Ứng dụng Kit CATT chế tạo từ kháng nguyên tái tổ hợp trong nghiên cứu tình hình nhiễm tiên mao trùng ở trâu của huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang và sử dụng phác đồ điều trị hiệu quả (Khóa luận tốt nghiệp)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (5.8 MB, 69 trang )
I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------
TR N LAN PH
Tên
NG
tài:
NG D NG KIT CATT CH T O T
KHÁNG NGUYÊN TÁI T H P
TRONG NGHIÊN C U TÌNH HÌNH NHI M TIÊN MAO TRÙNG
TRÂU C A HUY N S N D
S
D NG PHÁC
NG, T NH TUYÊN QUANG VÀ
I U TR HI U QU
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o
IH C
: Chính quy
Chuyên ngành
: Thú y
Khoa
: Ch n nuôi Thú y
Khóa h c
: 2010 - 2014
Thái Nguyên - 2014
I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------
TR N LAN PH
Tên
NG
tài:
NG D NG KIT CATT CH T O T
KHÁNG NGUYÊN TÁI T H P
TRONG NGHIÊN C U TÌNH HÌNH NHI M TIÊN MAO TRÙNG
TRÂU C A HUY N S N D
S
D NG PHÁC
NG, T NH TUYÊN QUANG VÀ
I U TR HI U QU
KHÓA LU N T T NGHI P
H
ào t o
IH C
: Chính quy
Chuyên ngành
: Thú y
Khoa
: Ch n nuôi Thú y
Khóa h c
: 2010 - 2014
Gi ng viên h
ng d n
: TS. Nguy n V n Quang
Khoa Ch n nuôi Thú y - Tr
ng
Thái Nguyên - 2014
i h c Nông Lâm
i
L IC M
Trong th i gian h c t p t i tr
N
ng và sau 6 tháng th c t p t t nghi p, em
ã hoàn thành b n khóa lu n t t nghi p này. Qua ây, em xin c m n Ban
Giám hi u tr
ng
i h c Nông Lâm Thái Nguyên, Ban ch nhi m Khoa
Ch n nuôi Thú y cùng các th y, cô giáo trong khoa ã t n tình d y d và dìu
d t em trong su t quá trình h c t p và rèn luy n t i tr
ng.
c bi t, em xin bày t lòng bi t n sâu s c t i: TS. Nguy n V n
Quang, GS.TS. Nguy n Th Kim Lan, Ths.NCS. Ph m Th Trang ã t n
tình ch b o và h
ng d n em hoàn thành khóa lu n t t nghi p c a mình.
ng th i, em c ng xin g i l i c m n chân thành t i Ban lãnh
Tr m Thú y huy n S n D
ng ã t o m i i u ki n giúp
o
em trong su t
quá trình th c t p t t nghi p.
Cu i cùng, em xin bày t lòng bi t n t i các th y cô giáo trong khoa
Ch n nuôi Thú y, cùng gia ình b n bè ã
ki n
ng viên, giúp
,t om i i u
em hoàn thành t t quá trình th c t p t t nghi p.
Em xin chân thành c m n !
Thái Nguyên, tháng 12 n m 2014
Sinh viên
Tr n Lan Ph
ng
ii
L I NÓI
Ph
U
ng châm “H c i ôi v i hành”, “Lý thuy t g n li n v i th c
ti n”, th c t p t t nghi p là giai o n cu i cùng trong ch
c a các tr
ng
i h c nói chung và tr
ng
ng trình ào t o
i h c Nông Lâm Thái Nguyên
nói riêng. Giai o n th c t p t t nghi p chi m m t v trí quan tr ng
iv i
m i sinh viên tr
sinh
c khi ra tr
ng.
ây là kho ng th i gian c n thi t
viên ti p c n v i th c ti n s n xu t, có i u ki n áp d ng lý thuy t vào s n
xu t nh m h th ng, c ng c l i ki n th c ã h c trên gi ng
nâng cao
c trình
tri n khai các ho t
ng, ng d ng ti n b khoa h c k thu t vào th c ti n s n
ng tr thành ng
n, sáng t o
sau này khi ra
i cán b gi i v chuyên môn, v ng v tay ngh , áp ng
c yêu c u th c t , góp ph n x ng áng vào s nghi p phát tri n
Xu t phát t nguy n v ng c a b n thân,
tr
Thái Nguyên, s phân công c a th y cô giáo h
Tr m Thú y huy n S n D
c.
ng
i h c Nông Lâm
ng d n và s ti p nh n c a
ng – t nh Tuyên Quang, em ti n hành th c hi n
tài: “ ng d ng Kit CATT ch t o t
kháng nguyên tái t h p trong
nghiên c u tình hình nhi m tiên mao trùng
t nh Tuyên Quang và s d ng phác
c
tn
c s nh t trí c a Nhà
ng, Ban Ch nhi m khoa Ch n nuôi Thú y – Tr
Do b
ó
chuyên môn, rèn luy n cho sinh viên k n ng t ch c,
xu t. T o cho mình tác phong làm vi c úng
tr
ng. T
trâu c a huy n S n D
ng,
i u tr hi u qu ”.
u làm quen v i công tác nghiên c u khoa h c, ki n th c
chuyên môn ch a sâu, kinh nghi m th c t ch a nhi u và th i gian th c t p
có h n nên trong b n khóa lu n này c a em không tránh kh i nh ng h n ch ,
thi u sót. Em kính mong nh n
b n
b n khóa lu n c a em
c óng góp quý báu th y, cô giáo cùng các
c hoàn thi n h n.
Em xin chân thành c m n!
iii
DANH M C B NG
Trang
B ng 4.1.
T l nhi m tiên mao trùng
huy n S n D
trâu t i m t s xã thu c ..................
ng, t nh Tuyên Quang ....................................... 4
B ng 4.2.
T l nhi m tiên mao trùng
trâu theo l a tu i .......................... 6
B ng 4.3.
T l nhi m tiên mao trùng
trâu theo tính bi t ......................... 8
B ng 4.4.
T l nhi m tiên mao trùng
trâu theo các tháng trong n m ...... 9
B ng 4.5.
Th nghi m phác
i u tr b nh tiên mao trùng trên di n h p .... 11
B ng 4.6.
Th nghi m phác
i u tr b nh tiên mao trùng trên di n r ng ... 13
B ng 4.7.
ánh giá k t qu
ng d ng bi n pháp phòng ch ng b nh ............
tiên mao trùng cho trâu huy n S n D
ng - t nh Tuyên Quang 15
iv
DANH M C CÁC HÌNH
Trang
Hình 4.1: Bi u
ph
Hình 4.2:
t
l nhi m tiên mao trùng
trâu xác
nh b ng
ng pháp Kit CATT và tiêm truy n chu t (%) ......................... 5
th t l nhi m tiên mao trùng
Hình 4.3: Bi u
trâu theo l a tu i .................... 7
t l nhi m tiên mao trùng theo tính bi t (%) .................... 8
Hình 4.4: T l nhi m tiên mao trùng trâu theo các tháng trong n m (%) ........ 10
v
DANH M C CÁC T , C M T
VI T T T
cs
: C ng s
Nxb
: Nhà xu t b n
µl
: Microlit
ml
: Millilit
kgTT
: Kilogram th tr ng
T. evansi
: Trypanosoma evansi
ELISA
: Enzym-Linked Immunosobent Assay
LATEX
: Latex Agglutination Test
SAT
: Silce Agglutination Test
PBS
: Phosphat Burface Saline
CATT
: Card Agglutination Trypanosomiasis Test
vi
M CL C
Trang
L I C M N ................................................................................................. i
L I NÓI
U ............................................................................................... ii
DANH M C B NG ..................................................................................... iii
DANH M C CÁC HÌNH ............................................................................. iv
DANH M C CÁC T , C M T
VI T T T ............................................... v
M C L C.... ................................................................................................ vi
U ......................................................................................... 1
Ph n 1: M
1.1.
tv n
............................................................................................... 1
1.2. M c tiêu nghiên c u ................................................................................ 2
1.3. Ý ngh a c a
tài .................................................................................... 2
1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c ..................................... 2
1.3.2.Ý ngh a trong th c ti n .......................................................................... 2
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ............................................................... 3
2.1. C s khoa h c c a
2.1.1.
tài ........................................................................ 3
c i m hình thái, c u trúc và phân lo i tiên mao trùng...................... 3
2.1.1.1.V trí c a tiên mao trùng Trypanosoma evansi trong h th ng phân
lo i
ng v t h c ............................................................................................ 3
2.1.1.2.
c i m hình thái, c u t o c a Trypanosoma evansi ........................ 4
2.1.1.3. C u trúc kháng nguyên c a tiên mao trùng Trypanosoma evansi ....... 5
2.1.2. D ch t h c tiên mao trùng.................................................................... 7
2.1.2.1. Phân b c a b nh ............................................................................... 7
2.1.2.2. V t ch và môi gi i chuy n b nh tiên mao trùng ............................... 8
2.1.2.3. Tu i v t ch , mùa m c b nh ............................................................ 10
2.1.2.4. C ch sinh b nh tiên mao trùng...................................................... 10
2.1.3.
2.1.3.1.
c i m b nh lý và lâm sàng ............................................................ 11
c i m b nh lý ............................................................................. 11
2.1.3.2. B nh tích c a b nh tiên mao trùng ................................................... 13
vii
2.1.4. Ch n oán b nh tiên mao trùng .......................................................... 14
2.1.4.1. Ch n oán lâm sàng ......................................................................... 14
2.1.4.2. Ph
ng pháp ch n oán b nh .......................................................... 15
2.1.5. Phòng tr b nh .................................................................................... 22
2.1.5.1. Phòng b nh ...................................................................................... 22
2.1.5.2. i u tr b nh .................................................................................... 23
2.2. Tình hình nghiên c u v tiên mao trùng ................................................ 25
2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n
c ........................................................ 25
2.2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i ...................................................... 27
Ph n 3:
I T
NG, V T LI U, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP
NGHIÊN C U ........................................................................................... 29
3.1.
it
3.1.1.
ng và v t li u nghiên c u ........................................................... 29
it
ng nghiên c u ......................................................................... 29
3.1.2. V t li u nghiên c u ............................................................................ 29
3.2.
a i m và th i gian nghiên c u .......................................................... 30
3.2.1.
a i m nghiên c u........................................................................... 30
3.2.2. Th i gian nghiên c u .......................................................................... 30
3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................. 30
3.3.1.
ng d ng Kit CATT ch t o t kháng nguyên tái t h p nghiên c u
tình hình nhi m tiên mao trùng
trâu t i huy n S n D
ng, t nh Tuyên
Quang........................................................................................................... 30
3.3.2. Nghiên c u th nghi m phác
và
i u tr b nh tiên mao trùng cho trâu
xu t bi n pháp phòng ch ng................................................................ 30
3.3.2.1. Xây d ng phác
3.3.2.2.
i u tr b nh tiên mao trùng ............................... 30
xu t bi n pháp phòng ch ng b nh tiên mao trùng cho trâu
huy n
S nD
ng, t nh Tuyên Quang ..................................................................... 30
3.4. Ph
ng pháp nghiên c u ....................................................................... 31
3.4.1. Ph
ng pháp thu th p m u ................................................................. 31
3.4.2. Ph
ng pháp phát hi n tiên mao trùng trong m u ............................... 31
viii
3.4.2.1. Ph
ng pháp Kit CATT................................................................... 31
3.4.2.2. Ph
ng pháp tiêm truy n
3.4.2.3. Ph
ng pháp xem t
3.4.3. M t s quy
ng v t thí nghi m................................. 32
i (Direct smear) ............................................. 32
nh trong nghiên c u
3.4.4. Xây d ng phác
c i m d ch t ............................ 32
i u tr b nh tiên mao trùng .................................... 2
3.4.5.
xu t và ng d ng bi n pháp phòng ch ng b nh hi u qu ................ 2
3.5. Ph
ng pháp x lý s li u ....................................................................... 3
Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U ............................................................. 4
4.1. Xác
nh tình hình nhi m tiên mao trùng
trâu t i huy n S n D
ng,
t nh Tuyên Quang........................................................................................... 4
4.1.1. T l nhi m tiên mao trùng
m t s xã thu c huy n S n D
ng, t nh
Tuyên Quang .................................................................................................. 4
4.1.2. T l nhi m tiên mao trùng
trâu theo l a tu i .................................... 6
4.1.3. T l nhi m b nh tiên mao trùng
4.1.4. T l nhi m tiên mao trùng
4.2. Nghiên c u phác
trâu theo tính bi t ........................... 8
trâu theo các tháng trong n m ................ 9
i u tr b nh T. evansi cho trâu và
xu t bi n pháp
phòng ch ng ................................................................................................. 11
4.2.1. Th nghi m phác
i u tr b nh tiên mao trùng trên di n h p ......... 11
4.2.2. Th nghi m phác
i u tr b nh tiên mao trùng trên di n r ng ........ 13
4.3.3.
xu t và ng d ng bi n pháp phòng ch ng b nh hi u qu .............. 14
Ph n 5: K T LU N VÀ KI N NGH ...................................................... 16
5.1. K t lu n ................................................................................................. 16
5.2. Ki n ngh ............................................................................................... 16
TÀI LI U THAM KH O.......................................................................... 17
I. Tài li u ti ng Vi t ..................................................................................... 17
II. Tài li u ti ng n
c ngoài ......................................................................... 20
1
Ph n 1
M
1.1.
U
tv n
Ngành ch n nuôi ngày càng có v trí quan tr ng trong n n kinh t c a
huy n S n D
ng – t nh Tuyên Quang: t ng àn gia súc ngày càng t ng,
nhi u gi ng m i
c nh p vào nuôi thu n hóa
góp ph n xóa ói gi m nghèo, c i thi n
d ch b nh trên àn gia súc v n th
c i t o àn có hi u qu ,
i s ng c a ng
i dân. Tuy nhiên,
ng xuyên x y ra, ngoài nh ng b nh truy n
nhi m nguy hi m nh : b nh t huy t trùng, l m m long móng, nhi t thán…
thì b nh do tiên mao trùng gây ra trên àn trâu ã gây thi t h i không nh cho
ng
i ch n nuôi.
Trypanosoma evansi gây b nh tiên mao trùng hay còn g i là b nh ngã
n
c, b nh này làm gi m kh n ng s n xu t c a trâu, bò. B nh th
trên v t nuôi
nên
nhi u
th mãn tính, tác h i c a b nh th
a ph
ng x y ra
ng âm th m và dai d ng
ng, các c p chính quy n c ng nh ng
i ch n nuôi ch a
quan tâm úng m c t i vi c phòng tr các b nh ký sinh trùng cho gia súc.
Vi c nghiên c u tình hình nhi m b nh tiên mao trùng ch a
h th ng và khoa h c. Nh ng ph
ng pháp ch n oán th
c t ch c có
ng quy em l i
hi u qu không cao, d n t i b nh tiên mao trùng tr nên ph bi n h n,
nghiêm tr ng h n và gây thi t h i l n h n, nh h
ng
ng l n t i kinh t c a
i nông dân.
Th c t trên òi h i ngành thú y ng d ng ti n b khoa h c k thu t trong
ch n oán b nh
có bi n pháp, i u tr k p th i. Hi n nay, vi c ng d ng Kit
CATT ch t o b ng kháng nguyên tái t h p là ph
ánh giá là có
oán v i s l
nh y và
ng pháp ch n oán
c
c hi u cao, cho k t qu nhanh, có kh n ng ch n
ng m u l n trong th i gian ng n.
2
Xu t phát t th c t trên,
cs h
ng d n c a TS. Nguy n V n Quang,
s phân công c a khoa Ch n nuôi - Thú y, tr
Nguyên, chúng tôi th c hi n
ng
i h c Nông lâm Thái
tài: “ ng d ng Kit CATT ch t o t
kháng nguyên tái t h p trong nghiên c u tình hình nhi m tiên mao
trùng
trâu c a huy n S n D
ng, t nh Tuyên Quang và s d ng phác
i u tr hi u qu ”.
1.2. M c tiêu nghiên c u
-
ng d ng Kit CATT ch t o t kháng nguyên tái t h p trong nghiên
c u tình hình nhi m tiên mao trùng
trâu c a huy n S n D
ng, t nh
Tuyên Quang.
- L a ch n phác
i u tr b nh tiên mao trùng có hi u qu , phù h p
v i i u ki n ch n nuôi mi n núi.
-
xu t bi n pháp phòng và tr b nh, góp ph n h n ch nh ng thi t
h i do b nh tiên mao trùng gây ra cho àn trâu
huy n S n D
ng – t nh
Tuyên Quang.
1.3. Ý ngh a c a
tài
1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
K t qu c a
tài là nh ng thông tin khoa h c v vi c ng d ng Kit
CATT ch t o t kháng nguyên tái t h p trong nghiên c u
c i m d ch t
ch n oán b nh tiên mao trùng và bi n pháp phòng ch ng b nh hi u qu .
1.3.2.Ý ngh a trong th c ti n
K t qu
tài là c s khoa h c
h
ng d n các cán b thú y ng
d ng KIT CATT trong ch n oán b nh và khuy n cáo ng
i ch n nuôi áp
d ng bi n pháp phòng, tr b nh tiên mao trùng, nh m h n ch t l nhi m và
thi t h i do Trypanosoma evansi gây ra, góp ph n nâng cao n ng su t ch n
nuôi, thúc
y ngành ch n nuôi phát tri n.
3
Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c c a
2.1.1.
tài
c i m hình thái, c u trúc và phân lo i tiên mao trùng
2.1.1.1.V trí c a tiên mao trùng Trypanosoma evansi trong h th ng phân
lo i
ng v t h c
Theo Levine (1980) (d n theo L
ng V n Hu n và Lê H u Kh
ng,
1997) [7], v trí c a tiên mao trùng trong h th ng phân lo i nguyên bào
(Protozoa) nh sau:
Ngành Sarcomastigophora
Phân ngành Mastigophora
L p Zoomastigophorasida
B Kinetoplastorida
Phân b Trypanosomatorina
H Trypanosomatidae Donein, 1901
Gi ng Trypanosoma Gruby, 1843
Gi ng ph Megatrypanum Hoare, 1964
Loài Trypanosoma (M) theileria
Gi ng ph Herpetosoma Doflein, 1901
Loài Trypanosoma (H) lewisi
Gi ng ph Schizotrypanum Chagas, 1909
Loài Trypanosoma (S) cruzi
Gi ng ph Duttonella Chalmers, 1918
Loài Trypanosoma (D) vivax
Loài Trvpanosoma (D) uniforme
Gi ng ph Nannomonas Hoare, 1964
4
Loài Trypanosoma (N) congolense
Loài Trypanosoma (N) simiae
Loài Trypanosoma (N) vanhogi
Gi ng ph Trypanozoon Liihe, 1906
Loài Trypanosoma (T) brucei
Loài Trypanosoma (T) gambiense
Loài Trypanosoma (T) rhodesiense
Loài Trypanosoma (T) equiperdum
Gi ng ph Pycnomonas Hoare, 1964
Loài Trypanosoma (P) suis
Gi ng ph Trypanosoma Gruby, 1843
Loài Trypanosoma evansi (Steel, 1885)
Trong các loài tiên mao trùng trên, có 7 loài
(OIE) thông báo có kh n ng gây b nh cho ng
c t ch c d ch t th gi i
ng v t có vú là: T.
i và
brucei, T. congolense, T. cruzi, T. evansi, T. gambiense, T. siminae, T. vivax.
2.1.1.2.
c i m hình thái, c u t o c a Trypanosoma evansi
Ph m S L ng và Lê V n T o (2002) [13] cho bi t, tiên mao trùng có
kích th
c: 18 - 34 x 2,5 m, có hình m i khoan, di
ng
c trong máu nh
m t roi t do xu t phát t phía sau thân, ch y vòng quanh thân t o thành m t
màng rung. Khi rung
ng, roi t do vung ra phía tr
c và màng rung chuy n
ng giúp cho tiên mao trùng di chuy n nhanh trong máu v t ch .
Nguy n Th Kim Lan và cs (2012) [11] cho bi t,
c i m hình thái, c u
t o c a tiên mao trùng nh sau: c th có hình thoi, dài 18 - 34 m. Gi a có
m t nhân, phía cu i c th có m t roi, roi này ch y d c theo thân và t o thành
nhi u màng rung
ng, cu i cùng roi l l ng
Tiên mao trùng di chuy n
máu t
ph n
u và thành roi t do.
c là nh roi và màng rung
ng. Trên tiêu b n
i, tiên mao trùng di chuy n nhanh trong huy t t
ng. Khi ph t kính,
5
nhu m giemsa th y nguyên sinh ch t c a tiên mao trùng b t màu xanh nh t,
nhân b t màu h ng.
C u trúc c b n c a T. evansi c ng gi ng nh c u trúc c a các loài tiên
mao trùng khác thu c h Trypanosomatidae. C u trúc t ngoài vào trong
c
chia thành 3 ph n chính:
- V : ngoài cùng là l p v dày 10 - 15 nm, v
c chia làm 3 l p (l p
ngoài, l p gi a và l p trong; l p ngoài và l p trong ti p giáp v i nguyên sinh
ch t dày h n l p gi a). L p v ngoài cùng
glycoprotein luôn bi n
c c u t o t
các phân t
i (Variant Glycoprotein Surface - VGS). Ti p giáp
v i l p trong cùng là 9 c p vi ng x p song song d c theo chi u dài thân tiên
mao trùng. Chính nh s s p x p c a các c p vi ng nên tiên mao trùng có
d ng hình su t ch m nh. (Nguy n Qu c Doanh, 1999 [5]).
- Nguyên sinh ch t (g m l p trong và l p ngoài): trong nguyên sinh ch t
có ch a ribosome (có màu th m xen k vùng không bào màu sáng), kinetoplast
(th c
ng), mitochrondno, reticulum (l
i n i bào) và m ng l
i golgi.
- Nhân: nhân tiên mao trùng có ch a ADN, hình b u d c ho c hình
tr ng. Nhân th
ng n m
v trí trung tâm ho c g n v trí trung tâm c th .
Ngoài nhân, v phía cu i thân còn có th kinetoplast ch a ADN (KADN).
T kinetoplast có m t roi ch y vòng quanh thân lên
u và ra phía ngoài c
th thành m t roi t do. Roi c a tiên mao trùng có l p v ngoài cùng gi ng
l p v c a thân. Trong roi có 9 c p vi ng
xung quanh và m t c p
trung
tâm, x p song song d c chi u dài roi (Hoare C. A., 1972 [33]; Nguy n Qu c
Doanh, 1999 [5]).
2.1.1.3. C u trúc kháng nguyên c a tiên mao trùng Trypanosoma evansi
Theo Nguy n Th Kim Lan (2008) [8] kháng nguyên c a T. evansi g m
hai lo i: kháng nguyên n
nguyên bi n
i.
nh (kháng nguyên không bi n
i) và kháng
6
* Kháng nguyên n
nh (kháng nguyên không bi n
i)
Ph n l n các thành ph n kháng nguyên tiên mao trùng không bi n
trong quá trình s ng ký sinh. B ng ph
i
ng pháp i n di mi n d ch huy t
thanh th t i mi n d ch v i T. evansi, Kageruka (1982) ã phát hi n t i 30
thành ph n kháng nguyên khác nhau. Có ba lo i kháng nguyên không bi n
i
màng nguyên sinh ch t t bào (ISG: Invariant Surface Glycoprotein): ISG
65, ISG 75 và ISG 100. Do c u trúc không gian ba chi u và
c tính a n
c,
các lo i này không k t h p v i kháng th c a v t ch .
* Kháng nguyên bi n
i
V kháng nguyên bi n
i, c n
c p
n s bi n
il pv b m t
VSG (Variant Surface Glycoprotein), nh ng quan i m m i v s xu t hi n
kháng nguyên bi n
nguyên bi n
Nh
i c a tiên mao trùng và c ch di truy n c a kháng
i.
kháng th
c hi u
(1969) ã phát hi n ra s bi n
c
ánh d u mà Vickerman và Luckins
i c a l p kháng nguyên b m t. Cross (1975)
ã mô t l p áo b m t c a tiên mao trùng có thành ph n là glycoprotein bao
ph toàn b b m t t bào b ng m t l p phân t gi ng nhau (m i tiên mao
trùng có 107 phân t ). L p áo b m t này kích thích c th v t ch t o ra
kháng th
c hi u v i t ng type kháng nguyên bi n
i VAT (Variable
Antigen Type). Ch có kháng nguyên bi n
i m i có kh n ng kích thích v t
ch t o mi n d ch ch
ng r ng, m t con tiên mao trùng
ng. Ng
i ta
cl
có ít nh t vài tr m ho c vài nghìn VSG, ngh a là 5 - 10% s gen c a tiên mao
trùng cung c p cho kháng nguyên b m t này.
* C ch di truy n c a kháng nguyên bi n
i
Theo Nguy n Th Kim Lan (2008) [8], khi kháng th
c hi u k t h p
v i phân t c a kháng nguyên b m t (VSG), làm tiêu tan tiên mao trùng thì
ó c ng là nguyên nhân chính thúc
y s ho t hoá c a gen. K t qu là các
7
phân t kháng nguyên VSG
c thay
i hoàn toàn b ng các phân t c a
kháng nguyên VSG m i. Lúc này, kháng th
tác d ng
c hi u lúc tr
c ã không còn
i v i kháng nguyên m i này.
Theo Barry J. D. và cs (1991) [31], Vanhamme L. và cs (1995) [44], các
VSG
c mã hoá nh các gen chuyên bi t. T kho ch a hàng nghìn gen
khác nhau, m t gen VSG
c ho t hoá m t cách ch n l c, d n
n t ng h p
ra m t lo i kháng nguyên VSG. M i gen VSG m i t o ra m t lo i kháng
nguyên VSG m i. Trong b gen c a tiên mao trùng t n t i m t s l n gen
kháng nguyên VSG, các gen này s d ng nhi u c ch s p x p khác nhau, do
v y tiên mao trùng ã t o ra nhi u kháng nguyên khác nhau
mãn tính. C ch bi n
l nl
gia súc b b nh
i kháng nguyên theo 2 cách: cách th nh t là s d ng
t các i m bi u hi n gen (expression side) khác nhau, không có s s p
x p c a ADN. Các i m bi u hi n khác nhau s mang các gen VSG khác
nhau, s luân phiên này d n
quan sát
o n
c ch y u
n s thay
giai o n
i type kháng nguyên. C ch này
u c a quá trình c m nhi m. Có l
u này ch a có áp ng mi n d ch c a v t ch
giai
i v i VSG, chính i u
này không gây ra m t c n tr ho t hoá t nhiên c a các i m bi u hi n gen
này. Cách th hai là t p h p l i các o n ADN khác nhau
tái t h p gen,
mà vi c tái t h p này cho phép thay th hoàn toàn ho c t ng ph n gen, ho c
vi c thay th di n ra d a vào s chuy n
h p gen. Tr
ng h p này
i gen ch không ph i d a vào tái t
c di n gi i nh sau: m t gen ho t hoá
c thay
th b ng b n sao chép c a m t gen khác. Do có s thay th m t ph n c a gen
nên ã t o ra lo i gen ph c h p và
c tr ng.
2.1.2. D ch t h c tiên mao trùng
2.1.2.1. Phân b c a b nh
B nh tiên mao trùng x y ra v i tên g i "b nh Surra”
Yêmen, Sultanate,
Afganistan, Pakistan.
R p th ng nh t, Th
Nh
r p Saudi,
K , Israel, Syrie,
8
Châu Phi, b nh tr i dài t Tây sang
Sahara, d c theo b bi n Atlantique
Châu Á, b nh xu t hi n
Malaysia, bán
o ông D
a Trung H i.
Trung Á (thu c Liên Xô c ),
n
,
ng, Trung Qu c, Indonexia, Philippine.
Châu Âu, b nh xu t hi n
ch còn
ông, phía B c qua vùng sa m c
Bungaria (nay ã
c thanh toán), hi n
vùng Volga và Nam Capcase (Liên Xô c ).
Châu M , b nh xu t hi n
Trung M , Nam M ,
c bi t ph bi n
Brazil, Mexico, Venezuela, Colombia.
Châu Úc c ng ã
c xác
nh là có b nh tiên mao trùng (Reid S. A.
2002 [37]).
Vi t Nam, t nh ng n m 1960 tr
nghiên c u và ch ng minh
qu
i b nh tiên mao trùng ã
c
c nh ng thi t h i do b nh gây nên. Theo k t
i u tra tình hình nhi m tiên mao trùng
trâu, bò Vi t Nam c a Lê
Ng c M (1994) [19] cho th y: trâu, bò nhi m tiên mao trùng v i t l cao
(21,27%), trong ó trâu, bò nuôi
h n
các t nh mi n núi phía B c nhi m cao
ng b ng.
Phan L c và cs (1996) [16] cho bi t t l nhi m tiên mao trùng c a bò
m t s t nh
a ph
Hà Vi t L
ng mi n B c là 5,9%.
ng (1998) [17] t l trâu, bò nhi m tiên mao trùng
các t nh
mi n Trung là 8,9%.
Lê
c quy t và cs (1995) [25], Ph m Chi n và cs (1999) [1] trâu
m t s t nh mi n Nam và Tây Nguyên nhi m tiên mao trùng là 22,12%; bò
là 6,6% - 10,3%.
2.1.2.2. V t ch và môi gi i chuy n b nh tiên mao trùng
Ngoài vi c tìm hi u và nghiên c u v quá trình phát tri n b nh các
nhà khoa h c còn tìm hi u nh ng v t ch trung gian truy n b nh cho gia súc
nh m h n ch thi t h i t i m c th p nh t cho gia súc.
9
Trong t nhiên, tiên mao trùng ký sinh
hoang, th y nhi u h n
h u h t các loài thú nuôi và thú
trâu, bò, ng a, trâu bò r ng, h
u, nai, h , báo, s
t , chó, mèo, l c à, voi, th , chu t c ng, chu t lang, chu t b ch... nh ng
không ký sinh
ng
i (Ph m S L ng và cs, 2009) [14].
ng v t gây nhi m T. evansi t nhiên, trong phòng thí
Ngoài nh ng
nghi m có th truy n b nh tiên mao trùng cho các loài
ng v t nh : chu t
nh t tr ng, chu t c ng tr ng, th , chu t lang, ch n, chó, mèo... trong ó chu t
nh t tr ng và chu t c ng tr ng r t m n c m v i T. evansi.
Nguy n Th Kim Lan (2012) [11] cho bi t: s lây truy n tiên mao trùng t
trâu, bò m sang trâu, bò kho là nh các loài ru i hút máu (thu c h ph
Stomoxydinae) và các loài mòng hút máu (thu c h Tabanidae). Ru i và mòng
hút máu c a gia súc b b nh, hút luôn c tiên mao trùng vào vòi hút, sau ó l i hút
máu gia súc kho , trong khi hút máu s truy n tiên mao trùng t vòi hút vào máu
con v t kho . S lây truy n này mang tính ch t c h c. Nh v y, ru i và mòng
hút máu là nh ng v t môi gi i truy n b nh tiên mao trùng quan tr ng.
- Thành ph n loài ru i, mòng hút máu
Theo Phan
n
c ta
ch Lân (2004) [15], ph n l n các loài mòng t p trung
khu
v c mi n núi và trung du. Trong 53 loài mòng thì có t i 44 loài phân b
vùng r ng núi có
cao d
s loài càng ít d n (
(r ng th a,
i 1.000 mét so v i m t n
c bi n, càng lên cao
cao trên 1.000 mét ch có 26 loài).
cao không quá 500 mét so v i m t n
vùng trung du
c bi n có 27 loài; vùng
i tr c ch có 9 - 11 loài; vùng r ng núi ven bi n phát hi n ch có 8 loài.
Nh ng loài mòng ph bi n
t t c các vùng là: Tabanus rubidus, T. triatus,
Chrysops dispar, Chrysozoma assamensis, T. triatus, Chrysops dispar,
Chrysozoma assamensis.
Hình thái tiên mao trùng khi
trong vòi ru i, mòng bi n
gian: t 1 - 34 gi hình thái, kích th
thay
tr
i, t ng kích th
c bình th
i theo th i
ng; 35 - 45 gi : hình d ng
c chi u r ng và thô d n; 46 - 53 gi : tiên mao trùng
ng to, du i th ng, m t kh n ng di
ng và ng ng h n ho t
ng.
10
Th c nghi m ã ch ng minh kh n ng gây b nh c a tiên mao trùng sau
khi xâm nh p vào mòng Tabanus rubidus nh sau: Th i gian t gi th 1
th 5, tiên mao trùng có kh n ng gây b nh và làm ch t chu t b ch t
nh khi truy n th ng máu có tiên mao trùng cho chu t; t gi th 6
n
ng t
n th 7
ch còn 30% s chu t thí nghi m phát b nh, th i gian gây b nh kéo dài và
th i gian ch t c a chu t c ng dài. i u này có th gi i thích là do
tiên mao trùng gi m d n và s l
cl cc a
ng tiên mao trùng còn ho t l c gây b nh
c ng gi m d n sau khi chúng xâm nh p vào mòng Tabanus rubidus.
2.1.2.3. Tu i v t ch , mùa m c b nh
Trâu, bò và các loài gia súc khác
trùng và
u phát b nh, có th d n
gi m s c
t nh
c, thi u máu,
và s c s n xu t.
ch Lân (2004) [15] ã t ng h p k t qu
ng b ng: trâu d
u nhi m tiên mao
n t vong ho c suy nh
kháng, gi m kh n ng sinh
Phan
m i l a tu i
i u tra 3.172 trâu
các
i 3 n m tu i nhi m th p nh t (3,2 - 6,l%), trâu 3 - 5
tu i nhi m cao h n (6 - 12,7%), trâu 6 - 8 tu i nhi m cao nh t (12,9 - 14,8%),
trâu trên 9 n m tu i t l nhi m gi m th p h n trâu 3 - 8 n m tu i.
Phan V n Chinh (2006) [2] cho bi t, t l nhi m tiên mao trùng cao nh t
4 - 8 n m tu i (trâu: 12,71%; bò: 5,77%), th p nh t là trâu, bò d
tu i (6,92% và 2,31%). Mùa lây lan b nh th
m, th a nhi u (t tháng 4
i3n m
ng x y ra trong các tháng nóng
n tháng 9). Th i gian này i u ki n sinh thái
thu n l i cho các loài ru i, mòng phát tri n, ho t
ng m nh. Hút máu súc v t
và truy n tiên mao trùng.
2.1.2.4. C ch sinh b nh tiên mao trùng
Sau khi xâm nh p vào c th v ch , T. evansi vào máu sinh s n nhi u
b ng cách nhân ôi theo chi u d c c th , s l
sinh ra
ng tiên mao trùng t ng lên s n
c t làm giãn thành m ch gây xu t huy t niêm m c và t ng th m th u
gây hi n t
ng th y th ng, T. evansi còn ti t
c t làm cho h th n kinh b
11
trúng
c, ch c n ng i u hòa thân nhi t b r i lo n, con v t s t, run r y, b i li t
c ng chân, l n l n iên cu ng tr
c khi ch t. T. evansi còn ng n c n ch c n ng
sinh s n h ng c u c a lách, t y x
ng là cho h ng c u gi m nhi u, máu nh t
màu và loãng. M t khác, khi h ng c u gi m sút, máu thi u huy t s c t kh n ng
v n chuy n O2 và CO2 gi m nên acid tích l i trong máu gây hi n t
ng trúng
c acid, kh n ng ch t càng cao h n.
2.1.3.
c i m b nh lý và lâm sàng
2.1.3.1.
c i m b nh lý
Khi ru i trâu, mòng
t, hút máu và truy n tiên mao trùng vào trâu, tiên
mao trùng xâm nh p vào da, gây ra v t viêm trên m t da. Theo ó có th quan
sát
c ph n ng viêm
c tiêm truy n (
da c a th , c u, dê và bò gây nhi m tiên mao trùng
c ch ng kho ng 108 tiên mao trùng có th gây viêm da -
v trí tiêm truy n), m t s l
ng l n tiên mao trùng phát tri n ch viêm này.
Vào máu, tiên mao trùng nhân lên heo c p s nhân
trong máu, trong
b ch huy t và trong các mô khác c a v t ch theo cách phân chia theo chi u
d c. S l
M t
ng tiên mao trùng trong máu không ph i lúc nào c ng nh nhau.
tiên mao trùng thay
i theo ngày. Bi u
song c a tiên mao trùng cho
th y, xen k gi a sóng tiên mao trùng m nh là nh ng
sóng tiên mao trùng b t
u b ng s t ng s l
t sóng y u. M i
t
ng tiên mao trùng trong máu,
sau ó gi m và khó phát hi n th y tiên mao trùng. M i
t tiên mao trùng t ng
lên trong máu là bi u hi n s xu t hi n m t qu n th tiên mao trùng có tính
kháng nguyên b m t m i, qu n th này có th ti p t c sinh s n và t n t i m t
th i gian cho ên khi c th xu t hi n kháng th
c hi u v i chúng.
Tiên mao trùng phát ti n nhanh trong máu, tiêu th glucose và các
ch t
m, ch t béo và ch t khoáng ch t trong máu ký ch b ng ph
th c th m th u qua b m t c th
duy tr ho t
ng và sinh s n.
ng
súc
v t b b nh, trong 1 ml máu có th có 10000 – 30000 tiên mao trùng. V i
12
s l
d
ng nhi u nh
v y, tiên mao trùng chi m o t r t nhi u ch t dinh
ng, làm cho súc v t b nh g y còm, thi u máu và m t d n kh n ng s n
xu t s a, th t, kh n ng sinh s n và g m s c
kháng
i v i b nh khác.
S ng trong máu v t ch , tiên mao trùng còn t o ra các
Trypanotoxin,
c t này bao g m:
thân trong quá trình s ng và
trong máu sau 15 – 30 ngày.
kinh trung
c t
c t do tiên mao trùng ti t ra qua màng
c t do xác ch t c a tiên mao trùng phân h y
c t c a tiên mao trùng tác
ng lên h th n
ng làm r i lo n trung khu i u hòa thân nhi t, gây s t cao và
gián o n (lúc s t, lúc h t s t xen k nhau). Khi s t th
kinh (kêu r ng, run r y, ngã v t xu ng).
ng có r i lo n th n
c t c ng pha h y h ng c u, c
ch c quan t o máu làm cho v t ch thi u máu và suy nh
c d n.
c t tác
ng t i b máy tiêu hóa, gây r i lo n tiêu hóa, làm con v t a ch y. H i ch ng
tiêu ch y th
ng x y ra khi xu t hi n tiên mao trùng trong máu con v t b nh.
Khi t ng lên s l
ng l n trong máu, tiên mao trùng còn làm t c các mao
m ch, làm t ng tính th m thành m ch, d n d n t o ra các
keo vàng d
i ra.
* Tri u ch ng lâm sàng c a b nh tiên mao trùng
B nh tiên mao trùng th
ng bi u hi n
mãn tính, tuy nhiên trong th c t th
ng g p
c n a, s t r t cao
trâu, bò.
hai th là th c p tính và th
d ng mãn tính là ch y u.
+ Th c p tính: Con v t béo t t, ang i làm
th làm
th y th ng ch t
t nhiên b ngã ho c không
trâu, bò là 3905 - 4105,
ng a là 410 - 420 C,
con v t th m nh. Lúc này n u l y máu ki m tra s phát hi n ra tiên mao trùng.
Trong lúc s t và sau c n s t con v t có hi n t
mi ng ch y ra liên ti p,
u r xu ng, n
ng b
n, mi ng c n ch t, n
c
c m t và nh m t ch y r t nhi u,
phân nhão có l n máu. Sau c n s t con v t g y i r t nhi u, n u không can
thi p k p th i thì con v t co gi t, gi y d a và ch t sau kho ng m t vài gi .
13
+ Th mãn tính: Tri u ch ng c a trâu, bò b nhi m T. evansi th
không rõ ràng, chúng có bi u hi n chung là g y y u và ch
rét, th c n thi u th n, lao tác n ng nh c làm gi m s c
ng
n khi th i ti t
kháng thì b nh m i
có nh ng bi u hi n lâm sàng rõ ràng h n. Lúc này súc b nh có bi u hi n s t
cách nh t, lông xù xì, m t có d , giác m c viêm hay ch y n
c m i, vùng
b ng và chân sau th y th ng. Nguy n Th Kim Lan và cs, 2011 [10] cho bi t,
trâu bò b b nh
nh
b nh mãn tính th
ng kéo dài, li t hai chân sau, d n d n suy
c r i ch t.
Th tr ng súc b nh g y m suy nh
c, sau 7 ngày có th ch t. N u
th mãn tính con v t g y r c, lông d ng
ng x xác. M t hõm sâu, c b p
teo d n, niêm m c nh t nh t, hoàng
n (L
Kh
ng V n Hu n, Lê H u
ng, 1997) [7].
Tình tr ng thi u máu th hi n rõ trong b nh do T. evansi gây ra. S
l
ng h ng c u và hàm l
thành ph n b ch c u thay
ng huy t s c t gi m, s l
ng b ch c u t ng,
i: b ch c u lymphô, b ch c u ái toan t ng nh ng
b ch c u trung tính gi m, protein t ng s và albumin gi m rõ r t. Theo
Nguy n Th Kim Lan (2012) [11], h ng c u b phá ho i nên s l
c u và hàm l
ng h ng
ng hemoglobin gi m.
Theo Nguy n Th Kim Lan và cs (2011) [10] h u h t trâu, bò s a b b nh thì
suy nh
c, m t d n kh n ng sinh s n và gi m l ng s a 30 - 50%, có th ch t do
ki t s c. Trâu cái b s y thai vào tháng th 7 - 8 khi b b nh tiên mao trùng.
2.1.3.2. B nh tích c a b nh tiên mao trùng
Trong quá trình ký sinh, T. evansi ã ti t ra
này theo máu i kh p c th , tác
c t Trypanosoma.
ng lên n i quan c a v t b nh,
b máy tu n hoàn và gây ra m t s b nh tích
c bi t.
ct
c bi t là
gia súc m c b nh,
khi ch t m khám th
ng th y m t s b nh tích sau: ch y u là các t bào gan
b ho i t , b ch c u
n nhân th m qua ph qu n, t bào ng th n b ho i t
và bong ra. Các h ch lâm ba b s ng, niêm m c nh t nh t.
14
Theo Nguy n Th Kim Lan (2011) [9] trâu, bò b b nh tiên mao trùng
khi ch t g y x xác, m khám th y có nh ng bi n
i b nh tích
h tu n hoàn và hô h p: tim nhão, xoang bao tim tích n
i th rõ r t
c vàng; ph i sung
huy t và t máu t ng ám nh ; gan s ng to, nh t màu; lách s ng, m m nh n
và nh t màu; h ch lâm ba s ng và có t máu trong h ch; c nhão, màu nh t
nh t, nhát c t r n
c; xoang ng c và xoang b ng tích d ch màu vàng nh t; có
nh ng ám keo nh y vàng d
i vùng da th y th ng.
2.1.4. Ch n oán b nh tiên mao trùng
2.1.4.1. Ch n oán lâm sàng
Nguy n Th Kim Lan (2011) [10] cho bi t, các bi u hi n lâm sàng
c a b nh tiên mao trùng
gia súc không ph i lúc nào c ng phát hi n
nhi u gia súc mang b nh nh ng khó phát hi n các tri u ch ng
c tr ng
c. R t
c tr ng, nh t là
i v i nh ng gia súc m c b nh tiên mao trùng mãn tính. Do v y trong quá trình
ch n oán ta có th c n c vào các bi u hi n tri u ch ng lâm sàng nh sau:
- S t cao và gián o n: sau 14 - 30 ngày b ru i, mòng hút máu truy n
tiên mao trùng, trâu, bò th
ng
t ng t lên c n s t (40 - 41,70C) kéo dài 2 -
4 ngày r i gi m, th i gian sau nhi t
l i t ng lên. Th i gian gián o n gi a
hai c n s t dài hay ng n tu theo th tr ng con v t. Khi s t, ki m tra máu
th
ng th y tiên mao trùng.
- H i ch ng th n kinh:
ch ng th n kinh nh
m t s trâu, bò khi lên c n s t còn th hi n h i
iên lo n, m t
quanh kêu r ng lên. Tr
ng u, húc
u vào t
ng, ch y vòng
ng h p nh th y run r y t ng c n, m t tr n ng
cr i
ngã v t xu ng, sùi b t mép gi ng nh trâu b c m n ng. Sau 20 - 30 phút
con v t l i
ng d y i l i
sàng nh trên th
c. Nh ng trâu bò m c b nh có tri u ch ng lâm
ng là m c b nh
- Phù th ng d
th c p tính.
i da: phù th ng th
ng th y
vùng th p c a c th nh
b n chân (t kh p khu u tr xu ng), ph n y m, ng c, b ph n sinh d c.
15
- Viêm giác m c và k t m c m t: tri u ch ng này th y
h u h t trâu, bò
b nh. M t có d tr ng hay vàng, ch y liên t c, n u n ng thì m t s ng
ng u. Khi kh i b nh, m t có màng tr ng (c i nhãn) k o che kín giác m c.
- H i ch ng tiêu hoá: m t s trâu, bò b nh b a ch y n ng, phân l ng,
màu vàng, sau chuy n màu xám, có l n b t và ch t nh y. Các
t a ch y ti p
theo nh ng c n s t cách quãng. a ch y trong b nh tiên mao trùng th
d ng và con v t v n n
ng dai
c. Có kho ng 30% trâu bò b nh th hi n viêm
ru t, a ch y kéo dài sau nh ng c n s t.
- G y y u, suy nh
c:
th b nh c p tính trâu, bò g y sút nhanh, ch sau
7 - 14 ngày t khi phát b nh con v t ã g y r c, m t tr ng sâu. N u b nh kéo
dài thì con v t g y x xác, lông d ng ng
c, da khô nh n nheo, niêm m c m t
nh t nh t, lông d r ng, d n d n suy nh
c c th n ng, m t kh n ng cày
kéo và sinh s n. N u g p i u ki n b t l i nh thi u n, rét m
d ch t. Trong th c t , có kho ng 3% trâu b nh
vi c bình th
2.1.4.2. Ph
ng khi
c ch m sóc nuôi d
th
t thì trâu, bò
n v n béo kho , làm
ng t t.
ng pháp ch n oán b nh
Có nhi u ph
ng pháp ch n
oán tiên mao trùng trong phòng thí
nghi m, m c ích là phát hi n tiên mao trùng trong máu gia súc. Tùy t ng
tr
ng h p b nh, tu
ho c l a ch n m t ph
* Ph
i u ki n mà có th làm cùng lúc m t s ph
ng pháp phù h p và có
chính xác cao.
ng pháp phát hi n tiên mao trùng tr c ti p:
phát hi n tiên mao trùng tr c ti p, có th áp d ng ph
- Ph
ng pháp xem t
ng xu t hi n trong mao qu n ngo i vi. Vì
ng h p này nên l y máu vùng ngo i vi
nh lên phi n kính,
m t l p m ng. Soi d
ng pháp sau:
i (Direct smear)
Khi b nh súc s t, T. evansi th
v y, tr
ng pháp
y lamen lên gi t máu
i kính hi n vi (
phát hi n tiên mao trùng s ng.
xem t
i. Cho 1 gi t máu
gi t máu dàn theo lamen thành
phóng
i 10 x 20 và 10 x 40)
