LUẬN văn LUẬT HÀNH CHÍNH bãi NHIỆM đại BIỂU QUỐC hội hạn CHẾ và GIẢI PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 35 (2009 – 2013)
ĐỀ TÀI

BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI HẠN CHẾ VÀ GIẢI PHÁP

Giảng viên hướng dẫn:
Th.S Đinh Thanh Phương
Bộ môn: Luật Hành chính

Sinh viên thực hiện:
Võ Minh Kỳ
MSSV: 5095525
Lớp: Luật Hành chính – K35

Cần Thơ, tháng 5/2013


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp

LỜI CẢM ƠN

Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy Đinh Thanh Phương, người đã tận tình
giúp đỡ, hướng dẫn và gợi mở những thông tin, ý tưởng cho người viết trong quá trình
thực hiện luận văn này.
Xin chân thành cám ơn cả các thầy, cô khoa Luật, trường Đại học Cần Thơ vì sự
giảng dạy, chỉ bảo của các thầy, cô đã giúp người viết có được những kiến thức nền tảng,

cách thức tư duy và phương pháp học tập, nghiên cứu; đặc biệt là sự giúp đỡ tận tình của
cô Huỳnh Thị Sinh Hiền và cô Nguyễn Nam Phương trong quá trình người viết học tập,
nghiên cứu các học phần chứa đựng những kiến thức liên quan mật thiết đến đề tài
nghiên cứu này như Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật, Luật hiến pháp.
Cuối cùng, xin gửi lời cám ơn đến tất cả các tác giả, dịch giả của các bài báo, bài
viết nghiên cứu, các sách chuyên khảo,…vì đã cung cấp những tư liệu, tri thức quý giá
mà người viết đã sử dụng để có thể hoàn thành luận văn này.

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN


............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN


............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp

MỤC LỤC
 
LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................................... 1
3. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 2
5. Kết cấu của đề tài ........................................................................................................... 2

CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI VÀ
CHẾ ĐỊNH BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI ............................................ 3

1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI ..................................................... 3
1.1.1. Khái niệm về đại biểu Quốc hội ........................................................................ 3
1.1.2. Đặc điểm pháp lý của đại biểu Quốc hội .......................................................... 5
1.1.2.1. Bầu cử - con đường duy nhất hình thành đại biểu Quốc hội ........................ 5
1.1.2.2. Đại biểu Quốc hội không chỉ đại diện cho nhân dân địa phương, mà còn
đại diện nhân dân cả nước ......................................................................................... 6
1.1.2.3. Đại biểu Quốc hội không chỉ chịu trách nhiệm trước nhân dân địa
phương, mà còn chịu trách nhiệm trước Quốc hội..................................................... 8
1.1.2.4. Đại biểu Quốc hội hoạt động theo nhiệm kỳ ................................................. 9
1.1.3. Vai trò của đại biểu Quốc hội đối với nhân dân và Nhà nước ..................... 10
1.1.3.1. Vai trò của đại biểu Quốc hội đối với nhân dân ......................................... 10
1.1.3.2. Vai trò của đại biểu Quốc hội đối với Nhà nước ........................................ 12
1.2. LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHẾ ĐỊNH BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI ....... 12
1.2.1. Khái niệm về chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội .................................... 12
1.2.2. Cơ sở lý thuyết cho chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội .......................... 14
1.2.3. Mục đích của chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội .................................... 15
1.2.3.1. Kiểm soát quyền lực Nhà nước .................................................................... 15
1.2.3.2. Đảm bảo dân chủ ......................................................................................... 17
1.2.4. Ý nghĩa của chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội ....................................... 20
GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
1.2.5. Lược sử phát triển của chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội từ năm
1946 đến nay................................................................................................................ 20
1.2.6. Chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội từ góc độ luật so sánh ..................... 22

CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ CHẾ ĐỊNH BÃI NHIỆM

ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI ............................................................................................. 24
2.1. CHỦ THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA HOẠT ĐỘNG BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU
QUỐC HỘI ....................................................................................................................... 24
2.1.1. Chủ thể của hoạt động bãi nhiệm đại biểu Quốc hội .................................... 24
2.1.1.1. Chủ thể có quyền đề nghị bãi nhiệm ........................................................... 24
2.1.1.2. Chủ thể có quyền tiếp nhận và xem xét đề nghị bãi nhiệm.......................... 26
2.1.1.3. Chủ thể có quyền bãi nhiệm ........................................................................ 27
2.1.2. Đối tượng của hoạt động bãi nhiệm đại biểu Quốc hội ................................ 29
2.2. ĐIỀU KIỆN PHÁT SINH HOẠT ĐỘNG BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC
HỘI .................................................................................................................................... 29
2.2.1. Đại biểu Quốc hội không còn xứng đáng với sự tín nhiệm của nhân dân .. 29
2.2.2. Có đề nghị bãi nhiệm của chủ thể có quyền ................................................... 31
2.3. QUY TRÌNH THỰC HIỆN HOẠT ĐỘNG BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC
HỘI .................................................................................................................................... 31
2.4. HỆ QUẢ PHÁP LÝ CỦA HOẠT ĐỘNG BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC
HỘI .................................................................................................................................... 35
2.5. PHÂN TÍCH CHẾ ĐỊNH BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI TRONG
CÁC BẢN HIẾN PHÁP VÀ SO SÁNH VỚI HIẾN PHÁP NĂM 1992 (SỬA ĐỔI,
BỔ SUNG NĂM 2001) ..................................................................................................... 36
2.5.1. Hiến pháp 1946 ................................................................................................ 36
2.5.2. Hiến pháp 1959 ................................................................................................ 38
2.5.3. Hiến pháp 1980 ................................................................................................ 39
2.5.4. Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 (dự thảo năm 2013) .................................. 40

CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN ÁP DỤNG CHẾ ĐỊNH BÃI NHIỆM ĐẠI
BIỂU QUỐC HỘI - NHỮNG HẠN CHẾ VÀ GIẢI PHÁP HOÀN
THIỆN ............................................................................................................................. 42
GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

SVTH: Võ Minh Kỳ

Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
3.1. THỰC TIỄN ÁP DỤNG CHẾ ĐỊNH BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI
TẠI VIỆT NAM ............................................................................................................... 42
3.2. NHỮNG HẠN CHẾ CỦA QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ BÃI NHIỆM ĐẠI
BIỂU QUỐC HỘI ............................................................................................................ 44
3.2.1. Quy trình chưa hoàn thiện .............................................................................. 44
3.2.2. Điều kiện phát sinh hoạt động bãi nhiệm chưa đầy đủ ................................ 46
3.2.3. Sự thiếu vắng căn cứ pháp lý để xác định chủ thể thực hiện bãi nhiệm ..... 47
3.2.4. Sự không đồng bộ của các quy định pháp luật có liên quan ........................ 47
3.2.5. Hệ quả pháp lý của hoạt động bãi nhiệm có khả năng khiến lợi ích địa
phương tác động đến lợi ích quốc gia ....................................................................... 49
3.3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHẾ ĐỊNH BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC
HỘI .................................................................................................................................... 50
3.3.1. Bổ sung những giai đoạn còn thiếu sót trong quy trình bãi nhiệm ............. 50
3.3.1.1. Giai đoạn cử tri ở đơn vị bầu cử đề nghị bãi nhiệm ................................... 50
3.3.1.2. Giai đoạn cử tri ở đơn vị bầu cử bãi nhiệm ............................................... 51
3.3.2. Xác định lại một số nội dung chưa rõ ràng, chưa hợp lý trong quy trình
bãi nhiệm ..................................................................................................................... 52
3.3.2.1. Xác định rõ ràng nhiệm vụ, quyền hạn của Ủy ban thường vụ Quốc hội
trong việc tiếp nhận, xem xét đề nghị ....................................................................... 52
3.3.2.2. Xác định đúng điều kiện phát sinh hoạt động bãi nhiệm ............................ 53
3.3.2.3. Xác định hợp lý chủ thể có quyền bãi nhiệm trong những trường hợp cụ
thể ............................................................................................................................. 54
3.3.3. Một số giải pháp khác ............................................................................................ 57

KẾT LUẬN.................................................................................................................... 60
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Với mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, xây dựng một Nhà
nước thực sự của dân, do dân và vì dân, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến vấn đề
đổi mới tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan Nhà nước ở trung ương
cũng như ở địa phương. Trong đó, đổi mới và nâng cao chất lượng hoạt động của Quốc
hội là một nội dung rất quan trọng, vì Quốc hội là cơ quan có tính chất, vị trí đặc biệt: là
cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất của nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Muốn nâng cao chất lượng hoạt động của Quốc hội đòi hỏi trước hết phải tăng
cường tinh thần trách nhiệm cũng như năng lực hoạt động của đại biểu Quốc hội, bởi đại
biểu Quốc hội là những thành tố cơ bản cấu thành nên Quốc hội và các cơ quan của Quốc
hội, hầu hết mọi hoạt động của Quốc hội đều được thực hiện thông qua hoạt động của các
đại biểu Quốc hội.
Với yêu cầu như thế, Hiến pháp năm 1992 quy định “Đại biểu Quốc hội bị cử tri
hoặc Quốc hội bãi nhiệm…khi đại biểu đó không còn xứng đáng với sự tín nhiệm của
nhân dân”, chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội ra đời với mục tiêu nhằm đảm bảo
quyền lực mà nhân dân trao cho các vị đại biểu được sử dụng đúng mục đích và hiệu quả,
tăng cường tính chịu trách nhiệm của các vị đại biểu về hoạt động đại diện của mình
trước nhân dân, đồng thời, đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân. Tuy nhiên, mặc dù chế
định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội đã có lịch sử phát triển lâu đời, từ năm 1946 cho đến
nay, nhưng chế định này vẫn còn nhiều hạn chế pháp lý nhất định, nổi trội nhất là vẫn

chưa đảm bảo cho cử tri thực hiện trên thực tế quyền hiến định là bãi nhiệm đại biểu.
Chính vì những lẽ trên, tìm hiểu, phân tích những quy định của pháp luật về chế
định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội để có những giải pháp khắc phục những hạn chế pháp
lý của chế định này và đặc biệt là để quyền bãi nhiệm của cử tri được thực hiện trên thực
tế là rất cần thiết. Đó cũng chính là lý do người viết chọn đề tài “Bãi nhiệm đại biểu
Quốc hội – hạn chế và giải pháp” để làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp của
mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Khi nghiên cứu đề tài này người viết mong muốn làm sáng tỏ về mặt lý luận cũng
như về mặt pháp lý của chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội. Thông qua đó, tìm ra
những hạn chế pháp lý của chế định này, đồng thời, đưa ra các ý kiến đề xuất để hoàn
GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 1

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
thiện những quy định của pháp luật về bãi nhiệm đại biểu Quốc hội, để đó thật sự là một
công cụ giúp cho nhân dân kiểm soát các vị đại diện và thực hiện quyền làm chủ của
mình.
3. Phạm vi nghiên cứu
Do có sự giới hạn về thời gian nghiên cứu nên đề tài chủ yếu được tìm hiểu trong
Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), Luật tổ chức Quốc hội 2001 (sửa đổi, bổ
sung năm 2007), Luật bầu cử đại biểu Quốc hội 1997 (sửa đổi, bổ sung năm 2001, 2010),
một số văn bản pháp luật hiện hành quy định về hoạt động bãi nhiệm đại biểu Quốc hội.
Bên cạnh đó, người viết cũng sẽ tìm hiểu một số văn bản có liên quan trong lịch sử giai
đoạn 1946 – 1992 để đối chiếu, so sánh nhằm làm rõ hơn một số nội dung nghiên cứu.
4. Phương pháp nghiên cứu

Trong đề tài, người viết đã sử dụng nhiều phương pháp. Phương pháp nghiên cứu
và tổng hợp những bài nghiên cứu, ý kiến của các học giả trong nước cũng như các học
giả nước ngoài, quy định của pháp luật Việt Nam và một số quốc gia khác,…kết hợp
phương pháp phân tích, so sánh, đối chiếu những quan điểm lý luận, những quy định của
pháp luật để nghiên cứu, phân tích, giải thích, làm rõ vấn đề.
5. Kết cấu của đề tài
Ngoài những nội dung như mục lục, danh mục tài liệu tham khảo,…nội dung chính
của đề tài được bố cục thành 3 chương.
Chương 1. Lý luận chung về đại biểu Quốc hội và chế định bãi nhiệm đại biểu
Quốc hội
Chương 2. Quy định pháp luật về chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội
Chương 3. Thực tiễn áp dụng chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – những
hạn chế và giải pháp hoàn thiện

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 2

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI
VÀ CHẾ ĐỊNH BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI
Trong chương này người viết sẽ tập trung nghiên cứu về mặt lý luận của hai vấn đề
chính. Thứ nhất, người viết tìm hiểu về đại biểu Quốc hội Việt Nam thông qua khái niệm,
đặc điểm và vai trò của đại biểu Quốc hội đối với nhân dân và Nhà nước. Thứ hai, người
viết nghiên cứu về chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội qua một số khía cạnh như khái

niệm, cơ sở lý thuyết, mục đích, ý nghĩa cũng như lịch sử phát triển của chế định bãi
nhiệm đại biểu Quốc hội tại Việt Nam và làm rõ chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội
dưới góc độ luật so sánh khi đặt chế định này bên cạnh quan điểm pháp lý của một số
nước, đặc biệt là các nước tư sản phương Tây.
1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI
1.1.1. Khái niệm về đại biểu Quốc hội
Nói đến khái niệm, tức nói đến một hình thức cơ bản của tư duy phản ánh những
thuộc tính, những mối liên hệ chung bản chất của các sự vật, hiện tượng trong thế giới
khách quan.1 Do đó, đề cập đến khái niệm về đại biểu Quốc hội, tức là đề cập đến những
thuộc tính cơ bản, những mối liên hệ chung bản chất của đại biểu Quốc hội; mà thông
qua các thuộc tính, mối liên hệ chung đó có thể phân biệt với các sự vật, hiện tượng khác.
Hiến pháp Việt Nam hiện hành quy định “Đại biểu Quốc hội là người đại diện cho
ý chí, nguyện vọng của nhân dân, không chỉ đại diện cho nhân dân ở đơn vị bầu cử ra
mình mà còn đại diện cho nhân dân cả nước”.2
Trên cơ sở quy định của Hiến pháp, Luật tổ chức Quốc hội hiện hành cũng đã quy
định như sau “Đại biểu Quốc hội là người đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân
dân, không chỉ đại diện cho nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình mà còn đại diện cho nhân
dân cả nước; là người đại diện nhân dân thực hiện quyền lực Nhà nước trong Quốc
hội”.3
Bên cạnh đó, một số học giả dựa trên sự tổng hợp các quy định của pháp luật và
thực tiễn hoạt động của đại biểu Quốc hội đã đưa ra các khái niệm như sau: “Đại biểu
Quốc hội nước ta là những công dân ưu tú trong các lĩnh vực hoạt động của Nhà nước
và xã hội được nhân dân cả nước tín nhiệm bầu ra bằng tổng tuyển cử tự do. Đó là
những đại biểu chân chính của nhân dân. Các đại biểu Quốc hội là những người được
1

Lê Ngọc Triết, Giáo trình Logic học đại cương, Cần Thơ, 2005, tr.16.
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), điều 97.
3
Luật tổ chức Quốc hội năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2007), điều 43.

2

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 3

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
bầu ra để thay mặt nhân dân ở cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất”4 hoặc “Đại biểu
Quốc hội là những công dân ưu tú trong các lĩnh vực hoạt động của xã hội được nhân
dân cả nước tín nhiệm bầu ra bằng tổng tuyển cử tự do. Đại biểu Quốc hội là người đại
diện của nhân dân đồng thời là đại biểu cấu thành cơ quan quyền lực Nhà nước cao
nhất. Đại biểu Quốc hội vừa chịu trách nhiệm trước cử tri vừa chịu trách nhiệm trước
Quốc hội về việc thực hiện nhiệm vụ đại biểu của mình”.5
Nhìn chung, từ các quy định của pháp luật và nghiên cứu của các nhà khoa học luật,
khái niệm về đại biểu Quốc hội có chứa các thuộc tính cơ bản sau:
-

Thứ nhất, bầu cử là con đường hình thành đại biểu Quốc hội. Phương thức duy

nhất hình thành đại biểu Quốc hội theo quy định của pháp luật hiện hành là bầu cử phổ
thông đầu phiếu;
-

Thứ hai, đại biểu Quốc hội là thành tố cấu thành nên cơ quan quyền lực Nhà

nước cao nhất, Quốc hội;
- Thứ ba, đại biểu Quốc hội là người đại diện cho quyền lợi của nhân dân địa

phương đã bầu ra họ, đồng thời còn đại diện cho quyền lợi của toàn thể nhân dân Việt
Nam;
- Thứ tư, đại biểu Quốc hội phải chịu trách nhiệm về hoạt động đại biểu của mình
trước nhân dân địa phương và trước cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất – Quốc hội.
Tuy nhiên, bên cạnh các thuộc tính cơ bản trên, người viết cho rằng thời gian hoạt
động của đại biểu Quốc hội cũng là một nội dung cần đề cập trong khái niệm về đại biểu
Quốc hội. Bởi theo quy định của pháp luật hiện hành, đại biểu Quốc hội chỉ hoạt động
trong nhiệm kỳ của mình, tức trong một thời hạn luật định làm nhiệm vụ đại biểu. Sau
thời hạn đó, đại biểu Quốc hội phải được bầu lại. Chính nhiệm kỳ của đại biểu Quốc hội
là một trong các yếu tố để phân biệt với các nghị sĩ ở một số nước phương Tây, như ở
Anh, nơi mà một số Thượng nghị sĩ làm việc suốt đời không có nhiệm kỳ.6
Từ những phân tích nói trên, người viết đưa ra khái niệm chung nhất về đại biểu
Quốc hội ở Việt Nam như sau “Đại biểu Quốc hội là người được nhân dân bầu cử ra để
đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, không chỉ đại diện cho nhân dân ở đơn
vị bầu cử ra mình mà còn đại diện cho nhân dân cả nước; là người đại diện nhân dân
thực hiện quyền lực Nhà nước trong Quốc hội theo nhiệm kỳ. Đại biểu Quốc hội vừa chịu
trách nhiệm trước cử tri vừa chịu trách nhiệm trước Quốc hội về việc thực hiện nhiệm vụ
đại biểu của mình”.
4

Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2004, tr. 382.
Phạm Thị Diệu Hiền, Tập bài giảng Luật Hiên pháp Việt Nam – phần 2, Khoa Luật – Trường Đại học Cần Thơ,
Cần Thơ, 2008, tr.22.
6
Nguyễn Đăng Dung, Luật Hiến pháp đối chiếu, Nxb. TP.Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh, 2001, tr.186.
5

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 4

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
1.1.2. Đặc điểm pháp lý của đại biểu Quốc hội
Thông qua khái niệm nêu trên về đại biểu Quốc hội Việt Nam, cùng với những quy
định pháp luật về đại biểu Quốc hội, người viết sẽ tìm hiểu một số đặc điểm pháp lý của
đại biểu Quốc hội Việt Nam, chúng bao gồm: đại biểu Quốc hội được hình thành bằng
bầu cử, đại biểu Quốc hội vừa đại diện cho nhân dân địa phương vừa đại diện cho nhân
dân cả nước, đại biểu Quốc hội vừa chịu trách nhiệm trước nhân dân vừa chịu trách
nhiệm trước Quốc hội và nhiệm kỳ của đại biểu Quốc hội.
1.1.2.1. Bầu cử - con đường duy nhất hình thành đại biểu Quốc hội
Khi các giai cấp xuất hiện, Nhà nước hình thành với tư cách là một thiết chế đứng
trên xã hội có chức năng thể hiện ý chí của giai cấp thống trị, điều hòa những mâu thuẫn,
duy trì sự tồn tại và phát triển của xã hội. Với sự phát triển của nhân loại, nhận thức được
quyền lực chính trị của mình, nhân dân ngày càng đòi hỏi phải được tham gia giải quyết
công việc của Nhà nước. Sự tham gia này được thể hiện dưới hai hình thức dân chủ trực
tiếp và dân chủ gián tiếp. Hình thức dân chủ trực tiếp, nhân dân trực tiếp giải quyết các
công việc của Nhà nước, hiện nay áp dụng còn rất hạn chế. Hình thức dân chủ gián tiếp
mà loại hình biểu hiện của nó là dân chủ đại diện, hiện nay được áp dụng hết sức rộng
rãi.7
Dân chủ đại diện là một thể thức dân chủ, trong đó nhân dân thực hiện chủ quyền
của mình qua khâu trung gian, bằng phương pháp bầu cử để tìm ra những người xứng
đáng làm đại diện cho họ, thay mặt họ quản lý và điều hành đất nước. Phương pháp bầu
cử đã giúp cho nhân loại loại trừ khỏi quan niệm ngự trị từ xa xưa: quyền lực Nhà nước
xuất phát từ cõi “hư vô” do thiên đình định đoạt; ai, dòng họ nào vốn dĩ sinh ra là được
quyền thống trị người khác.8 Đồng thời khẳng định một nguyên lý tất cả quyền lực Nhà
nước thuộc về nhân dân.
Với tư cách là một chế độ tiên tiến hơn các chế độ khác, Nhà nước xã hội chủ nghĩa

Việt Nam không thể bằng một phương pháp nào khác hơn là bầu cử để tìm kiếm người
đại diện cho nhân dân – đại biểu Quốc hội và thông qua đó, thành lập cơ quan quyền lực
Nhà nước cao nhất – Quốc hội.
Hiến pháp Việt Nam hiện hành quy định “Nhân dân sử dụng quyền lực Nhà nước
thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân là những cơ quan đại diện cho ý chí và
nguyện vọng của nhân dân, do nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân”.9

7

Nguyễn Đăng Dung, Luật Hiến pháp đối chiếu, Nxb. TP. Hồ Chí Minh, TP. Hồ Chí Minh, 2001, tr. 111
Nguyễn Đăng Dung, Luật Hiến pháp đối chiếu, Nxb. TP. Hồ Chí Minh, TP. Hồ Chí Minh, 2001, tr.113.
9
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), điều 6.
8

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 5

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
Như vậy, có thể khẳng định rằng, tại Việt Nam, bằng phương pháp bầu cử, nhân
dân ủy quyền cho Quốc hội để đại diện cho ý chí và nguyện vọng của mình trong việc sử
dụng quyền lực Nhà nước. Chính từ việc được nhân dân bầu ra, Quốc hội có được một vị
trí tối cao hơn hẳn các cơ quan Nhà nước khác, là cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất.
Cần lưu ý rằng, nhân dân bầu ra Quốc hội thông qua việc bầu ra các thành viên của Quốc
hội, tức các đại biểu Quốc hội.
Việc sử dụng phương pháp bầu cử để làm con đường duy nhất hình thành đại biểu

Quốc hội, người đại diện cho quyền lợi nhân dân đã khẳng định mạnh mẽ nguyên lý
quyền lực Nhà nước là của dân, do dân và vì dân. Đồng thời, nó còn thể hiện sự tiến bộ
của chế độ xã hội chủ nghĩa.
Trong lịch sử Việt Nam, có trường hợp ngoại lệ khi đại biểu Quốc hội được hình
thành không thông qua bầu cử. Đó là vào ngày 02/3/1946, Quốc hội khóa I đã biểu quyết
thông qua đề nghị mở rộng số đại biểu Quốc hội thêm 70 người thuộc các tổ chức Việt
Nam quốc dân đảng và Việt Nam cách mạng đồng minh hội không thông qua bầu cử.10
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, đây chỉ là trường hợp ngoại lệ của lịch sử do hoàn cảnh khách
quan, cùng với sự phát triển của thời đại và nhận thức của nhân dân, những trường hợp
này không còn được thừa nhận trong hiện tại.
1.1.2.2. Đại biểu Quốc hội không chỉ đại diện cho nhân dân địa phương, mà còn
đại diện nhân dân cả nước
Đại diện là một thuộc tính cơ bản của đại biểu Quốc hội nước ta. Thuộc tính này
thể hiện ở hai mặt, một là đại diện cho quyền lợi của nhân dân địa phương đã bầu ra
mình, hai là đại diện cho quyền lợi của nhân dân cả nước. Điều này cũng được quy định
trong Hiến pháp “Đại biểu Quốc hội là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân
dân, không chỉ đại diện cho nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình mà còn đại diện cho nhân
dân cả nước”.11
Đại biểu Quốc hội đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân địa phương là hệ
quả tất yếu của việc mỗi đại biểu Quốc hội đều do nhân dân địa phương bầu ra. Theo quy
định của pháp luật về bầu cử hiện hành, mỗi đại biểu Quốc hội đều được cử tri ở một đơn
vị bầu cử nhất định bầu ra, điều này đồng nghĩa với việc, mỗi đại biểu Quốc hội đều nhận
được sự ủy quyền để đại diện cho ý chí, quyền lợi của cử tri ở đơn vị bầu cử đã bầu ra
mình. Nói cách khác, việc đại biểu Quốc hội đại diện cho nhân dân địa phương xuất phát
từ cơ sở quyền hạn của đại biểu Quốc hội là do nhân dân địa phương đã ủy quyền cho họ
thông qua bầu cử để họ thay mặt nhân dân địa phương thực hiện quyền lực Nhà nước.
10

Phan Trung Lý, Quốc hội Việt Nam – Tổ chức, hoạt động và đổi mới, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010,
tr.18.

11
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), điều 97.

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 6

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
Tuy nhiên, khi trở thành đại biểu Quốc hội, thì các đại biểu chẳng những đại diện
cho nhân dân địa phương mà còn đại diện cho nhân dân cả nước. Lý giải cho điều này, có
ý kiến cho rằng điều này “thể hiện ý chí tập trung, đoàn kết thống nhất mọi dân tộc, mọi
thành phần giai cấp trên đất nước Việt Nam”12 và “đảm bảo Quốc hội thể hiện ý chí tập
trung của đông đảo nhân dân, có thực quyền”.13 Bên cạnh đó, Việt Nam có nhiều vùng
miền với trình độ phát triển không đều và có nhiều dân tộc nên cần thể hiện sự đoàn kết,
thống nhất cao, đảm bảo cho mỗi người dân dù ở giai cấp, thành phần, vùng miền nào
cũng được đại biểu Quốc hội ở địa phương mình bầu ra và toàn thể đại biểu Quốc hội đại
diện cho quyền lợi của mình.
Tính đại diện của đại biểu Quốc hội có những mặt tích cực nhất định như ý kiến của
học giả đã lý giải như trên. Bên cạnh đó, tính đại diện này cũng dẫn đến những hạn chế
tất yếu, đó là chúng ta rất dễ rơi vào tình trạng không có người đại diện cho quyền lợi của
toàn thể dân tộc Việt Nam. Bởi lẽ rằng tất cả các đại biểu của Quốc hội Việt Nam đều
được bầu lên từ cử tri địa phương nên các đại biểu rất dễ chịu sự chi phối của địa phương,
nếu không sẽ không được cử tri địa phương tín nhiệm dẫn đến không thắng cử ở nhiệm
kỳ tiếp theo hoặc bị bãi nhiệm.14 Do đó, khi có mâu thuẫn giữa lợi ích địa phương và lợi
ích quốc gia, các đại biểu Quốc hội sẽ có khả năng nghiêng về đại diện cho địa phương
hơn là cho toàn thể nhân dân cả nước.
Từ góc độ luật so sánh, có thể thấy có sự khác biệt khá lớn trong tính đại diện của

đại biểu Quốc hội Việt Nam và tính đại diện của các nghị sĩ phương Tây. Ở các nước
phương Tây, người ta thường xác định thành viên Hạ viện – Hạ nghị sĩ – đại diện cho cử
tri cả nước, còn thành viên Thượng viện – Thượng nghị sĩ – phải đại diện cho địa phương
của mình.15 Việc quy định như vậy của các nước phương Tây cũng có những hạt nhân
hợp lý nhất định khi có sự phân định rõ ràng giữa đại diện cho địa phương và đại diện
cho cả quốc gia nên cũng có một số học giả đề nghị Việt Nam chuyển sang mô hình
lưỡng viện. Tuy nhiên, quan điểm này vẫn chưa được chấp nhận rộng rãi trong khoa học
pháp lý và cần có thêm nhiều nghiên cứu để làm rõ.
Nhìn chung, theo quy định hiện hành, đại biểu Quốc hội vừa đại diện cho quyền lợi
của nhân dân địa phương, vừa đại diện cho quyền lợi của nhân dân cả nước. Do đó, khi
thực hiện hoạt động đại biểu của mình, đại biểu Quốc hội phải xuất phát từ lợi ích chung
của cả nước đồng thời cũng phải quan tâm thích đáng đến lợi ích địa phương đã bầu ra
mình, trên cơ sở hài hòa, cân bằng hai nhóm lợi ích trên.
12

Nguyễn Đăng Dung, Quốc hội Việt Nam trong Nhà nước pháp quyền, Nxb. ĐHQG Hà Nội, Hà Nội, 2007, tr.210.
Nguyễn Đăng Dung, Quốc hội Việt Nam trong Nhà nước pháp quyền, Nxb. ĐHQG Hà Nội, Hà Nội, 2007, tr.438
– 439.
14
Nguyễn Đăng Dung, Quốc hội Việt Nam trong Nhà nước pháp quyền, Nxb. ĐHQG Hà Nội, Hà Nội, 2007, tr.438.
15
Ngô Huy Cương, Dân chủ và pháp luật dân chủ, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2006, tr.208.
13

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 7

SVTH: Võ Minh Kỳ

Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
1.1.2.3. Đại biểu Quốc hội không chỉ chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương,
mà còn chịu trách nhiệm trước Quốc hội
Gắn liền với tính đại diện của đại biểu Quốc hội là tính chịu trách nhiệm. Luật tổ
chức Quốc hội hiện hành quy định “Đại biểu Quốc hội chịu trách nhiệm trước cử tri,
đồng thời chịu trách nhiệm trước Quốc hội về việc thực hiện nhiệm vụ đại biểu của
mình”.16 Như vậy, tương tự với tính đại diện, tính chịu trách nhiệm của đại biểu Quốc hội
cũng được thể hiện ở hai khía cạnh khác nhau. Ở khía cạnh thứ nhất, đại biểu Quốc hội
phải chịu trách nhiệm về hoạt động đại biểu trước nhân dân địa phương đã bầu ra mình.
Ở khía cạnh thứ hai, đại biểu Quốc hội phải chịu trách nhiệm về hoạt động đại biểu trước
cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất – Quốc hội.
Xuất phát từ cơ sở đại biểu Quốc hội là người được nhân dân địa phương ủy quyền
thông qua cơ chế bầu cử để đại diện cho ý chí, nguyện vọng của họ thực hiện quyền lực
Nhà nước đã dẫn đến hệ quả là đại biểu Quốc hội phải chịu trách nhiệm trước nhân dân
địa phương về việc đại diện thực hiện quyền lực Nhà nước. Có thể xác định rằng, đây là
mối quan hệ kép giữa người ủy quyền/người được đại diện – nhân dân địa phương và
người được ủy quyền/người đại diện – đại biểu Quốc hội. Theo đó, người được ủy quyền
phải chịu trách nhiệm trước người ủy quyền về những việc mà người ủy quyền đã giao
cho họ thực hiện, cụ thể ở đây là việc đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân địa
phương. Nếu người được ủy quyền – đại biểu Quốc hội không thực hiện, thực hiện không
đúng hoặc thực hiện đúng nhưng không đạt kết quả như nguyện vọng của người ủy quyền
– nhân dân địa phương, thì người được ủy quyền phải chịu trách nhiệm trước người ủy
quyền. Nói rõ hơn, đại biểu Quốc hội chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương xuất
phát từ quan hệ ủy quyền và quan hệ đại diện giữa đại biểu với nhân dân địa phương.
Nhưng tính chịu trách nhiệm không nhất thiết phải xuất phát đồng thời từ mối quan
hệ ủy quyền và quan hệ đại diện, mà còn có thể xuất phát chỉ từ quan hệ đại diện. Bởi lẽ,
nếu phải xuất phát đồng thời từ mối quan hệ ủy quyền và quan hệ đại diện, thì đại biểu
Quốc hội không thể chịu trách nhiệm trước Quốc hội về việc thực hiện hoạt động đại biểu
do quyền hạn của đại biểu Quốc hội không do Quốc hội trao cho, mà chỉ do nhân dân địa

phương trao cho. Lý giải cho việc đại biểu Quốc hội phải chịu trách nhiệm trước Quốc
hội, chỉ có thể xét đến tính đại diện ở khía cạnh đại diện cho toàn thể nhân dân Việt Nam
của đại biểu Quốc hội. Do đại biểu Quốc hội đại diện cho quyền lợi của nhân dân cả
nước, nên khi thực hiện hoạt động đại biểu thì đại biểu Quốc hội phải xuất phát từ lợi ích
chung của cả nước bên cạnh lợi ích địa phương. Nhằm đảm bảo cho đại biểu Quốc hội
thật sự quan tâm, chú ý đến việc đại diện cho lợi ích chung nên cơ chế chịu trách nhiệm
trước nhân dân cả nước được hình thành. Tuy nhiên, cần lưu ý, khác với việc chịu trách
16

Luật tổ chức Quốc hội năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2007), điều 46.

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 8

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
nhiệm trực tiếp trước nhân dân địa phương, đại biểu Quốc hội không chịu trách nhiệm
trực tiếp trước nhân dân cả nước mà chịu trách nhiệm với nhân dân cả nước thông qua
Quốc hội, cơ quan đại diện cho ý chí nhân dân cả nước.
Hiện nay, có hai hình thức chịu trách nhiệm chủ yếu của đại biểu Quốc hội, đó là
bầu cử và bãi nhiệm. Bầu cử là vừa là hình thức ủy quyền, đồng thời nó cũng là một hình
thức chịu trách nhiệm. Gọi là một hình thức chịu trách nhiệm là bởi, nếu hết nhiệm kỳ mà
nhân dân cảm thấy không hài lòng với việc đại diện của một đại biểu Quốc hội thì nhân
dân sẽ bầu cho người khác chứ không tiếp tục chọn người cũ làm đại diện ở nhiệm kỳ
tiếp theo. Có thể nói đây là hình thức chịu trách nhiệm mang tính định kỳ, bởi cứ mỗi lần
hết nhiệm kỳ thì đại biểu Quốc hội lại phải chịu trách nhiệm trước nhân dân, đứng trước
khả năng nhân dân không tín nhiệm ở nhiệm kỳ kế tiếp. Ở hình thức thứ hai, bãi nhiệm,

là một hình thức chịu trách nhiệm không mang tính định kỳ, bởi bất cứ lúc nào thì nhân
dân cũng có quyền lấy lại quyền hạn đã trao cho đại biểu Quốc hội mà không cần phải
đợi đến hết nhiệm kỳ. Vì lẽ đó, nên hình thức bãi nhiệm thường được áp dụng nếu đại
biểu có những hành vi hoặc sự hoạt động kém hiệu quả đến mức khiến nhân dân mất tín
nhiệm nghiêm trọng đòi hỏi phải thay người đại diện ngay, còn ở hình thức bầu cử thì lại
áp dụng nếu đại biểu có những sai phạm nhỏ hoặc chỉ đáp ứng được sự mong mỏi của
nhân dân ở một mức độ nhất định.
Cần lưu ý rằng, hình thức bầu cử chỉ áp dụng khi đại biểu chịu trách nhiệm trước
nhân dân địa phương, còn hình thức bãi nhiệm áp dụng khi đại biểu chịu trách nhiệm
trước nhân dân địa phương hoặc nhân dân cả nước. Do đó, hình thức chịu trách nhiệm
bằng bầu cử do nhân dân địa phương thực hiện bằng hoạt động bầu cử Quốc hội định kỳ
5 năm một lần,17 còn hình thức chịu trách nhiệm bằng bãi nhiệm có thể do nhân dân địa
phương hoặc Quốc hội thực hiện.18
1.1.2.4. Đại biểu Quốc hội hoạt động theo nhiệm kỳ
Về nguyên tắc, nhiệm kỳ hiện nay của Quốc hội là 5 năm.19 Điều này đồng nghĩa
với mỗi nhiệm kỳ hoạt động của mỗi đại biểu Quốc hội cũng là 5 năm kể từ kỳ họp thứ
nhất của Quốc hội khóa đó đến đến kỳ họp thứ nhất của Quốc hội khóa sau.20
Sự cần thiết cũng như lý do của việc hoạt động theo nhiệm kỳ đối với đại biểu
Quốc hội thể hiện ở hai nội dung sau:
Một là, đảm bảo tìm ra người đại diện thật sự cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân.
Nhân dân là một khái niệm có ngoại diên luôn luôn thay đổi theo thời gian, những người
17

Tương ứng với nhiệm kỳ Quốc hội hiện nay là 5 năm.
Luật tổ chức Quốc hội năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2007), điều 56.
19
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), điều 85.
20
Luật tổ chức Quốc hội năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2007), điều 44.
18

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 9

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
được coi là nhân dân ở thời điểm hiện tại không hoàn toàn trùng khớp với những người
được coi là nhân dân ở thời điểm trong tương lai, cũng như ở thời điểm trong quá khứ.
Theo thời gian, trong nhân dân, sẽ có những người chết đi, cũng như sẽ có những người
được sinh ra, hoặc nhập cư, di cư,…Những vấn đề đó sẽ ảnh hưởng, làm thay đổi những
cá thể nằm trong khái niệm nhân dân, dẫn đến sự khác biệt về ý chí, nguyện vọng của
nhân dân ở thời điểm này so với thời điểm kia. Vì lẽ đó, sau một thời hạn hợp lý, cần
thiết phải thay đổi người đại diện một cách định kỳ nhằm đảm bảo rằng nhân dân ở mỗi
thời điểm đều được quyền lựa chọn người đại diện cho mình, và không bị áp đặt người
đại diện bởi thế hệ ông cha.
Hai là, đảm bảo đại biểu Quốc hội hoạt động hiệu quả. Như đã phân tích ở trên,21
một trong các hình thức chịu trách nhiệm của đại biểu Quốc hội chính là bầu cử. Việc đại
biểu Quốc hội hoạt động theo nhiệm kỳ, dẫn đến kết quả là hết thời hạn nhiệm kỳ thì đại
biểu Quốc hội phải được bầu cử lại. Để có thể được tiếp tục tín nhiệm ở nhiệm kỳ tiếp
theo, đại biểu Quốc hội phải cố gắng hoạt động hiệu quả ở nhiệm kỳ hiện tại, nếu không,
nhân dân sẽ không tiếp tục tín nhiệm họ ở giai đoạn bầu cử cho nhiệm kỳ tiếp theo và
trao quyền đại biểu cho người khác. Điều này cho thấy hai mệnh đề, đại biểu Quốc hội
phải chịu trách nhiệm về hoạt động đại biểu của mình trong nhiệm kỳ nếu hoạt động
không hiệu quả, đồng thời, nếu đại biểu Quốc muốn tiếp tục được tín nhiệm ở nhiệm kỳ
kế tiếp và không phải chịu trách nhiệm thì phải hoạt động hiệu quả.
1.1.3. Vai trò của đại biểu Quốc hội đối với nhân dân và Nhà nước
1.1.3.1. Vai trò của đại biểu Quốc hội đối với nhân dân

Đối với nhân dân, vai trò của đại biểu Quốc hội thể hiện rõ nhất ở tính đại diện.
“Đại biểu Quốc hội là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, không chỉ
đại diện cho nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình mà còn đại diện cho nhân dân cả
nước”.22
Đại biểu Quốc hội là thành tố cơ bản và quan trọng nhất của cơ quan quyền lực Nhà
nước cao nhất – Quốc hội. Đồng thời, đại biểu Quốc hội đại diện cho ý chí, nguyện vọng
của nhân dân và thực hiện việc đại diện tại Quốc hội. Điều này có nghĩa là, các hoạt động
của Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội đều được thực hiện bởi các đại biểu Quốc hội
và việc thực hiện các hoạt động này đều mang ý chí đại diện của nhân dân.
Hiện nay, Quốc hội Việt Nam có ba chức năng chính: lập hiến và lập pháp, quyết
định các vấn đề quan trọng của đất nước, giám sát tối cao.23 Mọi hoạt động của Quốc hội
21

Mục 1.1.2.3. Đại biểu Quốc hội không chỉ chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương, mà còn chịu trách nhiệm
trước Quốc hội
22
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), điều 97.
23
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), điều 83.

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 10

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
được thực hiện bởi các đại biểu Quốc hội đều xoay quanh ba chức năng này. Việc đại
diện ý chí của nhân dân khi thực hiện ba chức năng này của đại biểu Quốc hội có vai trò

rất lớn đối với nhân dân, cụ thể là:
Đối với chức năng lập hiến và lập pháp, điều này đảm bảo rằng mỗi đạo luật được
ban hành ra đều là sự thể hiện ý chí của nhân dân, và bằng các đạo luật đó, nhân dân sẽ
được hưởng tự do và các quyền, lợi ích. Khi các quy tắc xử sự chung trong xã hội là sự
chuyển hóa ý chí của nhân dân mà thành thì nhân dân thật sự được sống trong một xã hội
tự do, bởi lẽ không thể gọi là tự do khi phải tuân theo các quy tắc do người khác áp đặt
cho mình, mà “tuân theo quy tắc mà mình tự đặt ra lại là tự do”.24 Bên cạnh đó, không
ai khác hơn ngoài nhân dân có thể biết được cái mà nhân dân cần và cái mà nhân dân
muốn, chỉ các đạo luật là sự thể hiện ý chí của nhân dân mới là các đạo luật thật sự vì
quyền lợi của nhân dân.
Đối với chức năng quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, điều này đảm
bảo rằng nhân dân thật sự làm chủ đất nước. Việc quyết định các vấn đề quan trọng đều
được thực hiện dựa trên ý chí của nhân dân thông qua các đại biểu Quốc hội đã thật sự
khẳng định quyền làm chủ của nhân dân, bởi lẽ chính nhân dân với ý chí của mình, thông
qua các đại biểu Quốc hội, đã quyết định đất nước phải hành động và phản ứng như thế
nào trước các vấn đề quan trọng.
Đối với chức năng giám sát tối cao, chức năng này đảm bảo rằng quyền lực Nhà
nước được thực thi đúng với ý chí nhân dân và thực thi một cách hiệu quả. Thông qua đại
biểu Quốc hội, nhân dân đã giám sát việc thực hiện quyền lực Nhà nước; các cơ quan
Nhà nước phải thực hiện quyền lực Nhà nước trong phạm vi luật và hiến pháp cho phép,
tức trong phạm vi mà ý chí của nhân dân cho phép. Việc này nhằm tránh sự sai phạm
trong thực hiện quyền lực Nhà nước, bảo vệ tự do và quyền lợi của nhân dân trước sự
xâm phạm của các cơ quan Nhà nước đồng thời buộc các cơ quan Nhà nước phải chịu
trách nhiệm trước nhân dân thông qua đại biểu Quốc hội về việc thực hiện quyền lực Nhà
nước của mình.
Tóm lại, đại biểu Quốc hội có vai trò rất quan trọng đối với nhân dân, thông qua
các đại biểu, nhân dân sẽ thực hiện quyền làm chủ đất nước, làm chủ quyền lực Nhà
nước, đồng thời, nhân dân sẽ đảm bảo được quyền tự do và các quyền lợi khác.

24

Jean – Jacques Rousseau, Bàn về Khế ước xã hội (Hoàng Thanh Đạm dịch), Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội, 2006,
tr.74.

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 11

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
1.1.3.2. Vai trò của đại biểu Quốc hội đối với Nhà nước
Đối với Nhà nước, đại biểu Quốc hội chính là bằng chứng cho tính chính đáng và
tính hợp pháp của quyền lực Nhà nước. Tuyên ngôn quốc tế về Quyền con người của
Liên hợp quốc khẳng định “Nền tảng uy quyền của các quyền lực công cộng là ý chí của
nhân dân; ý chí này phải được thể hiện qua các cuộc bầu cử thường kỳ và chân thực,
được tổ chức theo các nguyên tắc bình đẳng, phổ thông đầu phiếu và bỏ phiếu kín hoặc
bằng những tiến trình bầu cử tự do tương đương”.25 Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng từng
nhấn mạnh “Quốc hội do dân bầu ra sẽ có một giá trị pháp lý không ai có thể phủ nhận
được”.26 Qua đó, có thể thấy rằng, tính chính đáng và tính hợp pháp của chính quyền dựa
trên nền tảng là ý chí của nhân dân, và ý chí này được thể hiện thông qua các cuộc bầu
cử.
Đại biểu Quốc hội là những người được nhân dân ủy quyền thông qua các cuộc bầu
cử, là các đại diện chính đáng và hợp pháp của nhân dân. Sau khi được lựa chọn, các đại
biểu Quốc hội hợp thành Quốc hội – cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất, rồi sau đó
Quốc hội quy định tổ chức bộ máy Nhà nước, bầu các chức danh lãnh đạo,…Từ đó, tạo
nên tính chính đáng và tính hợp pháp của Nhà nước, của quyền lực Nhà nước. Nhờ có
các đại biểu Quốc hội, những người được nhân dân bầu ra, mà Nhà nước mới có quyền
lực hợp pháp để quản lý xã hội.

Bên cạnh đó, đại biểu Quốc hội còn là người truyền đạt ý chí và nguyện vọng của
nhân dân đến cho Nhà nước. Nhờ vậy, Nhà nước mới biết được ý chí của nhân dân và có
những hoạt động phù hợp với ý chí đó, giúp cho Nhà nước thật sự là Nhà nước của dân,
do dân và vì dân.
1.2. LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHẾ ĐỊNH BÃI NHIỆM ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI
1.2.1. Khái niệm về chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội
Để làm rõ khái niệm về chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội, trước hết, cần phải
tìm hiểu ba khái niệm riêng lẻ là thành tố của khái niệm trên, chúng bao gồm: khái niệm
về chế định, khái niệm về bãi nhiệm và khái niệm về đại biểu Quốc hội. Tuy nhiên, khái
niệm về đại biểu Quốc hội đã được đề cập ở mục 1.1 nên người viết không tiếp tục phân
tích trong phần này mà chỉ đi vào tìm hiểu hai khái niệm còn lại.
Đối với khái niệm đầu tiên, khái niệm về chế định, hay còn gọi là chế định pháp
luật, là một thuật ngữ thuộc khoa học pháp lý chứ không được quy định trong luật thực
định. Thuật ngữ này trong khoa học pháp lý được định nghĩa như sau “Chế định pháp
luật bao gồm một số quy phạm có những điểm chung giống nhau nhằm để điều chỉnh một
25
26

Tuyên ngôn quốc tế về Quyền con người của Liên hợp quốc năm 1948, điều 21.
Hồ Chí Minh, Toàn tập – Tập 4, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1987, tr. 133.

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 12

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
nhóm quan hệ xã hội tương ứng”.27 Như vậy, có thể xác định rằng, chế định pháp luật

thực chất chỉ là tập hợp một số quy phạm pháp luật cùng điều chỉnh một nhóm quan hệ
xã hội nhất định.
Ở khái niệm tiếp theo, khái niệm về bãi nhiệm, là một khái niệm được định nghĩa
trong luật thực định lẫn khoa học pháp lý. Thứ nhất, trong khoa học pháp lý, thuật ngữ
bãi nhiệm được hiểu như sau “Chế tài kỷ luật buộc thôi giữ chức vụ do bầu cử trước khi
hết nhiệm kỳ đối với người được giao giữ chức vụ có hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm
về phẩm chất đạo đức, không còn xứng đáng giữ chức vụ được giao ở các cơ quan Nhà
nước”.28 Thứ hai, trong luật thực định, thuật ngữ này được đề cập trong nhiều văn bản
như Hiến pháp, Luật cán bộ, công chức, Luật doanh nghiệp,…nhưng chỉ duy nhất Luật
Cán bộ, công chức có định nghĩa về thuật ngữ này “Bãi nhiệm là việc cán bộ không được
tiếp tục giữ chức vụ, chức danh khi chưa hết nhiệm kỳ”.29 Bên cạnh đó, Hiến pháp cũng
có quy định “Đại biểu Quốc hội bị cử trị hoặc Quốc hội bãi nhiệm….khi đại biểu đó
không còn xứng đáng với sự tín nhiệm của nhân dân”30 và Luật tổ chức Quốc hội cũng có
đề cập “Đại biểu Quốc hội không còn xứng đáng với sự tín nhiệm của nhân dân thì tùy
mức độ sai lầm mà bị Quốc hội hoặc cử tri bãi nhiệm”,31 nhưng cần lưu ý rằng hai quy
định này chỉ nêu ra điều kiện bị bãi nhiệm chứ không định nghĩa rõ bãi nhiệm là gì.
Từ những phân tích đã trình bày về khái niệm bãi nhiệm như trên, cần phải thấy rõ
những vấn đề như sau: Thứ nhất, khái niệm bãi nhiệm trong Luật cán bộ, công chức chỉ
áp dụng trong phạm vi cán bộ Nhà nước. Trong khi đó, đại biểu Quốc hội không phải là
cán bộ Nhà nước nên không thuộc phạm vi điều chỉnh của khái niệm này. Thứ hai, khái
niệm bãi nhiệm trong khoa học pháp lý dường như là một khái niệm chung áp dụng cho
mọi trường hợp bãi nhiệm, nhưng vẫn chưa hoàn hảo và chưa bao quát mọi trường hợp,
vẫn còn một số điểm chưa hợp lý trong khái niệm này. Ví dụ, khái niệm này yêu cầu
người bị bãi nhiệm phải có hành vi vi phạm, trong khi Hiến pháp quy định chỉ cần đại
biểu Quốc hội không còn xứng đáng với sự tín nhiệm của nhân dân là có thể bãi nhiệm
chứ không cần có bất cứ hành vi nào; thêm nữa, khái niệm này chỉ giới hạn trong phạm vi
cơ quan Nhà nước, trong khi đó, Luật doanh nghiệp lại quy định cả việc bãi nhiệm đối
với người giữ chức vụ trong các công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn của tư
nhân.32 Như vậy, khái niệm bãi nhiệm trong khoa học pháp lý chẳng những chưa hoàn

27

Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Lý luận Nhà nước và pháp luật, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2007, tr.402.
Viện Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp, Từ điển luật học, Nxb. Từ điển bách khoa, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2004, tr.
20.
29
Luật cán bộ, công chức năm 2008, điều 7, khoản 7.
30
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), điều 7.
31
Luật tổ chức Quốc hội năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2007), điều 56.
32
Luật doanh nghiệp năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), điều 52 khoản 1 điểm c, điều 96 khoản 2 điểm c.
28

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 13

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
hảo, chưa bao quát mà còn không thể áp dụng cho đại biểu Quốc hội bởi việc bãi nhiệm
đại biểu Quốc hội bên cạnh những điểm chung còn có những điểm riêng biệt đặc thù.
Từ đó, cần phải khẳng định rằng, luật thực định lẫn khoa học pháp lý chưa định
nghĩa về khái niệm bãi nhiệm áp dụng cho đại biểu Quốc hội. Tuy nhiên, từ những định
nghĩa trên, có thể rút ra thuộc tính cơ bản chung nhất của bãi nhiệm, đó là “buộc thôi giữ
chức vụ trước nhiệm kỳ”.
Kết hợp thuộc tính cơ bản trên với các quy định của pháp luật có liên quan về điều

kiện bị bãi nhiệm, ta có thể định nghĩa như sau “Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội là việc
chấm dứt tư cách đại biểu của đại biểu Quốc hội trước khi kết thúc nhiệm kỳ do không
còn xứng đáng với sự tín nhiệm của nhân dân”.
Qua các phân tích trên, có thể rút ra khái niệm về chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc
hội như sau “Chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội là tập hợp một số quy phạm pháp
luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong việc chấm dứt tư cách đại biểu của đại
biểu Quốc hội trước khi kết thúc nhiệm kỳ do không còn xứng đáng với sự tín nhiệm của
nhân dân”.
1.2.2. Cơ sở lý thuyết cho chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội
Như đã trình bày ở trên,33 bãi nhiệm là một hình thức chịu trách nhiệm của đại biểu
Quốc hội về việc thực hiện hoạt động đại biểu của mình trước nhân dân địa phương và
nhân dân cả nước. Do đó, cơ sở của chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội cũng tương tự
như cơ sở của tính chịu trách nhiệm của đại biểu Quốc hội, đó là dựa trên quan hệ ủy
quyền và quan hệ đại diện của đại biểu Quốc hội với nhân dân.
Về quan hệ ủy quyền, đây là quan hệ chỉ xuất hiện giữa đại biểu Quốc hội và nhân
dân địa phương, bởi lẽ mỗi đại biểu Quốc hội đều do nhân dân ở một địa phương nhất
định bầu ra. Hay nói cách khác, quyền hạn của đại biểu Quốc hội là do nhân dân ở địa
phương trao cho để thay mặt nhân dân địa phương thực hiện ở cơ quan quyền lực Nhà
nước cao nhất – Quốc hội. Xuất phát từ cơ sở đó đã dẫn đến hệ quả là bất cứ khi nào mà
nhân dân địa phương – người ủy quyền – không muốn tiếp tục trao quyền hạn cho đại
biểu Quốc hội – người được ủy quyền – thì nhân dân địa phương hoàn toàn có quyền thu
hồi quyền hạn đã trao. Nói rõ hơn, do nhân dân địa phương trao quyền nên nhân dân địa
phương có quyền thu hồi.
Về quan hệ đại diện, đây là quan hệ xuất hiện cả trong mối quan hệ giữa đại biểu
Quốc hội với nhân dân địa phương và mối quan hệ giữa đại biểu Quốc hội với nhân dân
cả nước. Theo đó, sau khi nhận được sự ủy quyền của nhân dân địa phương thì đại biểu
33

Mục 1.1.2.3. Đại biểu Quốc hội không chỉ chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương, mà còn chịu trách nhiệm
trước Quốc hội.

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 14

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
Quốc hội phải đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân địa phương và nhân dân
cả nước. Do đó, nếu đại biểu Quốc hội không đáp ứng được yêu cầu đại diện cho ý chí và
nguyện vọng của nhân dân địa phương hoặc của nhân dân cả nước hoặc đồng thời cả hai
thì nhân dân địa phương có quyền thu hồi quyền hạn đã trao hoặc nhân dân cả nước có
quyền tước bỏ quyền hạn của đại biểu đó. Nói cách khác, khi mục đích của sự ủy quyền
không đạt được, thì nhân dân địa phương sẽ có quyền thu hồi quyền hạn đã trao, đồng
thời, nhân dân cả nước cũng có quyền tước bỏ quyền hạn đó. Lưu ý rằng, nhân dân cả
nước chỉ có quyền tước bỏ quyền đại diện thông qua Quốc hội, chứ không có quyền thu
hồi bởi lẽ nhân dân cả nước không ủy quyền nên không thể thu hồi cái mà mình vốn
không trao.
Từ những phân tích trên, có thể thấy rằng, cơ sở lý thuyết của bãi nhiệm đại biểu
Quốc hội nói chung xuất phát từ quan hệ ủy quyền và quan hệ đại diện. Cụ thể hơn, cơ sở
của việc nhân dân địa phương bãi nhiệm đại biểu Quốc hội xuất phát từ quan hệ ủy quyền
và quan hệ đại diện, còn cơ sở của việc Quốc hội bãi nhiệm đại biểu Quốc hội thông qua
Quốc hội xuất phát chỉ từ quan hệ đại diện.
1.2.3. Mục đích của chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội
1.2.3.1. Kiểm soát quyền lực Nhà nước
Mục đích đầu tiên và cơ bản của việc thiết lập chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc
hội chính là kiểm soát quyền lực Nhà nước, mà ở đây là trực tiếp kiểm soát quyền lực của
đại biểu Quốc hội, đồng thời, thông qua đó, gián tiếp kiểm soát quyền lực của Quốc hội.
Lý giải cho việc kiểm soát quyền lực Nhà nước hiện nay có nhiều quan điểm khác

nhau, nhưng nhìn chung đều tập trung vào hai cơ sở: đặc trưng của quyền lực Nhà nước
và bản chất của con người – chủ thể sử dụng quyền lực Nhà nước.
Thứ nhất, quyền lực Nhà nước là quyền lực ủy quyền, mang tính công khai, độc
quyền cưỡng chế. Quyền lực Nhà nước không có tính tự thân mà là quyền lực do nhân
dân ủy quyền. Chính vì nhân dân ủy quyền cho Nhà nước thực thi quyền lực của mình
nên nhân dân có quyền kiểm soát quyền lực đó được thực thi như thế nào. Nếu nhân dân
trực tiếp thực thi quyền lực của mình thì không cần tới sự kiểm soát,34 hoặc nếu quyền
lực Nhà nước thuộc về sở hữu của một tư nhân thì anh ta cũng có thể sử dụng quyền lực
đó như thế nào hoàn toàn tùy thuộc vào ý chí của bản thân anh ta.35 Bên cạnh đó, chính
đặc tính công khai, độc quyền cưỡng chế đã tạo nên cho Nhà nước một sức mạnh to lớn,
do đó, nếu có hành vi tiêu cực trong việc sử dụng quyền lực Nhà nước thì sẽ luôn dẫn đến
một hậu quả vô cùng nghiêm trọng.
34

Trịnh Thị Xuyến, Kiểm soát quyền lực Nhà nước – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay, Nxb.
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.29.
35
Nguyễn Đăng Dung, Nhà nước là những con số cộng giản đơn, Nxb. Lao động, Hà Nội, 2009, tr.42.

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 15

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
Thứ hai, quyền lực Nhà nước do Nhà nước sử dụng, mà suy cho cùng, Nhà nước
vốn cũng chỉ là những con người hợp lại mà thành, chính vì vậy, bản chất của con người
cũng là một cơ sở cho việc kiểm soát quyền lực Nhà nước. Trước hết, do sự hữu hạn về

trí tuệ con người. Khả năng của con người là hữu hạn bắt nguồn từ sự hữu hạn của lý
tính, trí tuệ của mình. Một người dù có trí tuệ siêu việt thì khả năng sai lầm vẫn có thể
xảy ra,36 và khi có sai lầm trong việc sử dụng quyền lực Nhà nước thì hậu quả là rất
nghiêm trọng. “Loài người không phải là bất khả sai lầm; chân lý của họ phần nhiều chỉ
là các chân lý một nửa”.37 Ngoài ra, do bản tính vị kỷ của mình, con người bị điều khiển
bởi khát vọng, trong đó khát vọng về quyền lực vừa là mục tiêu, vừa là công cụ để đạt
các khát vọng khác.38 Do đó, con người đam mê quyền lực, và dùng quyền lực để thực
hiện các lợi ích khác dành riêng cho bản thân họ. Vì vậy, không thể khẳng định quyền lực
Nhà nước luôn được sử dụng đúng với mục đích ủy quyền, vì quyền lợi công cộng,
quyền lợi nhân dân nên cần có những cách thức để kiểm soát quyền lực Nhà nước.
Kiểm soát quyền lực Nhà nước là một vấn đề có tính hai mặt, một mặt là chế ước
phạm vi hoạt động của chính quyền, mặt khác còn được hiểu ở nghĩa chính quyền phải
chịu trách nhiệm về những hoạt động của mình.39
Với bản chất là một hình thức chịu trách nhiệm của đại biểu Quốc hội trước nhân
dân, bãi nhiệm đại biểu Quốc hội là một phương thức nhằm kiểm soát quyền lực Nhà
nước với mục đích đảm bảo quyền lực Nhà nước được sử dụng đúng mục đích, hiệu quả;
mà trước hết là kiểm soát việc sử dụng quyền lực của đại biểu Quốc hội, thông qua đó
kiểm soát quyền lực của Quốc hội.
Đại biểu Quốc hội là người nhận quyền lực từ nhân dân, đại diện cho quyền lợi của
nhân dân trong việc thực hiện quyền lực đã được trao ấy. Do tính chất ủy quyền, việc
thực thi quyền lực Nhà nước của các vị đại biểu có khả năng sai lệch mục đích, kém hiệu
quả do không nắm bắt được lợi ích thật sự của nhân dân, hoặc nắm bắt được nhưng lại
không sử dụng quyền lực Nhà nước hợp lý để mang các lợi ích đó đến cho nhân dân,
hoặc giả vì các lợi ích cá nhân mà sẵn sàng gây tổn hại đến lợi ích chung của nhân dân.
Vì lẽ đó, các vị đại biểu phải chịu trách nhiệm về việc thực hiện quyền lực Nhà nước của
mình để đảm bảo việc sử dụng quyền lực đúng mục đích và hiệu quả. Việc bãi nhiệm đại
biểu Quốc hội khi không xứng đáng với sự tín nhiệm của nhân dân, đảm bảo rằng đại
biểu Quốc hội phải sử dụng quyền lực Nhà nước đúng mục đích là đại diện quyền lợi cho
nhân dân chứ không sử dụng chúng vì các mục đích cá nhân, vì các quyền lợi riêng; mặt
36

Trịnh Thị Xuyến, Kiểm soát quyền lực Nhà nước – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay, Nxb.
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.31.
37
John Stuart Mill, Bàn về tự do (Nguyễn Văn Trọng dịch), Nxb. Tri thức, Hà Nội, 2012, tr. 132 – 133.
38
Trịnh Thị Xuyến, Kiểm soát quyền lực Nhà nước – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay, Nxb.
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.32
39
Nguyễn Đăng Dung, Những vấn đề về Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp, Nxb. Dân trí, Hà Nội, 2012, tr.70.

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 16

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
khác, chế định này còn đảm bảo rằng ngoài việc sử dụng đúng mục đích thì các đại biểu
phải sử dụng hiệu quả, hợp lý để nhân dân được hưởng các lợi ích đó.
Đối với Quốc hội – cơ quan lập pháp, việc kiểm soát từng thành tố tạo nên Quốc
hội là các đại biểu Quốc hội cũng phần nào dẫn đến kiềm chế cơ quan lập pháp trong việc
sử dụng quyền lực của mình. Tuy nhiên, sự kiểm soát này chỉ mang tính chất gián tiếp và
hiệu quả không cao. Bởi lẽ, tuy rằng Quốc hội được cấu thành từ các đại biểu Quốc hội,
nhưng khi một quyết định được thông qua luôn được nhân danh Quốc hội, tức toàn thể
các đại biểu. Do đó, khi một quyết định sai lầm được thông qua, một đạo luật bất hợp lý
được ban hành sẽ là không khả thi nếu nhân dân bãi nhiệm từng đại biểu trong Quốc hội
trong việc buộc Quốc hội chịu trách nhiệm về quyết định đó.
Tóm lại, kiểm soát quyền lực của đại biểu Quốc hội một cách trực tiếp, của Quốc

hội một cách gián tiếp là mục đích của chế định bãi nhiệm đại biểu Quốc hội nhằm đảm
bảo quyền lực mà nhân dân trao cho các đại biểu được sử dụng đúng mục đích, hiệu quả.
1.2.3.2. Đảm bảo dân chủ
Để tìm hiểu tại sao mục đích của bãi nhiệm đại biểu Quốc hội là đảm bảo dân chủ
và đảm bảo dân chủ như thế nào, trước hết cần phải tìm hiểu dân chủ là gì.
Dưới gốc độ ngữ nghĩa, dân chủ là một thuật ngữ bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp –
demockratia – bao gồm hai từ: demos có nghĩa là nhân dân; kratein có nghĩa là cai trị.
Nghĩa tổng quát của dân chủ là cai trị bởi nhân dân.40
Các học giả trên thế giới ngày nay thường định nghĩa dân chủ là hình thức tổ chức
chính trị của xã hội dựa trên sự công nhận nhân dân như là nguồn gốc của quyền lực, dựa
trên quyền của nhân dân trong việc tham gia giải quyết những vấn đề của quốc gia và trao
cho các công dân một loạt quyền và quyền tự do thực sự.41
Còn tại Việt Nam, khi bàn về khái niệm dân chủ, các học giả cũng đề xuất khá
nhiều ý kiến về khái niệm này như: “Dân chủ không chỉ là một vấn đề chính trị hay xã
hội, mà xét theo bề sâu chính là một vấn đề văn hóa. Theo đó, dân chủ là phải biết lắng
nghe ý kiến của số đông và của từng cá nhân một cách bình đẳng, không bị áp đặt ý kiến
của lãnh đạo, quyết định phải dựa trên ý kiến của đa số và vì lợi ích chung” hoặc “Dân
chủ là một hình thức Nhà nước mà ở đó thừa nhận quyền ngang nhau của dân cư trong
việc xác định cơ cấu Nhà nước và quản lý xã hội”.42

40

Ngô Huy Cương, Dân chủ và pháp luật dân chủ, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2006, tr.10.
N.M. Voskresenskaia và N.B. Davletshina, Chế độ dân chủ - Nhà nước và xã hội (Phạm Nguyên Trường dịch),
Nxb. Tri thức, Hà Nội, 2008, tr.17.
42
Trần Hậu Thành, Dân chủ và mối quan hệ giữa Nhà nước pháp quyền với dân chủ, Tạp chí Dân chủ và pháp luật,
số 10 - 2000, tr. 9.
41

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 17

SVTH: Võ Minh Kỳ


Bãi nhiệm đại biểu Quốc hội – hạn chế và giải pháp
Nhìn chung, tuy có sự khác nhau về các đặc điểm riêng, nhưng các định nghĩa nêu
trên đều thừa nhận một yếu tố chung nhất: dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân trong
việc quản lý xã hội.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã từng đưa ra một định nghĩa hết sức giản dị nhưng vô
cùng hàm súc về dân chủ: “Dân chủ là dân làm chủ và dân là chủ”.
Dân chủ bao gồm hai hình thức: dân chủ trực tiếp và dân chủ gián tiếp. Dân chủ
trực tiếp là hình thức dân chủ mà nhân dân trực tiếp giải quyết các vấn đề xã hội; còn dân
chủ gián tiếp mà loại hình biểu hiện của nó là dân chủ đại diện là hình thức mà nhân dân
không trực tiếp thực thi quyền lực của họ trong việc giải quyết các vấn đề xã hội, mà
nhân dân chỉ tuyển chọn ra những người quản lý xã hội nhân danh họ.
Có thể thấy, chế định đại biểu Quốc hội tại Việt Nam là một hình thức dân chủ gián
tiếp với việc nhân dân chọn ra người đại diện cho mình để thực hiện quyền lực Nhà nước.
Theo các học giả, dân chủ bao gồm hai yếu tố vừa bổ sung cho nhau và vừa mâu
thuẫn với nhau – đó là tham gia và phản đối. Điều đó có nghĩa là công dân có quyền tham
gia vào công việc của chính quyền, tham gia vào quy trình ra quyết định, và cũng có
quyền chống lại các hành vi, quyết định bất chính đáng hay bất hợp pháp của chính
quyền.43 Như vậy, một loại hình của dân chủ là dân chủ đại diện cũng phải mang hai yếu
tố tương tự. Một yếu tố có tính cách tham gia của người dân là bầu cử. Một yếu tố khác
có tính cách phản đối là bãi nhiệm.44 Hai yếu tố đó là hai mặt không thể thiếu của dân
chủ, đồng thời cũng là tiêu chuẩn đánh giá một nền dân chủ, nếu thiếu một trong hai yếu
tố trên thì không thể nào gọi đó là một nền dân chủ.
V.I.Lênin từng viết “Mọi cơ quan được bầu ra đều có thể coi là có tính chất dân

chủ chân chính và đại biểu thực sự cho ý chí của nhân dân khi nào quyền bãi miễn của
cử tri đối với người trúng cử được thừa nhận và áp dụng…Từ chối không áp dụng quyền
bãi miễn, trì hoãn thực hiện quyền đó, hạn chế quyền đó khi cần thiết đều là phản lại dân
chủ”.45
Lý giải cho cho yếu tố phản đối – bãi nhiệm – trong hình thức dân chủ đại diện phải
song hành với yếu tố tham gia – bầu cử, có học giả cho rằng bởi đại diện không thể thích
hợp mãi và luôn có khuynh hướng xa rời dần xã hội, đứng trên xã hội. Vậy nếu nhân dân
không có cơ chế hữu hiệu để thay thế đại diện, thì tất cả việc lựa chọn, thiết lập đại diện,
giám sát đại diện trở nên vô nghĩa.46 Ý kiến này đã lý giải thỏa đáng cho sự tồn tại của
43

Ngô Huy Cương, Dân chủ và pháp luật dân chủ, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2006, tr.123 – 124.
Ngô Huy Cương, Dân chủ và pháp luật dân chủ, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2006, tr.148.
45
Tào Thị Quyên, Quyền bãi miễn đại biểu dân cử theo pháp luật Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 13
(129), tháng 8, năm 2008.
46
Ngô Huy Cương, Dân chủ và pháp luật dân chủ, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2006, tr.26 – 27.
44

GVHD: Th.S Đinh Thanh Phương

Trang 18

SVTH: Võ Minh Kỳ