ng sinh d c th

ng có m t c a vi

khu n E.coli. Vi khu n này ti t ra n i

c t làm c ch s phân ti t kích

thích t t o s a, thành ph n s a b thay

i nên l n con th

ng b tiêu ch y,

còi c c.

- L n nái b viêm t cung m n tính s không có kh n ng

ng d c tr

l i. N u b viêm t cung m n tính thì s phân ti t PGF2 gi m, do ó th vàng
v n t n t i, v n ti p t c ti t progesterone. Progesterone c ch thu tr

c

tuy n yên ti t ra LH, do ó c ch s phát tri n c a noãn bao trong bu ng
tr ng, nên l n nái không th

ng d c tr l i và không th i tr ng

c.

* Các th viêm t cung
Theo

ng

ình Tín (1986) [13], b nh viêm t cung th

làm 3 th : viêm n i m c t cung, viêm c t cung, viêm t

ng

c chia

ng m c t cung.

18
- Viêm n i m c t cung:
Viêm n i m c t cung là viêm t ng trong cùng, l p niêm m c c a t
cung.

ây là m t trong nh ng nguyên nhân ch y u làm suy gi m kh n ng

sinh s n c a gia súc cái và các b nh
cung th

ng x y ra sau khi gia súc

thi p làm cho niêm m c t

ng sinh d c. B nh viêm n i m c t
nh t là các tr

cung b t n th

ng h p

ng. Sau

khó ph i can

ó các vi khu n

Streptococcus, Staphylococcus, E.coli, Brucella, Salmonella tác

ng gây

viêm n i m c t cung.
Theo Nguy n H u Ninh và B ch

ng Phong (2000) [12], b nh viêm

n i m c t cung có th chia làm hai lo i:
+ Viêm n i m c t cung th cata c p tính có m , ch gây t n th
niêm m c t cung:

th này thân nhi t h i cao, n kém, l

v t có tr ng thái au

ng

ng s a gi m. Con

n nh , có khi con v t cong l ng r n t v không yên

t nh. T âm h ch y ra h n d ch, niêm d ch, l n v i d ch viêm, m , l n c n
nh ng m nh t ch c ch t. Khi con v t n m xu ng d ch viêm th i ra ngày
nhi u h n.
+ Viêm n i m c t cung th màng gi , t ch c niêm m c ã b ho i t ,
t n th

ng lan sâu xu ng t ng c c a t cung và chuy n thành viêm ho i t .

th viêm này, niêm m c t cung th

ng b ho i t , con v t có tri u ch ng

toàn thân rõ: Thân nhi t t ng cao, l

ng s a gi m có khi m t h n, k phát

viêm vú, n u ng gi m. Con v t au

n, luôn r n, l ng và uôi cong. T

quan sinh d c luôn th i ra ngoài h n d ch: d ch viêm, máu m , l n c n nh ng
m nh t ch c ho i t , niêm d ch.
- Viêm c t cung.
Viêm c t cung là viêm t ng gi a, l p c vòng và l p c d c t cung.
Viêm c t cung th

ng k phát t viêm n i m c t cung: niêm m c b th m

d ch th m xu t, vi khu n xâm nh p, viêm phát tri n sâu làm các t bào t