Nghiên cứu một số đặc điểm lâm học của loài xoan đào (pygeum arboreum endl) tại khu bảo tồn thiên nhiên thần sa phượng hoàng, huyện võ nhai, tỉnh thái nguyên

i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn Thạc sĩ: Nghiên cứu một sô đặc điểm lâm học của loài
Xoan đào (Pygeum arboreum Endl) tại Khu bảo tồn thiên nhiên Thần Sa - Phượng Hoàng,
huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên là công trình nghiên cứu nghiêm túc của bản thân tôi,
công trình được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Văn Thái và TS. Nguyễn Thị
Thoa trong thời gian từ năm 2015 đến 2017. Các sô liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung
thực và chưa từng được ai công bô trong bất kỳ công trình nào khác. Các thông tin trích dẫn
trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 9 năm 2017
Tác giả

Nguyễn Văn Tuyên


ii

LỜI CẢM ƠN
Luận văn này được hoàn thành tại trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên
theo chương trình đào tạo Cao học lâm nghiệp khóa 23, từ năm 2015 - 2017.
Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ tận tình đầy
trách nhiệm của các thầy cô giáo hướng dẫn khoa học Trường Đại học Nông Lâm Thái
Nguyên, Ban quản lý khu Bảo tồn thiên nhiên Thần Sa - Phượng Hoàng, tỉnh Thái
Nguyên và các em sinh viên Khoa Lâm nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ tác giả trong
suốt quá trình học tập và thu thập số liệu ngoại nghiệp.
Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới thầy giáo TS.
Nguyễn Văn Thái, TS. Nguyễn Thị Thoa đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực
hiện luận văn này. Tác giả còn nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của Ban giám hiệu,
Phòng quản lý Đào tạo Sau đại học, các thầy giáo, cô giáo Khoa Lâm Nghiệp - Trường
Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Nhân dịp này, tác giả xin chân thành cảm ơn về sự

giúp đỡ quý báu đó.
Do thời gian và trình độ còn hạn chế, nên luận văn không tránh khỏi những
thiếu sót, rất mong được sự nhận xét, đóng góp ý kiến của các nhà khoa học, các
thầy, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn.
Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn
Thái Nguyên, tháng 9/2017
Tác giả

Nguyễn Văn Tuyên


3

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN........................................................................................................................
LỜI CẢM ƠN............................................................................................................................ii
MỤC LỤC................................................................................................................................iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..............................................................................................vi
DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................................vii
DANH MỤC CÁC HÌNH..........................................................................................................viii
MỞ ĐẦU.................................................................................................................................1

1. Đặt vấn đê..........................................................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu..........................................................................................................2
3. Đôi tượng và phạm vi, địa điểm nghiên cứu.....................................................................3
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đê tài...........................................................................3
Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU.......................................................................................... 4

1.1. Những nghiên cứu trên Thế giới.................................................................................... 4

1.1.1. Những nghiên cứu vê đặc điểm cấu trúc....................................................................4
1.1.2. Những nghiên cứu vê tái sinh.....................................................................................7
1.1.3. Những nghiên cứu vê đặc điểm hình thái và sinh vật học cây rừng............................8
1.1.4. Những nghiên cứu vê đặc điểm họ Hoa hồng..........................................................12
1.1.5. Những nghiên cứu vê Xoan đào............................................................................... 12
1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam.................................................................................15
1.2.1....................................................Những nghiên cứu vê đặc điểm cấu trúc
15

1.2.2. Những nghiên cứu vê tái sinh...................................................................................17
1.2.3. Những nghiên cứu vê đặc điểm lâm học của các loài cây rừng.................................18
1.2.4. Những nghiên cứu vê đặc điểm họ Hoa hồng..........................................................18
1.2.5. Những nghiên cứu vê Xoan đào............................................................................... 19


4
1.2.6. Các nghiên cứu có liên quan đến Khu bảo tồn thiên nhiên Thần Sa - Phượng Hoàng,
huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên.........................................................................................25

1.3. Điều kiện tự nhiên - Kinh tế - xã hôi khu vực nghiên cứu........................................ 27
1.3.1. Điều kiện tự nhiên....................................................................................................27
1.3.2. Điều kiện kinh tế - Xã hôi..........................................................................................30
1.3.3. Nhận xét chung.........................................................................................................34
Chương 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.....................................................37

2.1. Nội dung nghiên cứu.................................................................................................37
2.2. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................37
2.2.1. Công tác chuẩn bị......................................................................................................37
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu tài liệu..............................................................................38
2.2.3. Phương pháp điêu tra...............................................................................................39

2.2.4. Phương pháp xử lý sô liệu........................................................................................43
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN............................................................ 47

3.1. Đặc điểm hình thái của loài Xoan đào......................................................................47
3.1.1. Đặc điểm hình thái thân........................................................................................... 47
3.1.2. Đặc điểm hình thái lá................................................................................................48
3.1.3. Đặc điểm hình thái hoa, quả loài Xoan đào..............................................................49
3.2. Đặc điểm cấu trúc tầng cây gỗ..................................................................................49
3.2.1. Cấu trúc tầng thứ......................................................................................................50
3.2.2. Cấu trúc tổ thành......................................................................................................54
3.2.3. Cấu trúc mật đô........................................................................................................55
3.2.4. Chỉ sô đa dạng loài cây gỗ.........................................................................................56
3.3. Đặc điểm đất nơi loài Xoan đào phân bô................................................................. 58
3.4. Nghiên cứu đặc điểm tầng cây tái sinh và của loài Xoan đào...................................59
3.4.1. Đặc điểm cấu trúc tổ thành......................................................................................59
3.4.2. Đặc điểm cấu trúc mật đô và tỷ lệ cây tái sinh có triển vọng...................................61
3.4.3. Chất lượng và nguồn gốc cây tái sinh.......................................................................62


5
3.4.4. Phân bô cây tái sinh theo cấp chiêu cao...................................................................63
3.4.5. Ảnh hưởng của môt sô yếu tô chủ yếu đến tái sinh tự nhiên..................................64
3.5. Đê xuất môt sô giải pháp nhằm bảo tồn và phát triển loài Xoan đào
tại khu vực nghiên cứu
.............................................................................................................................................
69
KẾT LUẬN, TỒN TẠI, KHUYẾN NGHỊ
.............................................................................................................................................
71
TÀI LIỆU THAM KHẢO

.............................................................................................................................................
73


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BTTN

: Bảo tồn thiên nhiên

CTV

: Cây triển vọng

ĐDSH

: Đa dạng sinh học

PTNT

: Phát triển nông thôn

QLKBT

: Quản lý khu bảo tồn

TS

: Tái sinh

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Thông tin các ô tiêu chuẩn đã lập tại Khu BTTN Thần Sa - Phượng Hoàng
...........................................................................................................................40
Bảng 3.1: Kích thước cây tiêu chuẩn loài Xoan đào trưởng thành.......................................48
Bảng 3.2: Chiêu cao lâm phần và của loài Xoan đào............................................................51
Bảng 3.3: Cấu trúc tổ thành rừng nơi có loài Xoan đào phân bô......................................... 54
Bảng 3.4: Cấu trúc mật đô rừng nơi loài Xoan đào phân bô................................................55
Bảng 3.5: Chỉ sô đa dạng loài tầng cây gỗ - nơi phân bô của loài Xoan đào...........................57
Bảng 3.6: Hình thái phẫu diện đất đặc trưng ở nơi loài Xoan đào phân bô..........................58
Bảng 3.7: Tổ thành cây tái sinh rừng có loài Xoan đào phân bô...........................................60
Bảng 3.8: Mật đô tái sinh và tỷ lệ cây tái sinh triển vọng của rừng và loài Xoan đào.......61
Bảng 3.9: Chất lượng và nguồn gôc cây tái sinh...................................................................62
Bảng 3.10: Mật đô tái sinh của loài Xoan đào ở các cấp chiều cao ở Thần
Sa Phượng Hoàng.............................................................................................. 63
Bảng 3.11: Ảnh hưởng của cây bụi, thảm tươi đến tái sinh của loài Xoan đào.......................64


viii

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1: Thân cây Xoan đào
.............................................................................................................................................
47
Hình 3.2: Lá cây Xoan đào (mặt trước)
.............................................................................................................................................
49
Hình 3.3: Lá cây Xoan đào (mặt sau)

.............................................................................................................................................
49
Hình 3.4: Phẫu đồ rừng có loài xoan đào phân bô
.............................................................................................................................................
53
Hình 3.5: Phân bô cây Xoan đào tái sinh theo cấp chiều cao ở Thần Sa - Phượng
Hoàng
..........................................................................................................................
64
Hình 3.6: Ảnh hưởng của địa hình đến tái sinh tự nhiên của rừng và của
loài Xoan đào
..........................................................................................................................
66
Hình 3.7: Ảnh hưởng của địa hình đến chất lượng cây tái sinh
.............................................................................................................................................
67


9

MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đê
Xoan đào (Pygeum arboreum Endl) thuộc họ Hoa hồng (Rosaceae) là loài cây
bản địa đa tác dụng có giá trị kinh tế cao, sinh trưởng nhanh, dễ gây trồng, phù hợp
với nhiều loại đất và nhiều vùng sinh thái khác nhau. Trong điều kiện tự nhiên, cây có
thể cao tới 40m, đường kính ngang ngực đạt 75cm; ở rừng trồng, cây cao từ 20-25m,
thân thẳng tròn, đường kính 40-45 cm. Ở Việt Nam, cây Xoan đào (Pygeum arboreum
Endl) phân bô chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như: Thái Nguyên, Bắc Kạn, Lạng
Sơn, Tuyên Quang, Hà Giang, Quảng Ninh… và một sô tỉnh Tây Nguyên. Các tỉnh miền núi

phía Bắc có điều kiện thuận lợi để phát triển trồng rừng Xoan đào (Pygeum
arboreum Endl) phục vụ kinh doanh rừng trồng gỗ lớn. Gỗ Xoan đào có đặc tính cơ lý rất
tôt́ , tỷ trọng trung bình 0,518, bê mặt gỗ màu đỏ nhạt dễ gia công dùng để đóng đồ
nội thất cao cấp và rất được ưa chuộng ở thị trường trong và ngoài nước. Hạt Xoan
đào có thể dùng để làm thực phẩm hoặc dược liệu.
Khu BTTN Thần Sa - Phượng Hoàng được thành lập theo Quyết định sô
3841/QĐ -UB ngày 01 tháng 12 năm 1999 của Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên với
diện tích là 11.280ha. Khu vực này có hệ sinh thái rừng núi đá độc đáo, có tính
ĐDSH phong phú với nhiều nguồn gen đông thực vật quý hiếm và nhiều hệ sinh thái
chuẩn của vùng núi đá.
Ngày 10/7/2014 UBND tỉnh Thái Nguyên có Quyết định sô 1518/QĐ- UBND vê
việc phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch 3 loại rừng tỉnh Thái Nguyên năm 2013 và đến
năm 2020, Khu BTTN Thần Sa - Phượng Hoàng được quy hoạch theo ranh giới mới trên
địa bàn 7 xã và 1 thị trấn gồm: Cúc Đường, Vũ Chấn, Nghinh Tường, Sảng Môc, Thượng
Nung, Thần Sa, Phú Thượng và thị trấn Đình Cả với tổng diện tích tự nhiên là 19.913,54
ha.
Theo định hướng phát triển Nông Lâm nghiệp của Bô NN&PTNT từ nay đến
năm 2020 đẩy mạnh công tác kinh doanh trồng rừng gỗ lớn đối với các tỉnh miên núi
Việt Nam nơi có thế mạnh vê phát triển Lâm Nghiệp. Trong


đó, Thái Nguyên là tỉnh thuôc vùng trung du miên núi thuôc phía Bắc Việt Nam có
điêu kiện thổ nhưỡng và khí hậu phù hợp cho trồng rừng kinh doanh gỗ lớn.
Nhằm triển khai thực hiện Đê án tái cơ cấu ngành Lâm nghiệp, nâng cao hiệu
quả kinh tế của rừng trồng theo hướng chuyển đổi cơ cấu cây trồng và sản phẩm gỗ
chế biến từ rừng trồng, tạo vùng nguyên liệu tập trung, cung cấp nguyên liệu cho
công nghiệp chế biến đồ gỗ xuất khẩu, giảm dần nhập khẩu gỗ nguyên liệu. Bô Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn đã xây dựng kế hoạch phát triển rừng trồng kinh
doanh gỗ lớn giai đoạn 2014-2020 theo Quyết định sô 774/QĐ-BNN-TCLN ngày 18
tháng 4 năm 2014 của Bô trưởng Bô Nông nghiệp và PTNT [5], tập trung vào 3 vùng sinh

thái là Đông Bắc Bô, Bắc Trung Bô và Duyên Hải miên Trung, với tổng diện tích
chuyển hóa để kinh doanh gỗ lớn là 110.000ha, (Thái Nguyên là 1.200 ha); Diện tích
trồng mới rừng để kinh doanh gỗ lớn là 100.000ha (Thái Nguyên là 6.000 ha); Diện tích
trồng lại để kinh doanh gỗ lớn là 165.000ha (Thái Nguyên là 6.000 ha).
Xuất phát từ những lý do trên, nhằm tạo cơ sở khoa học cho việc tạo giống,
gây trồng loài Xoan đào trong các mô hình làm giàu rừng, rừng trồng cây gỗ lớn bằng
cây bản địa, chúng tôi tiến hành thực hiện đê tài: “Nghiên cứu một số đăc điểm lâm
học của loài Xoan đào (Pygeum arboreum Endl) tại Khu bảo tồn thiên nhiên Thần Sa
- Phượng Hoàng, huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên”.

2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Bổ sung những thông tin vê đặc điểm sinh học, sinh thái làm cơ sở khoa
học và thực tiễn cho công tác bảo tồn và phát triển loài Xoan đào tại Khu bảo tồn
thiên nhiên Thần Sa - Phượng Hoàng nói riêng và huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên
nói chung.


2.2. Mục tiêu cụ thể
- Xác định được những đặc điểm cơ bản vê hình thái của loài Xoan đào.
- Xác định được một sô đặc điểm cấu trúc và tái sinh của loài Xoan đào tại khu vực nghiên
cứu.

- Đề xuất các giải pháp bảo vệ và phát triển loài cây này tại Khu bảo tồn thiên nhiên
Thần Sa - Phượng Hoàng, huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên.

3. Đối tượng và phạm vi, địa điểm nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đôi tượng nghiên cứu của đê tài là loài Xoan đào phân bô tự nhiên trong
Khu bảo tồn thiên nhiên Thần Sa - Phượng Hoàng, huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung vào nghiên cứu đặc điểm hình thái, vật hậu, đặc điểm đất đai,
cấu trúc quần xã thực vật, hiện trạng tái sinh của loài Xoan đào tại khu vực nghiên
cứu.

3.3. Địa điểm nghiên cứu
Khu bảo tồn thiên nhiên Thần Sa - Phượng Hoàng được quy hoạch gồm 7 xã và
1 thị trấn, tuy nhiên loài Xoan đào chủ yếu mọc trên núi đất và qua điều tra sơ bô vê
phân bô của loài Xoan đào nên đê tài lựa chọn 2 địa điểm để nghiên cứu là xã: Nghinh
Tường và xã Sảng Môc.

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đê tài
4.1. Ý nghĩa khoa học
Trên cơ sở kết quả nghiên cứu vê đặc điểm sinh học, sinh thái và tái sinh, đê
tài đã xây dựng được cơ sở khoa học để đê xuất các giải pháp bảo tồn và phát triển loài
Xoan đào.

4.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
Kết quả nghiên cứu là những tư liệu quý, tài liệu tham khảo có giá trị và là cơ
sở khoa học cho việc đê xuất giải pháp bảo tồn và phát triển loài Xoan đào. Đây là
cơ sở quan trọng để cho việc chọn tạo giống, gây trồng loài Xoan đào trên địa bàn
huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên.


Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Những nghiên cứu trên Thế giới
1.1.1. Những nghiên cứu về đặc điểm cấu trúc

Cấu trúc rừng là một khái niệm dùng để chỉ quy luật sắp xếp tổ hợp của các
thành phần cấu tạo nên quần xã thực vật rừng theo không gian và thời gian (Phùng Ngọc
Lan, 1986) [24]. Cấu trúc rừng bao gồm cấu trúc sinh thái, cấu trúc hình thái và cấu trúc
tuổi.
- Về cơ sở sinh thái của cấu trúc rừng:
Rừng tự nhiên là một hệ sinh thái cực kỳ phức tạp bao gồm nhiều thành phần
với các qui luật sắp xếp khác nhau trong không gian và thời gian. Trong nghiên cứu cấu
trúc rừng người ta chia thành ba dạng cấu trúc là cấu trúc sinh thái, cấu trúc không gian
và cấu trúc thời gian. Cấu trúc của lớp thảm thực vật là kết quả của quá trình chọn lọc tự
nhiên, là sản phẩm của quá trình đấu tranh sinh tồn giữa thực vật với thực vật và giữa
thực vật với hoàn cảnh sống. Trên quan điểm sinh thái thì cấu trúc rừng chính là hình
thức bên ngoài phản ánh nội dung bên trong của hệ sinh thái rừng.
Các nghiên cứu vê cấu trúc sinh thái của rừng mưa nhiệt đới đã được
Richards P.W (1933 - 1934), Baur. G (1962), ODum (1971)... tiến hành. Các nghiên cứu
này thường nêu lên quan điểm, khái niệm và mô tả định tính vê tổ thành, dạng sống và
tầng phiến của rừng.
Baur G.N. (1962) [1] đã nghiên cứu các vấn đê vê cơ sở sinh thái học nói chung và
vê cơ sở sinh thái học trong kinh doanh rừng mưa nói riêng, trong đó đã đi sâu nghiên cứu
các nhân tô cấu trúc rừng, các kiểu xử lý vê mặt lâm sinh áp dụng cho rừng mưa tự
nhiên. Từ đó tác giả này đã đưa ra những tổng kết hết sức phong phú vê các nguyên lý tác
đôn
̣ g xử lý lâm sinh nhằm đem lại rừng cơ bản là đều tuổi, rừng không đều tuổi và các
phương thức xử lý cải thiện rừng mưa.


Catinot (1965) [7]; Plaudy J đã biểu diễn cấu trúc hình thái rừng bằng các phẫu đồ
rừng, nghiên cứu các nhân tô cấu trúc sinh thái thông qua việc mô tả phân loại theo
các khái niệm dạng sông
́ , tầng phiến...
- Về mô tả hình thái cấu trúc rừng:

Hiện tượng thành tầng là một trong những đặc trưng cơ bản vê cấu trúc hình
thái của quần thể thực vật và là cơ sở để tạo nên cấu trúc tầng thứ. Phương pháp vẽ biểu
đồ mặt cắt đứng của rừng do Davit và P.W. Risa (1933 - 1934) đê xướng và sử dụng lần
đầu tiên ở Guyan đến nay vẫn là phương pháp có hiệu quả để nghiên cứu cấu trúc tầng
của rừng. Tuy nhiên phương pháp này có nhược điểm là chỉ minh hoạ được cách sắp
xếp theo hướng thẳng đứng của các loài cây gỗ trong một diện tích có hạn. Cusen (1951)
đã khắc phục bằng cách vẽ một sô giải kê bên nhau và đưa lại một hình tượng vê không
gian ba chiều. (Dẫn theo Phùng Ngọc Lan, 1986) [24].
Hiện nay, nhiều hệ thôn
́ g phân loại thảm thực vật rừng đã dựa vào các đặc trưng
như cấu trúc và dạng sống, đô ưu thế, kết cấu hệ thực vật hoặc năng xuất thảm thực
vật. Ngay từ nửa đầu thế kỷ 19, Humboldt và Grisebach đã sử dụng dạng sinh trưởng
(toàn bô hình thái hoặc cấu trúc và trạng thái của thực vật) của các loài cây ưu thế và kiểu
môi trường sôn
́ g của chúng để biểu thị cho các nhóm thực vật. Phương pháp hình thái
của Humboldt và Grisebach được các nhà sinh thái học Đan Mạch (Warming, 1904;
Raunkiaer, 1934) tiếp tục phát triển. Raunkiaer đã phân chia các loài cây hình thành
thảm thực vật thành các dạng sôn
́ g và các phổ sinh học (phổ sinh học là tỉ lệ phần trăm
các loài cây trong một quần xã có các dạng sôn
́ g khác nhau). Tuy nhiên, nhiều nhà sinh
thái học cho rằng phân loại hình thái, các phổ dạng sôn
́ g của Raunkiaer kém ý nghĩa hơn
các dạng sinh trưởng của Humboldt và Grisebach. Trong các phương pháp phân loại rừng
dựa theo cấu trúc và dạng sôn
́ g của thảm thực vật, phương pháp dựa vào hình thái
bên ngoài của thảm thực vật được sử dụng nhiều nhất. (Dẫn theo Nguyễn Văn Thêm
2002) [39].

Như vậy, hầu hết các tác giả khi nghiên cứu vê tầng thứ thường đưa ra những
nhận xét mang tính định tính, việc phân chia tầng thứ theo chiêu cao mang tính cơ
giới nên chưa phản ánh được sự phân tầng phức tạp của rừng tự nhiên nhiệt đới.
- Nghiên cứu định lượng cấu trúc rừng:
Việc nghiên cứu cấu trúc rừng đã có từ lâu và được chuyển dần từ mô tả định
tính sang định lượng với sự hỗ trợ của thông kê toán học và tin học, trong đó việc mô
hình hoá cấu trúc rừng, xác lập môi quan hệ giữa các nhân tô cấu trúc rừng đã được
nhiêu tác giả nghiên cứu có kết quả. Vấn đê vê cấu trúc không gian và thời gian của
rừng được các tác giả tập trung nghiên cứu nhiều nhất. Có thể kể đến môt sô tác giả
tiêu biểu như: Rollet B (1971), Brung (1970), Loeth et al (1967)... rất nhiêu tác giả
quan tâm nghiên cứu cấu trúc không gian và thời gian của rừng theo hướng định
lượng và dùng các mô hình toán để mô phỏng các qui luật cấu trúc (dẫn theo Trần Văn
Con, 2001) [11]. Rollet. B (1971) đã mô tả môi quan hệ giữa chiều cao và đường kính
bằng các hàm hồi qui, phân bô đường kính bằng các dạng phân bô xác suất.
Một vấn đê nữa có liên quan đến nghiên cứu cấu trúc rừng đó là việc phân loại
rừng theo cấu trúc và ngoại mạo hay ngoại mạo sinh thái. Cơ sở phân loại rừng theo xu
hướng này là đặc điểm phân bố, dạng sôn
́ g ưu thế, cấu trúc tầng thứ và một sô đặc điểm
hình thái khác của quần xã thực vật rừng. Đại diện cho hệ thống phân loại rừng theo
hướng này có Humbold (1809), Schimper (1903), Aubreville (1949), UNESCO (1973)...
Trong nhiều hệ thống phân loại rừng theo xu hướng này khi nghiên cứu ngoại mạo của
quần xã thực vật đã không tách rời khỏi hoàn cảnh của nó và do vậy hình thành một
hướng phân loại theo ngoại mạo sinh thái. (Dẫn theo Phùng Ngọc Lan, 1986) [24].
Tóm lại, trên thế giới, các công trình nghiên cứu vê đặc điểm cấu trúc rừng
nói chung và rừng nhiệt đới nói riêng rất phong phú, đa dạng, có nhiều công trình
nghiên cứu công phu và đã đem lại hiệu quả cao trong kinh doanh


rừng. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu vê đặc điểm cấu trúc rừng tự nhiên phục hồi
sau nương rẫy còn rất ít.

1.1.2. Những nghiên cứu về tái sinh
Quá trình tái sinh tự nhiên ở rừng nhiệt đới vô cùng phức tạp và còn ít được
nghiên cứu. Phần lớn tài liệu nghiên cứu vê tái sinh tự nhiên của rừng mưa thường chỉ tập
trung vào một sô loài cây có giá trị kinh tế dưới điều kiện rừng đã ít nhiều bị biến đổi. Van
steenis (1956) [61] đã nghiên cứu hai đặc điểm tái sinh phổ biến của rừng mưa nhiệt đới
là tái sinh phân tán liên tục của các loài cây chịu bóng và tái sinh vệt của các loài cây ưa
sáng.
Vấn đê tái sinh rừng nhiệt đới được thảo luận nhiều nhất là hiệu quả các cách
thức xử lý lâm sinh liên quan đến tái sinh của các loài cây mục đích ở các kiểu rừng. Từ
đó các nhà lâm sinh học đã xây dựng thành công nhiều phương thức chặt tái sinh. Nội
dung chi tiết các bước và hiệu quả của từng phương thức đối với tái sinh đã được Baur
(1964) tổng kết trong tác phẩm: Cơ sở sinh thái học của kinh doanh rừng mưa. (Dẫn
theo Baur 1976) [1].
Các công trình nghiên cứu vê phân bô tái sinh tự nhiên rừng nhiệt đới đáng
chú ý là công trình nghiên cứu của Richards, P.W (1952), Bernard Rollet (1974), tổng kết
các kết quả nghiên cứu vê phân bô sô cây tái sinh tự nhiên đã nhận xét: trong các ô có
kích thước nhỏ (1 x 1m, 1 x 1.3m) cây tái sinh tự nhiên có dạng phân bô cụm, một sô ít
có phân bô Poisson. Ở Châu Phi trên cơ sở các sô liệu thu thập Tayloer (1954), Barnard
(1955) xác định sô lượng cây tái sinh trong rừng nhiệt đới thiếu hụt cần thiết phải bổ
sung bằng trồng rừng nhân tạo. Ngược lại, các tác giả nghiên cứu vê tái sinh tự nhiên
rừng nhiệt đới Châu Á như Budowski (1956), Bava (1954), Atinot (1965) lại nhận định
dưới tán rừng nhiệt đới nhìn chung có đủ sô lượng cây tái sinh có giá trị kinh tế, do vậy
các biện pháp lâm sinh đê ra cần thiết để bảo vệ và phát triển cây tái sinh có sẵn dưới tán
rừng (dẫn theo Nguyễn Duy Chuyên, 1995) [9].


H. Lamprecht (1989) [58] căn cứ vào nhu cầu ánh sáng của các loài cây trong
suốt quá trình sống để phân chia cây rừng nhiệt đới thành nhóm cây ưa sáng, nhóm
cây bán chịu bóng và nhóm cây chịu bóng. Kết cấu của quần thụ lâm phần có ảnh hưởng

đến tái sinh rừng. I.D.yurkevich (1960) đã chứng minh đô tàn che tối ưu cho sự phát
triển bình thường của đa sô các loài cây gỗ là 0,6 - 0,7.
Như vậy, các công trình nghiên cứu được đê cập ở trên đã phần nào làm sáng tỏ
việc đặc điểm tái sinh tự nhiên ở rừng nhiệt đới. Đó là cơ sở để xây dựng các phương
thức lâm sinh hợp lý.
Tóm lại, kết quả nghiên cứu tái sinh tự nhiên của thảm thực vật rừng trên thế
giới cho chúng ta những hiểu biết các phương pháp nghiên cứu, quy luật tái sinh tự
nhiên ở một số nơi. Đặc biệt, sự vận dụng các hiểu biết về quy luật tái sinh để xây dựng
các biện pháp kỹ thuật lâm sinh nhằm quản lý tài nguyên rừng bền vững.

1.1.3. Những nghiên cứu về đặc điểm hình thái và sinh vật học cây rừng
Kết quả nghiên cứu vê loài cây Căm xe [28], cây Giáng hương [27], cây Vối thuốc
[38] của một sô nhà khoa học trên thế giới cho thấy:
Nghiên cứu về hình thái: Trên thế giới nhiều nhà khoa học đã quan tâm mô
tả hình thái loài Căm xe và được Nair và cs (1991), Troup và Joshi (1983), đã tổng
hợp tương đố đầy đủ vê thân, cành, lá và các cơ quan sinh sản. Căm xe có nhiễm sắc
thể n =12 (Mehra PN, Hans AS, 1971).
Giá trị sử dụng: Gỗ Căm xe cứng, mịn có mầu nâu đỏ rất bên, dùng để xây
dựng nhà cửa, các công trình có tính chịu lực (Cheriyan PV và cs, 1987), dùng làm
các công cụ như: cày, bừa, trụ tiêu,…(Gamble, 1972, Chudnoff, 1984). Vỏ cây có
nhiêu tanin dùng để thuôc da (Troup và Foshi (1983), vỏ quả để chữa bệnh ho ra
máu, ngoài ra còn có thể làm thuôc chữa bệnh lậu, ỉa chảy, xổ giun (Sosef và cs,
1998). Hạt Căm xe có dầu, Protein là loại thực phẩm cao cấp nhưng chưa được sử
dụng, [28].


Trung tâm Nông lâm kết hợp thế giới (World Agroforestry Centre, 2006)
[62], Kebler, Sidiyasa (1994) [57], Vôi thuô là cây thường xanh, kích thước từ trung
bình đến lớn, có thể đạt tới chiêu cao 47m, chiêu cao dưới cành có thể đạt 25m,
đường kính D1,3 đạt tới 125cm. Vỏ dày, bê mặt xù xì, màu nâu đến xám đen, mặt

trong của vỏ có màu đỏ nhạt, trong vỏ có sợi gây ngứa. Lá hình thuôn đến elip rông,
kích thước lá từ 6-13cm x3-5cm, đáy lá hình nêm, đỉnh lá nhọn, có từ 6-8 đôi gân,
cuông lá dài khoảng 3mm. Hoa mọc tại nách lá nơi đầu cành với 2 lá bắc, đài hoa
đều nhau, cánh hoa màu trắng hồng, có nhiêu nhị. Nhụy hoa lớn, có 5 ngăn với từ 2-6
noãn mỗi ngăn. Quả nang hình bán cầu, đường kính từ 2-3cm, vỏ quả nhẵn. Vôi thuốc
có thể ra hoa từ tuổi 4, hoa và quả xuất hiện quanh năm, tuy nhiên hoa ra tập trung
theo mùa. Quả có cánh và phát tán nhờ gió.
Gỗ Giáng hương được dùng làm các nông cụ, dùng trong xây dựng, đóng đồ
cao cấp. Vỏ cây Giáng hương có chứa tanin, nhựa có mầu đỏ dùng nhuôm quần áo
(Peass, 1932; Coles và Boyle, 1999), rễ có nốt sần làm giầu đạm cho đất (Saw, 1984).
Giáng hương có thân hình đẹp, nên được trồng ở các đường phố …(Ranthket, 1989;
Phuang và Liengsiri, 1994), [27].
Phân bố và sinh thái: Loài cây Căm xe phân bố tự nhiên ở Bắc bán cầu từ vĩ đô
12-250N, các nước châu Á như Ấn độ, Bangladesh, Campuchia, Malaysia, Lào,
Singapo, Thái Lan, Việt Nam. Châu Phi như: Nigeria, Uganda (Sosef và cs, 1998). Nhiệt
đô tối cao tuyệt đối 37,5-47,50 C, tối thiểu tuyệt đối 2,50C; Đô ẩm không khí trung bình
70-80%; Lượng mưa bình quân hàng năm thay đổi từ 1000-5000mm (Troup và Joshi,
1983). Căm xe sinh trưởng được trên nhiều loại đất phát triển trên nền đá mẹ khác
nhau như: Đá Granit, Gnai, Phiến thạch, Bazan, Quartzit,… (Troup 1983 Nair và cs 1991,
Luna 1996) [28].
Giáng hương có phân bô tự nhiên trong rừng bán thường xanh và rừng khộp ở
Myanma, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam (Cole và Boyle, 1999). Giáng hương
thường sống ven suối, nơi gần nguồn nước, ở đô cao 100


-800m trên mặt nước biển, nhiệt đô tôi cao tuyệt đôi 37,7 -44,40C, nhiệt đô tôi thấp
tuyệt đôi 4,4-11,20C, lượng mưa bình quân 890-3570mm/năm (chủ yếu ở vùng có
lượng mưa 1270-1520mm/năm). Giáng hương mọc trên đất phát triển từ các loại đá
mẹ khác nhau nhưng tốt nhất trên đất cát pha (Bunyaveijchewin, 1983;
Chanpaisang, 1994) [27].

Nghiên cứu về cấu trúc quần thể: Giáng hương thường mọc hỗn loài với các
loài Căm xe, Gõ đỏ, Bằng lăng, Chiêu liêu, Bình linh, Cẩm liên,… ít khi mọc thành đám
(Bunyaveijchewin, 1983; Shahunalu, 1995).
Nghiên cứu về đặc điểm sinh lý của cây: Với loài cây Căm xe là cây chịu sáng
lúc còn nhỏ, cây có khả năng tái sinh hạt, chồi gôc và chồi rễ đều mạnh, rải rác ở
dưới tán rừng (Troup, 1983). Căm xe có khả năng chịu được cháy và sống sót cao hơn
mô sô loài cây khác trong mô quần thể, cây lúc còn nhỏ khả năng chịu hạn kém [28].
Với loài cây Vô thuốc: là cây chịu rét tốt, cây có thể sông được ở nhiệt đô
không khí -30C, nếu nhiệt đô thấp duy trì trong thời gian dài thì ngưỡng sinh thái
nhiệt là 0-50C. Nếu ngẫu nhiên có sương giá 3 ngày liên tục thì chỉ những cây non mới
bị hại ở đỉnh ngọn (Chetri Deepak B. Khatry and Fowler Gary W, 1996) [55]. Vôi thuô
chịu được nhiệt đô cao. Giới hạn sinh thái nhiệt của cây lên tới 37-450C. Do trong tế
bào thịt vỏ của Vôi thuôc chứa nhiêu nước, nên độ ẩm và điểm bôc cháy của cây
cao, khả năng chịu nhiệt và chịu lửa cháy của loài cây này rất tôt (Chen - Li, Wang XiaoFei; Chen-L; Wang -XF)[94]. Vô thuôc là cây ưa sáng, nhưng lúc nhỏ có khả
năng chịu bóng. Biểu hiện rõ rệt nhất của đặc tính này là Vôi thuôc tái sinh yếu dưới
tán rừng rậm, nhưng tái sinh hạt dày đặc tại các lỗ trông trong rừng. Vô thuôc có
khả năng đâm chồi mạnh sau cháy rừng hoặc sau khi rừng bị sương giá hủy hoại. Số
chồi bình quân rất lớn, lên tới 8-9 chồi/gốc, có khi tới 15-20 chồi/gôc.


Gây trồng và sinh trưởng: Trên thế giới việc gây trồng cây Căm xe chưa
được chú trọng, chỉ trồng thăm dò môt vài nơi, cây Căm xe ở rừng tự nhiên thuôc
vùng cao Ankola sinh trưởng chậm 10 năm chu vi đạt 15,2cm, trong khi đó cây Căm
xe trồng ở vùng thấp Malayattur (Ấn đô) 10 năm thì chu vi đạt 55cm (Luna, 1996),
nhìn chung cây Căm xe trồng rừng sinh trưởng khá có nhiều triển vọng.
Với cây Giáng hương: Nghiên cứu vê sinh trưởng ở vườn ươm và rừng trồng,ở
giai đoạn 4-6 tháng tuổi trong vườn ươm cây Giáng hương có chiều cao trung bình
20-25cm (Prosea, 1994). Tỷ lệ sông của cây ở rừng trồng là 84% (Saw, 1984). Ở Thái
Lan cây 8 tuổi ở rừng trồng có chiều cao 7,28m và đường kính 11,58cm, cây 18
tuổi có các chiểu tiêu trên tương ứng là 14,9m và 25,9cm (Chanpaisang, 1994)

[27].
Một sô nghiên cứu về sinh trưởng và phát triển của loài cây Vôi thuôc, lĩnh vực
này đã được thực hiện tại Quảng Tây- Trung Quốc (Ngô Quang Đê, 2004) [15] và tại
Bengal- Ấn Độ năm 1982 (Vũ Văn Hưng, 2004), kết quả chủ yếu mới là đánh giá tình
hình sinh trưởng và so sánh sinh trưởng của Vôi thuôc với mô số loài cây khác, như:
Lát hoa, Giổi, Tếch,...Wen Dazhi, Kong Guohui, Lin Zhifang và Ye Wanhui (1999) [62] của
Viện thực vật Nam Trung Quôc, đã so sánh sự ức chế sinh trưởng cây con của 4 loài
cây á nhiệt đới bởi cường đô ánh sáng, là: Castanopsisfissa, Vôi thuốc, Cryptocarya
concinna và Thông đuôi ngựa từ rừng á nhiệt đới Dinghushan. Sau khi cấy cây con 2
đến 3 năm tuổi trong chậu và che sáng ở các mức đô 16%, 40% và 100% trong thời
gian 16 tháng. Chiêu cao và đường kính của Thông đuôi ngựa và Cryptocarya
concinna trong trường hợp không che sáng lớn hơn trong trường hợp che sáng. Tất
cả các loài số cành giảm đi khi cường đô ánh sáng giảm đi. Các loài Castanopsis
fissa, Cryptocaryaconcinna trong điều kiện che sáng có sô lá nhiều hơn trong điêu
kiện ánh sáng hoàn toàn, nhưng Vôi thuốc thì ngược lại. Hai loài Castanopsis fissa và
Vô thuô sự biến đổi


sinh khối trên mặt đất là rất ít, nhưng sinh khô của rễ lại giảm khi cường đô ánh sáng
giảm (Long S.P. and Hallgren, 1993) [59].
Nghiên cứu về vật hậu: Ở Thái Lan Giáng hương nẩy chồi vào tháng 2-3, hoa nở
và thụ phấn tháng 3-4, kết thúc thụ phấn vào đầu tháng 5 (Ramin và Owens, 1998).
Quả hình thành từ tháng 5, quả chín vào tháng 10-11, khi đó cũng là lúc bắt đầu rụng
(Coles và Boyle, 1999). Giáng hương có khối lượng 1000 quả là 41 g (Hor Yue-Luan,
1993). Quả dài 56,3-76,3 mm, rôn
̣ g 46,5-57,7mm, khoang hạt dài 17,6 - 20,8mm, rôn
̣ g
16,6-20,3mm (Piewluang, 1996) [27].

1.1.4. Những nghiên cứu về đặc điểm họ Hoa hồng

Họ Hoa hồng (Rosaceae) là môt họ lớn trong thực vật, với khoảng 2.000-4.000
loài trong khoảng 90-120 chi. Họ Hoa hồng - Rosaceae đã được Juss mô tả năm 1789:
Cây bụi leo, lá đơn hay lá kép lông chim lẻ hay lá kép chân vịt luôn luôn có lá kèm,
mọc cách. Hoa đều, lưỡng tính, mẫu 5, nhị nhiều, rời, nhiều lá noãn rời hay dính,
hay bầu 1 ô; sô vòi bằng sô lá noãn. Quả kép hay quả hạch đơn. Thế giới có 115 chi,
3000 loài, phân bô trên Toàn thế giới, tập trung ôn đới Bắc [68].

1.1.5. Những nghiên cứu về Xoan đào
Xoan đào Pygeum arboretum Endl.ex Kurz có tên đồng nghĩa là Prunus arborea
var. montana (Hook.f.) Kalkman, ngoài ra còn có 22 từ đồng nghĩa khác [69].
Kerr, Arthur Francis G., thu mẫu Xoan đào Pygeum arboreum Endl. Họ Hoa hồng Rosaceae tại Siam, Thailand 03/1929 [70].
Trieu Hung Thai et al. (2010) [60], nghiên cứu sự phát triển của một sô loài cây
bản địa ở vùng đất bị suy thoái rừng miên Bắc Việt Nam, nghiên cứu được thực hiện ở
vùng núi phía Bắc Việt Nam tại 2 tỉnh Hoà Bình và Phú Thọ: nghiên cứu đã so sánh
tôc đô tăng trưởng và đặc điểm sinh lý của các loài cây bản địa trong đó có loài
Xoan đào Pygeum arboreum làm cơ sở lựa chọn một sô loài phù hợp để phục hồi diện
tích rừng bị suy thoái.


Vị trí của loài trong hệ thôn
́ g phân loại được thể hiện như sau:
Giới:

Plantae

Ngành:

Magnoliophyta

Lớp: Magnoliopsida Bộ:

Rosales

Họ:
Rosaceae Chi:
Prunus
Loài:

Pygeum arboreum Endl

Tên đồng nghĩa là: Prunus arborea var. montana (Hook.f.) Kalkman)

- Phân loại và thực vật học: Xoan đào có tên khoa học là (Pygeum arboreum Endl)
tên đồng nghĩa (Prunus arborea), tên khác theo tiếng Thái Lan - Lào May Mactec,
thuộc họ Rosaceae. Trên thế giới Xoan đào phân bô chủ yếu ở vùng nhiệt đới (Việt
Nam, Lào, Campuchia, Ấn đô, Pakistan, Chine, Myanmar, Thailand...).
Trong The plant list của vườn thực vật Hoàng gia Kew, thì loài Xoan đào
(Pygeum arboreum Endl. ex Kurz) có tên đồng nghĩa là (Prunus arborea var. montana
(Hook.f.) Kalkman).
Xoan đào là cây gỗ lớn trong điều kiện tự nhiên cây có thể cao tới 40m đường
kính 75cm. Thân cây hình trụ, thẳng, vỏ mỏng, nhẵn màu xám bạc, bên ngoài vỏ màu
xanh lá cây, dác gỗ màu trắng. Cành non được bao phủ bởi lông mịn dày đặc màu nâu,
lá đơn nguyên hình trứng hoặc elip rộng 2-7cm, dài khoảng 15cm, 2 mặt lá đêu có
lông. Hoa chùm màu vàng trắng mọc ở nách lá hình chuông chia làm nhiều thùy. Quả
hạch, hình cầu, có lông, đường kính khoảng 0,5cm màu xanh lá cây sau đó màu đỏ
hoặc đen.

- Đăc điểm sinh thái: Cây mọc phân tán trong các rừng nguyên sinh và thứ sinh. Cây ưa
sáng, sinh trưởng tương đôi nhanh, dễ gây trồng, có thể trồng thuần loài hoặc hỗn giao
với nhiêu loài cây khác. Cây tái sinh mạnh trong các loại rừng thứ sinh.

Cây Xoan đào có biên đô sinh thái rông và gây trồng trên nhiều loại đất,
nhiêu loại lập địa khác nhau. Song những nơi còn tính chất đất rừng cây sinh trưởng
và tái sinh mạnh hơn.

- Giá trị sử dụng: Gỗ Xoan đào được xếp ở nhóm VI, gỗ bền đẹp có đặc tính cơ lý rất
tôt, trọng lượng gỗ trung bình, bê mặt gỗ có màu đỏ nhạt dễ gia công dùng để đóng đồ
nội thất và cao cấp trong gia đình.

- Nhân giống và tạo cây con: Chọn cây lấy giông là những cây sinh trưởng tôt, thân
thẳng, tán rông, không bị sâu bệnh và đã có từ hai vụ quả trở lên. Việc nghiên cứu
chọn và nhân giống Xoan đào trên thế giới còn rất hạn chế song các tác giả cho biết
Xoan đào có thể được nhân giống bằng phương pháp hữu tính (từ hạt) là tôt nhất. Khi
quả chín thu hái và loại bỏ tạp chất ủ vào cát từ cho tới khi vỏ hạt thôi ra đem đãi
sạch sau đó gieo ươm ngay hoặc bảo quản (bảo quản trong cát, bảo quản khô).
Có hai cách gieo hạt:
+ Ủ hạt trong cát ẩm, túi vải đến khi hạt nứt nanh thì gieo trực tiếp vào bầu. Tỷ
lệ nảy mầm được khoảng 80% hoặc ngâm trong nước để làm mềm thịt sau đó loại
bỏ các xác thịt dưới vòi nước, sấy khô sau đó bảo quản chúng trong các thùng chứa.
+ Gieo hạt trên luôn
́ g cát ẩm hoặc luôn
́ g đất đến khi hạt nảy mầm được 2 lá thì
nhổ cấy vào bầu. Trong thời gian cây còn nhỏ cần che bóng sau dỡ dần giàn che để cây
thích nghi dần với điều kiện gây trồng (Lê Đình Khả et al, 2003) [56].
- Kỹ thuật gây trồng: Xoan đào nên trồng nơi đất sâu dày, ẩm mát nhưng
thoát nước, tốt nhất là đất còn tính chất đất rừng để trồng rừng. Xoan đào có thể
trồng rừng thuần loài hoặc hỗn giao với môt sô loài cây bản địa khác với các mật đô
trồng rừng khác nhau tùy thuôc vào lập địa và mục đích kinh doanh.

1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam
1.2.1.

Những nghiên cứu về đặc điểm cấu trúc

Trong vòng vài chục năm qua, nghiên cứu vê cấu trúc rừng là một trong những
nội dung quan trọng nhằm đê xuất các giải pháp kỹ thuật phù hợp. Thái Văn Trừng
(1978) [47], Trần Ngũ Phương (1970) [31] cũng đã nghiên cứu cấu trúc sinh thái để làm
căn cứ phân loại thảm thực vật rừng Việt Nam.
Trần Ngũ Phương (1970) [31] đã chỉ ra những đặc điểm cấu trúc của các thảm
thực vật rừng miền Bắc Việt Nam trên cơ sở kết quả điều tra tổng quát vê tình hình rừng
miền Bắc Việt Nam từ 1961 đến 1965. Nhân tô cấu trúc đầu tiên được nghiên cứu là tổ
thành và thông qua đó một sô quy luật phát triển của các hệ sinh thái rừng được phát
hiện và ứng dụng vào thực tiễn sản xuất.
Khi nghiên cứu kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới ở nước ta Thái
Văn Trừng (1963, 1970, 1978) đã đưa ra mô hình cấu trúc tầng như: tầng vượt tán (A1),
tầng ưu thế sinh thái (A2), tầng dưới tán (A3), tầng cây bụi (B) và tầng cỏ quyết (C). Thái
Văn Trừng đã vận dụng và cải tiến, bổ sung phương pháp biểu đồ mặt cắt đứng của
Davit - Risa để nghiên cứu cấu trúc rừng Việt Nam, trong đó tầng cây bụi và thảm tươi
được vẽ phóng đại với tỷ lệ nhỏ hơn và có ghi ký hiệu thành phần loài cây của quần thể
đối với những đặc trưng sinh thái và vật hậu cùng biểu đồ khí hậu, vị trí địa lý, địa hình.
Bên cạnh đó, tác giả này còn dựa vào 4 tiêu chuẩn để phân chia kiểu thảm thực vật rừng
Việt Nam, đó là dạng sống ưu thế của những thực vật trong tầng cây lập quần, đô tàn
che của tầng ưu thế sinh thái, hình thái sinh thái của nó và trạng mùa của tán lá. Với
những quan điểm trên Thái Văn Trừng đã phân chia thảm thực vật rừng Việt nam
thành 14 kiểu. Như vậy, các nhân tô cấu trúc rừng được vận dụng triệt để trong phân
loại rừng theo quan điểm sinh thái phát sinh quần thể.
Rừng tự nhiên nhiệt đới là các kiểu rừng có cấu trúc sinh thái phức tạp nhất vê
thành phần loài, tầng thứ và dạng sông thể hiện sự phong phú thông qua chỉ tiêu đa

dạng loài. Các chỉ tiêu đa dạng vê loài của rừng tự nhiên là tỉ


sô hỗn loài (sô loài/ sô cây). Trong rừng tự nhiên Việt Nam tỉ lệ sô loài biến đông từ
1/5 đến 1/13 (nếu sô cây gỗ có đường kính ngang ngực từ 10cm trở nên trong 1ha
bình quân là 500 cây thì sô loài biến động từ 38 - 100 loài/ha). Cấu trúc tổ thành loài
nghiên cứu thể hiện vê tầm quan trọng sinh thái của mỗi loài trong quần thể, các
chỉ tiêu định lượng vê tổ thành loài thường được dùng là giá trị IV (Important
Value) tính bằng %. Giá trị này được tính bằng sô cây (Ni/N), hay theo thiết diện
ngang (Gi/G), hoặc tổng 2 chỉ tiêu này (Ni/N+Gi/G)/2. Các loài có giá trị IV% > 5
được xếp vào các loài cây ưu thế.
Vê nghiên cứu định lượng cấu trúc rừng thì việc mô hình hoá cấu trúc đường
kính D1.3 được nhiều người quan tâm nghiên cứu và biểu diễn chúng theo các dạng hàm
phân bô xác suất khác nhau, nổi bật là các công trình của các tác giả sau: Đồng Sĩ Hiền
(1974) dùng hàm Meyer và hệ đường cong Poisson để nắn phân bô thực nghiệm sô cây
theo cỡ đường kính cho rừng tự nhiên làm cơ sở cho việc lập biểu đô thon cây đứng ở
Việt Nam. Nguyễn Hải Tuất (1982, 1986) [49, 50] đã sử dụng hàm phân bô giảm, phân
bô khoảng cách để biểu diễn cấu trúc rừng thứ sinh và áp dụng quá trình Poisson vào
nghiên cứu cấu trúc quần thể rừng, Trần Văn Con (1991) [12] đã áp dụng hàm Weibull để
mô phỏng cấu trúc đường kính cho rừng khộp ở Đăklăk, Lê Sáu (1996) [34] đã sử
dụng hàm Weibull để mô phỏng các quy luật phân bô đường kính, chiều cao tại khu
vực Kon Hà Nừng, Tây Nguyên, Bùi Văn Chúc (1996) [8] đã nghiên cứu cấu trúc rừng
phòng hô đầu nguồn Lâm trường sông Đà ở các trạng thái rừng IIA, IIIA1 và rừng trồng,
làm cơ sở cho việc lựa chọn loài cây,...
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về cấu trúc rừng gần đây thường thiên về
việc mô hình hoá các quy luật kết cấu lâm phần và việc đề xuất các biện pháp kỹ thuật tác
động vào rừng thường ít đề cập đến các yếu tố sinh thái nên chưa thực sự đáp ứng mục
tiêu kinh doanh rừng ổn định lâu dài. Muốn đề xuất được các biện pháp kỹ thuật lâm
sinh chính xác, đòi hỏi phải nghiên cứu cấu

trúc rừng một cách đầy đủ và phải đứng trên quan điểm tổng hợp về sinh thái học, lâm
học và sản lượng.

1.2.2. Những nghiên cứu về tái sinh
Rừng nhiệt đới Việt Nam mang những đặc điểm tái sinh của rừng nhiệt đới nói
chung, nhưng do phần lớn là rừng thứ sinh bị tác đôn
̣ g của con người nên những quy luật
tái sinh đã bị xáo trộn nhiều. Đã có nhiều công trình nghiên cứu vê tái sinh rừng nhưng
tổng kết thành qui luật tái sinh cho từng loại rừng thì còn rất ít. Một sô kết quả nghiên
cứu vê tái sinh thường được đê cập trong các công trình nghiên cứu vê thảm thực vật,
trong các báo cáo khoa học và một phần công bô trên các tạp chí.
Nguyễn Vạn Thường (1991) [45] đã tổng kết và đưa ra kết luận vê tình hình tái
sinh tự nhiên ở một sô khu rừng miền Bắc Việt Nam như sau: Hiện tượng tái sinh
dưới tán rừng của những loài cây gỗ đã tiếp diễn liên tục, không mang tính chu kỳ. Sự
phân bô cây tái sinh rất không đồng đều, sô cây mạ chiếm ưu thế rõ rệt so với sô cây ở
cấp tuổi khác.
Thái Văn Trừng (1970, 1978) khi nghiên cứu vê thảm thực vật rừng Việt Nam, đã
kết luận: ánh sáng là nhân tô sinh thái khống chế và điều khiển quá trình tái sinh tự
nhiên trong thảm thực vật rừng. Nếu các điều kiện khác của môi trường như đất rừng,
nhiệt độ, đô ẩm dưới tán rừng chưa thay đổi thì tổ hợp các loài cây tái sinh không có
những biến đổi lớn và cũng không diễn thế một cách tuần hoàn trong không gian và
theo thời gian mà diễn thế theo những phương thức tái sinh có qui luật nhân quả giữa
sinh vật và môi trường.
Vũ Tiến Hinh (1991) [19] nghiên cứu đặc điểm quá trình tái sinh của rừng tự
nhiên ở Hữu Lũng (Lạng Sơn) và vùng Ba Chẽ (Quảng Ninh) đã nhận xét: hệ sô tổ thành
tính theo % sô cây của tầng tái sinh và tầng cây cao có liên hệ chặt chẽ. Đa phần các loài
có hệ sô tổ thành tầng cây cao càng lớn thì hệ sô tổ thành tầng tái sinh cũng vậy.