Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua bài tập hình vẽ thực tiễn lớp 10

MỞ ĐẦU
I. Đặt vấn đề
Hiện nay, nước ta đang tiến hành công cuộc đổi mới tiến tới xây dựng nhà nước xã hội
phát triển hòa nhập với khu vực và thế giới. Để đáp ứng yêu cầu đào tạo con người, nguồn nhân
lực có tri thức, năng lực hành động, có tư duy sáng tạo cho xã hội phát triển cần có sự chuyển
biến cơ bản, toàn diện, mạnh mẽ trong lĩnh vực Giáo dục và Đào tạo.
Do đó ngành Giáo dục và Đào tạo nước ta đang tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện
về mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học ở các cấp học và ngành học.
Luật Giáo dục năm 2005 với các quy định cụ thể hơn về mục tiêu, nội dung, phương pháp,
chương trình giáo dục cấp trung học phổ thông, trong đó yêu cầu “Phương pháp giáo dục phổ
thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với từng
đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng thực
hành vận kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui và hứng thứ học tập
cho học sinh”.
Như vậy, điểm cốt lõi của định hướng đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập
chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động một chiều. Mục đích đổi mới phương pháp dạy
học ở trường phổ thông là thay đổi phương pháp dạy học theo hướng dạy học tích cực nhằm
phát huy tính tích cực tự giác, chủ động sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, năng
lực hợp tác làm việc, kĩ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập
và trong thực tiễn.
Việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng dạy học tích cực là một yêu cầu cấp thiết
đòi hỏi sự nghiên cứu nghiêm túc và áp dụng tích cực của mỗi giáo viên trong nhà trường phổ
thông. Trong dạy học hóa học, việc nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực nhận
thức, bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh có thể thực hiện bằng nhiều biện pháp và phương
pháp khác nhau, trong đó việc sử dụng bài tập hình vẽ để rèn luyện cho học sinh kĩ năng làm
thực hành, phương pháp giải bài tập theo hướng dạy học tích cực là một trong những hướng
đang được quan tâm nghiên cứu và chú ý trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học.
Bài tập hình vẽ được coi là phương tiện cơ bản để dạy học và vận dụng kiến thức hóa
học để giải quyết các nhiệm vụ học tập, các vấn đề thực tiễn sản xuất có liên quan đến hóa học.
Trong dạy học hóa học, bài tập vừa là mục đích, vừa là nội dung và cũng là phương pháp dạy
học có hiệu quả cao. Bài tập hình vẽ không những cung cấp cho học sinh kiến thức, phương tiện

để rèn luyện kỹ năng, vận dụng, đào sâu kiến thức đã học mà còn có tác dụng phát huy tính tích
-1-


cực, tự lực, trí thông minh, sáng tạo của học sinh. Sự phát hiện và tìm ra đáp số, lời giải của bài
toán đã mang lại niềm vui sướng, gây hứng thú học tập trong học sinh. Như vậy, bài tập có vai
trò hết sức quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo, và việc sử dụng bài tập hình vẽ
theo hướng tích cực góp phần đáng kể trong việc hình thành phương pháp học tập tích cực,
năng lực tự học, tính sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề và khả năng học tập suốt đời của học
sinh.
Trong những năm dạy học lớp 10, chúng tôi nhận thấy việc sử dụng bài tập hình vẽ trong
giảng dạy sẽ mang lại hứng thú cho học sinh, các em rất tích cực trong việc phân tích những bài
tập hình vẽ có liên quan đến kĩ năng thực hành, điều chế chất…,từ đó các tự chiếm lĩnh nội
dung kiến thức cần thiết.
Là một giáo viên hóa học THPT, tôi nhận thấy đây là hướng nghiên cứu có ý nghĩa thực
tiễn và thiết thực góp phần tích cực vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông.
Vì vậy, tôi đã lựa chọn đề tài : “Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua bài tập hình vẽ
thực tiễn lớp 10”.
II. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài
1. Mục đích:
- Nâng cao chất lượng dạy và học môn hóa học.
- Phát huy tính tích cực, tạo hứng thú cho học sinh trong học tập đặc biệt là trong giải bài
tập và rèn luyện kĩ năng thực hành.
- Là tài liệu cần thiết cho giáo viên trên cơ sơ đó giáo viên phát triên thêm bài tập hình vẽ
nhằm phát huy tính tích cực học tập cho học sinh.
2. Nhiệm vụ:
- Nêu cơ sở lí luận về bài tập hình vẽ.
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về hoạt động nhận thức, bài tập hóa học và dạy học tích cực.
- Nghiên cứu phương pháp sử dụng bài tập hình vẽ theo hướng dạy học tích cực.
- Từ việc nghiên cứu vận dụng đề tài rút ra bài học kinh nghiệm đế phát triển diện rộng,

góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy đặc biệt là rèn luyện kĩ năng thực hành cho học sinh.
III. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành tốt đề tài này chúng tôi đã vận dụng các phương pháp:
- Phân tích lý thuyết, điều tra cơ bản, tổng kết kinh nghiệm sư phạm…
- Nghiên cứu kĩ sách giáo khoa lớp 10 chương trình chuẩn và nâng cao, trên cơ sở đó xây
dựng các bài tập hình vẽ phù hợp với nội dung chương trình.
-2-


- Tổng kết kinh nghiệm bản thân trong quá trình dạy học.
- Tham khảo, học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp.
- Áp dụng đề tài vào chương trình giảng dạy cho học sinh lớp 10.
IV. Giả thuyết khoa học
Việc tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh sẽ đạt hiệu quả cao khi giáo viên biết
lựa chọn và xây dựng được một hệ thống bài tập đa dạng mà trong đó bài tập hình vẽ là rất cần
thiết. Bài tập hình vẽ mang tính đặc thù của hóa học, khai thác được mọi khía cạnh của kiến
thức cơ bản ở các mức độ nhận thức khác nhau. Đồng thời cần nắm vững phương pháp sử dụng
bài tập hóa học một cách hợp lí, hiệu quả trong việc điều khiển các hoạt động học tập tích cực
của học sinh ở các khâu của quá trình dạy học.
Học sinh sẽ yêu thích môn Hóa học, khi ngưởi giáo viên biết cách tạo cho học sinh hứng
thú, đam mê luôn muốn khám phá, tìm tòi, học hỏi về những tình huống có vấn đề thì lúc đó các
em sẽ yêu thích và học tốt môn Hóa học ở trường phổ thông.
Vì vậy, với việc xây dựng bài tập hình vẽ trong giảng dạy sẽ góp một phần không nhỏ để
người giáo viên thực hiện được mục tiêu dạy học của mình, là phát huy tính tích cực học tập của
học sinh về bộ môn Hóa học.
V. Những đóng góp mới của đề tài
- Xây dựng được một số bài tập hình vẽ phần hóa học phần hóa phi kim lớp 10 theo xu
hướng phát triển của bài tập hóa học hiện nay và dạy học tích cực nhằm tích cực hóa hoạt động
học tập của học sinh.
- Đây là dạng bài tập tương đối mới ở chương trình phổ thông, vì hiện nay rất ít sách viết

về bài tập hình vẽ. Bài tập dạng này rất có ích cho giáo viên sử dụng để hướng dẫn cho học sinh
trong những tiết luyện tập, đặc biệt là hướng dẫn học sinh trong những tiết chuẩn bị thực hành,
để các em làm thực hành một cách an toàn và hiệu quả. Từ bài tập hình vẽ sẽ rèn luyện cho học
sinh nhiều kĩ năng như: quan sát, phân tích, nhận xét, thao tác lắp ráp dụng cụ thí nghiệm.v.v.từ
đây sẽ phát huy được tính tích cực, tính tự giác học tập của học sinh.
- Nghiên cứu phương pháp sử dụng dạng bài tập hình vẽ trong việc xây dựng kế hoạch
bài dạy theo hướng dạy học tích cực.

-3-


NỘI DUNG
I. Cơ sở lí luận
1. Tính tích cực trong học tập
Tính tích cực trong học tập là tính tích cực nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố
gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình chiếm lĩnh tri thức.
Trong học tập, HS phải “khám phá” ra những hiểu biết mới đối với bản thân dưới sự tổ
chức và hướng dẫn của GV. Đến một trình độ nhất định thì sự học tập tích cực sẽ mang tính
nghiên cứu khoa học và người học cũng có thể khám phá ra những tri thức mới cho khoa học.
Tính tích cực trong học tập liên quan trước hết đến động cơ học tập. Động cơ đúng tạo ra
hứng thú. Hứng thú là tiền đề của tự giác. Tính tích cực tạo ra nếp tư duy độc lập. Tư duy độc
lập là mầm mống của sáng tạo. Sự biểu hiện và cấp độ tính tích cực học tập, mối liên quan giữa
động cơ và hứng thú trong học tập được diễn đạt trong các sơ đồ sau:
TÍCH CỰC HỌC TẬP

CẤP ĐỘ

BIỂU HIỆN
Khao khát học
Hay nêu thắc mắc

Chủ động vận dụng
Tập trung chú ý
Kiên trì

Bắt chước
Tìm tòi
Sáng tạo
ĐỘNG CƠ

HỨNG THÚ

SÁNG TẠO

TỰ GIÁC

TÍCH CỰC

ĐỘC LẬP

2. Sử dụng phương pháp theo hướng dạy học tích cực
a) Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh

-4-


Trong phương pháp dạy học tích cực, người học – đối tượng của hoạt động “dạy”, đồng
thời là chủ thể của hoạt động “học”, được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ
chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thụ
động tiếp thu những tri thức đã được giáo viên sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời
sống thực tế, người học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra

theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức kĩ năng mới, vừa nắm được phương
pháp “làm ra” kiến thức, kĩ năng đó, không rập khuôn theo những khuôn khổ sẵn có, được bộc
lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo.
Dạy theo cách này thì giáo viên không chỉ đơn giản là truyền đạt tri thức mà còn hướng
dẫn hành động. Chương trình dạy học phải giúp cho từng học sinh biết hành động và tích cực
tham gia các chương trình hành động của cộng đồng.
b) Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học
- Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp tự học cho học sinh không chỉ
là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học.
- Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh – với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kĩ
thuật, công nghệ phát triển như vũ bão, thì không thể nhồi nhét vào óc học sinh khối lượng kiến
thức ngày càng nhiều. Mà phải quan tâm dạy cho học sinh phương pháp tự học, ngay từ bậc
Tiểu học và càng lên cao hơn thì càng phải được chú trọng.
- Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người
học có phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy
nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ được nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay
người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong quá trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ
học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay trong trường phổ
thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của
giáo viên.
Trong chương trình hóa học phổ thông có nhiều nội dung kiến thức hóa học để giáo viên
xây dựng bài tập thực tiễn giúp học sinh rèn luyện kĩ năng giải quyết vấn đề thực tiễn có liên
quan đến hóa học.
+ Tăng cường sử dụng BT có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị: Việc sử dụng bài tập có hình vẽ để
rèn luyện kĩ năng quan sát, mô tả, kiểm tra các kiến thức về kĩ năng hóa học. Giáo viên sử dụng
mô hình, hình vẽ, sơ đồ để tổ chức các hoạt động học tập tích cực cho học sinh dưới các hình
thức như:
-5-

- Dùng mô hình, hình vẽ, sơ đồ có đầy đủ chú thích là nguồn kiến thức để học sinh quan
sát, khai thác thông tin, hình thành kiến thức mới.
- Dùng mô hình, hình vẽ, sơ đồ không đầy đủ chú thích, tổ chức cho học sinh quan sát
kiểm tra các thông tin còn thiếu, hình vẽ chưa đúng cần sửa...
- Dùng mô hình, hình vẽ, sơ đồ không có chú thích yêu cầu học sinh phát hiện ở mức độ
khái quát hoặc kiểm tra kiến thức kĩ năng thí nghiệm.
Ví dụ: Sử dụng hình vẽ bộ dụng cụ thí nghiệm điều chế các chất yêu cầu học sinh quan
sát nắm thông tin về các thiết bị, thao tác, các hóa chất cần dùng, ý nghĩa ...
II. Hệ thống bài tập hình vẽ nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh
1. Một số dạng về bài tập hình vẽ
Bài 1.

Một học sinh làm thí nghiệm chứng minh tính tan mạnh trong nước của một khí không
màu được điều chế từ NaCl rắn bằng dụng cụ như hình vẽ trên. Vậy khí trong bình là khí gì ?
Bài 2.

A: Chất lỏng

B: Chất rắn

C: Chất khí

Quan sát hình vẽ bộ dụng cụ điều chế và thu khí C.
Nếu bộ dụng cụ trên dùng để điều chế khí clo ( khí C ) thì :
a) A, B là chất gì ? Viết phương trình hóa học của phản ứng.
b) Nếu cho mẫu giấy quì ẩm vào bình chứa khí clo sẽ xảy ra hiện tượng gì ? Giải thích và
viết phương trình hóa học (nếu có).
c) Để khử khí clo dư gây ô nhiễm không khí. Vậy bông tẩm dd D là chất gì? Giải thích.
d) Để chứng minh tính oxi hóa mạnh của Clo mạnh hơn Brom hoặc Iot bình C chứa hóa
chất gì ? Hiện tượng xảy ra trong bình C ? Viết PTHH.

-6-


e) Ở trường phổ thông dùng chất oxi hóa nào để điều chế clo là thuận lợi nhất ? Vì sao?
Bài 3. Cho biết hiện tượng gì sẽ xảy ra với mảnh giấy màu trong hai ống nghiệm sau? Giải thích
và viết PTHH (nếu có)? Hình vẽ mô tả thí nghiệm nghiên cứu tính chất nào của khí clo?

Bài 4. Bộ dụng cụ dưới đây dùng để điều chế khí hiđro clorua và thử tính tan của khí hiđro
clorua trong nước

Hãy cho biết:
a) A, B là chất gì ? Viết PTHH của phản ứng ?
b) Trong 3 bình (1), (2), (3) bình nào thu được dung dịch axit clohiđric đậm đặc nhất.
Giải thích.
c) Nếu bình (3) thay nước bằng dung dịch NaOH và vài giọt phenolphtalein thì sẽ có
hiện tượng gì xảy ra ? Giải thích và viết phương trình hóa học.
Bài 5. Khí Clo điều chế từ KMnO4 và HCl đặc thường lẫn HCl và hơi nước, để thu được khí Cl 2
khô, người ta lắp thiết bị như hình vẽ dưới đây.

-7-


Hãy chọn chất nào trong bình A và bình B trong các chất lỏng sau : dd NaCl bão hòa,
H2SO4 đặc, H2O, dd NaOH, dd KHCO3. Giải thích cách lựa chọn đó ? Vì sao lại có khí HCl lẫn
trong khí Cl2 trong quá trình điều chế này?
Bài 6. Với cách thu khí Cl 2 bằng cách đẩy không khí có thể xác định chính xác khí clo đã đầy
bình không? Làm thế nào để thu được một thể tích xác định của khí clo? Có thể sử dụng bộ
dụng cụ dưới đây để điều chế và thu một thể tích xác định của khí clo? Xác định dung dịch C
được dùng trong chậu thủy tinh. Giải thích.

Bài 7. Quan sát thí nghiệm dưới đây và cho biết kim cân sẽ thay đổi như thế nào khi nhỏ từ từ
dung dịch AgNO3 vào dung dịch HCl.
Giải thích hiện tượng thí nghiệm và viết phương trình hóa học xảy ra?

Bài 8. Để điều chế khí HCl, một học sinh lắp dụng cụ như sau :

Em hãy chọn chất nào ở phễu A và chất nào ở bình cầu B.

-8-


Bài 9.

Bộ dụng cụ trên nghiên cứu thí nghiệm khí H2 cháy trong khí clo.
a) Viết PTHH của phản ứng.
b) Khi phản ứng kết thúc, đóng khóa A và mở khóa K sẽ có hiện tượng gì xảy ra ? Giải
thích và viết PTHH của phản ứng (nếu có).
Bài 10.
a) Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết vị trí kim cân sẽ thay đổi như thế nào khi cho từ từ
dung dịch Na2CO3 vào dung dịch HCl. Giải thích.

b) Nếu tiến hành thí nghiệm trên với Na 2CO3 rắn được chứa trong quả bóng cao su bịt kín
miệng bình chứa dd HCl bằng dụng cụ như hình vẽ dưới đây. Khi cho Na 2CO3 rắn từ quả bóng
cao su rơi vào bình dd HCl thì kim thay đổi như thế nào? Giải thích.

Bài 11. Cho hình vẽ sau :

a) C là khí gì ? Viết PTHH của phản ứng ?
-9-

b) Tại sao để điều chế khí C phải dùng NaCl rắn và H2SO4 đặc ?
c) Nếu cho mẫu quì tím ẩm vào bình chứa khí C sẽ có hiện tượng gì xảy ra ?
Giải thích.
Bài 12. Hình vẽ sau mô tả cách lắp dụng cụ điều chế và thu khí clo trong PTN.

a) Có thể thay MnO2 bằng hóa chất nào? Viết PTHH xảy ra?
b) Bình chứa dd NaCl, H2SO4 đặc, bông tẩm dd NaOH có tác dụng gì? Nếu đổi vị trí của
bình đựng H2SO4 đặc và dung dịch NaCl có được không? Vì sao?
c) Tính khối lượng MnO2 và thể tích dd HCl 1M cần dùng để thu được 448 ml khí Cl 2
(đktc).
d) Khi dẫn khí clo vào ống nghiệm chứa dd KI có chứa một ít hồ tinh bột sẽ có hiện tượng
gì xảy ra ? Giải thích và viết PTHH xảy ra (nếu có).
Bài 13.

A, C : chất lỏng

B : chất rắn

Quan sát hình vẽ bộ dụng cụ trên dùng để điều chế và nghiên cứu tính chất hóa học của SO 2.
a) A, B là chất gì ?
b) Nếu bộ dụng cụ trên được thay thế nghiên cứu tính chất tác dụng với bazơ của SO 2
thì dung dịch trong C là chất nào ?
c) Nếu bộ dụng cụ trên dùng để nghiên cứu tính khử của SO 2 thì dung dịch trong C là
chất nào ?
- 10 -


d) Nếu bộ dụng cụ trên dùng để nghiên cứu tính oxi hóa của SO 2 thì dung dịch C chứa
hóa chất nào ?

Nêu các hiện tượng xảy ra và viết phương trình hóa học.
Bài 14. Quan sát hình vẽ dưới đây

A, E : chất lỏng

B: chất rắn

C: chất khí

D : chất kết tủa.

Hãy cho biết A, B, C, D, E là chất gì nếu :
a)

D là chất kết tủa màu đen ( CuS )

b)

C là khí hiđroclorua.

c)

E là Ca(OH)2

Viết các PTHH của phản ứng.
Bài 15. Hình vẽ sau mô tả cách lắp dụng cụ điều chế oxi trong phòng thí nghiệm.

a) Tìm điểm chưa đúng trong hình vẽ trên. Giải thích và nêu cách sửa để có dụng cụ
đúng nhất.
b) Phương pháp thu khí ở trên dựa vào tính chất nào của oxi ?

c) Khi kết thúc thí nghiệm, tại sao phải tháo ống dẫn khí ra trước khi tắt đèn cồn ?
d) Nếu khí oxi có lẫn hơi nước, có thể dùng chất nào sau đây để làm khô khí oxi ?
A. Al2O3. B. H2SO4 đặc.

C. Dd Ca(OH)2.

D. Dd HCl.

e) Nếu các chất KMnO4 và KClO3 có khối lượng bằng nhau thì chọn chất nào có thể điều
chế khí oxi nhiều hơn. Hãy giải thích bằng cách tính toán trên cơ sở phương trình hóa
học.
- 11 -


Bài 16. Bộ dụng cụ dưới đây dùng mô tả tính chất hóa học của H2O2

a) Nếu dung dịch A chứa KMnO4 và H2SO4, khi nhỏ dd H2O2 vào sẽ có hiện tượng gì xảy ra
? Giải thích, viết PTHH của phản ứng và cho biết vai trò của H2O2 trong phản ứng.
b) Nếu dung dịch A là dung dịch KI thì sau khi nhỏ vài giọt H 2O2, cần thêm hóa chất nào
vào ddA để nhận biết sản phẩm sinh ra của phản ứng. (thêm hồ tinh bột, quỳ tím hoặc
dung dịch phenolphtalein). Giải thích, viết PTHH của phản ứng và cho biết vai trò của
H2O2 trong phản ứng.
Bài 17. Hình vẽ mô tả cách pha loãng dung dịch H2SO4 đặc nào đúng ? Giải thích.
Hãy nêu cách xử lý khi bị bỏng axit H2SO4 đặc.

Bài 18. Cho hình vẽ sau :

a) Nêu hiện tượng xảy ra ở 2 ống nghiệm.
b) Thí nghiệm nào dùng để nghiên cứu tính chất hóa học của axit H2SO4.
c) Vai trò của bông tẩm dung dịch NaOH là gì ?

- 12 -


Bài 19. Bộ dụng cụ dưới đây mô tả cách điều chế và nghiên cứu tính khử của khí hiđro sunfua.

a) Nêu hiện tượng xảy ra trong ống nghiệm chứa dd brom. Viết PTHH của pư.
b) Có thể thay dd brom bằng hóa chất nào khác? Viết PTHH của phản ứng xảy ra.
Bài 20. Hình vẽ sau mô tả cách điều chế và nhận biết khí hiđro sunfua

a) Viết PTHH của phản ứng điều chế khí hiđro sunfua.
b) Nêu hiện tượng xảy ra của TN trên. Giải thích và viết PTHH của phản ứng.
c) Có thể thay dd HCl bằng dd H2SO4 đặc được không? Giải thích.
d) Trong tự nhiên khí H 2S có trong một số nước suối, trong khí núi lửa và bốc ra từ xác chết
của người và động vật, nhưng vì sao lại không có sự tích tụ khí này trong không khí ?
2. Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua bài tập hình vẽ
Ví dụ 1 : Khi thực hành, một học sinh lắp dụng cụ thí nghiệm điều chế khí Cl2 như hình vẽ sau :

a) Hãy viết phương trình phản ứng điều chế Cl2 từ MnO2 và HCl ?
b) Phân tích những chi tiết chưa đúng trong bộ dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ trên ?
Phân tích :
- 13 -


a) Phương trình phản ứng điều chế khí clo
0

t
MnO2 + 4HCl →
MnCl2 + 2H2O + Cl2↑

b) Một số chỗ chưa đúng khi lắp dụng cụ điều chế khí clo trong phòng TN.
- Vì phản ứng chỉ xảy ra đối với axít đặc nên không dùng dung dịch HCl 10% mà phải
thay bằng dung dịch HCl có nồng độ lớn hơn 30%.
- Bình thu khí clo không được dùng nút cao su mà có thể thay bằng bông tẩm dd NaOH
để không khí dễ bị đẩy ra và NaOH dùng để xử lí Cl2 dư.
- Để thu được khí clo tinh khiết, cần lắp thêm các bình rửa khí (loại khí HCl) và làm khô
khí (hơi nước).
- Ống dẫn khí phải đưa xuống gần đáy bình thu để khí Cl2 đẩy được hết không khí ra.
* Để làm được bài này học sinh phải nắm được qui tắc điều chế khí clo cũng như cách
lắp bộ dụng cụ thí nghiệm, mỗi bình rửa hay nút cao su điều có ý nghĩa quan trọng, nếu làm sai
sẽ gây ra những hậu quả xấu, thí nghiệm không thành công. Từ đây rèn luyện cho học sinh kĩ
năng thực hành, đức tính cẩn thận, trung thực trong khoa học.
* Khi dạy GV gọi từng học sinh đứng lên phân tích trong bài học trên lớp hay kiểm tra lý
thuyết trước khi cho các em làm thực hành điều chế khí clo trên phòng thí nghiệm. Qua bài tập
hình vẽ này học sinh bằng trực quan biết cách nhận xét vấn đề, chiếm lĩnh kiến thức.
Ví dụ 2: Quan sát hình vẽ mô tả thí nghiệm hòa tan các khí đựng trong các ống nghiệm khác
nhau được úp trên các chậu nước và có mẩu giấy quỳ tím đặt trong ống nghiệm. Sau một thời
gian nước dâng lên ở các ống khác nhau và giấy quỳ tím có sự biến đổi thành màu đỏ.

a) Khí nào tan trong nước nhiều nhất ? ít nhất ?
b) Khí trong A là khí nào? biết rằng nếu cho thêm dd Pb(NO3)2 vào chậu nước thấy xuất
hiện kết tủa màu đen phía trong ống nghiệm.
c) Khí B là khí gì? biết rằng giấy quỳ tím chuyển sang màu đỏ rồi lại mất màu.
d) Khí trong C là khí gì? biết rằng nếu thay nước bằng dung dịch KMnO 4 thì thấy dung
dịch bị mất màu dần.
- 14 -


e) Khí trong D là khí gì? biết rằng nếu lấy dung dịch trong ống nghiệm nhỏ thêm 4-5
giọt dung dịch AgNO3 có xuất hiện kết tủa trắng.

Phân tích :
Để giải quyết bài tập này học sinh phải quan sát hình vẽ và nắm vững tính chất vật lí,
tính chất hóa học của các chất khí.
a) Khí ở ống nghiệm D tan nhiều nhất, ở ống nghiệm A tan ít nhất.
b) Khí trong A là H2S vì:
Pb(NO3)2 + H2S → PbS↓đen + 2HNO3
c) Khí trong B là Cl2, vì nước clo có tính tẩy màu.
d) Khí trong C là SO2 vì:
2KMnO4 + 5SO2 + 2H2O → K2SO4 + 2MnSO4 +2H2SO4.
e) Khí trong D là HCl vì:
AgNO3 + HCl → AgCl↓trắng + HNO3
Để làm được bài tập này học sinh nắm vững tính tan của các khí đã học, tính chất tẩy
màu của khí clo ẩm, hay cách nhận biết H 2S, HCl…Qua bài tập này giúp học sinh nắm được
cả tính chất vật lí và tính chất hóa học của một số hợp chất. Với những bài tập như thế này
giúp cho học sinh hứng thú nhiều hơn trong học môn hóa học.
Ví dụ 3: Hình vẽ sau mô tả thí nghiệm điều chế và thu khí clo trong PTN.

a) Có thể thay MnO2 bằng hóa chất nào khác? Viết PTHH xảy ra?
b) Bình chứa dd NaCl, H2SO4 đặc, bông tẩm dd NaOH có tác dụng gì?
c) Tính khối lượng MnO2 và thể tích dd HCl 1,0M cần dùng để thu được 448 ml khí Cl 2
(đktc).
d) Khi dẫn khí clo vào ống nghiệm chứa dd KI có chứa một ít hồ tinh bột sẽ có hiện
tượng gì xảy ra ? Giải thích và viết PTHH xảy ra (nếu có).
- 15 -


Phân tích :
a) Trong PTN có thể thay thế MnO2 bằng KMnO4 hay KClO3 ...
0

t
MnO2 + 4HCl →
MnCl2 + 2H2O + Cl2↑

2KMnO4 + 16HCl → 2KCl + 2MnCl2 + 8H2O + 5Cl2↑
KClO3 + 6HCl → KCl + 3H2O + 3Cl2↑
Nếu chất oxi hóa là MnO2 thì cần phải đun nóng, còn chất oxi hóa là KMnO4 hoặc KClO3
phản ứng xảy ra ở nhiệt độ thường.
b) - Bình chứa dung dịch NaCl bão hòa có tác dụng để giữ khí HCl.
- Bình chứa dung dịch H2SO4 (đặc) có tác để giữ hơi nước.
- Bông tẩm dung dịch NaOH có tác dụng hạn chế khí Cl2 thoát ra.
0

t
c) MnO2 + 4HCl →
MnCl2 + 2H2O + Cl2↑ (*)

nCl 2 =

0,448
= 0,02mol
22,4

(*)⇒ nHCl = 4nCl = 4.0,02 = 0,08mol ⇒ VHCl =
2

0,08
= 0,08l = 80ml
1

(*)⇒nMnO = nCl = 0,02mol ⇒ mMnO = 87.0,02 = 1,74 gam.
2

2

2

d) Hồ tinh bột hóa xanh vì HTB là thuốc thử để nhận ra I2.
Cl2 + 2KI → 2KCl + I2
Bài tập này, vừa kết hợp kĩ năng thực hành, kiến thức bài clo, so sánh tính oxi hóa của
các halogen và kĩ năng giải bài tập.
Như vậy, thông qua bài tập hình vẽ sẽ phát huy tính tích cực của học sinh, vì để làm
những bài tập này học sinh phải nắm vững tính chất vật lí, tính chất hóa học, phương pháp điều
chế và biết suy luận, so sánh, phân tích, vận dụng.v.v. Vì thế, để học tốt môn Hóa học đòi hỏi
học sinh phải đam mê, phải có phương pháp học tập phù hợp, phải biết hệ thông các kiến thức
đã học để áp dụng vào những bài tập cụ thể.
 Trên đây là 3 ví dụ minh họa mà chúng tôi phân tích nhằm phát huy tính tích cực của
học sinh trong giờ luyện tập, truyền thụ kiến thức mới hay rèn luyện kĩ năng thực hành cho học
sinh. Trên cơ sở này giáo viên có thể vận dụng những bài tập chúng tôi xây dựng trong kế hoạch
dạy học của mình, và từ đây giáo viên có thể xây dựng thêm những bài tập hình vẽ phù hợp với
nội dung dạy học. Giáo viên cũng có thể giao cho từng nhóm học sinh xây dựng một vài bài tập
hình vẽ liên quan đến nội dung bài học, cũng như bài thực hành để khai thác được tất cả kiến
thức liên quan.
- 16 -


KẾT QUẢ
I. Kết quả nghiên cứu:
Trong thời gian dạy học lớp 10 THPT, đây là lớp đầu cấp nên muốn cho các em yêu thích
môn Hóa học thì ngoài kiến thức lý thuyết dạy trên lớp, chúng tôi đã xây dựng và sưu tầm một

hệ thống bài tập rất nhiều dạng, nhưng đặc biệt chú trọng bài tập hình vẽ thực tiễn. Trong 2 năm
dạy học 2011-2012 và 2012-2013 tại trường, chúng tôi đã cho học sinh làm bài tập hình vẽ phần
hóa phi kim lớp 10. Kết quả cho thấy mấy em rất thích thú làm bài tập dạng này, vì học sinh vừa
kết hợp với lý thuyết học được với trực quan của bài tập sẽ giải quyết những câu hỏi một cách
dễ dàng. Cũng thông qua bài tập hình vẽ kĩ năng lắp ráp dụng cụ thí nghiệm và kĩ năng thực
hành của học sinh đã tiến bộ rất nhiều. Cụ thể, một số lớp 10 giáo viên chỉ hướng dẫn sơ qua là
các em đã nắp cách tiến hành một bài thực hành ở phòng thí nghiệm, vì thế các em đã làm thực
hành một cách an toàn và hiệu quả. Từ đây, thái độ học tập của học sinh về môn Hóa học đã tốt
hơn nhiều, các em tham gia rất tích cực vào câu lạc bộ khoa học ở trường, mà đặc biệt qua
những buổi sinh hoạt câu lạc bộ các em đã làm ảo thuật hóa học rất thành công.
Qua kết quả đạt được trong quá trình dạy học ở trường phổ thông dù không lớn nhưng
chúng tôi thấy đây cũng là một số kinh nghiệm nhỏ chia sẻ cùng đồng nghiệp nhằm mục đích
cuối cùng là nâng cao chất lượng bộ môn Hóa học ở trường phổ thông.
II. Kết quả đối chứng:
Chúng tôi đã khảo sát trong năm học 2012-2013, kết quả đạt được như sau:
Lớp

Thái độ học tập

Kĩ năng thực hành

Kết quả
K
TB

Y

35%

65%

0%

0%

20%

65% 15%

0%

G

Rất tích cực, tự Thao tác lắp ráp
giác và ý thức hơn dụng cụ và cách sử
Thường xuyên áp dụng

trong học tập.

dụng đồ dùng thí
nghiệm tiến bộ rất

nhiều.
Ít phát biểu xây Nhiều học sinh còn
Ít áp dụng hơn

dựng bài, chưa lúng túng trong quá
tích cực trong học trình lắp ráp dụng
tập.

cụ thí nghiệm.

KẾT LUẬN
- 17 -


Hóa học là môn học vừa có lí thuyết, vừa có thực nghiệm của phòng thí nghiệm và thực
nghiệm của sản xuất hóa học. Vì vậy, bên cạnh việc cung cấp những kiến thức khoa học của
môn học còn phải quan tâm đến kĩ năng thực hành của học sinh. Khi học sinh làm việc tại
phòng thí nghiệm sẽ rèn luyện cho các em các kĩ năng cơ bản như: quan sát, nhận xét, phân
tích...và đặc biệt là kĩ năng thực hành. Tuy nhiên, trong thực tiễn dạy học hiện nay, điều kiện
thực hành còn gặp nhiều khó khăn về trang thiết bị, về quỹ thời gian. Vì vậy, trong quá trình dạy
học hóa học ngoài việc tận dụng tối đa điều kiện hiện có để tăng cường năng lực thực hành cho
học sinh thông qua phương tiện dạy học, việc sử dụng bài tập hình vẽ để qua đó góp phần hình
thành và phát triển kĩ năng thực hành, khả năng giải quyết các vấn đề trong thực tiễn là rất được
quan tâm hiện nay.
Trong đề tài này, chúng tôi chỉ giới thiệu một vài ví dụ và phương pháp sử dụng nằm
phát huy tính tích cực của học sinh. Tôi hi vọng đây là một hướng phát mới về bài tập hóa học
trong chương trình giảng dạy ở trường phổ thông, vì nó là dạng bài tập rèn luyện cho học sinh
những kĩ năng cơ bản để học tốt môn Hóa học.
Mặc dù chúng tôi đã rất cố gắng để trao đổi kinh nghiệm của mình thông qua đề tài:
“Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua bài tập hình vẽ thực tiễn lớp 10”, song không thể
tránh được các thiếu sót rất mong được sự đóng góp ý kiến của các cấp lãnh đạo, các đồng
nghiệp để đề tài chúng tôi được hoàn thiện hơn.
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn!
Phan Thiết, ngày 04 tháng 05 năm 2013
Người thực hiện đề tài

Trương Đình Huy

ĐÁNH GIÁ CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC NHÀ TRƯỜNG
- 18 -


-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ĐÁNH GIÁ CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC SỞ GD – ĐT BÌNH THUẬN
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 19 -


------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 20 -