Hoi dap ve Van hoa Phong tuc Viet Nam

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
1








MC LC


Nam nûä th th bêët thên nghơa lâ gò? ............................................................... 3

Mưëi lấi lâ gò?.................................................................................................. 4

Lïỵ vêën danh cố nghơa gò? ............................................................................. 6

Lêëy vúå kến tưng, lêëy chưìng kến giưëng cố àng khưng? cố cêìn thiïët khưng?...... 8

Ngûúâi trong cng hổ cố lêëy nhau àûúåc khưng? ...............................................10

Sûå tđch tú hưìng..............................................................................................12

Tc thấch cûúái hay dúã ra sao ? .......................................................................14

Bấnh su sï hay bấnh phu thï? ........................................................................16

Tiïìn nẩp theo (hay treo) lâ gò?........................................................................17

Nhûäng cấch gúä bđ cho bẩn trễ khi lo àấm cûúái ................................................19

Cư dêu trûúác khi vïì nhâ chưìng phẫi cố nhûäng th tc, àưång tấc gò ? ................21

Lïỵ xin dêu cố nhûäng nghơa gò? vâ th tc tiïën hânh......................................22

Mể chưìng lâm gò khi con dêu bùỉt àêìu vïì nhâ?.................................................23

Tẩi sao mể cư dêu kiïng khưng ài àûa dêu?....................................................24

Tẩi sao trong gối quâ mể cho con gấi trûúác giúâ vu quy cố mưåt chiïëc trêm hay
bẫy chiïëc kim? ..............................................................................................26

Tẩi sao phẫi cố ph dêu.................................................................................28

Lïỵ lẩi mùåt cố nghơa gò?................................................................................30

Trẫ lúâi cêu hỗi khưng rộ cêu hỗi.....................................................................31

Khi ngûúâi àân bâ tấi giấ cêìn cố nhûäng th tc gò?...........................................33

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
2

Tẩi sao nẩ dông khưng lêëy àûúåc trai tú?..........................................................34

Quan hïå vúå cẫ vúå lệ ra sao? ...........................................................................36

Nïn nhòn nhêån vêën àïì ly hưn nhû thïë nâo?......................................................37

Dẩy con tûâ tha bâo thai ................................................................................39

Tẩi sao cố tc xin qìn ấo c cho trễ sú sinh?.................................................41

Con so vïì nhâ mẩ, con rẩ vïì nhâ chưìng tẩi sao?..............................................43

Tẩi sao khi múái àễ chûa àùåt tïn chđnh?...........................................................44

Tẩi sao múái àễ chûa àùåt tïn chđnh (tïn hu)?..................................................46

Tẩi sao tíi trong khai sinh, trong vùn bùçng khưng àng vúái tíi thêåt? ............47

Lâm lïỵ ët cấo tưí tiïn xin àùåt tïn cho con vâo sưí hổ nhû thïë nâo?....................48

Cố mêëy loẩi con ni? ...................................................................................50

Xûng hư thïë nâo cho àng?............................................................................54

Vúå chưìng xûng hư vúái nhau thïë nâo?..............................................................55

Cấch xûng hư trong hổ...................................................................................57

Phẫi chùng " lúâi châo cao hún mêm cưỵ "? .......................................................59

Nhêåp gia vêën hy lâ gò ? ................................................................................61

Ai vấi lẩy ai?.................................................................................................62

Àẩo thêìy trô..................................................................................................63

Miïëng trêìu lâ àêìu cêu chuån ........................................................................66

Xët xûá ca tc nhåm rùng vâ cấch nhåm rùng ...........................................69

Tẩi sao gổi lâ tốc thïì?....................................................................................71

Mêìu sùỉc vúái truìn thưëng vùn hốa dên tưåc ......................................................73

Vò sao cố tc bấn múã hâng ? bấn múã hâng thïë nâo cho àùỉt khấch ?..................74

Àẩo hiïëu lâ gò ? hiïëu theo quan niïåm thúâi xûa khấc thúâi nay nhû thïë nâo ?.......77

Tc khao lậo .................................................................................................82

ën lậo .........................................................................................................83

Tẩo sao nhûäng nùm gêìn àêy cố phong trao khưi phc viïåc ..............................85

hổ.................................................................................................................85

Quan hïå giûäa hổ hâng vâ lâng xậ nhû thïë nâo? Phc hưìi..................................86

viïåc hổ lúåi hay hẩi ?.......................................................................................87

Rång hûúng hỗa cố nghơa gò ? ...................................................................88

Vai trô tưåc trûúãng xûa vâ nay khấc nhau nhû thïë nâo ?....................................90

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
3

Nam nûä th th bêët thên nghơa lâ gò?


Àêy lâ cêu nối cûãa miïång, quen dng chó mưëi quan hïå nam nûä theo quan
niïåm ca nhâ nho. Ngûúâi àân ưng vâ ngûúâi àân bâ ngây xûa trao cho nhau cấi
gò, nhêån ca nhau cấi gò, àïìu khưng trûåc tiïëp têån tay, súå bêëm nhấy, ra hiïåu gò vúái
nhau chùng? (Hai chûä "th th" trấi ngûúåc nghơa: mưåt chûä "th" lâ trao cho, mưåt
chûä "th" lâ nhêån).

Hai ngûúâi mën múâi nhau ùn trêìu, thò ngûúâi ch tïm trêìu, xïëp vâo cúi
trêìu, àùåt giûäa bân, khấch tûå nhùåt lêëy mâ ùn. Lïỵ giấo phong kiïën thêåt khùỉt
khe, viïåc tỗ tònh u trûåc tiïëp khố mâ thûåc hiïån àûúåc, hổa chùng chó côn àưi mùỉt
thêìm lến nhòn nhau!

Ngûúâi chêu Êu tûâ nhỗ àïën giâ, theo phếp lõch sûå bùỉt tay nhau, nhẫy vúái
nhau lâ chuån thûúâng. Nhûng, ngûúâi Viïåt Nam vâ ngûúâi ấ Àưng nối chung,
nam nûä vư chẩm vâo da ca ngûúâi khấc giúái thò coi nhû cố cûã chó khưng àûáng
àùỉn. Ngûúâi àân ưng cố thấi àưå sìng sậ sệ bõ àân bâ xa lấnh, nhûng khưng àấng
lo bùçng ngûúâi con gấi lùèng lú, bõ xậ hưåi dêm pha thò khố mâ lêëy àûúåc têëm chưìng
cho àấng têëm chưìng. Vò vêåy cấc nhâ quìn qu thûúâng "cêëm cung" con gấi.
Ngay tûâ tíi thú àậ súám hònh thânh sûå ngùn cấch giúái tđnh. Thúâi phong kiïën xûa,
chó nhûäng ngûúâi cố tû tûúãng tên tiïën múái cho con gấi ài hổc, vâ cố ài hổc thò con

trai ngưìi riïng con gấi ngưìi riïng. Trai gấi ài cng nhau, vui chúi cng nhau bõ
bẩn bê cng lûáa chïë nhẩo. Cố hưåi hê àònh àấm cng phẫi phên biïåt àân ưng àûáng
bïn trấi, àân bâ àûáng bïn phẫi.

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
4

ÚÃ thânh thõ, vúå chưìng nùçm ng vúái nhau mưåt giûúâng lâ chuån bònh
thûúâng, nhûng xin cấc bẩn lûu , úã nưng thưn àân bâ nùçm nhâ trong, àân
ưng nhâ ngoâi àậ trúã thânh nïëp rưìi. Ngây xûa, phưí biïën mổi núi àïìu thïë,
ngây nay lïå àố vêỵn côn úã nhiïìu vng, nhiïìu nhâ. Nïëu cấc bẩn cố dõp vïì thùm bâ
con hổ hâng úã qụ thò tưët nhêët hai vúå chưìng nïn trấnh nùçm chung giûúâng kễo cấc
c côn cẫm thêëy chûúáng mâ phêåt .

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
5










Mưëi lấi lâ gò?


Trong xậ hưåi phong kiïën xûa "Nam nûä th th bêët thên" nïn hưn nhên cêìn
phẫi ngûúâi mưi giúái. nïëu u nhau, cûúái hỗi khưng cêìn mưëi lấi sệ bõ chï trấch lâ
Phẫi lông nhau" "Mùỉc phẫi ba u". Nguỵn Du àậ vẩch àûúâng cho Kim
Trổng. Thu Kiïìu cûá u nhau rưìi sệ "Liïåu bâi mưëi manh" nïn cấc c nhâ nho
múái kõch liïåt phẫn àưëi khun con chấu rùçng:

"Àân ưng thò chúá Phan Trêìn, Àân bâ thò chúá Thu Vên, Thu Kiïìu"

Chu Mẩnh Trinh võnh Kiïìu côn nối: "Chó vò mưåt tưåi mưëi manh chûa cố,

thïì thưët àậ nhiïìu; trùng giố mùỉc vâo, phưìn hoa dđnh mậi"...Nïëu khưng cố "Nhâ
bùng àûa mưëi" thò nhâ trai lâm sao biïët àûúåc ngûúâi thc nûä trong cûãa cấc phông
khụ.
Trong xậ hưåi c, cố nhûäng ngûúâi chun lâm nghïì mưëi lấi, nïëu àểp àưi
vûâa lûáa thò bâ mưëi sệ trúã thânh ên nhên sët àúâi. lïỵ tú hưìng xong, tẩ bâ mưëi mưåt
nûãa mêm xưi, nûãa con gâ kêm theo chiïëc ấo la. Chùén thấng con àêìu lông thïë
nâo cng cưë múâi bâ mưëi àïën dûå, àïí tỗ nghơa tri ên. Nhûng cng cố nhiïìu tai hoẩ
do nhûäng bâ mưëi cố àưång cú bêët chđnh gêy nïn, àïí àưi trễ sët àúâi mang mưëi
hêån vò phêån hêím dun hiu:

..."Hóåc lâ búãi "Mể thêìy lưån qut", qụn nhûäng thối mú tưm mẫng cấ,
qua lẩi đt nhiïìu ngổt miïång, ếp íng dun cư nưng nưỵi thïë, nùång tiïìn tâi
mâ nhể gấnh tònh chung. Hay vò chûng "Mưëi lấi àêo bông", chùèng nhùçm khi vâo
HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
6

lưång ra khúi, nối phư mêåt ngổt rốt vâo tai, dưỵ dânh phêån gấi ngêín ngú tònh, giâ
nhên sûå àïí non quìn tẩo hoấ"... (Trđch "Vùn tïë sưëng ngûúâi con gấi" - Mưåt bâi
vùn tïë khuët danh àûúåc truìn tng úã Hâ Tơnh vâo àêìu TKXX). úã xậ hưåi múái
cng cêìn cố bâ mưëi, bâ mưëi thúâi nay lâ ngûúâi cưë vêën, ngûúâi àúä àêìu cho àưi trễ
xêy dûång hẩnh phc lêu dâi. trong tûúng lai, cố lệ vai trô ca bâ mưëi lâ nhûäng
phûúng tiïån thưng tin àẩi chng (nhû quẫng cấo trïn Àâi truìn thanh truìn
hònh, bấo chđ, chp ẫnh) vâ nhûäng cưng ty du lõch, cêu lẩc bưå nhûäng ngûúâi àưåc
thên...

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
7










Lïỵ vêën danh cố nghơa gò?

"Lïỵ vêën danh" lâ lïỵ nhâ trai àïën nhâ gấi àïí hỗi tïn tíi cư gấi, ngây nay
gổi lâ lïỵ "Chẩm ngộ" hay lâ lïỵ "Dẩm" (cố núi kiïm cẫ lïỵ dẩm vâ hỗi cng mưåt
lc gổi lâ lïỵ dẩm hỗi). Truån Kiïìu cố cêu "Tiïån àûa canh thiïëp trûúác cêìm lâm
ghi". "Canh thiïëp" lâ giêëy ghi hổ tïn, tíi, qụ quấn, con ai.

Trûúác Cấch mẩng Thấng Tấm 1945, úã nhiïìu vng nưng thưn, con gấi tûâ
khi sinh àïën khi lêëy chưìng vêỵn chûa àùåt tïn, nïëu nhû gia àònh khưng cho con gấi
ài hổc. Con gấi khưng cêìn vâo sưí hổ, sưí lâng, khưng ài hổc nïn cng khưng cêìn
dùåt tïn vưåi. úã trong nhâ con gấi múái sinh ra àûúåc gổi lâ con Hơm, con Mûåc, con
Chùỉt em...Trong nhâ gổi tïn gò thò xốm giïìng gổi theo tïn àố. Àïën lâm lïỵ vêën
danh, ưng bấc hóåc bưë múái àùåt cho cấi tïn àïí ghi trong giêëy hưn th, cố khi
chđnh ngûúâi mang tïn cng khưng biïët mònh mang tïn gò trong giêëy hưn th, vò
khi vïì nhâ chưìng lẩi gổi theo tïn chưìng, khi cố con gổi theo tïn con, cố chấu
àđch tưn gổi theo tïn chấu.

Lïỵ vêën danh khưng phẫi àïí hỗi tïn mâ ch ëu lâ hỗi tíi, àïí hai hổ quët
àõnh àưi nam nûä húåp tíi nhau thò lêëy àûúåc nhau, tíi xung khùỉc thò thưi. Trong
hưn nhên xûa chó ch trổng cố mưn àùng hưå àưëi hay khưng, cố húåp tíi hay
khưng, gia àònh nâo thêån trổng múái tòm hiïíu k "Cưng, dung, ngưn, hẩnh"
(thûúâng lâ cấc gia àònh gia giấo). Chùèng nhûäng cấc châng trai, trûúác khi cûúái
chûa biïët mùåt vúå, mâ cố nhûäng ưng bưë chưìng lâ ngûúâi ch àưång ài hỗi dêu cng
HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
8

khưng biïët mùåt con dêu, do àố trong gia àònh sau nây múái xẫy ra nhiïìu chuån
oấi óm:

-"Cẫm ún ưng bâ thûúng àïën, tưi xin àưìng gẫ, nhûng xin thûa
chuån trûúác: con tưi mưìm mếp chùèng bùçng ai!"

Tûúãng nhû vêåy lâ mònh tòm àûúåc con dêu hiïìn hêåu, khưng àanh àấ chua
ngoa, ai ngúâ cûúái vïì múái biïët con dêu sûát mưi!. Nhûng àậ nhúä viïåc, biïët tđnh
sao?

Lẩi cố trûúâng húåp àấnh trấo: Khi ài hỗi thò cho thùçng em nhanh nhển vâ
"sẩch mùåt" hún àống vai châng rïí, àïën khi cûúái thò lẩi cûúái cho thùçng
anh àêìn àưån, xêëu xđ. "Miïëng trêìu àïí dêu nhâ ngûúâi", biïët tđnh sao àêy?
Dêìu sao cng mang tiïëng mưåt àúâi chưìng.

















HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
9

Lêëy vúå kến tưng, lêëy chưìng kến giưëng cố àng khưng? cố
cêìn thiïët khưng?


Àưëi vúái cấc c thò cêu hỗi nây thûâa, vò "Nôi nâo giưëng êëy","Cêy nâo quẫ
êëy","Giỗ nhâ ai quai nhâ êëy","Con nhâ cưng chùèng giưëng lưng cng giưëng cấnh",
"Tòm núi cố àûác gûãi thên", ai chùèng mën cố trai hiïìn gấi àẫm, rïí thẫo dêu hiïìn.
Thúâi nay, mưåt sưë bẩn trễ coi thûúâng cho lâ phong kiïën lẩc hêåu. Cố nhûäng àưi trai
gấi múái chó gùåp nhau trïn mưåt àoẩn àûúâng, àậ vưåi àđnh ûúác, tđnh chuån vng
trôn, thêåm chđ hổ àậ biïët rộ cẫ "Ngổn ngìn lẩch sưng"!!!

Àânh rùçng cng cố trûúâng húåp "Mưåt ngây nïn nghơa, chuën àô
nïn dun", song thânh cưng lâ cấ biïåt, thêët bẩi lâ phưí biïën. "Tòm tưng, tòm hổ"
khưng cố nghơa lâ tòm chưën sang giâu, khinh ngûúâi nghêo khố, mâ ch ëu lâ
tòm núi cố gia giấo, cố àûác àưå. "Cha mể hiïìn lânh àïí àûác cho con","Àúâi cha ùn
mùån, àúâi con khất nûúác". Con ngûúâi sinh ra lúán lïn do nhiïìu ëu tưë xậ hưåi chi
phưëi, nhûng nam nûä thanh niïn múái lúán lïn, trûúâng àúâi chûa tûâng trẫi, giấo dc
gia àònh lâ ëu tưë quan trổng vâ ch àẩo. Hưn nhên lâ viïåc hïå trổng, tấc àưång cẫ
àúâi, mâ con ngûúâi rêët dïỵ m quấng trong tònh u. Qua tìn trùng mêåt khưng
phẫi mổi viïåc trong quan hïå vúå chưìng àïìu sn sễ. khi cố nhûäng viïåc khố khùn,
trc trùåc trong cåc sưëng, ai cng mën tòm àiïìu hay lệ phẫi àïí giẫi quët cho
thoẫ àấng. Lc àố cêìn dûåa vâo "Tưng", vâo hổ hâng, tòm nhûäng tònh cẫm chên

thânh vâ tri thûác àng àùỉn. "Mưn àùng hưå àưëi", tûác lâ tòm núi hai gia àònh, hai
bïn thên thåc, cố nhûäng mùåt cên àưëi ph húåp vúái nhau, chûá àêu phẫi bùỉc bêåc
leo thang, kễ khinh ngûúâi trổng.
HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
10


Ngoâi ra côn mưåt ëu tưë nûäa: Tđnh àïën gien di truìn. Ngây xûa trong
mưåt vâi hoân cẫnh àùåc biïåt cố ưng chưìng thoẫ thån ngêìm vúái vúå ài "Xin nôi".
Xin lûu : nhûäng ngûúâi àân bâ àố khưng thåc loẩi lùèng lú àêu - ta cng chó cêìn
biïët nối nhỗ vúái nhau thưi vâ nhêën mẩnh "Hoân cẫnh àùåc biïåt"!

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
11









Ngûúâi trong cng hổ cố lêëy nhau àûúåc khưng?


ÚÃ cấc nûúác Êu M, anh chõ em con ch bấc råt vêỵn cố quìn lêëy nhau,
qua tấc phêím "Úgiïni Grùngàï" ta thêëy mưëi tònh giûäa hai anh em con ch bấc
råt Grùngàe vâ Úgiïni súã dơ trùỉc trúã lâ do thối keo kiïåt biïín lêín ca lậo
Grùngàï, chûá tấc giẫ khưng àẫ àưång àïën vêën àïì chung huët thưëng.

Trung Qëc lâ mưåt nûúác chõu ẫnh hûúãng ca vùn hoấ phong kiïën nùång
hún ta nhiïìu, nhûng anh chõ em con cư, cêåu råt, con dò råt vêỵn àûúåc lêëy nhau.
Xem Bẫo Thoa, Bẫo Ngổc... trong "Hưìng Lêu Mưång" u nhau, lêëy nhau lâ
chuån bònh thûúâng. úã nûúác ta, dûúái triïìu Trêìn, con chấu nhâ vua chó àûúåc lêëy
ngûúâi trong Hoâng tưåc (lêëy sang hổ khấc súå bõ nẩn ngoẩi thđch cûúáp ngưi). Hûng
Àẩo vûúng Trêìn Qëc Tën lêëy Thiïn Thânh cưng cha, tûác lâ cư råt ca
mònh. Vua Trêìn Thấnh Tưng lêëy Thiïn Cẫm Hoâng hêåu, tûác chõ con bấc råt.

Vua Trêìn Minh Tưng lêëy Lïå Thấnh Hoâng hêåu, tûác con ch råt, àïìu lâ chấu nưåi
vua Trêìn Nhên Tưng vv... Côn trong dên gian tûâ triïìu Lï vïì sau, nïëu trong hổ
nưåi thên cng qụ mâ lêëy nhau gổi lâ hưn th, hổ hâng khưng chêëp nhêån. Nïëu
cng hổ nhûng àậ xa àúâi, thåc chi khấc nhau hay àậ xa qụ (gổi lâ biïåt tưí ly
tưng) thò vêỵn lêëy nhau àûúåc.

Thúâi xûa, do trổng nam khinh nûä, hóåc thiïëu hiïíu biïët vïì gien di truìn,
nïn anh chõ em con cư, cêåu råt coi nhû khấc hổ vêỵn cố quìn lâm thưng gia vúái
nhau. Ca dao tc ngûä trong dên gian côn ca ngúåi trûúâng húåp chấu cêåu mâ lêëy
chấu cư, coi nhû "Thốc la trong bưì, giưëng mấ nhâ ta". Nhûng di truìn hổc àậ
khùèng àõnh rùçng ngûúâi cố chung huët thưëng mâ cố con vúái nhau thò qua nhiïìu
HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
12

àúâi dông giưëng bõ thoấi hoấ, cố trûúâng húåp bõ quấi thai, vò vêåy anh em hổ lêëy
nhau, kïí cẫ hổ nưåi hay hổ ngoẩi àïìu khưng cố lúåi. Låt phấp nûúác ta qui àõnh
cng chung huët thưëng ba àúâi, kïí cẫ bïn bưë hay bïn mể, àïìu khưng àûúåc lêëy
nhau.

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
13










Sûå tđch tú hưìng


Tú hưìng Nguåt lậo thiïn tiïn" dûåa theo tđch Vi Cưë gùåp ưng lậo trong
mưåt àïm trùng, ngưìi kiïím sấch hûúáng vïì phđa mùåt trùng, sau lûng cố cấi ti

àûång àêìy dêy àỗ. Ưng lậo bẫo cho biïët àêy lâ nhûäng vùn thû kïët hưn ca toân
thiïn hẩ. Côn nhûäng dêy àỗ àïí båc chên nhûäng àưi trai gấi sệ
thânh vúå thânh chưìng. Mưåt hưm, Vi Cưë vâo chúå gùåp mưåt bâ giâ chưåt mùỉt
ùém àûáa bế ài qua. Bưỵng ưng giâ lẩi hiïån lïn cho biïët àûáa bế kia sệ lâ vúå
anh. Vi Cưë giêån, bẫo àây túá tòm giïët àûáa bế êëy ài. Ngûúâi àêìy túá lễn àêm
àûáa bế giûäa àấm àưng rưìi bỗ trưën. Mûúâi bưën nùm sau, quan Thûá Sûã Trûúng
Chêu lâ Vûúng Thấi gẫ con gấi cho Vi Cưë. Ngûúâi con gấi dung nhan tûúi àểp,
giûäa lưng mây cố àđnh mưåt bưng hoa vâng. Vi Cưë gẩn hỗi, vúå múái bẫo: Thã
côn bế, mưåt bâ v hổ Trêìn bïë vâo chúå bõ mưåt tïn cìng tùåc àêm phẫi. Vi Cưë hỗi:
Cố phẫi bâ v àố chưåt mùỉt khưng? ngûúâi vúå bẫo: Àng thïë! Vi Cưë kïí lẩi chuån
trûúác, hai vúå chưìng câng qu trổng nhau cho lâ dun trúâi àõnh sùén.

Mêíu chuån vui: Tònh u lâm cho con ngûúâi l lêỵn.

..."Têu Thûúång àïë, theo hẩ thêìn thò thûúång àïë khưng cêìn àôi lẩi trđ
khưn ca con ngûúâi. lâm nhû thïë khưng khỗi mang tiïëng lâ trúâi nhỗ nhen. Àiïìu
mâ thûúång àïë nïn lâm lâ hẩn chïë trđ khưn ca con ngûúâi."
-"Bùçng cấch nâo"?
-"Chó cố tònh u-Khưng cố gò lâm con ngûúâi l lêỵn ài nhû trong tònh
u. Trúâi chó cêìn phấi mưåt võ thêìn mang vông dêy xëng trêìn, cûá àưi trai
HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
14

gấi nâo úã gêìn nhau thò qúng cho mưåt vông. Ngûúâi nâo câng thưng minh
thò cêìn qúng thïm cho nhiïìu vông. Con ngûúâi chó lín qín trong nhûäng vông
êëy mâ chùèng bao giúâ nghơ túái chuån lïn qëy nhiïỵu nhâ trúâi nûäa". Trúâi khen
"Thêåt lâ diïåu kïë"!, bên truìn cho ưng tiïn giâ mang nhûäng chiïëc vông ca trúâi
xëng trêìn gian. Tûâ ngây bõ ưng tiïn giâ khoấc vâo ngûúâi mònh nhûäng vông dêy
tònh ấi, con ngûúâi chó lín qín vúái nhau, khưng côn nghơ túái chuån àấnh nhau
vúái trúâi nûäa. Ưng tiïn giâ êëy àûúåc gổi lâ ưng "Tú" .

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
15

Tc thấch cûúái hay dúã ra sao ?


Àậ "Thấch" lâ dúã hóåc dúã nhiïìu mâ hay đt. Thúâi nay tưn trổng tûå do luën
ấi hưn nhên, låt hưn nhên trong chïë àưå múái àậ giẫi phống cho nam nûä thanh
niïn, nhûng låt tc côn gô bố, trối båc. thấch cûúái cng lâ mưåt lïå tc lẩc hêåu
rúi rúát lẩi, trối båc cẫ nhâ trai lêỵn nhâ gấi, cố khi lâm cho châng rïí phẫi bỗ cåc
mâ nưỵi thiïåt thôi nhêët lẩi rúi vâo thên phêån ngûúâi con gấi, dêỵu sao cng mang
tiïëng mưåt àúâi chưìng, dêỵu sao cng lâm cho nhûäng châng trai khấc phẫi ngẩi, xui
nïn phêån hêím dun hiu.

Ngay thúâi trûúác cng àậ cố cêu: "Giấ th bêët lån tâi". Àấng lệ nïn vúå
nïn chưìng, thânh gia thânh thêët, lâ mûâng cho cẫ hai gia àònh, nhûng gùåp phẫi
mưåt vâi bâ cư, ưng bấc bïn nhâ gấi khố tđnh, thấch cûúái nâo qìn ấo, nốn dếp,
nâo rûúåu bấnh cau trêìu, che thëc, nâo nïëp tễ, lúån gâ, nâo nhêỵn xuën, hoa tai,
tiïìn mùåt, lẩi côn tđnh à cưỵ dêu cưỵ cûúái bao nhiïu mêm, nïn nhâ trai phẫi bỗ
cåc. Cng cố àấm nhâ trai phẫi chẩy ngûúåc chay xi, lo xong viïåc rưìi kếo cây
trẫ núå; song, ngay tûâ bíi thânh hưn, nghơa vúå chưìng, tònh thưng gia àậ bõ sûát
mễ, àố lâ mêìm mưëng gêy nhiïìu bêët trùỉc vïì sau. Cng cố trûúâng húåp, nhâ gấi
tng thiïëu khưng à tûå lûåc cung cêëp cho à cấi lïå lâng "Trẫ núå miïång", àôi hỗi
nhâ trai phẫi lo chu toân. Cng cố trûúâng húåp, bưë mể cư dêu côn phẫi xët ra
gêëp nùm gêëp mûúâi lêìn vâ sau khi thânh thên côn cho con gấi, con rïí nhiïìu thûá,
nhûng cng thấch cûúái cao àïí trấnh tiïëng xò xâo, àâm tiïëu, cho rùçng con mònh
dúã dun rưìi, nïn phẫi cho khưng. "Hay đt" lâ àïí dânh cho nhûäng gia àònh cố
hổc thûác, khưng thấch tiïìn, thấch ca mâ thấch chûä nghơa vùn chûúng vúái àưì
HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT

16

chổn rïí con nhâ gia thïë, vúái hy vổng tûúng lai con mònh côn àûúåc "Lổng anh ài
trûúác vộng nâng theo sau" chûá khưng àïën nưỵi phẫi rúi vâo nhûäng anh châng "Vai
u thõt bùỉp" núi "Nûúác mùån àưìng chua"

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
17








Bấnh su sï hay bấnh phu thï?


Trong lïỵ cûúái cố nhiïìu lïỵ vêåt, nhûng khưng thïí thiïëu bấnh "Su sï",
ngun xûa lâ bấnh "Phu thï", mưåt sưë àõa phûúng nối chïåch thânh bấnh
"Su sï". Bấnh su sï lâm bùçng bưåt àûúâng trùỉng, dûâa, àêåu xanh vâ cấc thûá hûúng
ng võ, nùån hònh trôn, bổc bùçng hai khn hònh vng p lẩi vúái nhau vûâa khđt,
khn lâm bùçng lấ dûâa, lấ cau hóåc lấ dûáa, vỗ àïí ngun khưng låc àïí giûä mâu
xanh thùỉm. Súã dơ gổi lâ bấnh phu thï (chưìng vúå) vò àố lâ biïíu tûúång ca àưi vúå
chưìng phêån àểp dun ûa: vng trôn, trong trùỉng mïìm dễo, ngổt ngâo, thúm
tho, xanh thùỉm, àưìng thúâi cng lâ biïíu tûúång ca àêët trúâi (trúâi trôn, àêët vng)
cố êm dûúng ng hânh: Råt trùỉng, nhên vâng, hai vỗ xanh p lẩi båc bùçng súåi
dêy hưìng.

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
18









Tiïìn nẩp theo (hay treo) lâ gò?


Tiïìn "cheo" lâ khẫn tiïìn nhâ trai nẩp cho lâng xậ bïn nhâ gấi. Trai gấi
cng lâng xậ lêëy nhau cng phẫi nẩp cheo song cố giẫm búát. Xët xûá ca lïå
"Nẩp cheo" lâ tc "Lan nhai" tûác lâ tc chùng dêy úã dổc àûúâng hóåc úã cưíng
lâng. Àêìu tiïn thò ngûúâi ta tưí chûác àốn mûâng hưn lïỵ, ngûúâi ta chc tng, cố núi
côn àưët phấo mûâng. Àïí àấp lïỵ, àoân àûa dêu cng àûa trêìu cau ra múâi, àûa quâ,
àûa tiïìn biïëu tùång. Dêìn àêìn cố nhûäng ngûúâi lâm ùn bêët chđnh, lúåi dng cú hưåi
cng chùng dêy, vôi tiïìn, sấch nhiïỵu, trúã thânh tc lïå xêëu. Vò thối xêëu lan dêìn,
gêy nhiïìu cẫn trúã, triïìu àònh phẫi ra lïånh bậi bỗ. Thay thïë vâo àố, cho phếp lâng
xậ àûúåc thu tiïìn cheo. Khi àậ nẩp cheo cho lâng, tûác lâ àấm cûúái àûúåc lâng cưng
nhêån cố giêëy biïn nhêån hùèn hoi. Ngây xûa, chûa cố th tc àùng k kïët hưn, thò
túâ nẩp cheo coi nhû túâ hưn th. Nẩp cheo so vúái chùng dêy lâ tiïën bưå. Khoẫn tiïìn
cheo nây nhiïìu àõa phûúng dng vâo viïåc cưng đch nhû àâo giïëng, àùỉp àûúâng,
lất gẩch, xêy cưíng lâng...Nhûng nhiïìu núi chó cung àưën cho l hûúng chê chến.
Àậ hún nûãa thïë k, lïå nây bõ bậi bỗ rưìi. Thanh niïn ngây nay chó côn thêëy bống

dấng ca tiïìn cheo qua ca dao- tc ngûä.
- Ni lúån thò phẫi vúát bêo
Lêëy vúå thò phẫi nưåp cheo cho lâng.

- Cûúái vúå khưng cheo nhû tiïìn gieo xëng sëi.

- Ưng xậ àấnh trưëng thònh thònh
Quan viïn m ấo ra àònh ùn cheo.

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
19

- Lêëy chưìng anh sệ gip cho
Gip em...
Gip em quan tấm tiïìn cheo
Quan nùm tiïìn cûúái lẩi àêo bìng cau.

Thêåt quấ cûúâng àiïåu, Chûá tiïìn cheo khưng thïí vûúåt quấ tiïìn cûúái.

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
20









Nhûäng cấch gúä bđ cho bẩn trễ khi lo àấm cûúái


Àấng lệ mûâng àấm cûúái nhû tc lïå trối båc thânh ra lo àấm cûúái. Tc c
àậ truìn nhiïỵm lêu khưng dïỵ mưåt mai àưíi ngay àûúåc. Vêåy phẫi lâm thïë nâo? Àïí
gip cấc gia àònh cûúái dêu, mưåt sưë gia vng nưng thưn cố tc gốp lïỵ cûúái: àêìu
nùm gia àònh bấo cho hổ hâng xốm giïìng biïët dûå àõnh cûúái dêu vâo thấng nâo,
thưng thûúâng vâo sau v thu hoẩch. Lêìn lûúåt cấc gia àònh àống gốp cấc khoẫn
gẩo nïëp, gẩo tễ, àêåu xanh, rûúåu hóåc tiïìn theo àõnh lûúång. Côn lúån gâ thò gia

àònh nâo tûå liïåu cho gia àònh êëy.

Tc gốp cûúái cng giưëng nhû hưåi tûúng tïë tûúng trúå, hưåi cây cêëy, hưåi lúåp
nhâ... ln phiïn cấc gia àònh. Àêy lâ mưåt tc hay, cng nhau lo dêìn àïën lûúåt
mònh àúä phẫi lo nhûäng khoẫn lúán. Tiïìn, quâ cûúái ca khấch, bẩn àûa túái thûåc
chêët cng lâ hònh thûác gốp lïỵ cûúái, nhûng khưng ch àưång àûúåc kïë hoẩch, thûá cố
khưng cêìn, thûá cêìn khưng cố, thânh ra tưën kếm. Lïå chúi hổ ngây nay, chung vưën
àïí kinh doanh bn bấn cng lâ xët phất tûâ hònh thûác gốp tiïìn nhau àïí lâm nhâ
cûúái vúå, têåu trêu bô úã nưng thưn. Vò xët phất tûâ hổ hâng gip nhau nïn múái gổi
lâ chúi hổ. Nïëu Àoân Thanh niïn àõa phûúng nâo vûäng mẩnh, cấn bưå àoân cưng
têm liïm khiïët thấo vất, tưí chûác "Hưåi chúi hổ cûúái vúå" cố kïë hoẩch quẫn l kinh
doanh sûã dng phên phưëi chùåt chệ, ùỉt àûúåc nhiïìu bẩn thanh niïn hûúãng ûáng,
tham gia...Bûúác àêìu cng àậ cố mưåt sưë àõa phûúng tưí chûác "Dõch v àấm cûúái"
nhû mua sùỉm cho thụ qìn ấo cûúái, bất àơa, êëm chến bân ghïë, phưng mân, tưí
chûác trang trđ, chp ẫnh, ca nhẩc...vûâa kinh doanh gêy qu, vûâa phc v thån
tiïån, cố chïë àưå ûu àậi vúái ngûúâi gốp cưí phêìn,vúái Àoân viïn.

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
21








Cư dêu trûúác khi vïì nhâ chưìng phẫi cố nhûäng th tc,
àưång tấc gò ?

Khi nhâ trai bùỉt àêìu àïën àốn dêu thò cư dêu cng vúái ch rïí àïën trûúác
bân thúâ gia tiïn, khêëu àêìu lâm lïỵ, tûå khêën niïåm xin tưí tiïn chêëp nhêån kïí tûâ nay
nïn vúå nïn chưìng, ph hưå cho trùm nùm dun ûa phêån àểp, cêìm sùỉt giao hoâ.
Cng cố thïí nhúâ gia trûúãng khêën hưå cho cố bâi bẫn hùèn hoi. Lïỵ xong, hai ngûúâi
àûa hưåp trêìu, bao thëc, ài múâi châo thên nhên, khấch, bẩn khùỉp mưåt lûúåt, ngûúâi
nhâ sau, nhûäng àấm cûúái cố tưí chûác thûúâng àậ cố sûå sùỉp xïëp võ trđ sùén. Trong
khi châo múâi, cư dêu phẫi giúái thiïåu cho châng rïí biïët mưëi quan hïå àïí biïët cấch
xûng hư. Sau cng, trûúác khi bûúác ra cûãa àïí vïì nhâ chưìng lâ lïỵ tẩ cha mể: Cha
mể ngưìi sùén mưåt phđa úã cûãa chđnh, nïëu ưng bâ nưåi ngoẩi côn thûúång tẩi cố àïën
dûå thò ưng bâ cng ngưìi chung mưåt phđa, nhûng úã ghïë cao hún.

Thúâi xûa cẫ àưi tên hưn phẫi lẩy hai lẩy, ngây nay chêm chûúác, ci àêìu
cung kđnh "Xin phếp ưng bâ, cha mể con vïì nhâ chưìng", "Xin phếp ưng bâ, cha
mể con xin àốn em X vïì". Lc àố, cha mể ban phất cho con gấi, con rïí mưåt vêåt
gò àố lâm kó niïåm, cố thïí lâ nưåt cấi bt, mưåt gûúng soi nho nhỗ, mưåt cën sấch
hóåc mưåt chiïëc khùn, chiïëc quẩt.... Nhâ giêìu côn cho thïm hoa tai, nhêỵn cûúái
hóåc quan tiïìn... (Ch , nhûäng thûá nây nhâ trai àậ àûa àïën hưm lïỵ nẩp tâi.
Trong gối quâ ca bâ mể cho con gấi cố cấi chêm câi tốc, hóåc bẫy chiïëc kim
àđnh tốc hóåc kim khêu gối trong khùn vng).

Àưëi vúái ưng bâ cng cố nhûäng àưång tấc tûúng tûå.

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
22

Lïỵ xin dêu cố nhûäng nghơa gò? vâ th tc tiïën hânh.


Lïỵ nây rêët àún giẫn: Trûúác giúâ àốn dêu, nhâ trai cûã mưåt hai ngûúâi, thûúâng
lâ bâ bấc, bâ cư, bâ chõ ca ch rïí àûa mưåt cúi trêìu, mưåt be rûúåu àïën xin dêu,
bấo trûúác giúâ àoân àốn dêu sệ àïën, àïí nhâ gấi sùén sâng àốn tiïëp. Phong tc nây
cố nhiïìu nghơa hay: Mùåc d hai gia àònh àậ quy ûúác vúái nhau tûâ trûúác vïì ngây
giúâ vâ thânh phêìn àûa àốn rưìi, nhûng àïí àïì phông mổi sûå bêët trùỉc, mổi tin thêët
thiïåt, nïn múái àõnh ra lïỵ nây, biïíu hiïån sûå cêín trổng trong hưn lïỵ. Thúâi gian nây
ch rïí vâ cha mể ch rïí rêët bêån rưån khưng thïí sang nhâ gấi, nïn nhúâ ngûúâi àẩi
diïån sang bấo trûúác nhû bưå phêån "Tiïìn trẩm". Àïí trong trûúâng húåp vẩn nhêët
hóåc do thúâi tiïët, hóåc do trúã ngẩi giao thưng, gêìn qua giúâ quy ûúác mâ àoân àốn
dêu chûa àïën, nhâ gấi biïët àïí ch àưång lâm lïỵ gia tiïn hóåc phấi ngûúâi sang nhâ
trai thùm dô.

Trûúâng húåp hai gia àònh cấch nhau quấ xa hóåc quấ gêìn, hai gia àònh cố
thïí thoẫ thån vúái nhau miïỵn lâ búát lïỵ nây, hóåc nhêåp lïỵ xin dêu vâ àốn dêu lâm
mưåt. Cấch nhêåp lïỵ xin dêu vâ àốn dêu tiïën hânh nhû sau: Khi àoân àốn dêu àïën
ngộ nhâ gấi, àoân côn chónh àưën tû trang, sùỉp xïëp lẩi ai ài trûúác, ai ài sau, trong
khi àố mưåt c giâ ài àêìu hổ cng vúái mưåt ngûúâi àưåi lïỵ (mưåt mêm quẫ trong àûång
trêìu cau, rûúåu... )vâo trûúác,àùåt lïn bân thúâ, thùỉp hûúng vấi rưìi trúã ra dêỵn toân
àoân vâo lâm lïỵ chđnh thûác àốn dêu. Lïỵ nây phẫi tiïën hânh rêët nhanh. Thưng
thûúâng nhâ gấi vấi châo xong, ch àưång xin miïỵn lïỵ rưìi mưåt võ huynh trûúãng
cng ra ln àïí àốn àoân nhâ trai vâo.

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
23

Mể chưìng lâm gò khi con dêu bùỉt àêìu vïì nhâ?


Phong tc úã mưỵi àõa phûúng mưåt khấc, trấi ngûúåc nhau nhûng àïìu cố
nghơa hay: Ngây xûa úã nhiïìu àõa phûúng Nghïå An, Hâ Tơnh cố lïå tc mể chưìng
ra cêët nốn cho con dêu: Nhâ trai àùåt sùén trûúác ngộ mưåt cấi nưìi àưìng, mưåt cấi gấo,
trong nưìi àùåt sùén mưåt quan tiïìn àưìng vâ àûång àêìy nûúác trong. Cư dêu vâo àïën
cưíng dng gấo mc nûúác rûãa mùåt mi, chên tay, mể chưìng bûúác ra cêët nốn cho
con dêu. Con dêu, mưåt tay cêìm lêëy quan tiïìn, mưåt tay vêỵn cêìm quẩt che mùåt. Mể
chưìng dùỉt con dêu vâo nhâ àùåt quan tiïìn vâ cấi quẩt lïn bân thúâ, ci àêìu lïỵ gia
tiïn (bưën lẩy ba vấi theo tû thïë ca nûä). Sau àố mể chưìng dùỉt cư dêu cêìm cẫ tiïìn
vâ quẩt vâo bìng. Trong bìng àậ chín bõ sùén trêìu nûúác hoa quẫ, giûúâng
chiïëu múái. Àưi chiïëu trẫi p vâo nhau, do mưåt ngûúâi thên trong hổ cố tíi tấc,
vúå chưìng song toân, con chấu àưng, lâm ùn nïn nưíi, àûúåc gia àònh múâi àïën trẫi
chiïëu; nïëu mể chưìng cố à tiïu chín trïn thò mể chưìng trûåc tiïëp dổn giûúâng trẫi
chiïëu, nhûng bưë chưìng thò khưng àûúåc. Khi con dêu nghó ngúi xong, khùn ëm
chónh tïì múái bûng hưåp trêìu ra châo hổ. Trûúâng húåp mể chưìng àậ mêët thò mưåt bâ
cư hay bâ dò thay thïë. Phong tc nây cố nhiïìu nghơa:

- Thúâi xûa, con dêu trûúác khi vïì lâm dêu, côn hoân toân xa lẩ, búä ngúä,
chûa biïët àêu lâ bìng àêu lâ bïëp, ai lâ bưë mể chưìng. Trûâ trûúâng húåp xốm giïìng
quen biïët nhau tûâ trûúác khưng tđnh, lâ thên phêån con gấi chûa cûúái àậ vïì nhâ trai

thò bõ dû lån giêm pha lâ con nhâ hû àưën. Cố ngûúâi chưìng lẩi rt rê e lïå, cố
trûúâng húåp trûúác lïỵ cûúái chûa hïì tỗ mùåt nhau, vêåy nïn mể chưìng niïìm núã ra àốn
HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
24

dêu, dùỉt dêu vâo nhâ lâ hay, lâ phẫi lệ. Múái bûúác vïì nhâ chưìng àậ àûúåc tưí tiïn,
ưng bâ, cha mể chưìng ban phûúác lưåc, dưìi dâo nhû nûúác quan tiïìn lâ biïíu tûúång
vưën liïëng ca riïng mâ mể chưìng trao cho.

Nhiïìu àõa phûúng lẩi cố tc khấc: Khi con dêu vûâa vâo àïën nhâ thò mể
chưìng cêìm chiïëc bònh vưi tẩm lấnh sang hâng xốm đt pht. Tc àố cng cố
nghơa hay: Tûác lâ mể chưìng àậ xấc àõnh vai trô, trấch nhiïåm con dêu sệ vïì lâm
ch, mể chưìng sùén sâng trao quìn cưng viïåc trong nhâ trong cûãa cho con dêu,
nhûng khưng phẫi trao toân quìn àêíy hïët trấch nhiïåm mâ bâ vêỵn lâ ngûúâi nùỉm
quìn àiïìu hânh, vò bònh vưi lâ vêåt tûúång trûng cho bâ Cha trong nhâ.

HỖI ÀẤP VÏÌ VÙN HOẤ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT
25








Tẩi sao mể cư dêu kiïng khưng ài àûa dêu?


Trong chïë àưå phong kiïën c, hưn nhên cûúäng ếp, thûúâng lâ cha mể àùåt
àêu, con ngưìi àêëy. Thûåc ra, trong nhiïìu gia àònh, ngûúâi cha quët àõnh
mổi viïåc, ngûúâi mể chó biïët tn theo. Vò thïë àậ xẫy ra mưåt sưë trûúâng húåp oấi
óm: Ngây con gấi vu quy àấng lệ lâ ngây vui nhêët trong àúâi nhûng ngûúâi thò
khốc lốc bìn ti vò bõ ếp båc, ngûúâi thò lo súå cẫnh lâm dêu, lâm vúå, tûâ têëm bế
chûa rúâi mể, nay tûå nhiïn mể con xa nhau; mể thûúng con côn thú dẩi, cng mi
lông st si khốc. Thïë lâ, trong khi hai hổ àang vui mûâng ën êím úã nhâ ngoâi thò
hai mể con li thi, cùỉp nốn ra vïì. Tan tiïåc, nhâ trai chùèng tòm thêëy cư dêu àêu
nûäa.

Qua mưåt vâi àấm àẩi loẩi nhû vêåy ngûúâi ta rt kinh nghiïåm khưng nïn àïí
mể cư dêu ài àûa dêu, dêìn dêìn bùỉt chûúác nhau, trúã thânh tc lïå. Mưåt vâi àõa

phûúng, cẫ bưë cư dêu cng khưng ài àûa dêu vúái l do con mònh àậ gẫ bấn cho
ngûúâi. Tuy rùçng trong vùn sấch cố ghi "Giấ th bêët lån tâi" nghơa lâ khưng bân
àïën tiïìn tâi trong viïåc cûúái hỗi, nhûng khưng hiïíu vò sao trong ngưn ngûä Viïåt
Nam lẩi kïët húåp "Gẫ bấn" liïìn nhau. Thúâi nay hưn nhên tûå do, trai gấi tòm hiïíu,
u nhau kïët hưn trïn cú súã tònh u àưi lûáa, cha mể chó tham gia gốp , hûúáng
dêỵn, vêåy thò cha mể cố nïn àïën dûå lïỵ vui ca hai con khưng? Àậ cố nhiïìu àấm
cûúái ngây nay bỗ tc kiïng nây.