Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của các mô hình canh tác lúa nước SRI và FDP tại huyện Văn Chấn tỉnh Yên Bái (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
-----------***-------------

NGUYỄN VĂN ĐẠT
“§¸nh gi¸ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT
TRIỂN CỦA CÁC MÔ HÌNH CANH TÁC LÚA NƯỚC SRI VÀ
FDP t¹i HUYÖn v¨n chÊn - tØnh Yªn B¸i”

LUẬN VĂN
THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Thái Nguyên - Năm 2014


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
-----------***-------------

NGUYỄN VĂN ĐẠT

“§¸nh gi¸ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT
TRIỂN CỦA CÁC MÔ HÌNH CANH TÁC LÚA NƯỚC
SRI VÀ FDP t¹i HUYÖn v¨n chÊn - tØnh Yªn B¸i”

Chuyên ngành

: Phát triển nông thôn

Mã số ngành

: 60.62.01.16

LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐÀO THANH VÂN
CHỮ KÝ PHÒNG QLĐTSĐH

CHỮ KÝ KHOA CHUYÊN MÔN

Thái Nguyên - Năm 2014

CHỮ KÝ GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện.
Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực và chưa được
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả


ii

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám Hiệu trường Đại Học Nông Lâm
Thái Nguyên, Phòng Quản lý đào tạo Sau Đại Học, các thầy cô giáo thuộc
khoa Khuyến Nông và Phát triển nông thôn đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong

suốt quá trình học tập.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới Phó Giáo Sư –
Tiến Sỹ Đào Thanh Vân, người Thầy tâm huyết đã tận tình hướng dẫn, động
viên, dành nhiều thời gian định hướng và chỉ bảo tôi trong quá trình thực hiện
Luận văn.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ủy ban nhân dân huyện Văn
Chấn, Phòng Nông nghiệp, Trạm Khuyến nông, Trạm Bảo vệ thực vật, Chi
cục thống kê huyện Văn Chấn, Ủy ban nhân dân xã Thanh Lương, Ủy ban
nhân dân xã Sơn A, Ủy ban nhân dân xã Nậm Lành, Ủy ban nhân dân xã
Đồng Khê đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi tiến hành nghiên cứu.
Cuối cùng, tôi xin gửi tấm lòng ân tình tới Gia đình của tôi, Gia đình đã
thực sự là nguồn động viên lớn lao và truyền nhiệt huyết để tôi hoàn thành
Luận văn.
Tác giả

Nguyễn Văn Đạt


iii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................. 1
2. Mục tiêu ..................................................................................................... 2
3. Yêu cầu ...................................................................................................... 3
4. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................... 3
Chương 1 ........................................................................................................... 4
TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................................. 4
1.1. Hệ thống canh tác lúa nước SRI ............................................................. 4

1.2. Hệ thống canh tác lúa nước FDP ............................................................ 6
1.3. Tình hình nghiên cứu và ứng dụng phân viên nén dúi sâu (FDP) trên
thế giới và trong nước. ................................................................................. 10
1.4. Tình hình nghiên cứu và ứng dụng hệ thống thâm canh lúa cải tiến
(SRI) trên thế giới ...................................................................................... 13
1.4.1. Những nghiên cứu SRI ở Ấn Độ ..............................................................14
1.4.2. Tình hình nghiên cứu ở Trung Quốc........................................................15
1.4.3. Tình hình nghiên cứu ở Thái Lan .............................................................17
1.5. Tình hình nghiên cứu và ứng dụng hệ thống thâm canh lúa cải tiến
(SRI) ở Việt Nam ......................................................................................... 18
Chương 2 ......................................................................................................... 26
NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................... 26
2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 26
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................26


iv

2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................26
2.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................ 26
2.3. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 26
2.3.1. Phương pháp thu thập số liệu....................................................................26
2.3.2. Phương pháp so sánh. ................................................................................29
2.3.3. Phương pháp tham khảo ý kiến chuyên gia. ...........................................29
2.3.4. Phương pháp xử lý số liệu, tính toán, đánh giá hiệu quả kinh tế...........29
2.3.5. Phương pháp đánh giá ...............................................................................31
Chương 3 ......................................................................................................... 32
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .............................................. 32
3.1. Kết quả nghiên cứu về điều kiện tự nhiên – kinh tế xã hội .................. 32
3.1.1. Điều kiện tự nhiên......................................................................................32

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội. .........................................................................36
3.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên......................................................40
3.1.4. Tình hình phát triển ngành nông nghiệp của huyện Văn Chấn trong 3
năm qua. ....................................................................................................... 41
3.1.4.1. Tình hình kinh tế chung .........................................................................41
Bảng 3.1: Tình hình sản xuất nông lâm nghiệp huyện Văn Chấn ...................41
3.1.4.2. Tình hình sản xuất một số cây trồng chính trên địa bàn .....................43
Bảng 3.2: Diện tích sản xuất của một số cây trồng chính trên địa bàn huyện
Văn Chấn, tỉnh Yên Bái .......................................................................................44
Bảng 3.3. Năng suất của một số cây trồng chính trên địa bàn huyện Văn
Chấn, tỉnh Yên Bái ...............................................................................................46


v

3.1.4.3. Tình hình phát triển ngành chăn nuôi ...................................................47
Bảng 3.4. Tình hình phát triển ngành chăn nuôi tại huyện Văn Chấn, tỉnh Yên
Bái ..........................................................................................................................48
3.1.4.4. Tình hình phát triển ngành lâm nghiệp .................................................48
Bảng 3.5. Tình hình phát triển rừng tại huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái.........49
3.2. Hiện trạng các mô hình canh tác lúa nước SRI và FDP tại huyện Văn
Chấn - tỉnh Yên Bái. .................................................................................... 49
3.2.1. Hệ thống canh tác lúa cải tiến SRI ..........................................................49
Bảng 3.6: Hiện trạng của mô hình canh tác lúa nước SRI tại Văn Chấn ........51
3.2.2. Hệ thống canh tác lúa FDP .......................................................................52
Bảng 3.7: Hiện trạng của mô hình canh tác lúa FDP tại Văn Chấn ................53
3.2.3. Hiệu quả kinh tế của mô hình canh tác lúa nước SRI và FDP tại huyện
Văn Chấn...............................................................................................................53
Bảng 3.8: So sánh kết quả sản xuất của các mô hình........................................54
Bảng 3.9 Mức độ đầu tư và hiệu quả sử dụng vốn của các mô hình ...............55

Bảng 3.10: Hiệu quả lao động của các mô hình ................................................57
3.2.4. Ảnh hưởng của các mô hình canh tác đến tính chất đất .........................58
Bảng 3.11: Ảnh hưởng của các kỹ thuật canh tác đến tính chất đất .............59
3.2.5. Ảnh hưởng của các mô hình canh tác đến khả năng bảo vệ
môi trường .........................................................................................................60
Bảng 3.12: Khả năng bảo vệ môi trường của 3 hệ thống canh tác ..................61
3.3. Nguyên nhân kìm hãm/phát triển của các mô hình canh tác lúa nước SRI
và FDP tại huyện Văn Chấn. ...............................................................................63
3.3.1. Đánh giá những thuận lợi và khó khăn của 2 mô hình SRI và FDP .....63


vi
Bảng 3.13: Bảng đánh giá tính bền vững, hạn chế và lợi thế của 2 hệ thống
canh tác lúa nước SRI và FDP ............................................................................64
3.3.2. Kết quả phân tích SWOT................................................................... 68
3.3.2.1. Kết quả phân tích SWOT cho mô hình SRI.........................................69
3.3.2.2. Kết quả phân tích SWOT cho mô hình FDP .......................................70
3.3.2.3. Ma trận SWOT cho 2 mô hình canh tác lúa SRI và FDP ...................71
3.4. Giải pháp phát triển và mở rộng các mô hình canh tác lúa theo SRI và
FDP .............................................................................................................. 71
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................... 74
1. Kết luận .................................................................................................... 74
2. Kiến nghị.................................................................................................. 75
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 77


vii

Danh mục các từ viết tắt

ANLT

An ninh lương thực

BĐKH

Biến đổi khí hậu

BVTV

Bảo vệ thực vật

FAO

Food and Agriculture Organization of the United Nations - Tổ
chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hiệp quốc

FDP

Rice cultivation model used fertilizer tablets shoved deep - Mô
hình thâm canh cây lúa sử dụng phân viên nén dúi sâu

IDE

International Development Enterprises - Tổ chức Phát triển
Quốc tế

IFDC

International Fertilizer Development Center - Trung tâm Phát

triển phân bón Quốc tế

MCC

Multiple Cropping Center - Trung tâm Nhiều Cắt xén

NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
NXB

Nhà xuất bản

SRI

System of Rice Intensification (Hệ thống thâm canh lúa cải tiến)

TTNT

Thị trấn nông trường

UBND

Ủy ban nhân dân

WWF

World Wide Fund For Nature - Quỹ Quốc tế Bảo vệ thiên nhiên

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Yên Bái là một tỉnh miền núi phía Bắc, đất đai của Yên Bái đa dạng về
chủng loại, đất nông nghiệp chiếm gần 80% tổng diện tích đất tự nhiên, nhưng
phần lớn là diện tích đất dốc, tuy có diện tích tương đối lớn nhưng địa hình phức
tạp, chủ yếu là đồi núi.
SRI là phương pháp canh tác lúa sinh thái và hiệu quả, tăng năng suất nhưng
lại giảm chi phí đầu vào như giống, phân bón, thuốc trừ sâu và nước tưới. Những
nguyên tắc, kỹ thuật cơ bản của phương pháp này bao gồm: cấy mạ non, cấy một
dảnh, cấy thưa, quản lý nước, làm cỏ sục bùn và bón phân hữu cơ. Hệ thống SRI
được Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn công nhận là tiến bộ kỹ thuật.
Chương trình SRI là một chương trình phù hợp để ứng phó với biến đổi khí hậu
trong sản xuất lúa, do Cục BVTV và tổ chức OXFAM Hoa Kỳ hỗ trợ về kỹ
thuật và kinh phí, đã được mở rộng ứng dụng trên nhiều tỉnh thành trong cả
nước, trong đó có tỉnh Yên Bái.
Mô hình canh tác lúa nước FDP là mô hình thâm canh cây lúa sử dụng phân
viên nén dúi sâu, đây là một cách làm phù hợp, vừa tiết kiệm đầu vào, tăng được
năng suất, dễ làm, dễ nhớ. Áp dụng phương pháp phân nén dúi sâu còn giảm
thiểu tác động tiêu cực đến môi trường đất và nước bởi dùng phân nén dúi sâu sẽ
tiết kiệm được 80% lượng phân bón hóa học, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ cũng
như hạn chế được 35% lượng phân urê và chất hóa học khác thâm nhập vào
nguồn nước. Việc sản xuất sản phẩm phân viên nén dúi sâu đơn giản, các địa
phương có thể tự sản xuất ra sản phẩm chất lượng. Đây cũng là một giải pháp
khả thi cho việc thực hiện chiến lược tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo, bảo vệ
môi trường của chính quyền địa phương.
Biến đổi khí hậu là một trong những thách thức lớn nhất đối với nhân

loại trong thế kỷ 21. Biến đổi khí hậu đã, đang và sẽ tác động nghiêm trọng


2
đến sản xuất, đời sống và môi trường trên phạm vi toàn thế giới. Nhiệt độ
tăng, mực nước biển dâng gây ngập lụt, gây nhiễm mặn nguồn nước, ảnh
hưởng đến nông nghiệp, gây rủi ro lớn đối với công nghiệp và các hệ thống
kinh tế - xã hội trong tương lai.
Vấn đề đặt ra là làm thế nào để phát triển nông nghiệp tại khu vực miền
núi phía Bắc để đem lại hiệu quả kinh tế cao, giảm khí phát thải, đảm bảo an
ninh lương thực, ổn định xã hội và phát triển nông thôn bền vững?
Thời gian qua tại nhiều địa phương trong cả nước, trong đó có tỉnh Yên
Bái đã và đang tiến hành xây dựng 2 mô hình canh tác lúa nước SRI và FDP
và đã thu được kết quả ban đầu về kinh tế và bảo vệ môi trường. Để đánh giá
một cách khách quan tính hiệu quả và khả năng mở rộng mô hình canh tác lúa
nước SRI và FDP cần thiết phải tiến hành đề tài “Đánh giá các yếu tố ảnh
hưởng đến sự phát triển của các mô hình canh tác lúa nước SRI và FDP
tại huyện Văn Chấn - tỉnh Yên Bái”
2. Mục tiêu
2.1. Mục tiêu tổng quát
Xác định hiệu quả kinh tế và khả năng bảo vệ môi trường của 2 mô
hình canh tác lúa nước SRI và FDP nhằm xây dựng, phát triển các mô hình
canh tác bền vững, mang lại hiệu quả kinh tế, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Góp phần nâng cao đời sống người dân và bảo vệ môi trường sinh thái tại
huyện Văn Chấn - tỉnh Yên Bái.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Xác định hiện trạng và hiệu quả của các mô hình canh tác lúa nước theo
SRI và FDP tại huyện Văn Chấn – tỉnh Yên Bái.
- Xác định nguyên nhân thúc đẩy/cản trở các mô hình canh tác lúa nước
theo SRI và FDP tại huyện Văn Chấn – tỉnh Yên Bái.

- Đề xuất các giải pháp phát triển các mô hình canh tác lúa nước SRI
và FDP nhằm đảm bảo an ninh lương thực và bảo vệ môi trường


3

3. Yêu cầu
Phân tích các nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế, môi trường
và xã hội đối với các mô hình canh tác lúa nước SRI và FDP. Khuyến cáo khả
năng nhân rộng trong sản xuất đối với các mô hình có hiệu quả góp phần nâng
cao đời sống người dân và bảo vệ môi trường sinh thái.
4. Câu hỏi nghiên cứu
- Có bao nhiều mô hình canh tác lúa nước SRI và FDP ở huyện Văn
Chấn? đối tượng áp dụng? Các cải tiến hoặc kiến thức bản địa đã được
lồng ghép/áp dụng tại các mô hình?
- Ý kiến đánh giá của người dân về Ưu nhược điểm của mô hình canh
tác lúa nước SRI và FDP? Tại sao người nông dân lại áp dụng hoặc từ
chối các kỹ thuật này?
- Hiệu quả kinh tế, tác động môi trường của 2 mô hình canh tác lúa nước
SRI và FDP theo ý kiến của người dân ở vùng nghiên cứu như thế nào? Canh
tác lúa nước SRI và FDP đã góp phần giúp người dân ứng phó với các bất
thuận của khí hậu như thế nào?
- Làm thế nào để dung hòa/cân đối về mặt giá trị khi phát triển các mô
hình canh tác lúa nước SRI và FDP trong việc đảm bảo an ninh lương thực
(có hiệu quả kinh tế, hiệu quả sản xuất… ) và bảo vệ môi trường (giữ cacbon,
giảm phát thải khí…) tại địa bàn và các vùng lân cận?
- Các chính sách và kỹ thuật khuyến cáo để thực hiện các mô hình có
hiệu quả, khả năng bảo vệ môi trường, ứng phó với BĐKH ?

Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full