Nghiên cứu giải pháp cải thiện hoạt động khuyến nông trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
----------------

BÙI NGỌC TOÀN

NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP CẢI THIỆN
HOẠT ĐỘNG KHUYẾN NÔNG TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN PHÚ LƯƠNG - TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Thái Nguyên - 2014


i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
----------------

BÙI NGỌC TOÀN

NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP CẢI THIỆN
HOẠT ĐỘNG KHUYẾN NÔNG TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN PHÚ LƯƠNG - TỈNH THÁI NGUYÊN
Ngành đào tạo: Thạc sỹ Phát triển nông thôn
Mã ngành: 60 62 01 16

LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Trọng Bình

Thái Nguyên - 2014


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan:
Công trình nghiên cứu này là của riêng tôi.
Các số liệu được thể hiện trong luận văn là trung thực, chưa từng được ai
công bố trên bất kỳ công trình nào khác.
Thái Nguyên, ngày 30 tháng 10 năm 2014
Tác giả

Bùi Ngọc Toàn


iii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian nghiên cứu và hoàn thiện luận văn tôi đã nhận được sự giúp đỡ
nhiệt tình của các cơ quan, đơn vị và các cá nhân. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc
tới các cơ quan, đơn vị, cá nhân đã giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện nghiên cứu.
Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn tới Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm Thái
Nguyên, lãnh đạo, giảng viên, nhân viên phòng Đào tạo, Khoa Sau đại học –
Trường Đại học Nông Lâm đã trang bị cho tôi những kiến thức chuyên môn để có
thể hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân thành cảm ơn TS. Vũ Trọng Bình người đã trực tiếp theo sát
hướng dẫn khoa học cho tôi trong qua trình thực hiện nghiên cứu và hoàn thiện luận

văn này.
Nghiên cứu này được sự hỗ trợ, chia sẻ thông tin rất lớn từ chính quyền địa
phương và các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân trên địa bàn huyện Phú Lương. Tôi
xin trân trong cảm ơn:
- UBND huyện Phú Lương, UBND các xã Yên Ninh, Động Đạt, Sơn Cẩm;
- Phòng Nông nghiệp và PTNT, Trạm Khuyến nông huyện, các lãnh đạo,
công chức, viên chức, cán bộ của hai đơn vị;
- 90 hộ dân tại 03 xã đã chia sẻ thông tin, ý kiến của họ.
Xin cảm ơn các tổ chức, các nhân đã đóng góp, hỗ trợ tôi nhưng chưa được
nêu tên ở đây.
Trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 30 tháng 10 năm 2014
Tác giả

Bùi Ngọc Toàn


iv

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU..................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của nghiên cứu.............................................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 3
3. Ý nghĩa của nghiên cứu ....................................................................................... 3
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU........................................................................ 4
1.1. Cơ sở lý thuyết về hoạt động khuyến nông ....................................................... 4
1.1.1. Khái niệm khuyến nông và hoạt động khuyến nông ...................................... 4
1.1.2. Mục tiêu của khuyến nông............................................................................. 7
1.1.3. Nội dung, nguyên tắc cơ bản của khuyến nông.............................................. 7

1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động khuyến nông.................................... 11
1.2. Cơ sở thực tiễn của nghiên cứu....................................................................... 13
1.2.1. Kinh nghiệm một số nước trên thế giới về hoạt động khuyến nông............. 13
1.2.2. Tổng quan hệ thống khuyến nông và chính sách khuyến nông tại Việt Nam..........18
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............ 24
2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................... 24
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 24
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 24
2.2. Nội dung nghiên cứu ...................................................................................... 24
2.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 25
2.3.1. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hoạt động khuyến nông ..................................... 25
2.3.2. Tiếp cận nghiên cứu..................................................................................... 26
2.3.3. Phương pháp thu thập thông tin ................................................................... 28
2.3.4. Hạn chế của nghiên cứu............................................................................... 30
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................... 31
3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu.......................................................................... 31
3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................................. 31
3.1.2. Điều kiện tự nhiên ....................................................................................... 31
3.1.3. Đặc điểm kinh tế - xã hội............................................................................. 33
3.2. Hiện trạng, tổ chức hoạt động khuyến nông ................................................... 39
3.3. Nội dung và xác định nội dung hoạt động khuyến nông ................................. 42
3.3.1. Nôi dung hoạt động khuyến nông trên địa bàn huyện.................................. 42
3.3.2. Phương pháp xác định nội dung khuyến nông. ............................................ 43
3.4. Lựa chọn đối tượng hưởng lợi từ dịch vụ khuyến nông .................................. 45
3.4.1. Đối tượng hưởng lợi của các hoạt động khuyến nông.................................. 45


v

3.4.2. Cách thức xác định người hưởng lợi............................................................ 45

3.5. Phương pháp khuyến nông của hệ thống khuyến nông nhà nước và ngoài
nhà nước..................................................................................................... 48
3.5.1. Thời điểm tổ chức hoạt động khuyến nông.................................................. 48
3.5.2. Địa điểm tổ chức hoạt động khuyến nông.................................................... 49
3.5.3. Tài liệu phục vụ hoạt động khuyến nông ..................................................... 49
3.5.4. Hình thức chuyển tải nội dung của hoạt động khuyến nông ........................ 50
3.5.5. Sự phù hợp của nội dung khuyến nông........................................................ 52
3.5.6. Năng lực của giảng viên khuyến nông ......................................................... 54
3.6. Hỗ trợ trong các hoạt động khuyến nông........................................................ 56
3.6.1. Hình thức hỗ trợ........................................................................................... 56
3.6.2. Mức độ hỗ trợ .............................................................................................. 58
3.7. Hiệu quả và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của hoạt động khuyến nông...... 59
3.7.1. Hiệu quả của hoạt động khuyến nông đối với hộ gia đình ........................... 59
3.7.2. HQHĐ khuyến nông đối với cộng đồng ...................................................... 78
3.8. Bài học kinh nghiệm nhằm cải thiện hoạt động khuyên nông trên địa bàn
huyện Phú Lương ....................................................................................... 83
3.8.1. Xác định nội dung khuyến nông .................................................................. 83
3.8.2. Lựa chọn đối tượng tham gia hoạt động khuyến nông ................................. 84
3.8.3. Phương pháp khuyến nông .......................................................................... 85
3.8.4. Phương pháp hỗ trợ, trợ cấp tham gia hoạt động khuyến nông .................... 87
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................. 89
1. Kết luận ............................................................................................................. 89
1.1. Hệ thống tổ chức thực hiện hoạt động khuyến nông....................................... 89
1.2. Hiệu quả và yếu tố ảnh hưởng đến HQHĐ khuyến nông................................ 90
2. Kiến nghị ........................................................................................................... 90
2.1. Kiến nghị về chính sách.................................................................................. 90
2.2. Kiến nghị các giải pháp thực hành cho hoạt động khuyến nông ..................... 91
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 94

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CT

Chương trình

DA

Dự án

DTTS

Dân tộc thiểu số

HQ

Hiệu quả

HQHĐ

Hiệu quả hoạt động

KHCN

Khoa học công nghệ

KHKT

Khoa học kỹ thuật

MHTD

Mô hình trình diễn

PTNT

Phát triển nông thôn

TBKT

Tiến bộ kỹ thuật

UBND

Ủy ban nhân dân


vii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Trang
Bảng 2.1. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả của hoạt động khuyến nông.......................26
Bảng 3.1. Tăng trưởng giá trị sản xuất qua các năm ..................................................34
Bảng 3.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế qua các năm ...................................................34
Bảng 3.3. Tăng trưởng ngành nông nghiệp ................................................................35
Bảng 3.4: Số hoạt động khuyến nông bình quân phân theo nhóm hộ (giai đoạn
2011-2013) ......................................................................................................46
Bảng 3.5: Cách xác định đối tượng hưởng lợi và mức độ tiếp cận hỗ trợ của các nhóm.... 47

Bảng 3.6: Địa điểm tổ chức hoạt động khuyến nông và đánh giá sự phù hợp ............49
Bảng 3.7: Lý thuyết và thực hành trong hoạt động khuyến nông ...............................51
Bảng 3.8: Đánh giá của người hưởng lợi về thời gian hoạt động khuyến nông..........52
Bảng 3.9: Đánh giá về nội dung khuyến nông của người tham gia ............................53
Bảng 3.10: Bảng đánh giá chất lượng giảng viên của người hưởng lợi......................54
Bảng 3.11: Tương tác giữa giảng viên và học viên trong hoạt động khuyến nông.....55
Bảng 3.12: Hình thức hỗ trợ khi tham gia hoạt động khuyến nông ............................57
Bảng 3.13: Tỷ lệ áp dụng sau khi tham gia hoạt động khuyến nông ..........................60
Bảng 3.14: Nguyên nhân hộ áp dụng .........................................................................62
Bảng 3.15: Nguyên nhân hộ không áp dụng hay chỉ áp dụng một phần.....................64
Bảng 3.16:Tác động của hoạt động khuyến nông lên năng suất cây trồng, vật nuôi
theo các nhóm .................................................................................................65
Bảng 3.17: Tác động của hoạt động khuyến nông lên quy mô sản xuất chia theo
các nhóm .........................................................................................................68
Bảng 3.18: Tác động của hoạt động khuyến nông lên chi phí sản xuất ......................72
Bảng 3.19: Tỷ lệ hộ có năng suất tăng khi chi phí tăng/giảm.....................................73
Bảng 3.20: Tác động của hoạt động khuyến nông lên lợi nhuận................................74
Bảng 3.21: Tác động của hoạt động khuyến nông lên chất lượng, tiêu thụ sản
phẩm, giảm rủi ro, môi trường và tiếp cận vốn................................................75
Bảng 3.22: Sự lan toả có tính chủ động của hoạt động khuyến nông .........................79
Bảng 3.23: Các điều kiện cần để người dân sẵn sàng áp dụng TBKT vào sản xuất ...79


viii

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
Trang
Sơ đồ 2.1: Khung logic của nghiên cứu .....................................................................28
Hình 3.1: Sơ đồ cơ cấu tổ chức của trạm Khuyến nông huyện...................................39

1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của nghiên cứu
Hệ thống khuyến nông Nhà nước của Việt Nam chính thức được thành lập
theo Quyết định 13/CP ngày 02/03/1993 của Thủ tướng Chính phủ. Qua hơn 20
năm xây dựng và phát triển, khuyến nông đã và đang khẳng định vị thế quan trọng
của mình trong chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn ở nước ta. Khuyến
nông là một quá trình, một hệ thống các hoạt động nhằm truyền bá kiến thức và
huấn luyện tay nghề cho nông dân, đưa đến cho họ những hiểu biết để họ có khả
năng tự giải quyết những vấn đề gặp phải nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, nâng
cao thu nhập, cải thiện mức sống, nâng cao dân trí trong cộng đồng nông thôn.
Trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên nói riêng và các tỉnh trung du miền núi phía
Bắc nói chung khuyến nông được coi là một trong những công cụ trọng tâm để cải
thiện hiệu quả sản xuất nông nghiệp, chuyển đổi cơ cấu sản xuất, sinh kế, nâng cao
giá trị gia tăng của sản xuất nông nghiệp, chuyển giao công nghệ, và xóa đói giảm
nghèo ở khu vực miền núi. Nhiều CT, DA trong đó khuyến nông là nội dung quan
trọng đã được triển khai nhằm hỗ trợ phát triển kinh tế cho người dân, đặc biệt là
đồng bào DTTS và người nghèo như CT 135, 30A,... Chính phủ cũng ban hành các
chính sách ưu đãi cho khuyến nông cho ĐBDTTS, đồng bào vùng khó khăn và đặc
biệt khó khăn như hỗ trợ 100% chi phí hoạt động khuyến nông, chính sách ưu đãi
tín dụng tạo điều kiện cho người dân triển khai áp dụng TBKT, phát triển sản xuất.
Tuy nhiên, hoạt động khuyến nông vẫn chưa đáp ứng nhu cầu của khu vực
miền núi do hệ thống khuyến nông còn có những hạn chế về mặt tổ chức, phương
pháp, nhân sự và tài chính. Cách tiếp cận từ trên xuống vẫn phổ biến trong triển
khai hoạt động khuyến nông, mặc dù gần đây, cách tiếp cận có sự tham gia và dựa
vào cộng đồng đã được đưa vào áp dụng, trong quản lý nhà nước về khuyến nông
còn có sự phân tán dẫn đến có sự chồng chéo, trùng hợp hoạt động địa bàn,…. Tổ
chức bộ máy, chính sách khuyến nông ở địa phương do tỉnh quy định nên tổ chức
bộ máy, quy mô, HQHĐ khuyến nông phụ thuộc nhiều vào ý chí chính trị, điều kiện

kinh tế của mỗi địa phương. Tỉnh phải xin trợ cấp ngân sách trung ương nên năng
lực tài chính cho hoạt động khuyến nông rất hạn chế. Thiếu sự quản lý chặt chẽ dẫn
đến các hoạt động khuyến nông còn yếu kém ở cấp địa phương.


2
Phương pháp khuyến nông vẫn chưa thích hợp trong một số trường hợp. Nội
dung khuyến nông chủ yếu nhấn mạnh vào chuyển giao công nghệ và thiếu hoạt
động ở các khía cạnh phi kỹ thuật khác cũng rất cần thiết cho tính thích ứng và bền
vững của hoạt động chuyển giao TBKT. Thường là một kỹ thuật mới về một cây
trồng hay vật nuôi duy nhất được cung cấp thay vì lựa chọn thay thế khác nhau cho
cả hệ thống sản xuất. Nhiều MHTD không thu hút được nông dân làm theo vì thiếu
hỗ trợ toàn diện và sự phù hợp với các hệ thống và thói quen canh tác của địa
phương. Hơn nữa, nhiều MHTD không theo nhu cầu thị trường và không phù hợp
với năng lực tài chính của người nông dân. MHTD bỏ qua kiến thức bản địa thường
không thành công trong rất nhiều trường hợp chỉ ra rằng các MH, cải tiến mà tạo ra
thu nhập và đảm bảo an ninh lương thực thường được đông đảo người nông dân
chấp nhận, trong khi những đổi mới hài hòa cả hai CT của chính phủ và nhu cầu của
người nông dân được áp dụng nhanh chóng và bền vững. Điều này cho thấy tính
hiệu quả của hoạt động khuyến nông có thể được cải thiện bằng cách cân bằng giữa
nhu cầu của đối tượng sử dụng và định hướng của Nhà nước.
Ngoài những hạn chế trong phương pháp khuyến nông, năng lực cán bộ
khuyến nông vẫn là một vấn đề lớn. Năng lực cán bộ, một mặt không đáp ứng được
yêu cầu của khách hàng, mặt khác họ lại phải đối mặt với nhiều khó khăn như thiếu
các cơ sở đào tạo, tập huấn, tài chính và kinh nghiệm. Họ có thu nhập thấp và phải
đương đầu với các vấn đề kinh tế khác. Năng lực cán bộ khuyến nông hạn chế cũng
là yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của hoạt động khuyến nông.
Trên đây là khái quát về dịch vụ khuyến nông tại Việt Nam nói chung bao
gồm cả vùng Trung du miến núi phía Bác, trong đó có tỉnh Thái Nguyên.
Hoạt động khuyến nông trên địa bàn huyện Phú Lương cũng năm trong hoàn

cảnh và có những đặc điểm tương tự như trên. Chính vì vậy cải thiện và nâng cao
hiệu quả của hoạt động khuyến nông là vấn đề rất quan trọng. Tuy nhiên chưa có
đánh giá nào đầy đủ về hoạt động khuyến nông hay các yếu tổ nào tác động đến
hoạt động khuyến nông. Chính vì vậy để đánh giá một cách đầy đủ và đưa gia giải
pháp cho hoạt động khuyến nông tôi đã thực hiện nghiên cứu sau: “Nghiên cứu
giải pháp cải thiện hoạt động khuyến nông trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh
Thái Nguyên”.


3
2. Mục tiêu nghiên cứu
* Mục tiêu chung
Đưa ra các khuyến nghị các giải pháp và thực hành nhằm nâng cao hiệu quả
dịch vụ khuyến nông, tạo điều kiện phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho người
dân trên địa bàn huyện Phú Lương.
* Mục tiêu cụ thể
- Đánh giá hiệu quả của hoạt động khuyến nông và xác định yếu tố ảnh
hưởng đến hiệu quả của hoạt động khuyến nông.
- Tổng kết bài học kinh nghiệm về hoạt động khuyến nông.
- Khuyến nghị giải pháp, các hoạt động nâng cao chất lượng hoạt động
khuyến nông.
3. Ý nghĩa của nghiên cứu
* Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học
Thông qua quá trình thực hiện đề giúp tôi có điều kiện củng cố và áp dụng
những kiến thức lý thuyết vào thực tiễn đồng thời bổ xung những kiến thức còn
thiếu cho bản thân.
Khuyến nông là hoạt động đang được áp dụng rỗng rãi trên cả nước với nhiều
hình thức và đối tượng khác nhau. Là một trong những kênh chính để đưa các TBKT,
thông tin thị trường, chủ trương chính sách mới của Đảng và Nhà nước tới nông dân.
Tuy nhiên hoạt động khuyến nông chưa thực sự mang lại hiệu quả, đặc biết đối với

người dân trên địa bàn huyện. Vì vậy nghiên cứu của tôi sẽ là cơ sở cho những nghiên
cứu sau với quy mô lớn hơn từ đó có thể đưa ra những khuyến nghị chính sách.
* Ý nghĩa thực tiễn
Sau khi nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu giải pháp cải thiện hoạt động khuyến
nông trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” tôi sẽ đưa ra những khuyến
nghị giải pháp, nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động khuyến nông nói chung và
hoạt động khuyến nông người dân trên địa bàn huyện nói riêng.
Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý (lãnh đạo
UBND huyện, các ban ngành có liên quan) từ đó các nhà quản lý sẽ đưa ra các
hướng chỉ đạo, lãnh đạo đúng đắn để nâng cao hiệu quả hoạt động khuyến nông trên
địa bàn huyện.


Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full