Biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm phát triển khả năng tƣởng tƣợng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi (Luận văn thạc sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Thị Phƣơng Anh

BIỆN PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI ĐÓNG KỊCH
NHẰM PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG
TƢỞNG TƢỢNG CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

TP. Hồ Chí Minh – 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Thị Phƣơng Anh

BIỆN PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI ĐÓNG KỊCH
NHẰM PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG
TƢỞNG TƢỢNG CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI
Chuyên ngành:

Giáo dục học (Giáo dục mầm non)

Mã số:

60 14 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. LÊ XUÂN HỒNG

TP. Hồ Chí Minh – 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các
thông tin, số liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc và được trích dẫn rõ ràng,
cụ thể. Kết quả nghiên cứu trong luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công
trình nghiên cứu nào trước đây.
Tác giả

Trần Thị Phương Anh


LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp,
tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và động viên rất quý báu của Quý
thầy/cô, gia đình, bạn bè và anh/chị đồng nghiệp.
Trước hết tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và tri ân sâu sắc đến TS. Lê Xuân
Hồng, người hướng dẫn khoa học đã tận tâm giúp đỡ, chỉ dẫn khoa học và động
viên tôi hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý thầy/cô, anh/chị công tác ở
các Khoa, Phòng, Ban trường Đại học Sư Phạm Thành phố Hồ Chí Minh.
Trân trọng cảm ơn các thầy/cô là chuyên viên phòng giáo dục, cán bộ quản
lý, giáo viên các trường Mầm non trong địa bàn TP.TDM đã tạo điều kiện cho tôi
trong quá trình thực hiện khảo sát, xin ý kiến.

Tôi cũng xin cảm ơn trường ĐH Thủ Dầu Một cùng các đồng nghiệp đã
luôn hỗ trợ trong suốt thời gian thực hiện luận văn.
Sau cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên, khích lệ
tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn tốt nghiệp. Luận văn sẽ
không tránh khỏi thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô, anh
chị em đồng nghiệp và các bạn.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2017
Tác giả
Trần Thị Phương Anh


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU

................................................................................................................... 1

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI
ĐÓNG KỊCH NHẰM PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG TƢỞNG
TƢỢNG CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI ....................................... 5
1.1. Lịch sử nghiên cứu về biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm phát
triển khả năng tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi .................................... 5
1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài .................................................................. 5
1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam ..................................................................... 9
1.2. Lý luận về biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch cho trẻ mẫu giáo 5 – 6

tuổi .................................................................................................................... 12
1.2.1. Trò chơi đóng kịch ...................................................................................... 12
1.2.2. Tổ chức trò chơi đóng kịch cho trẻ 5 – 6 tuổi ở trường Mầm non ............. 18
1.2.3. Biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm phát triển khả năng tưởng
tượng cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi..................................................................... 22
1.3. Lý luận về tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong trò chơi đóng
kịch theo tác phẩm văn học .............................................................................. 24
1.3.1. Tưởng tượng ............................................................................................... 24
1.3.2. Đặc điểm tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi .................................... 30
Tiểu kết chƣơng 1 ........................................................................................................ 39
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG BIỆN PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI ĐÓNG
KỊCH THEO TÁC PHẨM VĂN HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN
KHẢ NĂNG TƢỞNG TƢỢNG CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6
TUỔI Ở MỘT SỐ TRƢỜNG MẦM NON TẠI THÀNH PHỐ


THỦ DẦU MỘT, TỈNH BÌNH DƢƠNG ............................................. 40
2.1. Khái quát điều tra thực trạng .............................................................................. 40
2.1.1. Mục đích điều tra ........................................................................................ 40
2.1.2. Khách thể điều tra ....................................................................................... 40
2.1.3. Địa bàn điều tra ........................................................................................... 40
2.1.4 . Thời gian và đối tượng điều tra ................................................................. 40
2.1.5. Nội dung điều tra ........................................................................................ 40
2.1.6. Phương pháp điều tra .................................................................................. 41
2.2. Khái quát về giáo dục – đào tạo tại TP. Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương ......... 41
2.3. Kết quả khảo sát thực trạng biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm
phát triển khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở
các trường thuộc mẫu nghiên cứu .................................................................... 43
2.3.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên về tổ chức trò chơi đóng kịch
nhằm phát triển trí tưởng tượng của trẻ 5 – 6 tuổi ở trường mầm non ...... 43

2.3.2. Thực trạng xây dựng giáo án tổ chức TCĐK cho trẻ MG 5 – 6 tuổi.......... 56
2.3.3. Thực trạng việc hướng dẫn TCĐK cho trẻ MG 5 – 6 tuổi ......................... 57
2.3.4. Thực trạng tổ chức TCĐK phát triển khả năng tưởng tượng của trẻ
MG 5-6 tuổi ............................................................................................... 59
Tiểu kết chƣơng 2 ........................................................................................................ 64
Chƣơng 3. ĐỀ XUẤT VÀ THỬ NGHIỆM MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ
CHỨC TRÒ CHƠI ĐÓNG KỊCH NHẰM PHÁT TRIỂN KHẢ
NĂNG TƢỞNG TƢỢNG CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI
TẠI THÀNH PHỐ THỦ DẦU MỘT, TỈNH BÌNH DƢƠNG ........... 66
3.1 Đề xuất một số biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm phát triển khả
năng tưởng tượng của trẻ 5 – 6 tuổi ở trường mầm non .................................. 66
3.1.1 Cơ sở định hướng đề xuất biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm
phát triển khả năng tưởng tượng của trẻ 5 – 6 tuổi ở trường mầm non ..... 66
3.1.2 Đề xuất một số biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm phát triển
khả năng tưởng tượng của trẻ 5 – 6 tuổi ở trường mầm non ..................... 67
3.1.3. Cách thức sử dụng các biện pháp ............................................................... 73


3.2. Thử nghiệm sư phạm một số biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng
của trẻ 5 – 6 tuổi trong trò chơi đóng kịch ....................................................... 74
3.2.1. Mục đích thử nghiệm .................................................................................. 74
3.2.2. Đối tượng, phạm vi và thời gian thử nghiệm.............................................. 74
3.2.3. Điều kiện tiến hành thử nghiệm.................................................................. 74
3.2.4. Quy trình tổ chức thử nghiệm ..................................................................... 75
3.3. Kết quả thử nghiệm ............................................................................................ 75
3.3.1. Kết quả kiểm tra trước thử nghiệm ............................................................. 75
3.3.2. Kết quả kiểm tra sau thử nghiệm ................................................................ 76
3.3.3. So sánh kết quả giữa nhóm ĐC và TN ....................................................... 78
3.3.3. Đánh giá chung về sự phát triển khả năng tưởng tượng của trẻ trước
và sau thử nghiệm ...................................................................................... 82

Tiểu kết chƣơng 3 ........................................................................................................ 84
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................................... 85
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................... 88
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết đầy đủ

Viết tắt

Mầm non

MN

Giáo viên

GV

Giáo viên mầm non

GVMN

Trò chơi

TC

Trò chơi đóng kịch

TCĐK

Khả năng tưởng tượng

KNTT

Tác phẩm văn học

TPVH

Làm quen tác phẩm văn học

LQTPVH

Giáo dục mầm non

GDMN

Cán bộ quản lý

CBQL

Thử nghiệm

TN

Đối chứng

ĐC

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.

Khảo sát trình độ và thâm niên của GV và CBQL .................................... 43

Bảng 2.2.

Nhận thức của GVMN và CBQL về TCĐK và khả năng tưởng tượng
của trẻ MG 5-6T ........................................................................................ 44

Bảng 2.3.

Kết quả khảo sát mức độ khả năng tưởng tượng và ảnh hưởng của
TCĐK đến KNTT của trẻ MG5-6T ........................................................... 45

Bảng 2.4.

Kết quả nhận thức về mức độ tổ chức TCĐK ở trường MN ..................... 46

Bảng 2.5.

Kết quả sử dụng các phương tiện khi tổ chức trò chơi đóng kịch ............. 48

Bảng 2.6.

Kết quả lựa chọn tiêu chí khi lựa chọn tác phẩm văn học trong
TCĐK ......................................................................................................... 49

Bảng 2.7.

Bảng xếp hạng mức độ quan trọng các khâu khi tiến hành tổ
chức TCĐK ................................................................................................ 50

Bảng 2.8.

Mức độ sử dụng các hình thức tỏ chức TCĐK ở trường MN.................... 51

Bảng 2.9.

Mức độ tưởng tượng của trẻ trong trò chơi đóng kịch theo các tiêu
chí ............................................................................................................... 52

Bảng 2.10. Các phương pháp được sử dụng để tổ chức TCĐK phát triển khả
năng tưởng tượng của trẻ MG5-6T ............................................................ 53
Bảng 2.11. Tiêu chí đánh giá khả năng tưởng tượng của trẻ MG5-6T trong
TCĐK ......................................................................................................... 60
Bảng 2.12. Kết quả khả năng tưởng tượng của trẻ MG5-6T trong TCĐK .................. 62
Bảng 3.1.

Kết quả mức độ tưởng tượng của trẻ trong TCĐK trước thủ nghiệm ....... 75

Bảng 3.2.

Kết quả mức độ tưởng tượng của trẻ 2 nhóm ĐC và TN của trường
MN Hoa Phượng ........................................................................................ 78

Bảng 3.3.

Kết quả mức độ tưởng tượng của trẻ 2 nhóm ĐC và TN của trường
MN Tuổi Ngọc ........................................................................................... 80

Bảng 3.4.

So sánh mức độ tưởng tượng của trẻ tại hai trường MN Hoa Phượng
và Tuổi Ngọc sau thực nghiệm .................................................................. 82


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Theo Ti – mi – ria – zép “Con người không biết tưởng tượng vẫn có thể thu thập
được sự kiện. Nhưng nếu không có tưởng tượng sẽ không thể có phát minh vĩ đại, loài
người sẽ không phát triển cả văn minh vật chất và văn minh tinh thần”. Tưởng tượng có
vai trò quan trọng đối với cá nhân nói riêng và nhân loại nói chung. Trí tưởng tượng
phong phú sẽ mang đến những hình ảnh mới lạ, những sáng tạo độc đáo, những cách
giải quyết vấn đề mới. Chính nhờ quá trình tưởng tượng mà con người có ý tưởng và
thực hiện nó để tạo ra các giá trị vật chất và tinh thần, các thành tựu vĩ đại về mọi mặt
trong cuộc sống và tạo ra nền văn minh nhân loại và nhờ có tưởng tượng mà con người
có thể vận dụng tốt những kinh nghiệm xã hội để giải quyết những vấn đề của mình
hoặc đem đến cho chính mình và xã hội những sản phẩm mới, độc đáo.
Lứa tuổi mầm non là lứa tuổi tràn ngập xúc cảm, tính tò mò phát triển, trí tưởng
tượng bay bổng vì vậy đây là mảnh đất màu mỡ để phát triển trí tưởng tượng cho trẻ.
Trong quá trình học ở trường mầm non có nhiều hoạt động mà trẻ rất yêu thích và
có giá trị trong việc nâng cao khả năng tưởng tượng của trẻ nhưng có một hoạt động
luôn cho trẻ có cơ hội tự mình thực hiện, thể hiện, trải nghiệm và tưởng tượng theo ý
nghĩ của trẻ đó là trò chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học. Thông qua trò chơi đóng
kịch theo tác phẩm văn học trẻ có cơ hội tiếp xúc với các tác phẩm không chỉ qua việc
lắng nghe lời kể từ cô giáo, gia đình mà trẻ còn được trực tiếp lựa chọn nhân vật, thiết
kế sân khấu, đóng vai và làm theo những hành động của nhân vật, trẻ được hoà mình

cùng nhân vật và tự do thể hiện tình cảm thái độ của mình với những nhân vật, tình
huống truyện khác nhau từ đó giúp trẻ phát triển khả năng tưởng tượng của mình.
Thực tế hiện nay cho thấy ở một số trường mầm non việc tổ chức trò chơi đóng
kịch theo tác phẩm văn học vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Trò chơi đóng kịch theo
tác phẩm văn học được thực hiện với nội dung chưa phong phú. Với những áp lực cao
trong quá trình giảng dạy, giáo viên mầm non gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức trò
chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học. Việc tổ chức trò chơi đóng kịch theo tác phẩm
văn học còn mang tính rập khuôn theo đúng các bước mà quên đi việc cho phép trẻ tự


2

thể hiện theo trí tưởng tượng của mình. Các công cụ, học cụ phục vụ cho việc thể hiện
các tác phẩm văn học còn đơn giản nên chưa kích thích được sự hứng thú và tưởng
tượng của trẻ dễ gây ra sự cản trở trong quá trình phát triển khả năng tưởng tượng của
trẻ.
Với lý do trên, tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch
nhằm phát triển khả năng tƣởng tƣợng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi”.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất và thử nghiệm một số biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm phát
triển khả năng tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình tổ chức trò chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học cho trẻ mẫu giáo
5 – 6 tuổi.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm phát triển khả năng tưởng tượng của
trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi theo tác phẩm văn học.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu có những biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học thì sẽ

giúp cho trẻ phát triển khả năng tưởng tượng.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Tìm hiểu các vấn đề lý luận về biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch theo tác
phẩm văn học nhằm phát triển khả năng tưởng tượng cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.
5.2. Khảo sát thực trạng về biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch theo tác phẩm
văn học nhằm phát triển khả năng tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.
5.3. Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch theo tác
phẩm văn học nhằm phát triển khả năng tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.
6. Giới hạn đề tài
6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu
Nội dung nghiên cứu của đề tài chỉ nghiên cứu một số biện pháp tổ chức trò chơi


3

đóng kịch theo tác phẩm văn học nhằm phát triển khả năng tưởng tượng của trẻ mẫu
giáo 5 – 6 tuổi.
6.2. Giới hạn về mẫu nghiên cứu
- 80 trẻ từ 5 – 6 tuổi tại trường Mầm non Hoa Phượng, Tuổi Ngọc của thành phố
Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương là khách thể nghiên cứu chính của đề tài.
- Việc thực nghiệm chỉ dừng lại ở mức độ thử nghiệm tác động nhằm phát triển
khả năng tưởng tượng của trẻ trong trò chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Tham khảo các công trình nghiên cứu, sách báo, tạp chí chuyên ngành về các vấn
đề liên quan, từ đó hệ thống và khái quát hóa các khái niệm công cụ làm cơ sở lý luận
cho đề tài.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp quan sát
Dự giờ, quan sát các hoạt động chung trong thời gian học tập của trẻ trong đó trò

chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học là hoạt động chính. Thông qua quan sát, tìm hiểu
được khả năng tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi và đưa ra các cách thức để phát
triển khả năng tưởng tượng của trẻ thông qua trò chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học.
7.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Sử dụng phiếu điều tra bằng bảng hỏi dành cho giáo viên phụ trách trẻ mẫu giáo
5-6 tuổi ở một số trường Mầm non.
- Nhận thức của giáo viên về biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng của trẻ
mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong trò chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học.
- Những đánh giá của giáo viên về biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng của
trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong trò chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học.
- Các biện pháp giáo viên sử dụng để phát triển khả năng tưởng tượng trong trò
chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.
- Ý kiến của giáo viên về các biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch theo tác phẩm
văn học nhằm nâng cao khả năng tưởng tượng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi được đưa ra.


4

7.2.3. Phương pháp thử nghiệm
Thử nghiệm một số biện pháp phát triển khả năng tưởng tượng của trẻ mẫu giáo
5 – 6 tuổi trong trò chơi đóng kịch theo tác phẩm văn học qua thử nghiệm và mô hình
thử nghiệm.
7.2.4. Phương pháp phỏng vấn
Trao đổi với giáo viên và trẻ về những hiểu biết trong trò chơi đóng kịch theo tác
phẩm văn học.
7.2.5. Phương pháp toán thống kê
Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu thu được.


5

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC
TRÒ CHƠI ĐÓNG KỊCH NHẰM PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG
TƢỞNG TƢỢNG CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI
1.1. Lịch sử nghiên cứu về biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm phát triển
khả năng tƣởng tƣợng của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi
1.1.1. Những nghiên cứu ở nƣớc ngoài
Từ đầu thế kỷ XX, nhà Tâm lý học người Pháp Ribot (1839 – 1916) đã xem xét
tưởng tượng như là một quá trình xây dựng biểu tượng mới từ những gì đã có trước.
Cảm xúc và trí tuệ là hai yếu tố được ông đánh giá cao trong quá trình tưởng tượng.
Ribot đánh giá cao vai trò của tưởng tượng trong cuộc sống, ông khẳng định tuyệt đại đa
số phát minh trước khi đi vào hiện thực đều đi qua các giai đoạn tưởng tượng. Ribot
cũng đưa ra một biểu đồ miêu tả một cách tượng trưng đặc điểm phát triển của biểu
tượng ở các lứa tuổi khác nhau trong đó có trẻ em [16].
Là nhà Tâm lý học nghiên cứu rất nhiều về giấc mơ, Sigmund Freud (1856 –
1939) cũng quan tâm đến tưởng tượng. Tuy nhiên, ông lý giải tưởng tượng cũng như các
hiện tượng tâm lý khác, tưởng tượng có nguồn gốc từ sự dồn nén các bản năng tính dục
khi chúng không được thoả mãn. Tưởng tượng xuất hiện rất nhiều trong vô thức giúp
thoả mãn dục vọng. Ông cho rằng chức năng cơ bản của tưởng tượng là bảo vệ “cái tôi”,
điều hoà những cảm xúc bị dồn nén [7].
Jean Piaget (1896 – 1979), nhà Tâm lý học Thuỵ Sĩ khi nghiên cứu về sự phát
triển các chức năng ký hiệu, ông chỉ ra rằng những hình ảnh của tưởng tượng không chỉ
là sự sao chép hiện thực một cách đơn thuần mà đó là sự sao chép một cách tích cực
những bức tranh tri giác [9].
J. P. Guilford đã gắn liền tưởng tượng với tư duy trong nghiên cứu về tưởng
tượng. Ông xem tưởng tượng như là tư duy sáng tạo, một thành tố không thể thiếu được
của con người. Nối tiếp hướng nghiên cứu của Guilford, các nhà Tâm lý học A. Gesell,
Jackson… Kết quả nghiên cứu của các tác giả này mặc dù đã chỉ ra được vài đặc điểm
của tưởng tượng sáng tạo nhưng vẫn chưa vạch ra được quy luật hoạt động chung và sự

6

phát triển của quá trình tưởng tượng [13].
Đối lập với quan điểm trên là tư tưởng đánh đồng tưởng tượng với trí nhớ. Tiêu
biểu của trường phái này là các tác giả người Đức: Vinhem Serer, Muyle Phraienphenx.
Nhằm mục đích phản bác lại quan điểm xem tưởng tượng là yếu tố không thể nhận biết
được, là yếu tố độc quyền của các thiên tài sáng tạo, các tác giả này đã chứng minh
tưởng tượng là một hiện tượng đơn giản và phổ biến thông qua việc xem các hình ảnh
của trí nhớ mà sự thể hiện thực sự của tưởng tượng. Serer từng tuyên bố: “Tôi thiên về
phía thừa nhận rằng trí nhớ và tưởng tượng chẳng qua chỉ là một mà thôi, đấy là khả
năng gợi lại các biểu tượng cũ” [15,tr.124]. Như vậy, chỉ căn cứ vào sản phẩm của
tưởng tượng và trí nhớ đều là biểu tượng, các tác giả này đã vội quy kết hai quá trình
này giống nhau về bản chất. Đây là quan điểm chưa thực sự hợp lý và khoa học.
Tâm lý học Liên Xô lấy Triết học Mác Lênin làm cơ sở lý luận cho việc nghiên
cứu tưởng tượng. Các – Mác từ thế kỷ XIX đã đưa ra một quan niệm duy vật biện chứng
trong nghiên cứu tưởng tượng, đó là việc sáng tạo ra cái mới ban đầu chỉ là hình thức
biểu tượng và biểu tượng ấy chính là hiện thân của tưởng tượng [9].
Bước sang thế kỷ XX, L.X. Vưgốtxki (1896 – 1934) đã tiến thêm một bước rất
dài trong những hiểu biết về tưởng tượng. Một loạt các tác phẩm của ông đều liên quan
đến tưởng tượng như: “Trí tưởng tượng sáng tạo ở lứa tuổi thiếu nhi”, “Tâm lý học nghệ
thuật”, “Sự phát triển của các chức năng tâm lý cấp cao”… Ông đã xây dựng nên lý
thuyết khá hoàn chỉnh về tưởng tượng. Ông cho rằng tưởng tượng là một hoạt động tâm
lý phức tạp nhưng cũng như các quá trình tâm lý khác, nó là sự phản ánh hiện thực
khách quan vào bộ não con người được phát triển mạnh mẽ từ lứa tuổi Mẫu giáo. Ông
khẳng định tưởng tượng có nền tảng từ kinh nghiệm hiện thực của con người. Chính vì
vậy, tưởng tượng của trẻ em không thể phong phú như người lớn. L.X. Vưgốtxki cũng
nghiên cứu tưởng tượng trong sự gắn kết với sáng tạo nên ông cũng đưa ra khái niệm
tưởng tượng sáng tạo. Đối với ông, hoạt động sáng tạo có vai trò to lớn trong sự tồn tại
của loài người và cơ sở sáng tạo chính là tưởng tượng [13].

Các nhà Tâm lý học Liên Xô đã đi sâu nghiên cứu tưởng tượng như một hoạt
động tâm lý theo hai hướng: xây dựng và làm giàu hình ảnh tưởng tượng, tách rời hình


7

ảnh tưởng tượng ra khỏi hình ảnh thế giới thực. Các tác giả đều chỉ ra rằng các phương
tiện chủ yếu của hoạt động nhận thức trong đó có tưởng tượng là các ký hiệu hình ảnh.
Sự phát triển của tưởng tượng cũng là một quá trình nhập tâm chuyển vào trong toàn bộ
các quan hệ xã hội dưới dạng các ký hiệu. Họ nghiên cứu các vấn đề cơ bản thuộc về
tưởng tượng như: mối liên hệ giữa tưởng tượng với kinh nghiệm về thế giới hiện thực,
vai trò của hành động thực với sự xây dựng hình ảnh tưởng tượng, vai trò của ngôn ngữ
trong việc khôi phục hình ảnh trong óc. Tác giả O.M. Diatrenco và E.I. Ilencôp đều cho
rằng việc lĩnh hội các phương tiện của hoạt động tưởng tượng được diễn ra trong mối
quan hệ tác động qua lại giữa trẻ và những đồ vật của nền văn hoá xã hội thông qua
những dạng hoạt động khác nhau của trẻ dưới sự tổ chức của người lớn [15].
Trong những thập kỷ gần đây, tưởng tượng nói chung và tưởng tượng của trẻ nói
riêng thu hút sự nghiên cứu của nhiều nhà Tâm lý học và Giáo dục học. Mục tiêu chung
của họ là làm sao để phát triển trí tưởng tượng của trẻ một cách tốt nhất. Cụ thể như E.E.
Xapagona đã vạch ra sự ảnh hưởng của các trò chơi lắp ghép xếp hình đối với trí tưởng
tượng của trẻ căn cứ vào lý luận các thao tác xây dựng biểu mẫu là điều kiện cần thiết
cho tưởng tượng. Các tác giả N.B. Khaledơva, N.A. Curôtrikina, G.V. Panchiukhina thì
vạch ra phương pháp dạy nặn trong trường Mầm non để phát triển trí tưởng tượng sáng
tạo cho trẻ từ việc hình thành các biểu tượng đến việc trang bị các kỹ năng kỹ thuật nặn
và cách gây hứng thú cho trẻ đối với các hoạt động này. Còn E.V. Zaika thì lại chú ý
đến vai trò của tưởng tượng đối với việc lĩnh hội tri thức của học sinh phổ thông. E.V.
Zaika đã bỏ nhiều năm để nghiên cứu một số biện pháp phát triển trí tưởng tượng cho
trẻ trong đó sâu sắc nhất là hệ thống các trò chơi dành cho học sinh nói chung [7].
Trò chơi đóng kịch (TCĐK) là một loại hình vui chơi đặc biệt mang tính nghệ
thuật rõ nét, được xem là một trong những con đường giúp trẻ mẫu giáo (MG) tiếp nhận

tác phẩm văn học (TPVH) có hiệu quả nhất đặc biệt là trẻ 5 – 6 tuổi. Chính vì thế nhiều
nhà tâm lý học, giáo dục học trên thế giới đã nghiên cứu về loại hình trò chơi đặc biệt
này – trò chơi đóng kịch.
Có rất nhiều công trình nghiên cứu của các nhà tâm lý học nổi tiếng như của
L.X.Vugotxki, A.N. Leonchep, A.P., R.I. Rucoxkaia,... đặc biệt là A.N.Leonchep đã


8

nghiên cứu rất sâu sắc về trò chơi đóng kịch. Ông coi TCĐK là một hình thức quá độ
sang các hoạt động thẩm mỹ. Thông qua TCĐK giúp trẻ hiểu được chân, thiện, mỹ từ đó
bồi dưỡng cho trẻ tâm hồn thanh cao, lòng nhân ái [10]. Các nhà tâm lý học cho rằng
hoạt động nghệ thuật xuất hiện như bản năng của trẻ em. Trẻ em cố gắng vươn tới sự
biểu hiện những xúc động một cách trực tiếp, biểu cảm.
N.A.Vetlughina cho rằng: “Cần đưa trẻ, hướng dẫn trẻ vào các hoạt động nghệ
thuật. Về thực chất đó là việc tổ chức các hoạt động của trẻ dưới hình thức luyện tập, trò
chơi có tính chất mô phỏng, sáng tạo, xuất hiện trong mối liên hệ với những cảm xúc
nghệ thuật mang đậm màu sắc thẩm mỹ. Một trong những hoạt động đó là “trò chơi
đóng kịch”. Theo bà thì việc tổ chức cho trẻ đóng kịch theo các bài thơ, câu chuyện kể
chính là hoạt động văn học nghệ thuật của trẻ [10].
Khi nghiên cứu về TCĐK V.A. Mukhina thì cho rằng: “Trong khi trẻ tham gia
vào trò chơi đóng kịch nếu đứa trẻ nhận sắm vai nào đó trong vở kịch thì nó sẽ
biết cách đối xử với những đứa trẻ sắm vai nhân vật khác phù hợp với nội dung vở kịch”
[5].
Những công trình nghiên cứu của các nhà tâm lý học có tên tuổi như: P.I.
AcopSon, E.I Chikheva, A.V. Zaparogiet cho rằng TCĐK là môi trường thuận lợi để
giáo dục ngôn ngữ nghệ thuật cho trẻ. Theo họ sự cảm thụ và hiểu biết về TPVH được
hình thành ở trẻ MG trong mối quan hệ với quá trình phát triển tâm lý của chúng, trẻ
MG hoàn toàn có thể hiểu sâu sắc ở mức độ của trẻ về nội dung và tư tưởng của tác
phẩm, phân biệt được hình ảnh nghệ thuật với hiện thực, trẻ còn biết chỉ ra nhận xét

được những phương tiện biểu đạt hình tượng ngôn ngữ, các thủ pháp nghệ thuật. Không
những vậy trẻ còn có khả năng nắm được việc xây dựng cốt truyện, cấu trúc và mối
quan hệ giữa các nhân vật trong tác phẩm [5].
Các nhà giáo dục học ở nhiều nước đã nghiên cứu vấn đề hướng dẫn hoạt động
nghệ thuật nói chung và hoạt động lời nói nghệ thuật nói riêng cho trẻ MG, đặt nền
móng cho những công trình nghiên cứu sau này của V.I. Prop và B.P. Kerobetile
với những phát hiện mới trong việc tổ chức cho trẻ hoạt động nghệ thuật đặc biệt là
TCĐK [12].


9

1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam
Ở Việt Nam cũng có một số nhà tâm lý học, giáo dục học nghiên cứu về TCĐK,
trí tưởng tượng trẻ em như: Nguyễn Ánh Tuyết, Nguyễn Như Mai, Định Kim Thoa, Đào
Thanh Âm, Trịnh Dân [3], [10], [23].
Tác giả Lê Thanh Thuỷ trong đề tài “Một số biện pháp phát triển trí tưởng tượng
sáng tạo của trẻ Mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động Vẽ” đã đưa ra một hệ thống các
biện pháp phát triển tưởng tượng cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động vẽ trong đó có cung
cấp biểu tượng về thế giới xung quanh, hình thành lòng say mê, sự ham thích được vẽ,
thường xuyên tổ chức hoạt động vẽ dưới nhiều hình thức phong phú, sử dụng sản phẩm
của trẻ vào đời sống sinh hoạt [35].
Tác giả Lê Thị Kim Thanh trong đề tài “Nghiên cứu một số biểu hiện tưởng
tượng của trẻ Mẫu giáo” thì đưa ra một hệ thống các bài tập thực nghiệm về xếp hình, vẽ
tranh, kể chuyện để trẻ bộc lộ các đặc điểm tưởng tượng của mình. Kết quả cho thấy khả
năng tưởng tượng của trẻ còn nhiều hạn chế và việc tăng cường vốn sống, phát triển
ngôn ngữ cho trẻ là rất cần thiết [34].
Tác giả Mã Thị Khánh Tú trong đề tài “Một số biện pháp phát triển trí tưởng
tượng cho trẻ Mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động Nặn” đã đi sâu vào phân tích vai trò
của hoạt động nặn đồng thời đề xuất một hệ thống biện pháp để tăng cường hiệu quả của

hoạt động này đến sự phát triển tưởng tượng của trẻ [32].
Tác giả Đinh Văn Vang trong cuốn giáo trình “Tổ chức hoạt động vui chơi cho
trẻ mầm non” đã nghiên cứu kĩ lưỡng về TCĐK từ khái niệm đến đặc điểm ý nghĩa, từ
đó đưa ra các bước tiến hành tổ chức TCĐK rất cụ thể. Tác giả khẳng định trong suốt
quá trình chơi TCĐK trẻ phải huy động các chức năng tâm lí như ngôn ngữ, trí nhớ, óc
tưởng tượng, tư duy, xúc cảm... để thể hiện tính cách nhân vật. Do vậy mà các chức
năng tâm lí cũng như ngôn ngữ của trẻ cũng được phát triển. Cũng trong cuốn giáo
trình, tác giả đưa ra một số kịch bản được chuyển thể từ những câu chuyện rất gần gũi
và thân thuộc với trẻ trong chương trình giáo dục mầm non [39].
Trong cuốn “Trò chơi của trẻ em” (2000), Nguyễn Ánh Tuyết đã viết: TCĐK hay
còn gọi là Trò chơi đóng vai theo TPVH là hình thức đặc biệt giúp trẻ nhập vai thành


10

nhân vật trong chính TPVH đó. Bà cho rằng TCĐK là một trong những con đường giúp
trẻ tiếp nhận TPVH có hiệu quả nhất, bởi nó không đơn thuần là trò chơi mà còn là một
hoạt động mang tính nghệ thuật và ngược lại nó không chỉ là hoạt động nghệ thuật mà
còn là trò chơi, cả hai yếu tố trên được kết hợp chặt chẽ trong nội dung cũng như trong
quá trình tổ chức trò chơi. Ngoài ra, bà còn nói đến cách thức tiến hành tổ chức TCĐK
cho trẻ [33].
Tác giả Hà Nguyễn Kim Giang trong cuốn “Phương pháp cho trẻ làm quen với
TPVH” và cuốn “Phương pháp kể sáng tạo truyện cổ tích thần kì cho trẻ mẫu giáo” đã
nghiên cứu và đưa ra một quy trình tổ chức TCĐK, đề cập đến vai trò của TCĐK trong
giáo dục toàn diện cho trẻ đặc biệt là trong lĩnh vực lời nói và thẩm mĩ, tác giả viết:
chính những yêu cầu đặt ra trong suốt quá trình chơi đòi hỏi trẻ phải phát huy cao độ sự
hoạt động của các chức năng tâm lý như trí nhớ, tư duy, tưởng tượng… Nó giúp trẻ tích
lũy kinh nghiệm sống qua trải nghiệm các nhân vật trong tác phẩm, nó ảnh hưởng trực
tiếp tới sự phát triển lời nói và sự phát triển xúc cảm, tình cảm thẩm mĩ ở trẻ. Qua
TCĐK trẻ lĩnh hội được lời nói giàu hình ảnh, học được giọng nói diễn cảm, rõ ràng.

[5].
Trong cuốn “Hướng dẫn trẻ làm quen với tác phẩm văn học” (1999) các tác giả:
Nguyễn Ánh Tuyết, Phạm Thị Việt, Đặng Thị Quỳnh đã xem TCĐK là một hình thức
quan trọng và cần thiết cho trẻ làm quen với TPVH và đã đề ra một số hệ thống phương
pháp thiết kế một số đồ dùng để trẻ đóng kịch. Trong cuốn Giáo dục học các tác giả:
Nguyễn Ánh Tuyết, Đào Thanh Âm, Đinh Văn Vang cho rằng: TCĐK giúp trẻ cảm thụ
sâu sắc hơn các TPVH nghệ thuật, đó là yếu tố quan trọng giúp trẻ phát triển ngôn ngữ.
Có thể nói trong những công trình nghiên cứu của các nhà tâm lý học, giáo dục học trên
thế giới cũng như ở Việt Nam đều thừa nhận vai trò to lớn và sự cần thiết của TCĐK đối
với sựu phát triển nhận thức của trẻ đặc biệt là trong quá trình cho trẻ làm quen với
TPVH [30].
Giáo trình “Phương pháp cho trẻ mầm non làm quen với TPVH” của Lã Thị Bắc
Lý – Lê Thị Ánh Tuyết đề cập đến TCĐK trên phương diện đưa ra các tiêu chí lựa chọn
TPVH đề chuyển thể sang TCĐK cho trẻ và các bước tiến hành tổ chức TCĐK theo


11

TPVH. Trong cuốn này tác giả cũng khẳng định TCĐK là một trong những hình thức
giúp trẻ tiếp nhận tác phẩm một cách hiệu quả, đồng thời giúp trẻ phát triển nhân cách
về nhiều mặt, nhất là phát triển lời nói [18].
Kế thừa và phát huy những công trình nghiên cứu trong và ngoài nước các tác
giả: Hoàng Thị Trà Mi với “Một số biện pháp hướng dẫn trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi nhập
vai sáng tạo trong TCĐK”, Nguyễn Thị Thu Huyền với “Một số biện pháp giáo dục đạo
đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua tổ chức luyện tập nhập vai chơi đóng kịch dựa theo
TPVH”, Hoàng Thị Phương với “Một số biện pháp hướng dẫn trò chơi đóng kịch nhằm
phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi” đã đóng góp và làm phong phú
thêm về cơ sở lí luận và thực tiễn để nâng cao chất lượng giáo dục trẻ thông qua TCĐK
ở các trường mầm non hiện nay [18], [13], [23].
Tác giả Nguyễn Thị Thu Hoài trên tạp chí Văn nghệ đã một bài viết dẫn giải vai

trò của tưởng tượng đối với khoa học và nghệ sĩ. Tác giả chỉ rõ “Tưởng tượng không chỉ
là một đặc tính của hoạt động thần kinh, là bản năng, mà còn là một trong những đặc
điểm tối ưu của nhân loại, đánh dấu bước tiến hoá của con người so với con vật, nói lên
trình độ phát triển của con người. Người nghệ sĩ và nhà khoa học, do đặc trưng công
việc sáng tạo của mình, cần đến năng lực tưởng tượng, như là điểm xuất phát – yếu tố
quan trọng dẫn đến thành công. Bài viết tìm hiểu vai trò, biểu hiện của tưởng tượng đối
với nhà khoa học và người nghệ sĩ, khẳng định năng lực tưởng tượng không chỉ cần cho
họ mà còn cần cho con người nói chung, vì sự tiến bộ của xã hội” [13].
Quyển sách “Phát triển trí tưởng tượng cho trẻ mẫu giáo thông qua hình thức kể
chuyện sáng tạo” của các tác giả Huỳnh Văn Sơn, Phan Tú Anh, Mai Mỹ Hạnh, Nguyễn
Thị Ngọc Nuôi, Đào Lê Hòa An do NXB Giáo dục Việt Nam xuất bản năm 2012 đã
tổng hợp được cơ sở lý luận và xây dựng hơn 20 câu chuyện nhằm khơi dậy trí tưởng
tượng cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi [30].
Năm 2013, tác giả Nguyễn Thị Ngọc Nuôi trong luận văn “Biện pháp phát triển
khả năng tưởng tượng sáng tạo của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động kể chuyện”
đã nghiên cứu thực trạng và đề xuất một số biện pháp nhằm phát triển khả năng tưởng


12

tượng sáng tạo của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động kể chuyện tại thị xã Dĩ An,
tỉnh Bình Dương [23].
Luận văn thạc sĩ của tác giả Ngô Thị Tuyết Mai khi nghiên cứu về “Biện pháp
phát huy khả năng sáng tạo cho trẻ 5 – 6 tuổi trong trò chơi đóng kịch” đã làm rõ cơ sở
lý luận cũng như thực trạng sử dụng trò chơi đóng kịch trong trường mầm non hiện nay
tại Tây Ninh và đề xuất những biện pháp hợp lý, được đánh giá cao bởi tính ứng dụng
trong việc sử dụng tại trường mầm non [20].
Tác giả Vũ Thị Ánh Ngọc với luận văn thạc sỹ “Tổ chức trò chơi đóng kịch
nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 – 6 tuổi ở trường Mầm non” vào năm 2015
một lần nữa xây dựng thêm các cơ sở lý luận về TCĐK và vận dụng vào việc phát triển

vời nói mạch lạc cho trẻ MG 5 – 6 tuổi tại Bắc Ninh [21].
Tuy nhiên, trong các công trình nghiên cứu trên chỉ là các nghiên cứu đơn lẻ về
tưởng tượng, tưởng tượng sáng tạo hoặc trò chơi, trò chơi đóng kịch. Các nhà nghiên
cứu vẫn chưa chỉ ra cụ thể cách sử dụng TCĐK trong quá trình làm quen với TPVH ở
trẻ 5 – 6 tuổi nhằm phát triển trí tưởng tượng cũng như chưa có những kịch bản cụ thể
để phục vụ cho việc tổ chức TCĐK vì thế trên thực tế việc tổ chức TCĐK còn rất máy
móc, rập khuôn chưa đúng với tính chất của một trò chơi. Vì vậy, cần có những nghiên
cứu sâu hơn và đầy đủ hơn về TCĐK giúp trẻ 5 – 6 tuổi vừa làm quen với TPVH vừa
phát triển trí tưởng tượng cho trẻ thông qua trò chơi đóng kịch.
1.2. Lý luận về biện pháp tổ chức trò chơi đóng kịch cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi
1.2.1. Trò chơi đóng kịch
1.2.1.1. Khái niệm trò chơi đóng kịch
Đóng kịch là một hình thức của văn học được viết bởi một nhà biên kịch, thường
bao gồm những cuộc đối thoại giữa các nhân vật trên sân khấu nhiều hơn là việc đọc.
TCĐK hay còn gọi là trò chơi đóng vai theo tác phẩm văn học là một hình thức
đặc biệt giúp trẻ nhập vai thành nhân vật trong tác phẩm văn học. TCĐK là một hoạt
động vui chơi của trẻ em đồng thời nó cũng là một hoạt động nghệ thuật, nó có ý nghĩa
to lớn trong giáo dục thẩm mĩ cho trẻ MG. Khi thể hiện suy nghĩ và tình cảm của các
nhân vật trong truyện, trẻ lĩnh hội được ngôn ngữ giàu hình ảnh và giọng nói diễn cảm,


13

rõ ràng, các biểu tượng thẩm mĩ và kích thích óc tưởng tượng sáng tạo phát triển. Cùng
với các trò chơi khác, TCĐK góp phần to lớn vào việc giáo dục đạo đức, trí tuệ, thể lực
cho trẻ, tính độc lập và tính tích cực cá nhân của trẻ. Trò chơi này vừa là phương tiện
phát huy khả năng sáng tạo ở trẻ vừa ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển ngôn ngữ, óc
tưởng tượng và những tình cảm thẩm mĩ [5].
Nhà tâm lý học người Nga N.A Le-on-chep đã nói: “Trò chơi đóng kịch là một
hình thức quá độ sang hoạt động thẫm mỹ, hoạt động nghệ thuật”.

Tác giả Đinh Văn Vang trong cuốn giáo trình “Tổ chức hoạt động vui chơi cho
trẻ mầm non”: TCĐK là trò chơi đóng vai theo tác phẩm văn học (truyện ngụ ngôn, cổ
tích, thần thoại...) nhờ trí tưởng tượng sáng tạo và cảm xúc của mình trẻ tái hiện lại tính
cách nhân vật trong TPVH. Để tham gia trò chơi này trước hết trẻ phải cảm thụ được
TPVH, nắm được cốt truyện, tính cách nhân vật. Trên cơ sở đó tái hiện lại tính cách
nhân vật theo một kịch bản. Do vậy trò chơi này phù hợp với lứa tuổi mẫu giáo, khi mà
vốn sống, lời nói của trẻ đã khá phát triển [39].
Theo tác giả Xorokina, M.K. Bogoliupxkaia thì: TCĐK là trò chơi trong đó các
em chỉ biểu diễn những chủ đề có sẵn. Đặc điểm của trò chơi này là ở chỗ dựa vào chủ
đề của một câu chuyện cổ tích hoặc của một truyện ngắn các em đóng những vai nhất
định nào đó và tái hiện lại mọi sự kiện theo trình tự của chúng [13].
Tác giả Lương Kim Nga, Phùng Hữu Kiếm định nghĩa: Trò chơi đóng vai theo
TPVH (còn được gọi là TCĐK) là một nội dung của hoạt động vui chơi trong trường
mẫu giáo. Tuy vậy, nó không đơn thuần là trò chơi mà còn là hoạt động mang tính chất
nghệ thuật. Ngược lại nó không chỉ là hoạt động nghệ thuật mà còn là trò chơi. Hai yếu
tố này kết hợp chặt chẽ tích cực trong suốt cuộc chơi [13].
TCĐK hay còn gọi là TC đóng vai theo TPVH là một hình thức đặc biệt giúp trẻ
nhập vai thành nhân vật trong TPVH. TCĐK là một hoạt động vui chơi của trẻ em đồng
thời nó cũng là một hoạt động nghệ thuật, nó có ý nghĩa to lớn trong giáo dục thẩm mĩ
cho trẻ MG. Khi thể hiện suy nghĩ và tình cảm của các nhân vật trong truyện, trẻ lĩnh
hội được ngôn ngữ giàu hình ảnh và giọng nói diễn cảm, rõ ràng, các biểu tượng thẩm
mĩ và kích thích óc tưởng tượng sáng tạo phát triển. Cùng với các TC khác, trò chơi


14

đóng kịch góp phần to lớn vào việc giáo dục đạo đức, trí tuệ, thể lực cho trẻ, đặc biệt là
tính độc lập và sáng tạo, tính tích cực cá nhân của trẻ. TC này vừa là phương tiện phát
huy khả năng sáng tạo ở trẻ vừa ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển ngôn ngữ, óc
tưởng tượng và những tình cảm thẩm mĩ.

Từ những khái niệm trên chúng ta có thể hiểu: TCĐK là trò chơi đóng vai theo
tác phẩm văn học của trẻ mẫu giáo ở trường mầm non. TCĐK dù đã phảng phất tính
nghệ thuật ở một mức độ cao nhưng xét về cơ bản vẫn là trò chơi của trẻ nên mang đầy
đủ những tính chất của trò chơi là trẻ được vui vẻ, thoải mái thể hiện cảm xúc chân thực
mà trẻ cảm nhận được trong TPVH được thỏa thuận vai chơi, được thỏa sức tưởng
tượng theo ý thích của mình. Đây cũng chính là khái niệm về TCĐK được sử dụng là
khái niệm công cụ nghiên cứu trong đề tài.
1.2.1.2. Bản chất của trò chơi đóng kịch
TCĐK là loại trò chơi trong đó trẻ hóa thân vào nhân vật, tái tạo lại nội dung,
diễn biến các sự kiện xảy ra trong tác phẩm văn học. Trong TCĐK thì nội dung và tính
chất hoạt động của trẻ phụ thuộc vào nội dung của tác phẩm. Nội dung có sẵn đó sẽ xác
định: thành phần trẻ tham gia trò chơi, lời nói của các nhân vật và trình tự xảy ra các sự
kiện. Điều này một mặt giúp trẻ dễ dàng hơn khi chơi, nội dung chơi có sẵn, quan hệ
giữa các nhân vật trong trò chơi đã được xác định trước và xác định những hành động
của nhân vật trong khi chơi. Mặt khác, điều quan trọng trong trò chơi này là các nhân
vật phải được miêu tả, phản ánh y hệt như chúng vốn có trong tác phẩm cùng với tất cả
những nét đặc trưng của chúng trong hành vi, trong lời nói [5].
Như vậy, “Bản chất của TCĐK là trẻ tái tạo, mô phỏng lại các nhân vật theo một
tác phẩm văn học có sẵn”. Xét từ bản chất của TCĐK, ở các trường MN hiện nay đang
tồn tại song song hai hình thức TCĐK như sau:
Kịch qui ước truyền thống chính là dựa trên cốt truyện TPVH có sẵn, ít nhân vật
và được tập sẵn rồi biểu diễn [14].
Kịch kinh nghiệm là hình thức đóng kịch TPVH nhưng ở hình thức này trẻ và giáo
viên sẽ triển khai tác phẩm theo những thỏa thuận khi được tiếp xúc với tác phẩm và
kịch bản [14].


15

1.2.1.3. Đặc điểm của trò chơi đóng kịch

TCĐK là loại trò chơi có chủ đề, có vai chơi, nội dung chơi, nhưng nội dung
chơi, vai chơi, hành động chơi được xác định trước trong TPVH (chứ không phải do trẻ
tự nghĩ ra). Có thể nói đây là một biến thể của trò chơi đóng vai theo chủ đề. Tính sáng
tạo của trẻ được thể hiện ở cử chỉ, điệu bộ, nét mặt, lời nói... làm nổi bật tính cách nhân
vật của TPVH chứ không làm sai lệch tính cách nhân vật (nhân vật tốt, đáng yêu trở nên
tốt hơn, đáng yêu hơn; nhân vật xấu xa, đáng ghét trở nên xấu xa hơn, đáng ghét hơn).
TCĐK là một loại trò chơi mang tính nghệ thuật [5]. Tuy nhiên, nó không phải là
một hoạt động nghệ thuật mà chỉ là trò chơi. Tính nghệ thuật và tính chất chơi là hai yếu
tố kết hợp chặt chẽ với nhau trong nội dung chơi cũng như quá trình tổ chức trò chơi.
Yếu tố nghệ thuật trong TCĐK được thực hiện trước tiên là ở kịch bản, đó là yếu
tố trung tâm, giữ vai trò nồng cốt trong nghệ thuật kịch. Có thể nói thành công của vở
diễn phải bắt đầu từ kịch bản (kịch bản chuyển thể có thể hấp dẫn hay không, có phù
hợp với khả năng của trẻ hay không...) Kịch bản vừa đề xuất nội dung vở kịch vừa là
phản ánh ý tưởng, nghệ thuật của người dàn dựng, vừa là chương trình kế hoạch sẽ được
thực hiện biểu diễn trên sân khấu. Vì vậy việc chuyển thể kịch bản có ý nghĩa nhất định
đối với thành công của các cuộc biểu diễn nghệ thuật và cả những cuộc chơi đóng vai
theo tác phẩm văn học.
Hình tượng nghệ thuật kịch diễn ra trước mắt người xem và tác động đến họ dưới
hình thức một mảng cuộc sống với những con người, những cảnh vật cụ thể sinh động.
Tính chất sinh động như đời thực của hình tượng kịch là kết quả tổng hợp nhiều hoạt
động của tác giả kịch bản, diễn viên, họa sĩ, nhạc sĩ, nhà thiết kế mỹ thuật, biên đạo
múa... đó là sự hòa trộn phối hợp của nhiều loại hình nghệ thuật mà đối với trẻ em điều
đó là rất cần thiết [5];
Trong TCĐK tính tổng hợp của các loại hình nghệ thuật như tạo hình, âm nhạc,
múa... càng phải yêu cầu cao hơn vì khi chơi TCĐK nếu chỉ thực hiện các vai bằng lời
nói và hành động thì vở kịch sẽ bị nhạt và giảm bớt đi nhiều hiệu quả truyền cảm, lúc đó
đóng kịch cũng chỉ là một cách kể chuyện kèm theo động tác và có đối thoại mà thôi.
Bởi vậy, ngoài việc tìm kiếm một kịch bản văn học hay còn cần phải hỗ trợ thêm bằng

16

những bài hát, điệu múa, cảnh vật được trang trí, hóa trang, đạo cụ... do các loại hình
nghệ thuật khác tạo nên. Đối với trẻ mẫu giáo, việc sử dụng các ca cảnh vào trò chơi
đóng kịch là rất phù hợp với đặc điểm tâm lí của trẻ. Những bài hát, điệu múa trong ca
cảnh thường có sức lôi cuốn mạnh mẽ vào vở diễn làm cho trẻ dễ dàng bộc lộ nội tâm
của nhân vật, giúp trẻ nhập tâm và nhớ lâu nội dung của kịch bản, lại là dịp để trẻ thể
hiện sự đồng cảm của mình với nhân vật trong kịch bản cũng như sự đồng cảm thân
thiết với nhau giữa người diễn và người xem [14].
Nhân vật trong TCĐK có thể là người, có thể là con vật, cảnh vật được nhân cách
hóa với những phẩm chất tính cách nổi bật như hiền hoặc ác, nhanh hay chậm, khiêm
tốn hoặc kiêu căng, nhút nhát hay dũng cảm, tham lam hay tốt bụng... Để làm nổi bật
tính cách nhân vật trẻ phải sử dụng lời nói, cử chỉ, điệu bộ, nét mặt,... nhằm hóa thân
vào nhân vật để truyền cảm hứng tới khán giả, gợi nên ở khán giả những suy nghĩ, thái
độ phù hợp. Việc nhập vai trong TCĐK không diễn ra một cách tự nhiên tùy thuộc vào
tình huống chơi mà phải tuân thủ một kịch bản văn học nhất định. Do vậy để nhập vai
được trẻ phải trải qua một quá trình “lao động nghệ thuật” tập luyện trước khi biểu diễn
giống như một nghệ sĩ [29].
Yếu tố nghệ thuật đã làm cho trò chơi đóng kịch trở thành một hoạt động mang
tính nghệ thuật của trẻ. Những TCĐK đối với trẻ mẫu giáo dù có mang tính nghệ thuật
đến đâu thì nó cũng chỉ là một trò chơi, yếu tố chơi trong đó phải được thể hiện rõ ràng.
Không nên biến trò chơi này thành một hoạt động nghệ thuật thuần túy, lại càng không
nên biến trẻ trở thành những diễn viên chuyên nghiệp, cho dù những trẻ đó tỏ ra có năng
khiếu đến đâu.
Yếu tố chơi được thể hiện ở chỗ trong khi chơi trẻ phải được vui thích tự nguyện,
thoải mái do sức hấp dẫn của chính trò chơi. Để TCĐK mang tính chất chơi thực sự,
việc hướng dẫn tổ chức cho trẻ chơi cần giữ gìn được tính hồn nhiên, ngộ nghĩnh của trẻ
thơ. Tính ngộ nghĩnh hồn nhiên đó phải được thể hiện ở cả lời nói, điệu bộ, trang phục,
hóa trang, sân khấu, âm nhạc, bài hát,... TCĐK được trẻ em quan niệm như một màn
biểu diễn khiến trẻ rất thích thú. Trong khi chơi trẻ cố gắng tái hiện lại hình tượng của

truyện cổ tích đáng yêu và các nhân vật trong truyện trẻ em, trẻ cảm thấy vui mừng xúc