NÚI ĐÔI (Vũ Cao)

Bình giảng: NÚI ĐÔI (Vũ Cao)
Bài thơ là nỗi xúc động chân thực của tác giả về một câu chuyện có thật ở vùng Xuân Dục
trong kháng chiến chống Pháp. Giọng thơ tự sự đậm đà phong vị dân gian làm đẹp thêm mối tình
kháng chiến, đồng thời tạo xúc động trước sự hy sinh của người con gái anh dũng.
Mối tình nên thơ gắn với hoài niệm về thời đẹp nhất của tuổi thanh xuân:
Bảy năm về trước em mười bảy
Anh mới đôi mươi trẻ nhất làng
Tác giả dẫn dắt vào không gian trong veo hương đồng nội, với những địa danh thân thương
gắn kết đôi bạn trẻ: Xuân Dục, Đoài Đông, Núi Đôi…giản dị và tự nhiên tạo thành thương nhớ.
Tình người, tình đất, tình quê lồng vào nhau:
Em vẫn đùa anh sao khéo thế
Núi chồng núi vợ đứng song đôi
Câu chuyện tình hết sức riêng tư, chân thật đã được gắn vào với hoàn cảnh quê hương
ngày giặc chiếm đã đan cài vào đó bao tâm trạng uất nghẹn căm hờn và lo lắng bồn chồn của
người dân núi Đôi. Cảm xúc này từng được diễn tả trong bài Đất Nước (1955) của Nguyễn Đình
Thi:
Những đêm dài hành quân nung nấu
Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu
Từ tâm trạng chàng trai trong bài thơ, ta thêm hiểu vẻ đẹp tâm hồn anh bộ đội trong kháng
chiến chống Pháp luôn thắm đượm ân tình với quê hương, người thân. Tâm hồn người chiến sĩ
luôn tồn tại một không gian hoài niệm, nhung nhớ đến cháy lòng – khơi lên tình cảm yêu thương và
căm hờn trong lòng chiến sĩ, làm rõ vẻ đẹp giàu chất nhân văn. Lời dẫn chuyện của Vũ Cao tái
hiện nguyên vẹn không khí những ngày kháng chiến, đánh thức bao cảm xúc của một thời bi hùng
mà cũng ắp tràn thương nhớ của bao người. Sự hiện diện thường trực của hình tượng núi Đôi
xuyên suốt những ngày chiến đấu là cách cắt nghĩa trọn vẹn ân tình với quê hương và thổi bùng
ngọn lửa tình yêu mãnh liệt với cô gái Xuân Dục. Bao tâm trạng được diễn tả: khắc khoải ngóng
đợi, “trăm nghìn căm uất”, náo nức ngày trở lại. Tự thân những lời thơ đã làm đẹp thêm bao nhiêu
bóng hình người yêu trong tâm tưởng người chiến sĩ:
Núi Đôi bốt dựng kề ba xóm
Em vẫn đi về những bến sông?
Chính vì vậy mà nỗi đau xót sẽ làm người đọc càng day dứt, như một sự tích tụ để vỡ oà

trước sự mất mát. Hơn bao giờ hết, người đọc nhận ra tội ác của kẻ thù một cách cụ thể đến từng
số phận: bắt đầu từ sự xuất hiện của chúng là một dự cảm mơ hồ, tiếc nuối:
Mới ngỏ lời thôi đành lỗi hẹn
Đâu ngờ từ đó mất tin nhau
để rồi trở thành sự ngóng đợi thắc thỏm: sương trắng người đi lại nhớ người. Mong đợi cháy
bỏng đến khi thành hiện thực thì lại phải đối mặt với nỗi đau lớn nhất “giặc giết em rồi, dưới gốc
thông”. Nỗi đau vụt đến quặn xé đã được diễn tả xúc động:
A nh ngước nhìn lên hai dốc núi
Hàng thông, bờ cỏ, con đường quen
Nắng lụi bỗng dưng mờ bóng khói
Núi vẫn đôi mà anh mất em!
Hình ảnh kỷ niệm yêu thương đã vụt biến thành chứng tích đau thương, nỗi đau rất thật ấy
không của riêng ai bởi không chỉ là sự mất mát của anh mà là của cả quê hương, bởi “em sống
trung thành, chết thủy chung”. Đó không hề là cảm giác bi lụy mà mang tính chất bi kịch, giúp
người đọc ý thức được giá trị của chiến thắng. Nỗi đau càng lớn hơn khi được kể lại, nhưng sự vô
tình ấy lại làm ta nhận rõ về người liệt sĩ - người yêu của anh chiến sĩ:
Mấy năm cô ấy vào du kích
Không hiểu vì sao chẳng lấy chồng?
Mỗi lời kể như dao cứa vào tim, nhưng lạ thay lại làm ta thêm yêu mến, trân trọng người con
gái sắt son anh dũng. Nỗi đau riêng hoà vào nỗi đau chung, ta hiểu thêm hơn về bản chất của tình
yêu trong kháng chiến, với những con người bình thường mà cao cả đã vượt lên tình riêng, sẵn
sàng cống hiến tất cả cho quê hương. Hình tượng người con gái Núi Đôi còn để lại suy ngẫm sâu
sắc về sự hy sinh. Đó không phải là mất mát bình thường mà có khả năng biến đau thương thành
sức mạnh. Bóng hình người con gái hoà vào bóng hình quê hương, thúc giục tâm tư của người
còn sống, thành ý chi và quyết tâm vượt lên bất hạnh, hồi sinh sự sống. Với ý nghĩa đó, cô gái núi
Đôi đã thành biểu tượng bất tử:
Cha mẹ dìu nhau về nhận đất
Tóc bạc thương từ mỗi gốc cau
Nứa gianh nửa mái lều che tạm
Sương nắng khuây dần chuyện xót đau

Tình yêu bị kẻ thù hủy hoại nhưng không hề suy xuyển, mà hoà thành tình yêu lớn lao với
quê hương, xóm làng, cha mẹ…Quê hương hồi sinh, đau xót nguôi ngoai nhưng không đem đến
với con người sự quên lãng mà đã nhân lên thành tình cảm cách mạng, thành lời thề thiêng liêng
trước Núi Đôi:
Nhưng núi còn kia, anh vẫn nhớ
Oán thù còn đó, anh còn đây
Và: Nhớ nhau anh gọi: em, đồng chí
Một tấm lòng trong vạn tấm lòng
Nhân vật trữ tình trong bài thơ đã hoá thân vào “vạn tấm lòng”, tình cảm nâng tầm thành tình
cảm cách mạng. Tác giả không hề mô tả nước mắt trước bi kịch mà hình dung ra cuộc chiến đấu
của người chiến sĩ lấp lánh ánh sáng bất tử của người con gái núi Đôi – sao trên mũ là sao sáng
dẫn đường, em là hoa trên đỉnh núi thơm mãi bốn mùa. Làn hương ấy, vẻ đẹp ấy còn kết đọng mãi
trong lòng người, nhắc mãi vẻ đẹp kết tinh từ những ngày chống thực dân Pháp hào hùng để làm
nên sức mạnh chiến đấu chống đế quốc Mỹ, hướng về tương lai toàn thắng của quê hương./.