LUẬN văn LUẬT HÀNH CHÍNH đại DIỆN TRONG QUAN hệ PHÁP LUẬT dân sự VIỆT NAM HIỆN HÀNH lý LUẬN và THỰC TIỄN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA: 2008 – 2012

ĐỀ TÀI:
ĐẠI DIỆN TRONG QUAN HỆ PHÁP LUẬT DÂN SỰ
VIỆT NAM HIỆN HÀNH - LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.

Giảng viên hướng dẫn:
Nguyễn Văn Khuê

Sinh viên thực hiện:
Nguyễn Thị Ý
MSSV: 5086017
Lớp: Luật Hành Chính, khóa 34

Cần Thơ, Tháng 4 Năm 2012


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN




..........................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
............................................................................. /.


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN



 ..........................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................
............................................................................. /.


MỤC LỤC
    
PHẦN MỞ ĐẦU
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CHẾ ĐỊNH ĐẠI DIỆN TRONG
QUAN HỆ PHÁP LUẬT DÂN SỰ
1.1 Sự cần thiết để ban hành chế định đại diện ........................................................ 4
1.2 Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của chế định đại diện theo Bộ luật dân
sự hiện hành ............................................................................................................... 5
1.2.1 Khái niệm về chế định đại diện ........................................................................ 5
1.2.2 Khái niệm về các chủ thể trong quan hệ pháp luật đại diện .............................. 6
1.2.3 Đặc điểm của chế định đại diện........................................................................ 11
1.2.4 Ý nghĩa của chế định đại diện ......................................................................... 12
1.3 Phân loại đại diện ............................................................................................... 13
1.3.1 Đại diện theo pháp luật ................................................................................... 13
1.3.2 Đại diện theo ủy quyền ................................................................................... 14
1.4 Điều kiện, quyền và nghĩa vụ của chủ thể đại diện ........................................... 15
1.4.1 Điều kiện để trở thành người đại diện ............................................................. 15
1.4.2 Quyền của người đại diện ............................................................................... 16
1.4.3 Nghĩa vụ của người đại diện ........................................................................... 17
1.5 Mối quan hệ giữa đại diện và giám hộ ............................................................... 19
1.6 Sơ lược lịch sử phát triển của chế định đại diện trong Bộ luật dân sự
Việt Nam .................................................................................................................. 21
1.7 Những điểm mới về chế định đại diện của Bộ luật dân sự 2005 ....................... 23
CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ CHẾ ĐỊNH ĐẠI DIỆN
TRONG BỘ LUẬT DÂN SỰ HIỆN HÀNH
2.1 Chủ thể đại diện .................................................................................................. 27

2.1.1 Chủ thể đại diện theo pháp luật ....................................................................... 27
2.1.2 Chủ thể đại diện theo ủy quyền ....................................................................... 37
2.2 Xác lập quan hệ đại diện .................................................................................... 39
2.2.1 Xác lập quan hệ đại diện theo pháp luật .......................................................... 44
2.2.2 Xác lập quan hệ đại diện theo ủy quyền .......................................................... 45
2.3 Phạm vi đại diện ................................................................................................. 43
2.3.1 Phạm vi đại diện theo pháp luật ..................................................................... 44
2.3.2 Phạm vi đại diện theo ủy quyền ..................................................................... 45
2.4 Hậu quả của giao dịch dân sự do người không có quyền đại diện xác lập,
thực hiện.............................................................................................................. 46
2.5 Hậu quả của giao dịch dân sự do người đại diện xác lập, thực hiện vượt
quá phạm vi đại diện ............................................................................................... 47
2.6 Các trường hợp chấm dứt quan hệ đại diện ...................................................... 48
2.6.1 Các trường hợp chấm dứt quan hệ đại diện theo pháp luật .............................. 48
2.6.2 Các trường hợp chấm dứt quan hệ đại diện theo ủy quyền .............................. 50
2.7 Mối quan hệ đại diện trong Luật thương mại và Luật tố tụng dân sự............. 52
2.7.1 Quan hệ đại diện trong Luật thương mai ......................................................... 52
2.7.2 Quan hệ đại diện trong Luật tố tụng dân sự ..................................................... 56
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT, NHỮNG BẤT CẬP
VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN CHẾ ĐỊNH ĐẠI DIỆN
3.1 Thực trạng áp dụng chế định đại diện vào thực tiễn ........................................ 62
3.2 Những bất cập phát sinh trong quá trình áp dụng pháp luật về đại diện ........ 64


3.2.1 Bất cập trong việc xác định người đại diện theo pháp luật cho các chủ thể ...... 64
3.2.2 Bất cập trong việc xác định thẩm quyền của người đại diện theo ủy quyền ..... 66
3.2.3 Thiếu xót trong việc quy định các trường hợp chấm dứt quan hệ đại diện
theo ủy quyền ............................................................................................................. 68
3.3 Kiến nghị sửa đổi, bổ sung pháp luật để hoàn thiện hệ thống pháp luật về
chế định đại diện ....................................................................................................... 70

KẾT LUẬN .............................................................................................................. 77
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội nhập, để đáp ứng nhu cầu
giao lưu dân sự, phát triển kinh tế, hợp tác quốc tế,… pháp luật Việt Nam và các
nước trên thế giới đã thừa nhận quyền tự do xác lập và thực hiện giao dịch thông
qua người khác. Đây là điểm tiến bộ mà nhiều nước trên thế giới đã công nhận từ
lâu. Điều này được thể hiện trong việc ghi nhận chế định đại diện trong luật ở các
nước như Điều 164 Bộ luật dân sự Đức, Điều 1984 Bộ luật dân sự Pháp năm 1804,
Điều 797 Bộ luật dân sự và thương mại Thái Lan. Ở nước ta hiện nay, thì điểm tích
cực này được ghi nhận trong luật Thương mại, luật Tố tụng dân sự, luật Hôn nhân
và gia đình, nhưng được quy định chung và cụ thể nhất trong Bộ luật dân sự 2005.
Việc ghi nhận quy định pháp luật về đại diện trong Bộ luật dân sự 2005 đã đảm bảo
được quyền tự do ý chí, tự do thỏa thuận của các chủ thể trong hoạt động pháp lý
đời sống dân sự, góp phần thúc đẩy sự phát triển của giao lưu dân sự, giao kết trong
hoạt động thương mại, giúp cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền dễ dàng hơn
trong việc xử lý các vụ việc có liên quan đến những chủ thể là đối tượng không có
đầy đủ năng lực pháp lý và các vụ việc có yếu tố thay thế nhau trong việc xác lập,
thực hiện các giao dịch pháp lý dân sự, thương mại... Đồng thời tầm quan trọng của
chế định đại diện còn được thể hiện trong các quy định về việc đại diện cho người
không có đầy đủ năng lực hành vi dân sự, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích cho những
đối tượng này.
Dù hệ thống pháp luật nước ta đã quy định khá cụ thể về chế định đại diện,
tuy nhiên đời sống xã hội luôn luôn chuyển đổi, vận động đa dạng, những vấn đề
về quan hệ đại diện vẫn còn những thiếu xót hoặc những mối quan hệ pháp lý về đại

diện mới được nảy sinh. Do đó, hệ thống pháp luật đại diện đã không theo kịp để
điều chỉnh và đã lộ những điểm hạn chế nhất định. Đó là những quy định điều có
mục đích điều chỉnh quan hệ đại diện nhưng khi đưa vào thực tiễn để giải quyết một
vụ việc cụ thể lại gây mâu thuẫn cho nhau; quy định pháp luật bị hiểu sai lệch về
câu chữ và nội dung nên khi áp dụng sẽ gây bất cập; quy định về hình thức đại diện
còn quá tùy nghi, thiếu tính cụ thể...
Để hiểu rõ hơn về quy định của pháp luật đối với chế định đại diện cũng như
những thiếu sót và bất cập của chế định đại diện khi áp dụng vào đời sống dân sự
người viết đã chọn đề tài “ Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện
hành - lý luận và thực tiễn” với mong muốn có được cái nhìn tổng quan, khoa học
về chế định luật đại diện và khái quát được những nét căn bản về thực trạng hệ
thống quan hệ pháp luật đại diện nước ta. Trên cơ sở của việc nghiên cứu đó có thể
GVHD: Nguyễn Văn Khuê

1

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

rút ra được những kết luận, làm sáng tỏ những nguyên nhân và tìm kiếm các giải
pháp nhằm góp phần xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật đại diện Việt Nam
trong điều kiện đổi mới, hội nhập và xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của dân, do dân và vì dân.
2. Đối tượng nghiên cứu và mục đích nghiên cứu của đề tài
* Đối tượng nghiên cứu:
Nghiên cứu về chế định đại diện trong luật dân sự là đi phân tích những điều
luật quy định về hoạt động đại diện, những trường hợp cụ thể cần và có thể áp dụng
chế định đại diện. Đi phân tích vai trò của chế định đại diện vào đời sống dân sự,

qua đó có thể so sánh để tìm ra sự khác biệt giữa chế định đại diện trong quan hệ
dân sự so với quy định về đại diện trong các ngành luật khác như đại diện trong
thương mại hay đại diện trong tố tụng.
* Mục đích nghiên cứu:
Người viết lựa chọn nghiên cứu về chế định đại diện trong quan hệ pháp luật
dân sự Việt Nam hiện hành nhằm mục đích:
- Khái quát được những nét căn bản về sự hình thành và phát triển của chế
định đại diện trong hệ thống pháp luật ở nước ta.
- Phân tích và nêu lên một cách khái quát cơ sở lý luận về chế định đại diện
trong hoàn cảnh đổi mới hiện nay ở nước ta.
- Nêu lên thực trạng áp dụng chế định đại diện trong đời sống dân sự hiện
nay, đóng góp ý kiến góp phần củng cố và phát triển chế định đại diện trong hệ
thống quan hệ pháp luật Việt Nam trong xu thế hội nhập và phát triển.
3. Phương pháp nghiên cứu
Việc nghiên cứu luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước về pháp luật. Đặc
biệt là các quan điểm của Đảng và Nhà nước về đại diện trong đời sống dân sự
trong thời kỳ đổi mới, mở cửa và hội nhập.
Để đề tài được hoàn thành người viết đã dựa trên một số phương pháp khoa
học chuyên ngành như: phương pháp phân tích luật viết, phương pháp logic,
phương pháp so sánh, đối chiếu tham khảo từ sách báo, tạp chí, thu thập, tổng hợp
tài liệu…
4. Phạm vi nghiên cứu
Trước hết phải nói rằng, chế định đại diện là một hiện tượng pháp lý thông
dụng luôn diễn ra hàng ngày trong đời sống xã hội, đồng thời đây là vấn đề rất đa
dạng đan xen với nhiều ngành luật khác nhau. Bởi vậy, luận văn không thể giải
quyết được một cách toàn diện các nội dung về lý luận và vấn đề đặt ra từ thực tiễn
GVHD: Nguyễn Văn Khuê

2

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

của chế định. Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về chế
định đại diện; khái quát những nét chính về chế định đại diện mà pháp luật quy định
trong Bộ luật dân sự hiện hành, nêu lên thực trạng áp dụng chế định vào đời sống
dân sự và phương hướng đóng góp đối với việc phát triển chế định đại diện vào hệ
thống pháp luật Việt Nam.
5. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu đề tài nghiên cứu được chia làm 3 chương:
Chương 1: Khái quát chung về chế định đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự.
Chương 2: Quy định của pháp luật về chế định đại diện
Chương 3: Thực trạng áp dụng pháp luật đại diện, những bất cập và hướng hoàn
thiện pháp luật.

CHƯƠNG 1
GVHD: Nguyễn Văn Khuê

3

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CHẾ ĐỊNH ĐẠI DIỆN
TRONG QUAN HỆ PHÁP LUẬT DÂN SỰ

1.1 Sự cần thiết để ban hành chế định đại diện
Trong đời sống thường nhật, mỗi con người đều phải tham gia vào các mối
quan hệ trong xã hội và hầu hết các nhu cầu sống của họ đều được đáp ứng thông
qua mối liên hệ với người khác như: hôn nhân, gia đình, quan hệ làm ăn buôn bán,
các nhu cầu thiết yếu của bản thân…Các nhu cầu này ngày càng đa dạng và có
chiều hướng tăng lên theo sự phát triển của xã hội. Nhưng với nhịp sống ngày càng
hiện đại hóa, nhu cầu thì lớn mà thời gian thì có hạn hoặc do những trở ngại về sức
khỏe, địa lý và hạn chế về chuyên môn mà các chủ thể này không thể thực hiện hết
các mong muốn của mình, để có thể thỏa mãn được những nhu cầu này các chủ thể
trong quan hệ pháp luật dân sự cần có người khác thay mình thể hiện ý trí nhưng
vẫn mang tới sự ràng buộc cho chính bản thân họ.
Bên cạnh những cá nhân có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, có thể tự mình
hoặc bằng chính hành vi pháp lý của mình ủy quyền cho người khác xác lập, thực
hiện các giao dịch dân sự thì còn có các đối tượng mà pháp luật coi là không có
năng lực hành vi hoặc năng lực hành vi không đầy đủ nên không có khả năng tự bản
thân tiến hành các giao dịch dân sự. Cụ thể quy định trong Bộ luật dân sự 2005 đối
với người chưa thành niên tại Điều 20, người không có năng lực hành vi tại Điều 21
hay những người bị mất năng lực hành vi, người bị hạn chế năng lực hành vi được
quy định tại Điều 22, Điều 23. Đối với những người này, họ cũng có nhu cầu rất lớn
trong việc tham gia vào các hoạt động đời sống xã hội thông qua các giao dịch dân
sự cũng như việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trước người thứ ba,
nhưng do hạn chế về năng lực hành vi nên họ cần tới sự hành động của người khác
để xác lập, thực hiện và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Đối với pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác là những chủ thể quan trọng trong
nền kinh tế, xã hội, văn hóa…là thành phần góp phần quan trọng vào sự phát triển
của một đất nước nên việc tham gia vào các giao dịch dân sự của các chủ thể này
ngày càng đa dạng và phức tạp hơn. Vì những chủ thể này là một tập hợp gồm
nhiều cá nhân khác nhau không thể xác lập thông qua tất cả mọi cá nhân hơn nữa
hoạt động của những chủ thể này lại nhiều và đa dạng như giao kết nhiều giao dịch
dân sự, tiến hành giao dịch ở nhiều địa điểm khác nhau, đòi hỏi có chuyên môn

hóa…nên để đảm bảo các giao dịch được xác lập một cách thuận lợi và bảo đảm
quyền lợi cho các chủ thể này cần có người đại diện để tiến hành mọi hoạt động.
Nắm bắt được thực tiễn của xã hội và trên nguyên tắc tự do ý trí, pháp luật
Việt Nam thừa nhận chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự có thể tự mình xác lập và
GVHD: Nguyễn Văn Khuê

4

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

thực hiện giao dịch hoặc có thể biểu lộ ý trí thông qua người khác. Và để điều chỉnh
mối quan hệ xã hội này nhà nước ta đã quy định chế định đại diện trong Bộ luật dân
sự nhằm phù hợp với xu thế tất yếu và khách quan của cuộc sống.
1.2 Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của chế định đại diện theo Bộ luật dân sự
hiện hành.
1.2.1 Khái niệm về chế định đại diện
Với tư cách là một chế định pháp lý, được quy định khá cụ thể trong Bộ luật
dân sự Việt Nam 2005 và các văn bản pháp luật khác, khái niệm về chế định đại
diện được quy định tại khoản 1 Điều 139 Bộ luật dân sự 2005 “Đại diện là việc một
người (sau đây gọi là người đại diện) nhân danh và vì lợi ích của người khác (sau
đây gọi là người được đại diện) xác lập, thực hiện giao dịch dân sự trong phạm vi
thẩm quyền đại diện”.
Qua khái niệm trên ta thấy:
- Chủ thể của quan hệ đại diện gồm: người đại diện và người được đại diện.
- Nội dung chính của chế định đại diện: là việc người đại diện sẽ thay mặt,
nhân danh người được đại diện để tiến hành xác lập, thực hiện giao dịch dân sự với
người thứ ba. Người được đại diện mới chính là chủ thể trực tiếp thụ hưởng quyền

và lợi ích từ hành động của người đại diện mang lại chứ không phải người đại diện.
So với khoản 1 Điều 148 Bộ luật dân sự 1995 thì khoản 1 Điều 139 Bộ luật dân sự
2005 bổ sung không lớn nhưng đã có sự nhấn mạnh được trách nhiệm của người đại
diện, phản ánh đúng bản chất của người đại diện.
- Bản chất của chế định đại diện:
+ Đối với đại diện theo pháp luật: đây là mối quan hệ được xác lập bởi ý chí
của nhà nước hoặc quyết định của cơ quan có thẩm quyền nên tùy từng trường hợp
mà quan hệ đại diện này được xác lập có mang tính miễn cưỡng, vì có những
trường hợp người đại diện được pháp luật đặt vào mối quan hệ đại diện mà mình
không có sự lựa chọn hoặc từ chối.
Ví dụ:việc đại diện cho người mất năng lực hành vi, người chưa thành niên
+ Đối với quan hệ đại diện theo ủy quyền: bản chất của mối quan hệ này
được thể hiện bằng sự tự do ý chí giữa các bên chủ thể tham gia trong mối quan hệ
này và sự tin tưởng của người được đại diện đối với người đại diện cho mình. Vì
như ta biết, một người chỉ bị ràng buộc vào một quan hệ pháp lý được xác lập bởi
chính ý chí của mình mà không bị người khác ép buộc hay lừa dối, đồng thời chỉ
khi nào tin tưởng vào đối tượng mà mình xác lập mối quan hệ thì người này mới
chịu sự ràng buộc vào những hậu quả phát sinh bởi mối quan hệ này.

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

5

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

- Phân loại: dựa trên cách xác lập quan hệ đại diện theo quy định của pháp
luật ta có hai quan hệ đại diện là quan hệ đại diện theo pháp luật và quan hệ đại diện

theo ủy quyền.
Tất cả các chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự (cá nhân, pháp nhân, hộ gia
đình, tổ hợp tác) đều có quyền có người đại diện (theo pháp luật hoặc theo ủy quyền
hoặc nếu là tổ chức thì có thể vừa có đại diện theo pháp luật vừa có đại diện theo ủy
quyền) cho mình trong việc xác lập, thực hiện các giao dịch dân sự nhằm phục vụ
cho quyền lợi của mình.
Ngoại lệ: không phải mọi giao dịch dân sự đều được xác lập bởi người đại
diện, có những giao dịch dân sự mà pháp luật quy định phải do chính chủ thể của
luật dân sự tự mình xác lập, thực hiện. Như theo quy định tại khoản 2 Điều 139 Bộ
luật dân sự 2005 “Cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác có thể xác lập, thực hiện giao
dịch dân sự thông qua người đại diện. Cá nhân không được để người khác đại diện
cho mình nếu pháp luật quy định họ phải tự mình xác lập, thực hiện giao dịch đó”.
Ví dụ: cá nhân có thể ủy quyền cho người khác thay mình ký kết các hợp
đồng dân sự nhưng không thể ủy quyền cho người khác thay mình đi đăng ký kết
hôn hoặc làm chứng minh thư nhân dân.
1.2.2 Khái niệm về các chủ thể trong quan hệ pháp luật đại diện
Theo khoản 3 Điều 139 Bộ luật dân sự 2005 quy định quan hệ đại diện có thể
được xác lập theo hai hình thức là đại diện theo pháp luật và đại diện theo ủy quyền.
Các chủ thể trong quan hệ này bao gồm người đại diện và người được đại diện.
* Khái niệm người đại diện theo pháp luật
Người đại diện theo pháp luật cho cá nhân là người do pháp luật hoặc cơ
quan nhà nước có thẩm quyền quy định, người đại diện theo pháp luật của tổ chức
là người ngoài quy định của pháp luật hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền còn có
thể là người do tổ chức đó lựa chọn hoặc do tổ chức đó thống nhất cử ra nhằm mục
đích đại diện cho một cá nhân hay tổ chức nào đó xác lập, thực hiên các giao dịch
hay hành vi dân sự, hành chính 1… Người đại diện theo pháp luật phải có năng lực
hành vi dân sự đầy đủ, người đại diện theo pháp luật là cá nhân riêng đối với hình
thức giám hộ có thể là tổ chức. Theo Điều 141 Bộ luật dân sự 2005 thì người đại
diện theo pháp luật bao gồm:
- Cha, mẹ sẽ là đại diện đương nhiên cho con chưa thành niên;

- Giám hộ có thể là giám hộ đương nhiên hoặc là giám hộ được cử, có thể là
cá nhân hay tổ chức đối với người chưa thành niên; người mất năng lực hành vi.
1

Người đại diện theo pháp luật, anh là ai. Nguồn: [28/10/2010]

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

6

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

- Người đại diện theo pháp luật đối với người bị hạn chế năng lực hành vi do
Tòa án chỉ định;
- Người đại diện theo pháp luật của pháp nhân là người đứng đầu pháp nhân
được quy định trong điều lệ của pháp nhân hoặc là người đại diện theo pháp luật
trong quyết định thành lập pháp nhân của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
- Người đại diện theo pháp luật đối với hộ gia đình là chủ hộ gia đình, người
này có thể là cha, mẹ hoặc bất cứ thành viên nào của gia đình đã thành niên, có đầy
đủ năng lực hành vi dân sự;
- Người đại diện theo pháp luật đối với tổ hợp tác là tổ trưởng tổ hợp tác
được các thành viên của tổ hợp tác bầu ra.
* Khái niệm người đại diện theo ủy quyền
Người đại diện theo ủy quyền là người đảm bảo các điều kiện được pháp luật
cho phép nhận sự ủy quyền của chủ thể khác để nhân danh và vì lợi ích của chủ thể
này thực hiện những công việc đã thỏa thuận giữa hai bên và nếu có thỏa thuận thì
người đại diện theo ủy quyền có quyền nhận thù lao nếu đã thực hiện xong công

việc đại diện trong phạm vi, thẩm quyền đại diện của mình.
Cũng như người đại diện theo pháp luật, người đại diện theo ủy quyền phải
đảm bảo đầy đủ về năng lực hành vi.
Ngoại lệ: theo khoản 2 Điều 143 Bộ luật dân sự 2005 thì “Người từ đủ 15
tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể là người đại diện theo ủy quyền, trừ trường hợp
pháp luật quy định giao dịch dân sự đó phải do người từ đủ 18 tuổi trở lên xác lập,
thực hiện”.
Chủ thể đại diện gồm:
- Cá nhân: người đại diện theo ủy quyền cho chủ thể khác để xác lập, thực
hiện các hoạt động dân sự trong đời sống hàng ngày;
Người được người đại diện theo pháp luật của pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp
tác ủy quyền;
Người phải có chính chỉ hành nghề hay kinh nghiệm trong công việc như
luật sư, chuyên viên pháp lý, tư vấn pháp luật, nhà tư vấn.
Cá nhân từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi đại diện theo ủy
quyền trong một số trường hợp.
- Tổ chức (bao gồm pháp nhân hay không phải pháp nhân) được thành lập
với nội dung hoạt động là đại diện cho các chủ thể khác: văn phòng luật sư; doanh
nghiệp đại diện cho thương nhân trong các hoạt động thương mại; các công ty quản
lý và đại diện cho những người nổi tiếng…khi này tổ chức sẽ cử người trong tổ
chức của mình đứng ra làm đại diện.
GVHD: Nguyễn Văn Khuê

7

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

* Khái niệm người được đại diện theo pháp luật
Người được đại diện theo pháp luật là cá nhân là người không có hoặc không
đủ khả năng bằng chính năng lực hành vi của mình để xác lập, thực hiện một phần
hay tất cả các hoạt động pháp lý nhằm phục vụ các nhu cầu đời sống hàng ngày và
bảo về quyền, lợi ích hợp pháp của mình;
Người được đại diện theo pháp luật là pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác vì là
một tập thể gồm nhiều cá thể nên cần tới sự đại diện của một cá nhân cụ thể để
đứng ra thay mặt tập thể này xác lập, thực hiện một số hoạt động vì lợi ích chung
của tập thể với người thứ ba, cơ quan nhà nước.
- Đối với cá nhân thì người được đại diện theo pháp luật không được quyền
tự mình chọn lựa người làm đại diện theo pháp luật của mình mà phải tuân theo quy
định của pháp luật hoặc quyết định của cơ quan có thẩm quyền. Tùy theo từng loại
chủ thể và khả năng về năng lực hành vi của mình mà người được đại diện theo
pháp luật được đại diện toàn phần hay từng phần. Theo Điều 141 Bộ luật dân sự
2005, người được đại diện theo pháp luật bao gồm:
+ Người không có năng lực hành vi: người chưa đủ sáu tuổi được quy định
tại Điều 212 Bộ luật dân sự 2005 và người mất năng lực hành vi dân sự được quy
định tại khoản 2 Điều 223 Bộ luật dân sự 2005;
+ Người có năng lực hành vi dân sự không đầy đủ: người từ đủ sáu tuổi đến
chưa đủ mười tám tuổi được quy định tại khoản 1 Điều 204 Bộ luật dân sự 2005,
người bị hạn chế năng lực hành vi được quy định tại Điều 235 Bộ luật dân sự 2005.
Mục đích: vì các chủ thể này không đủ điều kiện về năng lực hành vi dân sự
nên pháp luật quy định các giao dịch dân sự phải do người đại diện xác lập, thực
hiện. Quy định này nhằm mục đích bảo vệ quyền và lợi ích cho người được đại
diện. Tuy nhiên ở quy định đối với người có năng lực hành vi không đầy đủ vẫn còn
hai ngoại lệ, khi có trường hợp rơi vào hai ngoại lệ này họ không cần thiết phải cần
đến người đại diện.

2

Điều 21 Bộ luật dân sự 2005 quy định về người không có năng lực hành vi dân sự “Người chưa đủ sáu tuổi
không có năng lực hành vi dân sự. Giao dịch dân sự của người chưa đủ sáu tuổi phải do người đại diện theo
pháp luật xác lập, thực hiện”.
3
Khoản 2 Điều 22 Bộ luật dân sự 2005 quy định về người mất năng lực hành vi dân sự “Giao dịch dân sự
của người mất năng lực hành vi dân sự phải do người đại diện theo pháp luật xác lập, thực hiện”.
4
Khoản 1 Điều 20 Bộ luật dân sự 2005 “Người từ đủ sáu tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi khi xác lập, thực
hiện các giao dịch dân sự phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý, trừ giao dịch nhằm phục vụ nhu
cầu sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi hoặc pháp luật có quy định khác”.
5
Khoản 2 Điều 23 bộ luật dân sự 2005 quy định về người đại diện của người bị hạn chế năng lực hành vi dân
sự “Người đại diện theo pháp luật của người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự và phạm vi đại diện do Tòa
án quyết định. Giao dịch dân sự liên quan đén tài sản của người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự phải có
ý kiến của người đại diện theo pháp luật, trừ giao dịch nhằm phục vụ nhu cầu sinh hoạt hành ngày”.

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

8

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

Ngoại lệ thứ nhất: theo quy định tại khoản 1 Điều 206 và khoản 2 Điều 237
Bộ luật dân sự 2005 thì những cá nhân từ đủ sáu tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi, cá
nhân bị hạn chế năng lực hành vi khi thực hiện các giao dịch có giá trị nhỏ nhằm
phục vụ nhu cầu sinh hoạt hằng ngày không cần tới sự đồng ý của người đại diện.
Ngoại lệ thứ hai: tại khoản 2 điều 208 Bộ luật dân sự 2005 thì những cá nhân

từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi được tự mình xác lập, thực hiện
giao dịch dân sự mà không cần đến sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật với
điều kiện là họ có tài sản riêng đảm bảo thực hiện nghĩa vụ trong giao dịch đó.
Đối với pháp nhân
- Đối tượng được đại diện theo pháp luật là tổ chức, bao gồm: pháp nhân, hộ
gia đình, tổ hợp tác.
Về năng lực chủ thể: khác với chủ thể được đại diện theo pháp luật là cá
nhân, chủ thể được đại diện theo pháp luật là tổ chức phải có đầy đủ năng lực pháp
luật dân sự mới có thể trở thành chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự. Ngoài ra
đối với pháp nhân phải được thành lập hợp pháp theo đúng trình tự thủ tục nhà nước
quy định trong Luật doanh nghiệp 2005 và các văn bản luật có liên quan cho từng
loại pháp nhân.
+ Điều kiện để trở thành người được đại diện theo pháp luật: Pháp nhân phải
quy định rỏ trong điều lệ, giấy đăng ký kinh doanh hoặc trong quyết định thành lập
pháp nhân về người đại diện theo pháp luật cho mình.
+ Hộ gia đình để có thể có người đại diện theo pháp luật thay mặt hộ xác lập,
thực hiện các giao dịch dân sự nhằm mang đến quyền và lợi ích cho hộ thì phải
thống nhất với nhau về việc chọn lựa thành viên của hộ làm người đại diện vì theo
quy định tại điểm 2 khoản 1 Điều 107 Bộ luật dân sự 2005 quy định “Cha, mẹ hoặc
một thành viên khác đã thành niên có thể là chủ hộ”. Việc thống nhất ý kiến của
các thành viên trong hộ là rất quan trọng vì đây là yếu tố quyết định đến việc các
thành viên còn lại trong hộ sẽ chịu trách nhiệm việc phát sinh quyền và nghĩa vụ với
các giao dịch mà người đại diện xác lập, thực hiện.

6

Khoản 1 Điều 20 Bộ luật dân sự 2005 “Người từ đủ sáu tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi khi xác lập, thực
hiện các giao dịch dân sự phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý, trừ giao dịch nhằm phục vụ nhu
cầu sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi hoặc pháp luật có quy định khác”.
7

Khoản 2 Điều 23 Bộ luật dân sự 2005 “Người đại diện theo pháp luật của người bị hạn chế năng lực hành
vi dân sự và phạm vi đại diện do Tòa án quyết định. Giao dịch dân sự liên quan đến tài sản của người bị hạn
chế năng lực hành vi dân sự phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật, trừ giao dịch nhằm phục
vụ nhu cầu sinh hoạt hành ngày”.
8
Khoản 2 Điều 20 Bộ luật dân sự 2005 “Trong trường hợp người từ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám
tuổi có tài sản riêng bảo đảm thực hiện nghĩa vụ thì có thể tự mình xác lập, thực hiện giao dịch dân sự mà
không cần phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác”.

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

9

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

+ Tương tự, tổ hợp tác muốn có người đại diện theo pháp luật thay mặt tổ
xác lập, thực hiện các giao dịch dân sự nhằm mang đến quyền và lợi ích cho tổ thì
tổ hợp tác phải thành lập đúng quy định của pháp luật về tổ hợp tác, ngoài ra, các tổ
viên phải thống nhất với nhau về việc cử ra người đại diện theo pháp luật cho tổ.
* Khái niệm người được đại diện theo ủy quyền
Người được đại diện theo ủy quyền là người có năng luật hành vi dân sự đầy
đủ, thông qua sự thỏa thuận ủy quyền để trao quyền cho người khác thay mặt và
nhân danh mình xác lập, thực hiện các giao dịch dân sự nhằm mang tới quyền và lợi
ích cho mình.
Nếu chủ thể là cá nhân, sẽ bằng hành vi pháp lý của mình xác lập sự thỏa
thuận đại diện theo ủy quyền với chủ thể đại diện.
Nếu chủ thể là tổ chức, sẽ thông qua người đại diện theo pháp luật của mình

để xác lập quan hệ đại diện theo ủy quyền với chủ thể đại diện.
Khác với đại diện theo pháp luật là đại diện do quy định của pháp luật hoặc
cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định để bảo vệ người không có năng lực pháp
lý đầy đủ, đại diện theo ủy quyển là trường hợp quan hệ đại diện được xác lập theo
ý chí của hai bên: bên đại diện và bên được đại diện, thông qua sự thỏa mà xác lập
quan hệ ủy quyền bao gồm nội dung ủy quyền, phạm vi ủy quyền, thẩm quyền ủy
quyền. Do đó, người được đại diện cần có đủ năng lực hành vi để thực hiện việc
xác lập quan hệ dân sự này, đồng thời, người được đại diện mới chính là người trực
tiếp tiếp nhận hậu quả pháp lý từ những hoạt động mà người đại diện xác lập, thực
hiện cho nên chủ thể này cần đảm bảo đầy đủ năng lực để tiếp nhận khi người đại
diện đã thực hiện việc đại diện trong phạm vi, thẩm quyền của mình.
Cũng giống với điều kiện để trở thành chủ thể được đại diện theo pháp luật,
các chủ thể là pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác phải đảm bảo tư cách chủ thể trong
quan hệ pháp luật dân sự mới trở thành chủ thể được đại diện theo ủy quyền. Bên
cạnh đó, người đại diện theo pháp luật của các tổ chức này sẽ thay mặt tổ chức xác
lập quan hệ đại diện theo ủy quyền với người đại diện theo ủy quyền với điều kiện
việc xác lập quan hệ này phải vì lợi ích của tổ chức, phải tuân theo hình thức ủy
quyền nếu pháp luật có quy định.
Chủ thể được đại diện theo ủy quyền sẽ chịu hậu quả pháp lý trực tiếp từ
hoạt động pháp lý mà chủ thể đại diện cho mình xác lập, thực hiện. Người được đại
diện theo ủy quyền có nghĩa vụ trả thù lao cho người đại diện cho mình nếu lúc ủy
quyền có thỏa thuận và nếu người đại diện thực hiện theo đúng phạm vi, thẩm
quyền đại diện của họ.
1.2.3 Đặc điểm của chế định đại diện
GVHD: Nguyễn Văn Khuê

10

SVTH: Nguyễn Thị Ý

Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

Với tư cách là một chế định pháp lý, chế định đại diện mang đầy đủ đặc điểm
của quan hệ pháp luật nói chung. Ngoài ra quan hệ pháp luật đại diện còn có đặc
điểm riêng sau đây:
- Chế định đại diện có hai mối quan hệ pháp luật khác nhau là quan hệ bên
trong và quan hệ bên ngoài.
+ Quan hệ được hình thành giữa người đại diện với người được đại diện là
quan hệ bên trong. Quan hệ này có thể được hình thành từ hợp đồng, từ sự thỏa
thuận hoặc theo quy định của pháp luật.
Ví dụ: theo quy định tại Điều 21 Bộ luật dân sự 2005 thì mọi giao dịch dân
sự của người chưa đủ 6 tuổi đều phải do người đại diện theo pháp luật xác lập thực
hiện. Điều này thể hiện mối quan hệ ở đây là giữa người đại diện và người được đại
diện và nó được xác lập theo pháp luật.
+ Quan hệ giữa người đại diện với người thứ ba là mối quan hệ bên ngoài.
Ví dụ: ông Lâm Thanh và ông Trọng Phú xác lập hợp đồng đại diện theo ủy
quyền, nội dung của hợp đồng ủy quyền này là ông Trọng Phú sẽ đại diện cho ông
Lâm Thanh ký kết hợp đồng mua bốn mươi máy tính để bàn với chị Huỳnh Thư.
Như vậy trong việc giao kết hợp đồng giữa ông Trọng Phú và chị Huỳnh Thư đã
làm phát sinh mối quan hệ bên ngoài của quan hệ đại diện giữa người đại diện theo
ủy quyền là ông Trọng Phú với người thứ ba là chị Huỳnh Thư.
Tuy được phân biệt nhưng bản chất của việc đại diện là người đại diện sẽ
thay người được đại diện thể hiện ý chí với người thứ ba. Cho nên, ta thấy hai mối
quan hệ này cùng tồn tại song song và bổ trợ lẫn nhau, quan hệ bên trong là tiền đề,
là cơ sở cho sự xuất hiện và tồn tại của quan hệ bên ngoài. Quan hệ bên ngoài thực
hiện vì quan hệ bên trong, vì vậy các quyền và nghĩa vụ do người đại diện thực hiện
trong phạm vi thẩm quyền đại diện với người thứ ba đều thuộc về người được đại
diện. Người đại diện có thể được hưởng những lợi ích nhất định từ người được đại
diện do thực hiện hành vi đại diện với người thứ ba.

+ Trên thực tế vẫn tồn tại mối quan hệ về lợi ích và trách nhiệm giữa người
được đại diện và người thứ ba (còn gọi là mối quan hệ gián tiếp).
- Trong quan hệ đại diện, người đại diện nhân danh người được đại diện để
xác lập và thực hiện giao dịch dân sự với người thứ ba.
Ví dụ: ông Nguyễn Hùng là chủ một cửa hàng gạo, ông cần 2000 tấn gạo
thơm để giao cho mối làm ăn. Ông Nguyễn Hùng đã ủy quyền cho anh Phạm Tuấn
là người làm của cửa hàng gạo ký hợp đồng với ông Lâm Thanh cũng là chủ của
cửa hàng gạo ở tỉnh khác. Khi này anh Tuấn đã xác lập hợp đồng không phải với tư
cách của mình mà là với danh nghĩa của ông Hùng để ký hợp đồng với ông Thanh.
GVHD: Nguyễn Văn Khuê

11

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

Hợp đồng này không ràng buộc đối với anh Tuấn với ông Thanh mà nó buộc ông
Hùng vào hợp đồng đó và vì anh Tuấn nhân danh ông Hùng trong giao kết hợp
đồng với ông Thanh cho nên nếu anh Tuấn không nhân danh ông Hùng hay vượt
quá phạm vi đại diện thì ở trường hợp này người viết sẽ phân tích ở chương hai.
- Người đại diện hành động vì lợi ích của người được đại diện.
Hay nói cách khác quyền và lợi ích trong quan hệ với người thứ ba thuộc về
người được đại diện. Người được đại diện mới là chủ thể thu nhận mọi kết quả pháp
lý do hoạt động của người đại diện thực hiện trong phạm vi thẩm quyền đại diện
mang lại. Còn về phần người đại diện họ có thể được hoặc không được các lợi ích
từ mối quan hệ đại diện: trong quan hệ đại diện theo ủy quyền, trong quan hệ đại
diện này họ có thể được nhận thù lao nếu có thỏa thuận. Còn trong các quan hệ đại
diện theo pháp luật thì chỉ có nghĩa vụ theo pháp luật chứ người đại diện sẽ không

có được lợi ích vật chất cụ thể từ quan hệ đại diện này.
- Người đại diện tuy là nhân danh cho người được đại diện và thẩm quyền
của họ được giới hạn trong phạm vi đại diện theo thỏa thuận hay theo quy định của
pháp luật nhưng họ vẫn có sự chủ động và độc lập trong việc thể hiện ý chí của
mình với người thứ ba trong việc xác lập, thực hiện giao dịch dân sự nhằm mang
đến lợi ích cho người được đại diện.
1.2.4 Ý nghĩa của chế định đại diện
- Như đã nói, quan hệ đại diện xuất phát từ nhu cầu thực tế nhất định, là một
trong những chế định pháp luật lớn, có ý nghĩa quan trọng trong đời sống kinh tế xã
hội và trong cơ cấu pháp lý.
- Đại diện là chế định có chức năng trợ giúp xã hội, là một trong những thành
quả của trí tuệ pháp lý của loài người, mang tính nhân văn, nhân đạo.
- Đây cũng là một công cụ pháp lý hữu hiệu để các chủ thể trong quan hệ
pháp luật dân sự có thể thực hiện được tất cả các quyền và nghĩa vụ dân sự của
mình một cách linh hoạt và hiệu quả nhất.
- Thể hiện được tính mềm dẻo, linh hoạt của pháp luật, bảo vệ những quyền
lợi chính đáng cho người không có năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế về năng lực
hành vi dân sự.

1.3 Phân loại đại diện

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

12

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

Xuất phát từ sự khác nhau về quy chế pháp lý, chủ thể xác lập mối quan hệ
đại diện, tính bền vững của mối quan hệ…Bộ luật dân sự 2005 đã chia đại diện
thành hai loại là đại diện theo pháp luật và đại diện theo ủy quyền.
1.3.1 Đại diện theo pháp luật
Theo Điều 140 Bộ luật dân sự 2005 “Ðại diện theo pháp luật là đại diện do
pháp luật quy định hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định”. Đại diện
theo pháp luật đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi cho những người
được được đại diện.
Đặc điểm pháp lý:
- Căn cứ xác lập: đại diện theo pháp luật được xuất phát từ ý chí của nhà
nước nên căn cứ xác lập sẽ theo quy định của pháp luật hoặc theo quyết định của cơ
quan nhà nước có thẩm quyền. Dựa theo đặc điểm pháp lý quan hệ đại diện này
được chia làm các trường hợp:
+ Đại diện đương nhiên: là đại diện do pháp luật quy định.
Ví dụ: Pháp luật quy định cha, mẹ là đại diện đương nhiên của con chưa
thành niên; Chủ hộ gia đình là đại diện đương nhiên của hộ gia đình.
+ Đại diện theo chỉ định (đại diện bắt buộc): là đại diện do cơ quan nhà nước
có thẩm quyền (chủ yếu là tòa án) quyết định.
Ví dụ: người đại diện theo pháp luật cho người bị hạn chế năng lực hành vi
do cơ quan nhà nước có thẩm quyền chỉ định.
+ Đại diện được cử: có thể là cá nhân hoặc tổ chức, là đại diện do cơ quan có
thẩm quyền cử hoặc đề nghị, chỉ áp dụng đối người chưa thành niên, người mất
năng lực hành vi dân sự không có đại diện đương nhiên.
Ví dụ: theo Điều 63 Bộ luật dân sự 2005 quy định ”Trong trường hợp người
chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự không có người giám hộ
đương nhiên theo quy định tại Điều 61 và Điều 62 của Bộ luật này thì Ủy ban nhân
dân xã, phường, thị trấn, nơi cư trú của người được giám hộ trách nhiệm cử người
giám hộ hoặc đề nghị một tổ chức đảm nhận việc giám hộ”.
- Hiệu lực pháp lý: xuất phát từ ý chí của nhà nước nên quan hệ đại diện này
có tính chất mặc nhiên, bền vững và ổn định vì được dựa trên mối quan hệ huyết

thống như cha, mẹ đối với con chưa thành niên, hay dựa trên mối quan hệ pháp lý
được ghi nhận như quan hệ giám hộ hoặc trên tính tồn tại ổn định của các chủ thể là
tổ hợp tác, hộ gia đình và pháp nhân9.
9

Giám hộ, đại diện trong bộ luật dân sự và bộ luật tố tụng dân sự. Nguồn:
ho dai dien trong bo luat dan su va to tung dan su của
THS. Nguyễn Việt Cường - Chánh Tòa Lao động, Tòa án nhân dân tối cao [23/2/2010].

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

13

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

- Năng lực chủ thể: người đại diện theo pháp luật phải là người có năng lực
hành vi đầy đủ. Người được đại diện theo pháp luật đối với cá nhân phải là người
không có hoặc có nhưng không đầy đủ năng lực hành vi dân sự. Người được đại
diện theo pháp luật là tổ chức phải là chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự.
Quan hệ đại diện theo pháp luật bao gồm đại diện theo pháp luật đối với cá
nhân và đại diện theo pháp luật đối với pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác. Các chủ
thể đại diện theo pháp luật trong từng trường hợp cụ thể sẽ được người viết phân
tích rõ hơn ở chương hai của bài viết này.
1.3.2 Đại diện theo ủy quyền
Khác với đại diện theo pháp luật là đại diện do pháp luật quy định hoặc do cơ
quan nhà nước có thẩm quyền quyết định, đại diện theo ủy quyền là trường hợp đại
diện được xác lập theo ý chí của hai bên: bên đại diện và bên được đại diện. Theo

quy định tại khoản 1 Điều 142 Bộ luật dân sự 2005 “Đại diện theo ủy quyền là đại
diện được xác lập theo sự ủy quyền giữa người đại diện và người được đại diện”.
Đại diện theo ủy quyền là phương tiện pháp lý cần thiết để tạo điều kiện cho
cá nhân, pháp nhân và các chủ thể khác của quan hệ dân sự, bằng những hình thức
khác nhau có thể tham gia vào giao dịch dân sự một cách thuận lợi nhất, bảo đảm
thỏa mãn nhanh chóng các lợi ích vật chất, tinh thần mà chủ thể quan tâm. Ngoại
trừ một số trường hợp pháp luật không cho phép xác lập giao dịch thông qua người
đại diện theo ủy quyền mà chủ yếu liên quan đến nhân thân, trình độ nghề nghiệp…
Ví dụ: việc lập di chúc, làm chứng minh thư nhân dân, kết hôn…
Đặc điểm pháp lý:
- Căn cứ xác lập: xuất phát từ sự tự do ý chí giữa các bên chủ thể tham gia
trong quan hệ, thỏa thuận ủy quyền cho nhau để tiến hành xác lập, thực hiện các
giao dịch dân sự.
- Hiệu lực pháp lý: phụ thuộc vào sự thỏa của các bên tham gia trong mối
quan hệ này, nếu không có thỏa thuận và pháp luật không có quy định thì thời hạn
ủy quyền này có hiệu lực một năm kể từ ngày xác lập việc ủy quyền 10.
Mang tính ít ổn định hơn so với đại diện theo pháp luật thể hiện ở chỗ: quan
hệ đại diện sẽ chấm dứt khi thỏa thuận giữa các chủ thể hết thời hạn; một trong các
bên chủ thể có thể hủy bỏ thỏa thuận đại diện và đặc biệt khi một người đại diện do
pháp luật quy định hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định thì không thể
ủy quyền trách nhiệm làm người đại diện cho người thứ ba được. Còn trong quan hệ
đại diện theo ủy quyền, nếu được người được đại diện đồng ý thì người đại diện có
10

Theo Điều 582 Bộ luật dân sự 2005 “Thời hạn ủy quyền do các bên thỏa thuận hoặc do pháp luật quy
định; nếu không có thỏa thuận và pháp luật không có quy định thì hợp đồng ủy quyền có hiệu lực một năm,
kể từ ngày xác lập ủy quyền”.

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

14

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

thể ủy quyền lại cho người thứ ba thực hiện thay một số hành vi pháp lý nhất định
trong phạm vi thẩm quyền đại diện của mình 11.
Ủy quyền là căn cứ làm phát sinh quan hệ đại diện giữa người đại diện và
người được đại diện, đồng thời nó cũng là cơ sở để người ủy quyền tiếp nhận các
kết quả pháp lý do hoạt động đại diện mang lại. Vì vậy khi ủy quyền phải xác định
rõ phạm vi, thẩm quyền đại diện, thời gian đại diện…
- Năng lực chủ thể: các chủ thể tham gia trong quan hệ đại diện theo ủy
quyền phải là người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, trừ trường hợp được quy
định tại khoản 2 Điều 143 Bộ luật dân sự 2005 là “Người từ đủ mười lăm tuổi đến
chưa đủ mười tám tuổi có thể là người đại diện theo ủy quyền, trừ trường hợp pháp
luật quy định giao dich dân sự phải do người từ đủ mười tám tuổi trở lên xác lập,
thực hiện”. Quy định này đã thay thế cho khoản 2 Điều 152 Bộ luật dân sự 1995
“Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự hoặc bị hạn chế năng
lực hành vi dân sự không được làm người đại diện theo ủy quyền”. Từ hai quy định
trên ta thấy Bộ luật dân sự 2005 đã mở rộng phạm vi người đại diện theo ủy quyền.
Người đại diện trong quan hệ đại diện theo ủy quyền có thể được hưởng một
số lợi ích từ quan hệ đại diện nếu các bên có thỏa thuận.
Chủ thể được đại diện theo ủy quyền bao gồm đại diện theo ủy quyền đối cá
nhân, đại diện theo ủy quyền đối với pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác. Các chủ thể
trong từng trường hợp cụ thể sẽ được người viết trình bày ở chương hai.
1.4 Điều kiện, thẩm quyền và nghĩa vụ của chủ thể đại diện
1.4.1 Điều kiện để trở thành người đại diện
Bộ luật dân sự 2005 không có quy định về điều kiện để một chủ thể trở thành

người đại diện, nhưng qua thực tiễn về đại diện ta thấy:
Để trở thành người đại diện nói chung trước tiên chủ thể này phải có năng
lực hành vi dân sự đầy đủ (người đại diện có quyền đại diện), vì như vậy người đại
diện mới có đủ các khả năng tham gia vào các giao dịch dân sự thay cho người
được đại diện. Trừ trường hợp ngoại lệ được quy định tại khoản 2 Điều 143 Bộ luật
dân sự 2005 mà “Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi có thể làm
người đại diện theo ủy quyền, trừ trường hợp pháp luật quy định giao dịch dân sự
phải do người đủ mười tám tuổi trở lên xác lập, thực hiện”.
Đối với người đại diện theo pháp luật, để trở thành người đại diện thì phải là
những người do pháp luật quy định hoặc do cơ quan có thẩm quyền chỉ định.

11

Theo quy định tại Điều 583 Bộ luật dân sự 2005 “Bên được ủy quyền chỉ được ủy quyền lại cho người thứ
ba, nếu được bên ủy quyền đồng ý hoặc pháp luật có quy định”.

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

15

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

Đối với người đại diện theo ủy quyền, để trở thành người đại diện thì còn tùy
thuộc vào yêu cầu của người được đại diện. Vì như đã nói, hình thức của đại diện
theo ủy quyền là sự thỏa thuận giữa người đại diện và người được đại diện và công
việc đại diện này có thể mang lại việc phải trả thù lao của người được đại diện và
nhận thù lao của người đại diện nếu hai bên có thỏa thuận. Do đó, thường người

được đại diện sẽ đưa ra tiêu chí, điều kiện để chọn người đại diện, nhất là đối với
người đại diện cho chủ thể được đại diện là cá nhân và pháp nhân.
Ví dụ: tại khoản 2 Điều 48 Luật doanh nghiệp 2005 đã đưa ra tiêu chuẩn và
điều kiện của người đại diện theo ủy quyền đối với công ty trách nhiệm hữu hạn hai
thành viên trở lên là phải có đủ năng lực hành vi dân sự, không thuộc đối tượng bị
cấm thành lập và quản lý doanh nghiệp, có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm trong
quản lý kinh doanh hoặc trong ngành, nghề kinh doanh chủ yếu của công ty…
Còn đối với người đại diện của hộ gia đình, tổ hợp tác để trở thành người đại
diện theo ủy quyền thì ngoài điều kiện về năng lực chủ thể, người đại diện còn phải
là thành viên của hộ gia đình, tổ hợp tác đó. Điều này được thể hiện theo quy định
tại điểm 2 khoản 1 Điều 107 Bộ luật dân sự 2005 “Chủ hộ có thể ủy quyền cho
thành viên khác đã thành niên làm đại diện của hộ trong quan hệ dân sự”. Tại Điều
113 Bộ luật dân sự 2005, khoản 1 điểm 2, người đại diện theo ủy quyền của tổ hợp
tác “Tổ trưởng tổ hợp tác có thể ủy quyền cho tổ viên thực hiện một số công việc
nhất định cần thiết cho tổ”.
1.4.2 Quyền của người đại diện
Quyền hạn của người đại diện là thực hiện các hành vi pháp lý nhân danh
người được đại diện và tùy theo từng trường hợp đại diện mà việc đại diện này sẽ
mang lại các quyền lợi và nghĩa vụ dân sự cho người được đại diện trong phạm vi
đại diện. Chính quyền hạn này sẽ quy định nội dung, phạm vi và chức năng của
người đại diện.
Quyền hạn của người đại diện có điểm chung với các quyền dân sự của chủ
thể khác nói chung là chỉ phát sinh khi có những điều kiện pháp lý nhất định.
Nhưng đối với quan hệ đại diện nó còn có thể phát sinh trên cơ sở: các quy định của
pháp luật, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc trên cơ sở ủy
quyền. Dựa vào các căn cứ xác lập đại diện mà có thể có cách thức xác định quyền
hạn của người đại diện.
- Đối với đại diện theo pháp luật: là đại diện được xác lập do ý chí của nhà
nước, trao quyền cho một người để người này nhân danh người được đại diện xác
lập, thực hiện giao dịch dân sự. Sự đại diện này không bị hạn chế hoặc bị chi phối

bởi người được đại diện hay cá nhân bên ngoài với điều kiện là người đại diện phải
GVHD: Nguyễn Văn Khuê

16

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

thực hiện việc đại diện của mình vì lợi ích của người được đại diện thì người đại
diện sẽ có thẩm quyền đại diện rất lớn và độc lập thể hiện ý chí của mình trong việc
xác lập, thực hiện giao dịch dân sự.
- Đối với đại diện theo ủy quyền: vì được xác lập trên sự thỏa thuận giữa
người đại diện và người được đại diện, vì vậy quyền đại diện của người đại diện
được xác định theo sự thỏa thuận giữa các bên, có thể được quy định cụ thể trong
hợp đồng ủy quyền, giấy ủy quyền hay bằng lời nói. Như vậy quyền đại diện của
người đại theo ủy quyền sẽ hạn chế hơn so với thẩm quyền đại diện của người đại
diện theo pháp luật. Tuy nhiên ở hình thức đại diện này, người đại diện sẽ nhận
được thù lao nếu có thỏa thuận.
1.4.3 Nghĩa vụ của người đại diện
- Người đại diện phải hành động vì lợi ích của người được đại diện:
Mục đích chính của chế định đại diện là nhằm bảo đảm quyền và lợi ích cho
những chủ thể không đủ khả năng, điều kiện tham gia các giao dịch dân sự.
Ví dụ: Bà Nguyễn Thị Siêu và ông Nguyễn Văn Có có một con chung là cháu
Nguyễn Thị Du sinh năm 1988. Năm 1990 ông Có và bà Siêu ly hôn. Tháng 3/1995
ông Có chết. Bảo hiểm tỉnh B đã giải quyết tiền mai táng cho anh nguyễn Thế An
(con riêng ông Có và là người trực tiếp lo mai táng cho ông Có) với số tiền bằng
tám tháng lương của ông Có và lập sổ trợ cấp tức hàng tháng cho cháu Du nhưng
do anh An đứng tên trong sổ và bảo lãnh tiền. Bà Siêu đã khởi kiện Bảo hiểm xã hội

tỉnh B, yêu cầu được nhận số tiền tuất hàng tháng của ông Có mà cháu Du được
hưởng12.
Với tình huống trên, người được hưởng quyền lợi là cháu Du con của bà Siêu
và ông Có. Bà Siêu là người đại diện cho cháu Du kiện bảo hiểm tỉnh B để đòi
quyền lợi cho cháu Du. Theo đó ta thấy rằng, yếu tố ảnh hưởng đến việc người đại
diện phải hành động vì lợi ích của người được đại diện là:
Đối với đại diện theo pháp luật thì việc hành động vì lợi ích của người được
đại diện còn là việc người đại diện thực hiện theo đúng quy định của pháp luật và
bổn phận của mình,
Còn đối với đại diện theo ủy quyền thì việc bảo đảm lợi ích cho người được
đại diện là việc người đại diện hành động đúng như theo thỏa thuận, hợp đồng ủy
quyền mà mình đã ký kết. Do đó, người đại diện hành động vì lợi ích của người
được đại diện là nghĩa vụ quan trọng nhất của người đại diện.

12

Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự. Xem thêm: [21/10/2009].

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

17

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

- Người đại diện thực hiện công việc đại diện phải trong phạm vi, thẩm
quyền đại diện:
Phạm vi, thẩm quyền đại diện là một khuôn khổ bắt buộc người đại diện phải

hành động đúng theo khuôn khổ này. Tùy theo là đại diện theo pháp luật hay đại
diện theo ủy quyền mà có phạm vi, thẩm quyền đại diện khác nhau.
Nếu là đại diện theo pháp luật thì phạm vi, thẩm quyền đại diện đã được
pháp luật quy định và người đại diện phải thực hiện đúng theo những quy định này
nhằm mục đích mang tới lợi ích cho người được đại diện.
Còn đại diện theo ủy quyền thì người đại diện có thể thực hiện việc đại diện
với tất cả hành động ở tư cách của người được đại diện trong sự cho phép của người
này, nếu hành vi phải thực hiện là nghĩa vụ kết quả thì người đại diện theo ủy quyền
có quyền tự do hành động miễn sao mang lại kết quả như mong muốn của người
được đại diện, trừ trong thoả thuận có quy định khác.
Người đại diện về nguyên tắc nếu không muốn chịu trách nhiệm từ những
giao dịch mà mình thay mặt người được đại diện thực hiện thì phải hành động trong
phạm vi, thẩm quyền. Bởi đó không phải là hành vi của người đại diện mà là hành
vi của người được đại diện với người thứ ba.
- Người đại diện phải thực hiện công việc đại diện một cách cẩn trọng, tận
tâm đối với người được đại diện:
Người đại diện khi thực hiện việc đại diện phải hành động một cách cẩn
trọng, tận tâm vì lợi ích của người được đại diện. Sự cẩn trọng ở đây được hiểu là
thực hiện nhiệm vụ với thái độ đúng mực nhất và từng trường hợp mà tiến hành
công việc một cách kỹ lưỡng, khôn khéo. Người đại diện phải thực hiện công việc
được giao với hết khả năng và điều kiện mà mình có để mang lại kết quả phù hợp
nhất với ý chí của người được đại diện khi uỷ quyền cho người đại diện. Trong
trường hợp khi mà người đại diện đã hành động đúng chuẩn mực, hành động cẩn
trọng và tận tuỵ dù kết quả không như dự kiến hay có thiệt hại xảy ra thì họ cũng dễ
dàng thoát khỏi trách nhiệm và người đại diện vẫn sẽ được thanh toán những chi phí
cần thiết cho việc thực hiện công việc được giao nếu hai bên có thỏa thuận.

1.5 Mối quan hệ giữa đại diện và giám hộ
* Khái niệm về giám hộ
Theo quy định Điều 59 Bộ luật dân sự 2005 quy định: “Giám hộ là việc cá

nhân, tổ chức ( sau đây gọi chung là người giám hộ) được pháp luật quy định hoặc
GVHD: Nguyễn Văn Khuê

18

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

được cử để thực hiện việc chăm sóc và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người
chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự ( sau đây gọi chung là người
được giám hộ)”.
Như vậy, giám hộ là một chế định nhằm khắc phục tình trạng của người
không thể bằng hành vi của mình xác lập thực hiện quyền và nghĩa vụ trong các
giao dịch dân sự, vì họ là những người không có năng lực hành vi dân sự, năng lực
hành vi dân sự chưa đầy đủ.
Từ khái niệm của chế định đại diện và chế định giám hộ được quy định trong
Bộ luật dân sự 2005, ta thấy được những điểm tương đồng và khác biệt giữa chế
định giám hộ với chế định đại diện:
* Điểm tương đồng:
Mục đích ban hành quy định pháp luật: nhà nước ta ban hành chế định giám
hộ và chế định đại diện điều có chung mục đích để thực hiện việc chăm sóc và bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên, người mất năng lực hành
vi dân sự, đảm bảo cho họ có thể hưởng đầy đủ quyền công dân của mình. Cả hai
chế định này điều được quy định trong Bộ luật dân sự 2005.
Cả hai chế định điều thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Nhà nước và xã hội
đối với người không đủ điều kiện về năng lực hành vi dân sự để có thể tham gia vào
các giao dịch dân sự nhưng có thể được hưởng đầy đủ các quyền lợi và nghĩa vụ
công dân thông qua người đại diện hoặc giám hộ.

Phân loại: tuy có nhiều điểm khác biệt giữa hai chế định này nhưng theo
Điều 141 Bộ luật dân sự năm 2005 quy định người đại diện theo pháp luật gồm bảy
loại đại diện trong đó có quan hệ giám hộ, điều này được quy định ở khoản 2
“Người giám hộ đối với người được giám hộ”. Do đó, ở đây ta sẽ so sánh điểm
khác biệt giữa quan hệ giám hộ với quan hệ đại diện theo ủy quyền:
* Điểm khác biệt:
- Chủ thể:
+ Trong quan hệ giám hộ thì người giám hộ có thể là cá nhân hoặc tổ chức
còn người đại diện theo ủy quyền chỉ có thể là cá nhân.
+ Trong quan hệ giám hộ thì người được giám hộ là người chưa thành niên,
người mất năng lực hành vi dân sự còn người được đại diện theo ủy quyền là người
có năng lực hành vi dân sự đầy đủ.
- Xác lập mối quan hệ:
+ Quan hệ giám hộ: được xác lập theo quy định của nhà nước hoặc việc cử
người giám hộ của cơ quan có thẩm quyền. Người giám hộ và người được giám hộ

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

19

SVTH: Nguyễn Thị Ý


Đề tài: Đại diện trong quan hệ pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành – lý luận và thực tiễn

đều là những chủ thể có quan hệ đặc biệt và chỉ khi nào là những đối tượng theo
quy định của pháp luật mới tham gia vào quan hệ giám hộ.
+ Quan hệ đại diện theo ủy quyền: được xác lập dựa vào sự tự do ý chí, tự do
thỏa thuận giữa các bên tham gia vào mối quan hệ chỉ cần chủ thể áp ứng điều kiện
về năng lực hành vi, trừ trường hợp giao dịch dân sự cho phép người chưa đủ 18

tuổi làm đại diện.
- Mục đích khi xác lập mối quan hệ:
+ Người giám hộ tham gia quan hệ giám hộ để thực hiện việc chăm sóc và
bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên, người mất năng lực hành
vi dân sự. Trong các giao dịch dân sự thực hiện vì người được giám hộ thì người
giám hộ đồng thời là người đại diện cho người được giám hộ và họ thực hiện công
việc giám hộ không vì mục đích thù lao.
+ Còn người đại diện trong phạm vi đại diện theo ủy quyền, họ xác lập, thực
hiện giao dịch dân sự nhân danh và vì lợi ích của người được đại diện, nếu có thỏa
thuận thì người đại diện sẽ nhận được thù lao từ công việc đại diện này.
- Quyền và nghĩa vụ của các bên:
+ Đối với người giám hộ thì quyền và nghĩa vụ của họ được quy định chi tiết
tại Điều 68 Bộ luật dân sự 200513. Trong số những quyền mà họ có thì đáng chú ý
là người giám hộ có quyền quản lý và sử dụng tài sản của người được giám hộ (nếu
có) để xác lập, thực hiện các giao dịch dân sự và sử dụng tài sản đó để chi tiêu cho
việc chăm sóc, nuôi dưỡng người được giám hộ. Trong số các nghĩa vụ mà người
giám hộ phải thực hiện thì nổi bật lên nghĩa vụ chăm sóc, giáo dục hoặc bảo đảm
việc điều trị bệnh cho người được giám hộ.
+ Đối với người đại diện theo ủy quyền thì quyền và nghĩa vụ của họ gắn
liền với phạm vi đại diện, được xác định chủ yếu thông qua sự thỏa thuận giữa các
bên được thể hiện bằng hợp đồng ủy quyền, giấy ủy quyền hoặc bằng miệng.
1.6 Sơ lược lịch sử phát triển của chế định đại diện trong Bộ luật dân sự Việt
Nam
* Nguồn gốc xuất hiện của chế định đại diện

13

Điều 68 Bộ luật dân sự 2005 quy định về quyền của người giám hộ: “Người giám hộ có các quyền sau
đây:
1. Sử dụng tài sản của người được giám hộ để chăm sóc, chi dùng cho những nhu cầu cần thiết của người

được được giám hộ;
2. Được thanh toán các chi phí cần thiết cho việc quản lý tài sản của người được giám hộ;
3. Đại diện cho ngừơi được giám hộ trong việc xác lập, thực hiện các giao dịch dân sự nhằm bảo vệ quyền,
lợi ích hợp pháp của người được giám hộ”.

GVHD: Nguyễn Văn Khuê

20

SVTH: Nguyễn Thị Ý