Đánh giá hiệu quả và định hướng sử dụng đất nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững tại xã Thanh Vận huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2011 2013 (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
––––––––––––
––––––––––––

NGUY N V N QU NG

Tên

tài :

“ ÁNH GIÁ HI U QU VÀ
NGHI P THÍCH

NH H

NG V I BI N

NG S

D NG

T NÔNG

I KHÍ H U VÀ PHÁT TRI N

B N V NG T I XÃ THANH V N - HUY N CH M I –
T NH B C K N GIAI O N 2011-2013”

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khóa h c

: Chính quy
: Qu n lý t ai
: Qu n lý tài nguyên
: 2010 – 2014

Thái Nguyên, 2014

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
––––––––––––
––––––––––––

NGUY N V N QU NG

Tên

tài :

“ ÁNH GIÁ HI U QU VÀ
NGHI P THÍCH

NH H

NG V I BI N

NG S

D NG

T NÔNG

I KHÍ H U VÀ PHÁT TRI N

B N V NG T I XÃ THANH V N - HUY N CH M I –
T NH B C K N GIAI O N 2011-2013”

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
L p
Khóa h c
Gi ng viên h ng d

IH C

: Chính quy

: Qu n lý t ai
: Qu n lý tài nguyên
: 42A- QL
: 2010 – 2014
n: PGS.TS. Nguy n Th Hùng

Thái Nguyên, 2014


L IC M

N

Th c t p t t nghi p là m t khâu quan tr ng giúp sinh viên trau d i,
c ng c , b sung ki n th c ã h c t p
c tr ng.
ng th i c ng giúp
sinh viên ti p xúc v i th c t em nh ng ki n th c ã h c áp d ng vào th c
ti n s n xu t. Qua ó giúp sinh viên h c h i và rút ra kinh nghi m t th c t
khi ra tr ng tr thành m t cán b có n ng l c t t, trình
lý lu n cao,
chuyên môn gi i. áp ng nhu c u c p thi t c a xã h i.
V i m c ích và t m quan tr ng trên,
c s phân công c a Khoa Tài
nguyên & Môi tr ng, ng th i
c s ti p nh n c a Trung tâm Nghiên c u
và Phát tri n Nông Lâm nghi p mi n núi (ADC), em ti n hành tài: “ ánh giá
hi u qu và nh h ng s d ng t nông nghi p thích ng v i bi n i khí
h u và phát tri n b n v ng t i xã Thanh V n - huy n Ch M i - t nh B c K n
giai o n 2011-2013”.

hoàn thành lu n v n này, không th thi u s h tr c a các th y cô,
các anh ch t i n v th c t p. Em xin bày t lòng bi t n n: Các th y cô
tr ng i h c Nông Lâm Thái Nguyên, c bi t là th y cô khoa Qu n Lí Tài
Nguyên ã trang b cho em n n t ng ki n th c v ng ch c, Th y cô và anh ch
t i Trung tâm Nghiên c u và Phát tri n Nông lâm nghi p mi n núi (ADC) ã
t n tình h ng d n ch b o em trong vi c thu th p s li u và kh o sát th c t ,
UBND xã Thanh V n huy n Ch M i t nh B c K n ã t o i u ki n và cung
c p cho em nh ng s li u c n thi t.
c bi t em xin g i l i c m n sâu s c
n Th y giáo PGs.Ts Nguy n Th Hùng ã t n tình h ng d n, giúp
em
th c hi n và hoàn thành t t bài khóa lu n t t nghi p. Ngoài ra em xin chân
thành c m n gia ình và b n bè, nh ng ng i ã ng viên và khích l em
hoàn thành khóa lu n t t nghi p.
M t l n n a em xin kính chúc toàn th th y cô m nh kh e, h nh phúc,
chúc các b n sinh viên thành công trong cu c s ng.


DANH M C CÁC B NG

B
B
B
B
B
B
B
B
B
B

B
B
B
B
B
B
B
B
B
B

Trang
ng 4.1. Thông tin xã h i c b n c a xã ..................................................... 35
ng 4.2: C c u cây tr ng nông nghi p ...................................................... 37
ng 4.3: S l ng àn gia súc, gia c m ...................................................... 37
ng 4.4. Hi n tr ng s d ng t n m 2013 ................................................. 41
ng 4.5: Bi n ng s d ng t nông nghi p n m 2011 và 2013................ 41
ng 4.6: T ng h p các lo i hình s d ng t tr ng cây hàng n m c a xã
Thanh V n n m 2013 ......................................................................... 43
ng 4.7: M t s
c i m c a các LUT tr ng cây hàng n m ...................... 44
ng 4.8: Hi u qu kinh t c a các lo i cây tr ng chính............................... 47
ng 4.9: Hi u qu kinh t c a các lo i hình s d ng t ............................. 48
ng 4.10: Phân c p hi u qu kinh t các LUT s n xu t nông nghi p .......... 49
ng 4.11: Hi u qu xã h i c a các LUT ..................................................... 51
ng 4.12: Hi u qu môi tr ng c a các LUT ............................................. 53
ng 4.13: Các ho t ng thích ng B KH ................................................. 54
ng 4.14. Tiêu chí l a ch n mô hình thích ng cây khoai tây ch u rét ........ 55
ng 4.15. Tiêu chí l a ch n mô hình thích ng cây u xanh ch u h n ...... 57
ng 4.16: Các y u t c u thành n ng su t .................................................... 58

ng 4.17: Hi u qu kinh t trên 1 ha tr ng Khoai tây ................................. 59
ng 4.18: Hi u qu xã h i c a mô hình Khoai tây ...................................... 60
ng 4.19: So sánh m c bón c a nông h v i m c bón c a
quy trình k thu t ............................................................................... 61
ng 4.20: N ng su t sinh kh i c a cây khoai tây ........................................ 62


DANH M C CÁC HÌNH
Trang
Hình 4.1: C c u s d ng t ai xã Thanh V n n m 2013 .......................... 40
Hình 4.2: C c u cây tr ng trên t tr ng cây hàng n m xã Thanh V n ....... 42


DANH M C CÁC T , C M T
Ch vi t t t
ADC
B KH
BVTV
CK
CPTG
EU

VI T T T

Nguyên ngh a
: Trung tâm Nghiên c u và Phát tri n Nông Lâm nghi p mi n núi
: Bi n i khi h u
: B o v th c v t
: Cùng k
: Chi phí trung gian

: European Union - Liên minh Châu Âu
: Euro Retailer Produce Working Group Good Agriculture
EUREPGAP
Practice - Tiêu chu n c a Châu âu v th c hành nông nghi p t t
: Food and Agricuture Organnization - T ch c nông l ng
FAO
Liên hi p qu c
: Global Good Agricultural Practice - Th c hành nông nghi p
GAPs
t t toàn c u
GTGT
: Giá tr gia t ng
GTSX
: Giá tr s n xu t
H
: High (cao)
HTX
: H p tác xã
: International Federation of Organic Agriculture Movements IFOAM
Liên oàn Qu c t v nông nghi p h u c
IPM
: Integrated pest management - Qu n lí d ch h i t ng h p
KH
: K ho ch
L
: Low (th p)
LM
: Lúa mùa
LUT
: Land Use Type (lo i hình s d ng t)

LX
: Lúa xuân
M
: Medium (trung bình)
STT
: S th t
UBND
: y ban nhân dân
: United nations environment programme - Ch ng trình môi
UNEP
tr ng qu c gia th ng nh t
: United States Department of Agriculture - B Nông nghi p
USDA
Hoa K
VH
: Very high (r t cao)
VL
: Very Low (r t th p)


M CL C
Trang
Ph n 1: M
U ......................................................................................... 1
1.1. Tính c p thi t c a tài ........................................................................... 1
1.2. M c tiêu nghiên c u ................................................................................ 3
1.3. Nh ng yêu c u c a tài......................................................................... 3
1.4. Ý ngh a c a tài .................................................................................... 3
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ............................................................... 5
2.1. C s lý lu n ........................................................................................... 5

2.1.1. t nông nghi p ................................................................................ 5
2.1.2. Vai trò c a t nông nghi p............................................................... 6
2.1.3. Nguyên t c s d ng t ..................................................................... 7
2.1.4. Quan i m v s d ng t nông nghi p b n v ng ............................. 7
2.1.5. Các tiêu chí
ánh giá b n v ng ..................................................... 8
2.1.6. Xây d ng m t n n nông nghi p phát tri n b n v ng ......................... 9
2.1.6.1. i u c n thi t s d ng t ti t ki m, có hi u qu và b n v ng .... 9
2.1.6.2. Cách th c ti n t i m t h th ng nông nghi p b n v ng............. 10
2.2. Thích ng v i bi n i khí h u .............................................................. 13
2.2.1. Khái ni m........................................................................................ 13
2.2.2. Các hình th c thích ng v i bi n i khí h u .................................. 14
2.2.3. Ki n th c b n a ............................................................................ 15
2.2.3.1. Khái ni m ................................................................................. 15
2.2.3.2. c tr ng ki n th c b n a ...................................................... 16
2.2.3.3. Các lo i hình ki n th c b n a ................................................. 17
2.2.3.4. Vai trò c a ki n th c b n a trong thích ng v i B KH.......... 18
2.2.3.5. M t s ki n th c b n a c a ng i dân trong s n xu t nông
nghi p thích ng B KH ........................................................................ 19
2.3. Các v n c b n v hi u qu s d ng t nông nghi p ....................... 20
2.3.1. Quan i m v hi u qu s d ng t ................................................. 20
2.3.2. Phân lo i hi u qu s d ng t nông nghi p .................................... 20
2.3.2.1. Hi u qu kinh t ........................................................................ 20
2.3.2.2. Hi u qu xã h i ......................................................................... 21


2.3.2.3. Hi u qu môi tr ng ................................................................. 22
2.3.3. c i m và ph ng pháp ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p22
2.3.3.1. c i m................................................................................... 22
2.3.3.2. Nguyên t c l a ch n ch tiêu ánh giá hi u qu s d ng t nông

nghi p .................................................................................................... 23
2.3.3.3. H th ng các ch tiêu ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p
.............................................................................................................. 23
2.4. Nh ng nghiên c u v nâng cao hi u qu s d ng t nông nghi p trên th
gi i và Vi t Nam .......................................................................................... 25
2.4.1. Nh ng nghiên c u trên th gi i ....................................................... 25
2.4.2. Nh ng nghiên c u t i Vi t Nam ...................................................... 26
Ph n 3:
IT
NG, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN C U
..................................................................................................................... 30
3.1. i t ng nghiên c u ............................................................................ 30
3.2. a i m và th i gian nghiên c u .......................................................... 30
3.2.1. a i m.......................................................................................... 30
3.2.2. Th i gian nghiên c u ...................................................................... 30
3.3. N i dung nghiên c u c a tài ............................................................. 30
3.3.1. ánh giá i u ki n t nhiên và th c tr ng phát tri n kinh t - xã h i
liên quan n vi c s d ng t .................................................................. 30
3.3.2. ánh giá hi n tr ng s d ng t trên a bàn xã Thanh V n ............ 30
3.3.3. ánh giá s b hi u qu s d ng t nông nghi p ........................... 30
3.3.4. ánh giá hi u qu các LUT canh tác i n hình ang th c hi n trên
a bàn xã.................................................................................................. 30
3.3.5. Các báo cáo v bi n i khí h u ã
c s d ng t i a ph ng i
v i s n xu t t nông nghi p ..................................................................... 31
3.3.6. M t s gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng các LUT theo h ng
phát tri n b n v ng ................................................................................... 31
3.4. Ph ng pháp nghiên c u ....................................................................... 31
3.4.1. Ph ng pháp i u tra thu th p s li u th c p ................................. 31

3.4.2. Ph ng pháp i u tra thu th p s li u s c p ................................... 31
3.4.3. Ph ng pháp t ng h p và x lý s li u............................................ 31


3.3.4. Ph ng pháp ánh giá hi u qu các LUT và các lo i cây hàng n m
trên a bàn xã. .......................................................................................... 32
Ph n 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................ 33
4.1. i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i c a a bàn nghiên c u................... 33
4.1.1. i u ki n t nhiên ........................................................................... 33
4.1.1.1. V trí a lý................................................................................ 33
4.1.1.2. a hình, a m o ...................................................................... 33
4.1.1.3. Khí h u ..................................................................................... 33
4.1.1.4. Th y v n ................................................................................... 34
4.1.1.5. Tài nguyên thiên nhiên .............................................................. 34
4.1.2. i u ki n kinh t - xã h i ................................................................ 35
4.1.2.1. Dân s và ngu n nhân l c ......................................................... 35
4.1.2.2. Th c tr ng c s h t ng ........................................................... 36
4.1.3. Th c tr ng kinh t c a các ngành n m 2013 .................................... 37
4.1.3.1. Khu v c kinh t nông nghi p .................................................... 37
4.1.3.2. Khu v c s n xu t công nghi p, ti u th công nghi p (CN TTCN), xây d ng c b n ....................................................................... 38
4.1.3.3. V d ch v th ng m i .............................................................. 38
4.1.4. ánh giá chung v i u ki n t nhiên, kinh t xã h i và môi tr ng 38
4.1.4.1. Nh ng l i th ............................................................................ 38
4.1.4.2. Nh ng h n ch và thách th c .................................................... 38
4.1.4.3. Áp l c i v i t ai................................................................ 39
4.2. Hi n tr ng s d ng t trên a bàn xã Thanh V n ................................ 39
4.2.1. Hi n tr ng s d ng t .................................................................... 39
4.2.1.1. C c u s d ng t ai xã Thanh V n n m 2013 ...................... 39
4.2.1.2. Tình hình bi n ng t nông nghi p giai o n 2011-2013 ....... 41
4.2.1.3. Th c tr ng cây tr ng trên t tr ng cây hàng n m xã Thanh V n

.............................................................................................................. 42
4.2.2. ánh giá hi u qu s b các lo i hình s d ng t nông nghi p ...... 43
4.3. ánh giá hi u các LUT canh tác i n hình trên a bàn xã .................... 46
4.3.1. ánh giá hi u qu kinh t ................................................................ 46
4.3.2. ánh giá hi u qu xã h i ................................................................. 50


4.3.3. Hi u qu môi tr ng ....................................................................... 52
4.4. Các báo cáo v bi n i khí h u ã
c s d ng t i a ph ng trong
s n xu t t nông nghi p .............................................................................. 54
4.4.1. Các ho t ng ng phó v i bi n i khí h u trong s n xu t nông nghi p
.................................................................................................................. 54
4.4.2. H th ng cây tr ng trên toàn xã và các LUT thích ng v i bi n i
khí h u ...................................................................................................... 55
4.4.2.1. Mô hình cây tr ng thích ng rét - Cây khoai tây........................... 55
4.4.2.2. Mô hình cây tr ng thích ng ch u h n - Cây u xanh.................. 56
4.4.3. ánh giá hi u qu c a mô hình Khoai Tây ...................................... 58
4.4.3.1. Tình hình sinh tr ng c a cây Khoai tây................................... 58
4.4.3.2. Hi u qu kinh t ........................................................................ 58
4.4.3.3. Hi u qu xã h i ......................................................................... 59
4.4.3.4. Hi u qu v môi tr ng ............................................................ 60
4.5. M t s gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng các LUT theo h ng phát
tri n b n v ng .............................................................................................. 62
4.5.1. Gi i pháp v c ch , chính sách ...................................................... 62
4.5.2. Gi i pháp áp d ng khoa h c, k thu t vào s n xu t ......................... 63
4.5.3. Gi i pháp v th tr ng.................................................................... 63
4.5.4. Gi i pháp v v n u t .................................................................. 64
4.5.5. Gi i pháp v ngu n nhân l c ........................................................... 64
4.5.6. Gi i pháp v b o v môi tr ng ...................................................... 65

4.5.7. Gi i pháp v t ng c ng c s h t ng ............................................ 65
Ph n 5: K T LU N VÀ KI N NGH ...................................................... 67
5.1. K t lu n ................................................................................................. 67
5.2. Ki n ngh ............................................................................................... 68
TÀI LI U THAM KH O.......................................................................... 69
I. Tài li u ti ng Vi t ..................................................................................... 69
II. Tài li u ti ng Anh .................................................................................... 71
III. Tài li u Internet ...................................................................................... 71
PH L C


1

Ph n 1
M
U
1.1. Tính c p thi t c a tài
t ai là ngu n tài nguyên vô cùng quý giá c a con ng i, vì nó là
ngu n g c c a m i s s ng trên trái t. Nh n th c
c vai trò c a nó mà t t
c các qu c gia trên hành tinh này u ã không qu n ng i hi sinh
b ov
nó và c ng t
t mà các cu c xung t ã và ang x y ra. Tuy v y, m i qu c
gia u có nh ng s quan tâm khác nhau n t và nh ng qu c gia nào con
ng i quan tâm chú tr ng s d ng b o v b i d ng nó thì t ai s t t lên
và cu c s ng s n nh, phát tri n.
t ai, c bi t là t nông nghi p có h n v di n tích, có nguy c b
suy thoái d i tác ng c a thiên nhiên và s thi u ý th c c a con ng i
trong quá trình ho t ng s n xu t. Trong khi ó xã h i ngày càng phát tri n,

dân s t ng nhanh kéo theo nh ng òi h i ngày càng t ng v l ng th c,
th c ph m, các s n ph m công nghi p, các nhu c u v v n hoá, xã h i, nhu
c u v giao thông, thu l i, c s h t ng và các m c ích chuyên dùng
khác. i u ó ã t o nên áp l c ngày càng l n lên t ai, làm cho qu nông
nghi p luôn có nguy c b gi m di n tích trong khi kh n ng khai hoang
m
r ng di n tích l i h n ch .
Vì v y, s d ng t là m t ph n h p thành c a chi n l c nông nghi p
sinh thái và phát tri n b n v ng. Nông nghi p là ho t ng c nh t và c b n
nh t c a loài ng i [5]. H u h t các n c trên th gi i u ph i xây d ng m t
n n kinh t trên c s phát tri n nông nghi p d a vào khai thác ti m n ng c a
t, l y ó làm bàn p cho vi c phát tri n các ngành khác. Là m t s n ph m
t nhiên nh ng t ai không gi ng nh nhi u tài nguyên khác b i di n tích
h n ch và v trí c
nh. Trong quá trình s d ng t, con ng i ã tác ng
làm thay i t ai theo c hai chi u h ng x u và t t [20]. ây là k t qu
c a m t th i gian dài do con ng i s n xu t, canh tác phi n di n không quan
tâm n s b i b
t ai, hay nói cách khác, con ng i ã không coi t ai
nh m t c th s ng c n
c ch m sóc
nó kho m nh và ph c v con
ng i t t h n.


2

Vi t Nam là m t n

c nông nghi p

t ch t ng

i ông,

t ai

cs

d ng vào m c ích nông nghi p l i chi m t l th p (ch chi m 28,38% t ng
di n tích t t nhiên) nên ch s v
t nông nghi p bình quân u ng i là
kho ng 0,12 ha/ng i [15]. Chính vì v y, vi c s d ng t t t ai nh m em
l i hi u qu cho xã h i là v n
h t s c quan tr ng luôn
c ng và Nhà
n c quan tâm.
Trong nh ng n m g n ây, hòa cùng v i xu th toàn c u hoá n n kinh t
th gi i, n n kinh t c a Vi t Nam ngày càng phát tri n. Cùng v i s v n
ng và phát tri n này, con ng i ngày càng “v t ki t” ngu n tài nguyên quý
giá này
ph c v cho l i ít c a mình. Vì v y, t ch c s d ng ngu n tài
nguyên t h p lý, có hi u qu cao theo quan i m sinh thái và phát tri n b n
v ng ang tr thành v n
mang tính toàn c u. M c ích c a vi c s d ng
t là làm th nào khai thác ngu n tài nguyên có h n này mang l i hi u qu
kinh t , hi u qu sinh thái, hi u qu xã h i cao nh t, m b o l i ích tr c
m t và lâu dài. Nói cách khác, m c tiêu hi n nay c a loài ng i là ph n u
xây d ng m t n n nông nghi p toàn di n v kinh t , xã h i, môi tr ng m t
cách b n v ng.

B c K n là m t trong nh ng t nh nghèo nh t n m trung tâm mi n núi
phía b c Vi t Nam ã và ang
c t ch c CARE qu c t t i Vi t Nam và
các t ch c phi chính ph tri n khai nhi u d án phát tri n liên quan n xóa
ói gi m nghèo, b o t n tài nguyên thiên nhiên và gi m thi u tác ng x u
c a bi n i khí h u. Trong 5 n m g n ây B c K n là m t trong nh ng t nh
b thi t h i l n trong s n xu t nông nghi p do s xu t hi n c a th i hi n
t

ng ti t khí h u c c oan (CARE international in Viet Nam, 2010) [27].
Xã Thanh V n là m t xã thu c huy n Ch M i - t nh B c K n v i di n
tích là 29,69 km2 dân s kho ng 2,306 ng i, m t
dân s
t 77,7
ng i/km². Thanh V n có tuy n
ng liên xã n xã Nông Th nh và n i n
trung tâm th xã B c K n. Trên a bàn xã có su i Quan Làng và m t s h
n c, trong ó có h Tân Minh là l n nh t.
Xu t phát t th c t nói trên và nguy n v ng c a b n thân cùng v i s
ng ý c a Ban giám hi u nhà tr ng, Trung tâm nghiên c u và phát tri n nông


3

lâm nghi p mi n núi (ADC), Ban ch nhi m khoa Tài nguyên và Môi tr

ng -

Tr ng i h c Nông Lâm Thái Nguyên, d i s h ng d n tr c ti p c a th y
giáo PGS.TS Nguy n Th Hùng, em ti n hành nghiên c u

tài: “ ánh giá
hi u qu và nh h ng s d ng t nông nghi p thích ng v i bi n i khí
h u và phát tri n b n v ng t i xã Thanh V n - huy n Ch M i - t nh B c K n
giai o n 2011-2013”.
1.2. M c tiêu nghiên c u
ánh giá hi u qu s d ng các lo i t nông nghi p nh m góp ph n
giúp ng i dân l a ch n ph ng th c s d ng t h p lý trong i u ki n c
th trên

a bàn xã.
nh h ng và
xu t các gi i pháp nh m nâng cao hi u qu s d ng
t nông nghi p áp ng yêu c u c a phát tri n b n v ng nh m thích ng
v i bi n i khí h u.
1.3. Nh ng yêu c u c a
tài
Thu th p y
các tài li u, s li u v i u ki n t nhiên, kinh t - xã
h i c a xã Thanh V n - huy n Ch M i - t nh B c K n. Các s li u thu th p
chính xác, th ng nh t và có h th ng.
ánh giá
c i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i nh h ng n s
d ng t t i xã Thanh V n - huy n Ch M i.
a ra
c nh ng h ng i và ra
c các gi i pháp nâng cao hi u
qu kinh t h nông dân, xu t các LUT s d ng t nông nghi p theo h ng
phát tri n b n v ng nh m thích ng v i bi n i khí h u trên a bàn xã.
1.4. Ý ngh a c a tài
Ý ngh a khoa h c:

Là ngu n c s d li u cho các nghiên c u v sau.
Cung c p thêm tài li u tham kh o cho các nhà nghiên c u và c quan
qu n lý
có k ho ch s d ng t m t cách hi u qu nh t
phát tri n b n
v ng nh m thích ng v i bi n i khí h u.
Ý ngh a th c ti n:
Góp ph n hoàn thi n lý lu n v ánh giá hi u qu kinh t s d ng t
nông nghi p t i xã Thanh V n.


4

Góp ph n nâng cao hi u qu s d ng t nông nghi p, khai thác
c
nh ng th m nh v
t t i a ph ng nh m nâng cao m c thu nh p c a
ng i dân.
Góp ph n xây d ng nh ng gi i pháp nh ng LUT s d ng t phù h p
nh m s d ng h p lý và có hi u qu v tài nguyên t trên a bàn xã.


5

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s lý lu n
2.1.1. t nông nghi p
t ai là ngu n tài nguyên vô cùng quý giá mà thiên nhiên ban t ng
cho nhân lo i, con ng i sinh ra trên t, s ng và l n lên nh vào s n ph m

c a t. Tuy v y, không ph i ai c ng hi u t là gì? t sinh ra t âu? T i
sao l i ph i gi gìn b o v ngu n tài nguyên này. H c gi ng i Nga,
Docutraiep cho r ng “ t là v t th thiên nhiên c u t o c l p, lâu i do k t
qu c a quá trình ho t ng t ng h p c a các y u t hình thành bao g m: á,
th c v t, ng v t, khí h u, a hình, th i gian” (d n theo [3]). H c gi ng i
Anh, Wiliam ã a thêm khái ni m v
t nh “ t là l p m t t i x p c a
l c a có kh n ng t o ra s n ph m cho cây” [26]. Bàn v v n này, C.Mác
ã vi t: “ t là t li u s n xu t c b n và ph bi n quý báu nh t c a s n xu t
nông nghi p”, “ i u ki n không th thi u
c c a s t n t i và sinh s ng
c a hàng lo t th h loài ng i k ti p nhau” (d n theo [3]).
Theo quan ni m c a các nhà th nh ng và quy ho ch Vi t Nam cho
r ng “ t là ph n trên m t c a v trái t mà
ó cây c i có th m c
c”
(d n theo[4]) và t ai
c hi u theo ngh a r ng: “ t ai là m t di n tích
c th c a b m t trái t, bao g m t t c các y u t c u thành c a môi tr ng
sinh thái ngay trên và d i b m t bao g m: khí h u, th i ti t, th nh ng, a
hình, m t n c, các l p tr m tích sát b m t cùng v i n c ng m và khoáng
s n trong lòng t, ng th c v t, tr ng thái nh c c a con ng i, nh ng k t
qu c a con ng i trong quá kh và hi n t i l i ” (d n theo [3]).
V i ý ngh a ó, t nông nghi p là t
c s d ng ch y u vào s n
xu t c a các ngành nông nghi p nh tr ng tr t, ch n nuôi, nuôi tr ng th y
s n ho c s d ng vào m c ích nghiên c u thí nghi m v nông nghi p. Khi
nói t nông nghi p ng i ta nói t s d ng ch y u vào s n xu t c a các
ngành nông nghi p, b i vì th c t có tr ng h p t ai
c s d ng vào

m c ích khác nhau c a các ngành. Trong tr ng h p ó, t ai
cs
d ng ch y u cho ho t ng s n xu t nông nghi p m i
c coi là t nông


6

nghi p, n u không s là các lo i t khác (tùy theo vi c s d ng vào m c
ích nào là chính).
Tuy nhiên, s d ng y h p lý t, trên th c t ng i ta coi t ai
có th tham gia vào ho t ng s n xu t nông nghi p mà không c n có u t
l n nào c . Vì v y, Lu t t ai n m 2003 nêu rõ: “ t nông nghi p là t s
d ng vào m c ích s n xu t, nghiên c u, thí nghi m v nông nghi p, lâm
nghi p và nuôi tr ng th y s n, làm mu i và m c ích b o v , phát tri n r ng,
bao g m t s n xu t nông nghi p, t s n xu t lâm nghi p, t nuôi tr ng
th y s n, t làm mu i và t nông nghi p khác”.
2.1.2. Vai trò c a t nông nghi p
t ai là tài nguyên thiên nhiên c a m i qu c gia, óng vai trò quy t nh
s t n t i và phát tri n c a xã h i loài ng i, nó là c s t nhiên, là ti n cho
m i quá trình s n xu t nh ng vai trò c a t i v i m i ngành s n xu t có t m
quan tr ng khác nhau. C.Mác ã nh n m nh “Lao ng ch là cha c a c i v t ch t,
còn t là m ” [4]. Hi n pháp n m 1992 quy nh: “Nhà n c th ng nh t qu n lý
t ai theo quy ho ch và pháp lu t” [12], Lu t t ai 2003 kh ng nh “ t ai
là tài nguyên qu c gia vô cùng quý giá, là t li u s n xu t c bi t, là thành ph n
quan tr ng hàng u c a môi tr ng s ng, là a bàn phân b các khu dân c , xây
d ng các c s kinh t , v n hoá, xã h i, an ninh và qu c phòng”[18]. Trong s n
xu t nông lâm nghi p, t ai là t li u s n xu t ch y u và c bi t không th
thay th , v i nh ng c i m:
- t ai

c coi là t li u s n xu t ch y u trong s n xu t nông lâm nghi p.
- t ai là lo i t li u s n xu t không th thay th .
- t ai là tài nguyên b h n ch b i ranh gi i t li n và b m t a c u [21].
- t ai có v trí c
nh và ch t l ng không ng u gi a các vùng,
các mi n [26]. M i vùng t luôn g n v i các i u ki n t nhiên (th nh ng,
th i ti t, khí h u, n c,…) i u ki n kinh t - xã h i (dân s , lao ng, giao
thông, th tr ng,…) và có ch t l ng t khác nhau. Do v y, vi c s d ng
t ai ph i g n li n v i vi c xác nh c c u cây tr ng, v t nuôi cho phù h p
nh m em l i hi u qu kinh t cao trên c s n m ch c i u ki n c a t ng
vùng lãnh th .
- t ai
c coi là m t lo i tài s n, ng i ch s d ng có quy n nh t


7

nh do pháp lu t c a m i n c qui nh: t o thu n l i cho vi c t p trung, tích
t và chuy n h ng s d ng t t ó phát huy
c hi u qu n u bi t s
d ng y và h p lý.
Nh v y, t ai là y u t h t s c quan tr ng và tích c c c a quá trình
s n xu t nông nghi p. Th c t cho th y thông qua quá trình phát tri n c a xã
h i loài ng i, s hình thành và phát tri n c a m i n n v n minh v t ch t v n minh tinh th n, các thành t u v t ch t, v n hoá khoa h c u
c xây
d ng trên n n t ng c b n ó là t và s d ng t, c bi t là t nông lâm
nghi p. Vì v y, s d ng t h p lý, có hi u qu là m t trong nh ng i u ki n
quan tr ng nh t cho n n kinh t phát tri n nhanh và b n v ng.
2.1.3. Nguyên t c s d ng t
- t nông nghi p ph i

c s d ng y , h p lý.
- t nông nghi p ph i
c s d ng t hi u qu cao.
- t nông nghi p c n ph i
c qu n lý và s d ng m t cách b n v ng.
Nh v y,
s d ng t tri t
và có hi u qu , m b o cho quá trình
s n xu t
c liên t c thì vi c tuân th nh ng nguyên t c trên là vi c làm c n
thi t và h t s c quan tr ng v i m i qu c gia.
2.1.4. Quan i m v s d ng t nông nghi p b n v ng
duy trì
c s b n v ng c a t ai, Smyth A.J và Julian Dumanski
(1993) [25] ã xác nh 5 nguyên t c có liên quan n s s d ng t b n v ng là:
- Duy trì ho c nâng cao các ho t ng s n xu t.
- Gi m m c
r i ro i v i s n xu t.
- B o v ti m n ng c a các ngu n tài nguyên t nhiên, ch ng l i s
thoái hoá ch t l ng t và n c.
- Kh thi v m t kinh t .
c xã h i ch p nh n.
Nh v y, theo các tác gi , s d ng t b n v ng không ch thu n tuý v m t
t nhiên mà còn c v m t môi tr ng, l i ích kinh t và xã h i. N m nguyên t c
trên ây là tr c t c a vi c s d ng t b n v ng, n u trong th c ti n t
cc
5 nguyên t c trên thì s b n v ng s thành công, ng c l i s ch t
c m t
vài b ph n hay s b n v ng có i u ki n. T i Vi t Nam, theo ý ki n c a Nguy n
Khang và Ph m D ng ng (1995) [16], vi c s d ng t b n v ng c ng d a

8

trên nh ng nguyên t c và
c th hi n trong 3 yêu c u sau:
- B n v ng v m t kinh t : cây tr ng cho hi u qu kinh t cao và
c
th tr ng ch p nh n
- B n v ng v m t môi tr ng: lo i hình s d ng t b o v
c t
ai, ng n ch n s thoái hoá t, b o v môi tr ng t nhiên.
- B n v ng v m t xã h i: thu hút
c nhi u lao ng, m b o i
s ng ng i dân, góp ph n thúc y xã h i phát tri n.
Tóm l i, ho t ng s n xu t nông nghi p c a con ng i di n ra h t s c
a d ng trên nhi u vùng t khác nhau và c ng vì th khái ni m s d ng t
b n v ng th hi n trong nhi u ho t ng s n xu t và qu n lý t ai trên t ng
vùng t xác nh theo nhu c u và m c ích s d ng c a con ng i. t ai
trong s n xu t nông nghi p ch
c g i là s d ng b n v ng trên c s duy
trì các ch c n ng chính c a t là m b o kh n ng s n xu t c a cây tr ng
m t cách n nh, không làm suy gi m v ch t l ng tài nguyên t theo th i
gian và vi c s d ng t không gây nh h ng x u n môi tr ng s ng c a
con ng i và sinh v t.
2.1.5. Các tiêu chí
ánh giá b n v ng
* B n v ng v kinh t
Vi c cây tr ng cho hi u qu kinh t cao,
c th tr ng ch p nh n.

H th ng s d ng t ph i có m c n ng su t sinh h c cao trên m c bình
quân vùng có cùng i u ki n t ai.
V ch t l ng: s n ph m ph i t tiêu chu n tiêu th t i a ph ng,
trong n c và xu t kh u, tùy m c tiêu c a t ng vùng.
T ng giá tr s n ph m trên n v di n tích là th c o quan tr ng nh t
c a hi u qu kinh t
i v i m t h th ng s d ng t. T ng giá tr trong m t
giai o n hay c chu k ph i trên m c bình quân c a vùng, n u d i m c ó
thì nguy c ng i s d ng t s không có lãi, hi u qu v n u t ph i l n
h n lãi su t ti n vay v n ngân hàng
* B n v ng v xã h i
Thu hút
c lao ng, m b o i s ng và phát tri n xã h i.
S d ng t s b n v ng n u phù h p v i n n v n hoá dân t c và t p
quán a ph ng, n u ng c l i s không
c c ng ng ng h .


9

* B n v ng v môi tr ng
Lo i hình s d ng t ph i b o v
c
màu m c a t, ng n ch n
thoái hoá t và b o v môi tr ng sinh thái. Gi
t
c th hi n b ng gi m
thi u l ng t m t hàng n m d i m c cho phép.
phì nhiêu t t ng d n là yêu c u b t bu c i v i qu n lý s d ng
b n v ng.

che ph t i thi u ph i t ng ng an toàn sinh thái (>35%).
a d ng sinh h c bi u hi n qua thành ph n loài ( a canh b n v ng h n
c canh, cây lâu n m có kh n ng b o v
t t t h n cây hàng n m...).
Ba yêu c u b n v ng trên là
xem xét và ánh giá các lo i hình s
d ng t hi n t i. Thông qua vi c xem xét và ánh giá các yêu c u trên
giúp cho vi c nh h ng phát tri n nông nghi p vùng sinh thái.
Tóm l i: Khái ni m s d ng t ai b n v ng do con ng i a ra
c
th hi n trong nhi u ho t ng s d ng và qu n lý t ai theo các m c ích
mà con ng i ã l a ch n cho t ng vùng t xác nh.
i v i s n xu t nông
nghi p vi c s d ng t b n v ng ph i t
c trên c s
m b o kh n ng
s n xu t n nh c a cây tr ng, ch t l ng tài nguyên t không suy gi m
theo th i gian và vi c s d ng t không nh h ng x u n môi tr ng s ng
c a con ng i, c a các sinh v t.
2.1.6. Xây d ng m t n n nông nghi p phát tri n b n v ng
2.1.6.1. i u c n thi t s d ng t ti t ki m, có hi u qu và b n v ng
Ngày nay, s d ng t b n v ng, ti t ki m và có hi u qu ã tr thành
chi n l c quan tr ng có tính toàn c u, b i 5 lý do:
M t là, tài nguyên t vô cùng quý giá. B t k n c nào, t u là t
li u s n xu t nông - lâm nghi p ch y u, c s lãnh th
phân b các ngành
kinh t qu c dân. UNEP kh ng nh “M c cho nh ng ti n b khoa h c - k
thu t v i, con ng i hi n i v n ph i s ng d a vào t”.
Hai là, tài nguyên t có h n, t có kh n ng canh tác càng ít i. Toàn
l c a tr di n tích óng b ng v nh c u (1.360 tri u héc-ta) ch có 13.340

tri u héc-ta. Di n tích t có kh n ng canh tác c a l c a ch có 3.030 tri u
héc-ta. Hi n nhân lo i m i khai thác
c 1.500 tri u héc-ta t canh tác.
Ba là, di n tích t nhiên và t canh tác trên u ng i ngày càng gi m


10

do áp l c t ng dân s , s phát tri n ô th hóa, công nghi p hóa và các h
t ng k thu t. Bình quân di n tích t canh tác trên u ng i c a th gi i
hi n nay ch còn 0,23 ha, Vi t Nam ch còn 0,11 ha. Theo tính toán c a T
ch c L ng th c th gi i (FAO), v i trình
s n xu t trung bình hi n nay
trên th gi i,
có
l ng th c, th c ph m, m i ng i c n có 0,4 ha t
canh tác [26].
B n là, do i u ki n t nhiên, ho t ng tiêu c c c a con ng i nên di n
tích áng k c a l c a ã, ang và s còn b thoái hóa, ho c ô nhi m d n t i
tình tr ng gi m, m t kh n ng s n xu t và nhi u h u qu nghiêm tr ng khác.
Trên th gi i hi n có 2.000 tri u héc-ta t ã và ang b thoái hóa, trong ó
1.260 tri u héc-ta t p trung châu á, Thái Bình D ng. Vi t Nam hi n có
16,7 tri u héc-ta b xói mòn, r a trôi m nh, chua nhi u, 9 tri u héc-ta t có
t ng m ng và
phì th p, 3 tri u héc-ta t th ng b khô h n và sa m c hóa,
1,9 tri u héc-ta t b phèn hóa, m n hóa m nh. Ngoài ra tình tr ng ô nhi m
do phân bón, hóa ch t b o v th c v t, ch t th i, n c th i ô th , khu công
nghi p, làng ngh , s n xu t, d ch v và ch t c hóa h c
l i sau chi n tranh
c ng áng báo ng. Ho t ng canh tác và i s ng còn b e d a b i tình tr ng

ng p úng, ng p l , l quét, t tr t, s t l
t, thoái hóa lý, hóa h c t...
N m là, l ch s ã ch ng minh s n xu t nông nghi p ph i
c ti n hành
trên t t t m i có hi u qu . Tuy nhiên, hình thành t v i phì nhiêu c n thi t
cho canh tác nông nghi p ph i tr i qua hàng nghìn n m, th m chí hàng v n n m [6].
2.1.6.2. Cách th c ti n t i m t h th ng nông nghi p b n v ng
* T các h th ng canh tác n quy trình nông nghi p hoàn h o (GAPs)
Khái ni m ‘quy trình nông nghi p t t hay hoàn h o-GAP’ s
t
c
m c tiêu gi m s thoái hoá c a t ang là i u ki n tiên quy t i v i vi c
t ng c ng tính b n v ng c a nh ng h th ng s n xu t t ng h p. N n nông
nghi p b o t n, nông nghi p h u c và qu n lý sinh h c t t ng h p là 3 mô
hình ang
c T ch c Nông l ng Liên h p qu c thúc y. V n
c b n
là tìm ra ph ng th c t i u hoá các h th ng cây tr ng-ch n nuôi-các thành
ph n khác
t o thu nh p và c i thi n
phì t, s d ng nông nghi p b o
t n và phòng tr sâu b nh t ng h p (IPM), g n nh ng kinh nghi m c a nông
dân v i ki n th c m i nh nguyên lý c b n c a tính b n v ng [13].


11

* Nh ng nguyên lý c a canh tác b n v ng:
Canh tác b n v ng có ngh a là vi c tr ng c y và ch n nuôi ph i ng
th i áp ng 3 m c tiêu: B n v ng v sinh thái (qu n lý tài nguyên t, n c,

b o v a d ng sinh h c, và các ph ng th c canh tác b n v ng). L i ích v
kinh t . L i ích xã h i i v i nông dân và c ng ng
+ Qu n lý t b n v ng:
Qu n lý t b n v ng tu thu c vào t ng lo i t c th . nh ng n i t
n nh, phì nhiêu thì vi c tr ng c y và qu n lý canh tác s theo ph ng th c
b n v ng, bù
l ng dinh d ng trong các s n ph m thu ho ch và cây tr ng
mang theo. Còn nh ng vùng t x u c n xác nh nh ng ph ng th c qu n lý
và s n xu t thích h p. Bi n pháp qu n lý t b n v ng nh m tránh s thoái hoá
t, duy trì
phì chính d a vào Quy trình qu n lý t t nh t (Best Management
Practice - BMP). Quy trình này bao hàm c quy trình qu n lý t và các k thu t
canh tác khác nh m nâng cao hi u qu kinh t và s d ng, tránh thoái hoá t
bao g m: B o v c u trúc và hàm l ng ch t h u c trong t; Qu n lý dinh
d ng; Dùng cây ph
t; Duy trì
phì nhiêu c a t; S d ng nh ng ph ng
th c canh tác ti n b ; S d ng các ph ng pháp tr ng tr t thích h p; Ng n ch n
hoang m c hoá và h n hán; Qu n lý t d c và phát tri n b n v ng mi n núi [9].
+ Qu n lý sâu b nh b n v ng:
Qu n lý sâu b nh b n v ng và nông nghi p b n v ng cùng chung m c
tiêu là phát tri n h th ng nông nghi p hoàn thi n v sinh thái và kinh t . Quy
trình phòng tr sâu b nh t ng h p (IPM) có th coi nh c u thành ch
o
trong h th ng phát tri n nông nghi p b n v ng. Nguyên lý chung là b o m
tài nguyên t t t và tính a d ng
c ki m soát.
+ H th ng phòng tr c t ng h p:
Phòng tr c d i là m t trong c u thành quan tr ng c a h canh tác b n
v ng. M t s nguyên t c chính bao g m:

- Ng n ch n s phát tri n, sinh t n, ng n ch n s lan truy n h t c vào
ngu n n c, phân bón…
- Luân canh cây tr ng c ng là m t trong nh ng bi n pháp phòng tr c
h u hi u.
- S d ng các bi n pháp nh m gi m thi u vi c s d ng thu c tr c . Có


12

th gieo ch m l i c n y m m và di t tr c sau ó s gieo h t sau.
T ng c ng xu h ng phòng tr c t ng h p, c bi t i v i cây
tr ng nông nghi p. V n
tr c g n ch t v i b o t n và c i thi n tài
nguyên t [16].
+ B o v a d ng sinh h c:
i u
c bàn lu n nhi u trong ph ng th c s n xu t nông nghi p hi n
i ang là nguy c gi m a d ng sinh h c. S phá hu các môi tr ng sinh
s ng, s khai thác quá m c, s ô nhi m và vi c a vào nuôi tr ng các loài
ng và th c v t nh p ngo i m t cách không thích h p là nguyên nhân gây
t n th t v a d ng sinh h c c a th gi i. S suy gi m v a d ng sinh h c
này x y ra ph n l n là do cách i x c a con ng i v i t nhiên.
Nh ng ti n b g n ây trong công ngh sinh h c cho th y r ng, v t ch t
gen trong các loài ng v t, th c v t và vi sinh v t có ti m n ng ph c v cho
nông nghi p, y t và phúc l i c a nhân dân và cho vi c b o v môi tr ng.
y m nh vi c ph c h i các h sinh thái ã b phá hu , và ph c h i các loài
b e do nguy hi m. Phát tri n các cách s d ng lâu b n v công ngh sinh h c,
và các cách chuy n giao công ngh này m t cách an toàn h p lý [16].
+ Qu n lý công ngh sinh h c:
Công ngh sinh h c là quá trình s d ng các ki n th c truy n th ng và

công ngh hi n i nh m làm thay i v t ch t gen trong th c v t, ng v t,
vi sinh v t và t o ra các s n ph m m i.
Công ngh sinh h c c n ph i
c phát tri n nh m nâng cao n ng su t
và ch t l ng l ng th c th c ph m. Nâng cao s c ch ng ch u trong các i u
ki n b t thu n, áp d ng các k t qu c a công ngh sinh h c gi m thi u nhu
c u s d ng hoá ch t trong nông nghi p. óng góp làm màu m cho t và
làm t ng thêm hi u su t cho nh ng loài th c v t s d ng các ch t dinh d ng
c a t,
làm sao cho n n s n xu t nông nghi p không tháo i m t các ch t
dinh d ng kh i a bàn ho t ng. Khai thác tài nguyên khoáng s n theo
cách ít gây ra s phá hu v môi tr ng [16].
+ Phát tri n nông thôn b n v ng:
Th c t là s dân nghèo trên th gi i hi n s ng t p trung h u h t vùng
nông thôn và ph ng k sinh nhai c a h th ng g n v i nông nghi p. Thúc


13

y s phát tri n nông thôn thông qua nông nghi p
c th hi n qua chính
sách phát tri n c a nhi u qu c gia. Nhìn chung, nh ng chính sách u th hi n
yêu c u ph i m b o an ninh l ng th c cho nông dân, t o c h i cho h v t
qua ói nghèo và cân b ng gi a các m c tiêu môi tr ng, xã h i và kinh t .
Nh v y, phát tri n nông thôn là l nh v c a ngành, t trong m i quan h
ph c t p gi a xã h i - tài nguyên thiên nhiên - môi tr ng b n v ng. Không gi i
quy t
ctng cvn
an ninh l ng th c thì không th b o t n
c tài

nguyên t, b o v
c r ng, không th có nh ng h canh tác b n v ng vì ó là
nh ng k sinh nhai c a ng i dân g n v i r ng, v i ng ru ng. Vì th , ph ng
th c th c hi n trong phát tri n nông thôn c a T ch c Phát tri n Canada (CIDA)
t ra theo 2 h ng: b n v ng v ph ng k sinh s ng và s lành m nh c a h
sinh thái [3].
2.2. Thích ng v i bi n i khí h u
2.2.1. Khái ni m
Khí h u ã và ang bi n i và có nh ng tác ng ti m tàng, b t l i n
phát tri n, vì th s thích ng tr nên ngày càng quan tr ng. Thích ng là m t
khái ni m r t r ng và khi áp d ng vào l nh v c bi n i khí h u nó
c dùng
trong r t nhi u tr ng h p.
i v i IPCC (1996) cho r ng: Kh n ng thích ng
c p nm c
i u ch nh có th trong hành ng, x lý, c u trúc c a h th ng i v i nh ng
bi n i d ki n có th x y ra hay th c s ã và ang x y ra c a khí h u. S
thích ng có th là t phát hay
c chu n b tr c. Nh v y,
ây v n
thích ng
c nói n chính là m c
i u ch nh v i bi n i c v tính t
phát hay chu n b tr c.
Còn v i nghiên c u c a Burton (1998) l i cho r ng: Thích ng v i khí
h u là m t quá trình mà con ng i làm gi m nh ng tác ng b t l i c a khí
h u n s c kh e, i s ng và s d ng nh ng c h i thu n l i mà môi tr ng
khí h u mang l i.
ây thích ng là làm th nào gi m nh tác ng bi n i
khí h u, t n d ng nh ng thu n l i n u có th .

Theo Thomas (2007), l i cho r ng: thích ng có ngh a là i u ch nh ho c
th
ng, ho c ph n ng tích c c, ho c có phòng b tr c,
c a ra v i ý
ngh a là gi m thi u và c i thi n nh ng h u qu có h i c a B KH.


14

Nh v y, thích ng v i B KH là s i u ch nh h th ng t nhiên ho c
con ng i i v i hoàn c nh ho c môi tr ng thay i, nh m m c ích gi m
kh n ng b t n th ng do dao ng và B KH hi n h u ho c ti m tàng và t n
d ng các c h i do nó mang l i. Thích ng v i khí h u hi n nay không ng
ngh a v i thích nghi B KH trong t ng lai.
2.2.2. Các hình th c thích ng v i bi n i khí h u
Có r t nhi u ph ng pháp thích nghi có kh n ng
c th c hi n trong
vi c i phó v i bi n i khí h u. B n báo cáo ánh giá th 2 c a nhóm công
tác IPCC II
c p và miêu t 228 ph ng pháp thích nghi khác nhau. Vì th
s có ích n u phân lo i các ph ng pháp thích nghi s d ng m t c u trúc t ng
quát. M t cách phân lo i th ng dùng chia các ph ng pháp thích nghi ra làm
8 nhóm:
- Ch p nh n t n th t: là ph ng pháp thích nghi v i bi u hi n c b n là
không làm gì c ngo i tr ch u ng hay ch p nh n t n th t. Trên lý thuy t,
ch p nh n t n th t x y ra khi ph i ch u tác ng mà không có kh n ng ch ng
ch i b ng b t c cách nào hay là nh ng n i mà ph i tr cho các ho t ng
thích nghi là cao so v i r i ro hay là nh ng thi t h i.
- Chia s t n th t: lo i ph n úng này liên quan n vi c chia s nh ng
t n th t gi a m t c ng ng dân c l n. V i m t s phân b khác, các xã h i

l n chia s nh ng t n th t thông qua c u tr c ng ng, ph c h i và tái thi t
thông qua vi n tr c a các qu c ng ng. Chia s t n th t c ng có th
c
th c hi n thông qua b o hi m xã h i.
- Làm gi m s nguy hi m: m t hi n t ng t nhiên nh là l t bão hay
h n hán, nh ng ph ng pháp thích h p là g m các công tác ki m soát l l t.
i v i B KH, i u ch nh thích h p làm ch m t c
B KH b ng cách gi m
khí phát th i nhà kính và cu i cùng là n nh n ng
c a khí nhà kính trong
khí quy n.
- Ng n ch n các tác ng: th ng xuyên s d ng các ph ng pháp thích
nghi t ng b c m t ng n ch n tác ng c a B KH và s c dao ng khác.
- Thay i cách s d ng: ch nào có hi m h a c a B KH th c s ti n
tri n c a các ho t ng kinh t là không th ho c là quá m o hi m, s tính
toán có th mang l i thay i và cách s d ng.


15

- Thay i a i m: c n nghiên c u tính toán k vi c di chuy n a i m
s n xu t. Ví d , chuy n các cây tr ng ch ch t và vùng nông tr i ra kh i khu
v c khô h n n m t khu v c ôn hòa h n.
- Nghiên c u: Quá trình thích nghi có th phát tri n b ng cách nghiên
c u trong l nh v c công ngh m i và ph ng pháp m i v thích nghi.
- Giáo d c, thông tin và khuy n khích thay i hành vi: ph bi n ki n
th c thông qua các chi n d ch thông tin công c ng và giáo d c, d n n vi c
thay i hành vi (Nguy n H ng Tr ng, 2008) [24].
Nh v y, s thích ng di n ra c
trong t nhiên và h th ng kinh t xã

h i c a con ng i. Thích ng v i B KH i u quan tr ng chính là s phù h p
v i i u ki n t nhiên và kh n ng kinh t , phong t c t p quán c a con ng i
m i vùng mi n khác nhau. Do ó, nghiên c u
ây ch y u là nh ng ho t
ng th c ti n c a nông h , nh ng ki n th c b n a
c áp d ng trong i u
ki n c a vùng nghiên c u.
2.2.3. Ki n th c b n a
2.2.3.1. Khái ni m
Ki n th c b n a là h th ng ki n th c bao trùm ki n th c k thu t b n
a và ki n th c a ph ng, nh ng
c c th hóa trong khía c nh liên quan
n sinh thái, n qu n lý và s d ng tài nguyên thiên nhiên: r ng, t r ng,
ngu n n c. Nó ph n ánh nh ng ki n th c kinh nghi m c a t ng nhóm c ng
ng ang cùng sinh s ng trong t ng vùng sinh thái nhân v n, ây là h th ng
ki n th c k t h p các hi u bi t bên trong l n bên ngoài, s giao thoa k th a
gi a kinh nghi m c a các dân t c ang chung s ng, s ki m nghi m các k
thu t m i du nh p và s thích ng nó v i i u ki n sinh thái a ph ng.
Ki n th c b n a, nói m t cách r ng rãi, là tri th c
c s d ng b i
nh ng ng i dân a ph ng trong cu c s ng c a m t môi tr ng nh t nh.
Nh v y, ki n th c b n a có th bao g m môi tr ng truy n th ng, tri th c
sinh thái, tri th c nông thôn và tri th c a ph ng....
Theo Johnson, 1992, ki n th c b n a là nhóm tri th c
c t o ra b i
m t nhóm ng i qua nhi u th h s ng và quan h ch t ch v i thiên nhiên
trong m t vùng nh t nh. Nói m t cách khái quát, ki n th c b n a là nh ng