LUẬN văn LUẬT HÀNH CHÍNH hệ THỐNG văn bản QUY PHẠM PHÁP LUẬT VIỆT NAM –THỰC TRẠNG và GIẢI PHÁP
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (799.06 KB, 47 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
ö&õ
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 35: 2009 - 2013
Đề tài
HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT
VIỆT NAM – THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP
Giảng viên hướng dẫn:
Th.S Huỳnh Thị Sinh Hiền
Bộ môn: Luật Hành chính
Sinh viên thực hiện:
Lê Kim Yến
MSSV: 5095587
Lớp: Luật Hành chính – K35
Cần Thơ, tháng 4 năm2013
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Th.S Huỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
GVHD: Th.S Huỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
GVHD: Th.S Huỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam –Thực trạng và giải pháp
MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU ......................................................................................................1
1...Lý do chọn đề tài................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................2
3. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................2
4...Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................2
5. Kết cấu của đề tài ..............................................................................................2
CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HỆ THỐNG VĂN BẢN
QUY PHẠM PHÁP LUẬT VIỆT NAM .....................................................3
1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM LIÊN QUAN ...........................................................3
1.1.1. Khái niệm quy phạm pháp luật ................................................................3
1.1.2.Khái niệm văn bản quy phạm pháp luật..................................................4
1.1.3. Khái niệm hệ thống văn bản quy phạm pháp luật..................................6
1.2. CÁC YÊU CẦU CƠ BẢN CỦA HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM
PHÁP LUẬT............................................................................................................7
1.2.1. Yêu cầu về tính thống nhất.......................................................................7
1.2.2. Yêu cầu về tính toàn diện .........................................................................8
1.2.3. Yêu cầu về tính ổn định ............................................................................8
1.2.4. Yêu cầu về trình độ kỹ thuật lập pháp....................................................9
1.2.5. Yêu cầu về tính phù hợp...........................................................................9
1.2.6. Yêu cầu về tính công khai, minh bạch ..................................................10
1.2.7. Yêu vầu về tính khả thi...........................................................................11
1.3. HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH ........11
GVHD: Th.S Huỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam –Thực trạng và giải pháp
1.3.1. Những văn bản quy phạm pháp luật .....................................................11
1.3.2. Nội dung các văn bản quy phạm pháp luật ...........................................12
1.3.2.1. Nội dung các văn bản quy phạm pháp luật cấp trung ương ..............12
1.3.2.2. Nội dung các văn bản quy phạm pháp luật ở địa phương ..................15
1.4. PHÂN LOẠI VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT ...............................16
1.4.1. Căn cứ theo thẩm quyền ban hành........................................................16
1.4.1.1. Văn bản quy phạm pháp luật của trung ương .....................................16
1.4.1.2. Văn bản quy phạm pháp luật của địa phương.....................................17
1.4.2. Căn cứ giá trị pháp lý ............................................................................17
1.4.2.1 Văn bản luật .........................................................................................17
1.4.2.2. Văn bản dưới luật................................................................................18
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN
HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT HIỆN NAY ...19
2.1. THỰC TRẠNG HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT HIỆN
NAY ........................................................................................................................19
2.1.1. Những thành tựu của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ............19
2.1.1.1. Đảm bảo được tính công khai, minh bạch ..........................................19
2.1.1.2. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ngày càng đầy đủ
và thiết thực hơn ---------------------------------------------------------------------- 20
2.1.1.3. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật được đơn giản hóa................24
2.1.2. Những hạn chế của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.................24
2.1.2.1. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn thiếu tínhthống nhất.......25
2.1.2.2. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật chưa đảm được
tính ổn định ......................................................................................................27
2.1.2.3. Trình độ kỹ thuật lập pháp chưa cao ..................................................28
2.1.2.4. Thiếu tính khả thi trong một số quy định của văn bản
GVHD: Th.S Huỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam –Thực trạng và giải pháp
quy phạm pháp luật .........................................................................................29
2.2. GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM
PHÁP LUẬT HIỆN NAY.....................................................................................30
2.2.1. Làm tốt công tác đánh giá tác động xây dựng luật, dự báo các quan hệ xã
hội trong tương lai.................................................................................................30
2.2.2. Quy định cụ thể về quy trình lấy ý kiến nhân dân................................31
2.2.3. Xây dựng cơ chế pháp lý phù hợp cho hoạt động
giải thích pháp luật.............................................................................................32
2.2.4. Làm tốt công tác hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật..............33
2.2.5. Xây dựng cơ chế bảo hiến hiệu quả ........................................................34
KẾT LUẬN .........................................................................................................36
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
GVHD: Th.S Huỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thực tế hiện nay, mặc dù hệ thống văn bản quy phạm pháp luật đã có những
bước phát triển mới so với giai đoạn trước đó. Hệ tống này ngày càng có nhiều quy
định điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh, ngày càng phù hợp với điều kiện
kinh tế - xã hội hiện nay. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật trong quy định
hiện hành có phần đơn giản hơn, loại bỏ những văn bản không cần thiết… Tuy
nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện
hành cũng bộc lộ không ít những hạn chế cần phải được xem xét và giải quyết.
Nhiều quy định của các văn bản luật, văn bản dưới luật có sự mâu thuẫn, chồng
chéo, không thống nhất với nhau gây khó khăn trong việc thực hiện các quy định
trên thực tế. Bên cạnh đó, nhiều văn bản quy phạm pháp luật còn thiếu tính khả thi,
thế nên, có nhiều văn bản quy phạm pháp luật khi ban hành chưa được áp dụng lại
bị bãi bỏ hoặc có những văn bản chưa kịp ban hành đã nhận phải sự phản đối của
người dân. Ngoài ra, việc thường xuyên sửa đổi, thay đổi các văn bản quy phạm
pháp luật cũng là biểu hiện cho tính thếu ổn định của hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật hiện nay. Từ những hạn chế trên cho thấy một thực trạng đó là trình độ
pháp lý trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn nhiều hạn chế.
Nhằm khắc phục những hạn chế và tồn tại hiện nay của hệ thống văn bản quy
phạm pháp luật, cần có nhưng giải pháp thích hợp và hiệu quả để hệ thống văn bản
quy phạm pháp luật ngày càng được hoàn thiện hơn. Xuất phát từ lý do này nên
người viết đã chọn đề tài: “Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt NamThực trạng và giải pháp” cho luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở tìm hiểu về những tồn tại, hạn chế của hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật cũng như những nguyên nhân dẫn đến những tồn tại và hạn chế đó.
Người viết đưa ra những giải pháp nhằm khắc phục hạn chế cho hệ thống văn bản
quy phạm pháp luật. Từ đó, giúp hoàn thiện và nâng cao chất lượng của hệ thống
văn bản quy phạm pháp luật, đồng thời, làm cho pháp luật thật sự trở thành công
cụ quản lý xã hội hữu hiệu ở Việt Nam.
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
3. Phạm vi nghiên cứu
Người viết nghiên cứu những vấn đề lý luận về hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật và đánh giá thực trạng của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Việt
Nam, sau đó tìm ra những nguyên nhân cũng như đưa ra phương hướng hoàn thiện
hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được xây dựng trên nền tảng lý luận triết học Mác- Lênin, kết hợp
các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh… nhằm làm rõ những vấn đề lý luận
và thực tiễn của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam.
5. Kết cấu của
Ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo luận văn
gồm có hai chương:
Chương 1. Khái quát chung về hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.
Chương 2. Thực trạng và giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống văn bản
quy phạm pháp luật Việt Nam hiện nay.
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
Chương 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM
PHÁP LUẬT VIỆT NAM
Chương 1 sẽ trình bày một cách khái quát về hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật, bao gồm những vấn đề như: khái niệm về quy phạm pháp luật, khái
niệm văn bản quy phạm pháp luật, khái niệm hệ thống văn bản quy phạm pháp
luật. Ngoài ra, người viết cũng trình bày về những yêu cầu cơ bản của hệ thống
văn bản quy phạm pháp luật và tìm hiểu về hình thức cũng như nội dung của các
văn bản quy phạm pháp luật theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành.
1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM LIÊN QUAN
1.1.1. Khái niệm quy phạm pháp luật
Trong sách báo khoa học pháp lý trong nước và ngoài nước từ trước đến nay,
đa số các nhà khoa học đều luận giải khái niệm “quy phạm pháp luật” bắt đầu từ
việc giải thích từ “quy phạm” trong tiếng La tinh là “quy tắc”, khuôn mẫu”.1 Xuất
phát từ việc nghiên cứu phạm vi mối quan hệ tương tác với các loại quy phạm xã
hội khác cùng tham gia điều chỉnh các quan hệ xã hội (như đạo đức, phong tục, tập
quán, tôn giáo và quy phạm của tổ chức xã hội) để làm rõ khái niệm quy phạm
pháp luật.
Quy phạm pháp luật trước hết nó là quy phạm xã hội chứa đựng những tính
chất vốn có của một quy phạm xã hội đó là quy tắc xử sự chung; là tiêu chuẩn
đánh giá hành vi con người. Mặc dù vậy, bản thân quy phạm pháp luật vẫn mang
trong mình những nét đặc thù riêng, đó là: quy phạm pháp luật được đặt ra hoặc
được thừa nhận bởi nhà nước. Vì quy phạm pháp luật được đặt ra bởi Nhà nước,
chủ thể đặc biệt với quyền lực của mình nên những quy phạm pháp luật được áp
dụng có tính chất ràng buộc chung không chỉ cho một trường hợp cụ thể, những tổ
chức hay cá nhân cụ thể, mà cho tất cả các trường hợp và đối với tất cả tổ chức hay
những cá nhân phải thực hiện khi gặp phải những tình huống mà pháp luật đã dự
liệu. Như đã nói, quy phạm pháp luật là do nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận nên
việc thực hiện những quy phạm đó cũng xuất phát từ ý chí của nhà nước nhằm đưa
1
PGS. TS. Nguyễn Văn Động, Giáo trình lý luận về Nhà nước và pháp luật, Nxb Giáo dục, năm 2008,
tr.251
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
các quy định vào thực hiện theo như dự định đã đề ra. Bên cạnh việc đặt ra các quy
phạm pháp luật, nhà nước cũng đảm bảo cho những quy phạm đó được thực hiện
trên thực tế trong khoảng không gian, thời gian khác nhau, tùy thuộc vào đều kiện
hoàn cảnh trên thực tế. Quy phạm pháp luật được đặt ra nhằm điều chỉnh các mối
quan hệ xã hội, nhằm duy trì, bảo vệ đời sống cộng đồng nên bản thân các quy
phạm vừa thể hiện tính xã hội vừa thể hiện tính giai cấp. Quy phạm pháp luật là
chuẩn mực cho các hành vi trong xã hội nên đòi hỏi các quy phạm phải rõ ràng,
chính xác về những điều được làm, không được làm giúp cho các chủ thể khi tham
gia vào các quan hệ pháp luật hiểu rõ được nghĩa vụ, quyền lợi của mình để thực
hiện đúng với quy định.
Tóm lại: “Quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự chung do nhà nước đặt ra
hoặc thừa nhận và bảo đảm thực hiện để điều chỉnh quan hệ xã hội theo những
định hướng và nhằm đạt được những mục đích nhất định..”2
1.1.2. Khái niệm văn bản quy phạm pháp luật
Pháp luật được hiểu là những nguyên tắc xử sự chung do nhà nước đặt ra
hoặc thừa nhận. Hình thức pháp luật là sự thể hiện ra bên ngoài của pháp luật, là
phương thức tồn tại thực tế của pháp luật. Trong lịch sử có ba hình thức pháp luật
cơ bản được các nhà nước áp dụng là tập quán pháp, tiền lệ pháp và văn bản quy
phạm pháp luật. Trong đó, văn bản quy phạm pháp luật là hình thức pháp luật hiện
đại nhất, tiến bộ nhất; được sử dụng ở hầu hết các nước trên thế giới trong đó có
Việt Nam; đây là hình thức pháp luật chính và chủ yếu của pháp luật Việt Nam.
“Văn bản quy phạm pháp luật” là một thuật ngữ được sử dụng rộng rãi trên
sách, báo pháp lý và các văn bản của cơ quan Nhà nước. Theo Điều 1 Luật Ban
hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 quy định: “Văn bản quy phạm pháp
luật là văn bản do cơ quan nhà nước ban hành hoặc phối hợp ban hành theo thẩm
quyền, hình thức, trình tự, thủ tục được quy định trong Luật này hoặc trong Luật
ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân
dân, trong đó có quy tắc xử sự chung, có hiệu lực bắt buộc chung, được Nhà nước
bảo đảm thực hiện để điều chỉnh các quan hệ xã hội”.
Như vậy, văn bản quy phạm pháp luật là văn bản do cơ quan nhà nước có
thẩm quyền ban hành hoặc phối hợp ban hành theo hình thức, thủ tục, trình tự
2
Trường Đại học luật Hà nội, Giáo trình lý luận nhà nước và pháp luật, Nxb Tư pháp hà Nội, năm 2007,
tr.383;
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
được quy định trong Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật và Luật ban hành
văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân. Nội dung
của các văn bản quy phạm pháp luật chứa đựng các quy tắc xử sự chung, được áp
dụng nhiều lần đối với mọi đối tượng có liên quan và có hiệu lực trên phạm vi toàn
quốc hoặc từng địa phương, được nhà nước bảo đảm thực hiện bằng các biện pháp
theo quy định của pháp luật. Từ đó, ta có thể thấy văn bản quy phạm pháp luật có
những đặc điểm sau:
∑ Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản do cơ quan Nhà nước có
thẩm quyền ban hành hoặc phối hợp ban hành. Hiện nay pháp luật quy định rất
nhiều chủ thể có thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật bao gồm:
Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội. Chính phủ, Hội đồng Thẩm phán Tòa án
nhân dân tối cao, Hội đồng nhân dân các cấp, Ủy ban nhân dân các cấp. Các cơ
quan cơ quan nhà nước có thẩm quyền phối hợp với nhau hoặc phối hợp với các tổ
chức chính trị - xã hội ở trung ương để ban hành văn bản quy phạm pháp luật liên
tịch. Ngoài ra, Điều 2 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 cũng
quy định một số chủ thể là cá nhân có thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm
pháp luật như: Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân
tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ
quan ngang Bộ, Tổng Kiểm toán nhà nước.
∑ Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản có chứa đựng quy tắc xử sự
chung. Đây là đặc điểm cơ bản để phân biệt văn bản quy phạm pháp luật với các
văn bản có tính chất pháp lý khác. Có nghĩa là, những văn bản pháp luật mặc dù có
tính chất pháp lý nhưng không chứa đựng quy tắc xử sự chung thì không được
xem là văn bản quy phạm pháp luật. Chẳng hạn, quyết định xử lý vi phạm hành
chính, quyết định kỷ luật, quyết định lên lương, công văn....
∑ Văn bản quy phạm pháp luật được áp dụng nhiều lần trong đời sống.
Văn bản quy phạm pháp luật được áp dụng vào thực tế không phải chỉ một lần
hoặc hai lần mà được áp dụng lập đi lập lại nhiều lần nếu những điều kiện, hoàn
cảnh xảy ra đúng như những quy định của văn quy phạm pháp luật đó. Chẳng hạn,
như một người có hành vi cấu thành tội giết người thuộc một trong những trường
hợp quy đinh tại Điều 93 Bộ luật Hình sự năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009
thì căn cứ theo khung hình phạt được quy định tại điều này để đưa ra biện pháp
chế tài đối với hành vi giết người đó. Nếu có nhiều hành vi khác tương tự như trên
thì vẫn tiếp tục áp dụng quy định đó. Vậy, việc áp dụng này được lập đi lập lại cho
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
tới khi quy định đó được thay thế bằng một văn bản quy phạm pháp luật khác hoặc
bị bãi bỏ, hủy bỏ.
∑ Được ban hành theo hình thức, thủ tục, trình tự luật định. Chẳng hạn,
theo Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008, việc ban hành văn bản
luật là thuộc thẩm quyền của Quốc hội3 và phải tuân theo thủ tục, trình tự như sau:
lập và thông qua chương trình xây dựng luật; soạn thảo dự án luật; thẩm tra dự
thảo luật bởi Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, xem xét và cho ý kiến
về dự thảo luật bởi Ủy ban thường vụ Quốc hội; thảo luận, tiếp thu, chỉnh lý và
thông qua dự thảo luật của Quốc hội và cuối cùng là công bố văn bản quy phạm
pháp luật.4
∑ Văn bản quy phạm pháp luật được nhà nước bảo đảm thực hiện. Nhà
nước bảo đảm thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật bằng các biện pháp thích
hợp như tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục, phổ biến pháp luật cho người dân.
Trong trường hợp cần thiết là biện pháp cưỡng chế bắt buộc thi hành nhằm bảo
đảm cho văn bản quy phạm pháp luật được thực hiện trên thực tế một cách tốt hơn
và mang lại hiệu quả cao hơn.
1.1.3. Khái niệm hệ thống văn bản quy phạm pháp luật
Pháp luật hiện hành chưa có một văn bản hay một điều khoản nào quy định
một cách cụ thể về khái niệm hệ thống văn bản quy phạm pháp luật. Điều 2 Luật
ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 cũng chỉ sử dụng thuật ngữ “hệ
thống văn bản quy phạm pháp luật” để đặt tiêu đề và sắp xếp các văn bản quy
phạm pháp luật theo trật tự liệt kê. Theo đó, hệ thống các văn bản quy phạm pháp
luật được sắp xếp theo một trật tự thống nhất từ cao đến thấp, tương ứng với thẩm
quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật của các chủ thể theo quy định của
pháp luật và theo một trật tự thang bậc của giá trị pháp lý.Vị trí thứ bậc của văn
bản quy phạm pháp luật phụ thuộc vào vị trí của cơ quan, cá nhân có thẩm quyền
ban hành văn bản quy phạm pháp luật trong bộ máy nhà nước theo nuyên tắc: cơ
quan, cá nhân nào có vị trí cao trong bộ máy nhà nước thì văn bản quy phạm pháp
luật do cơ quan đó ban hành cũng có vị trí cao trong hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật và ngược lại. Xác định được một văn bản quy phạm pháp luật có hiệu
lực pháp lý cao hơn hay thấp hơn sẽ định hướng cho việc đưa ra các quy định
trong nội dung văn bản đó. Chẳng hạn như, luật của Quốc hội thì quy định các vấn
3
4
Xem: Điều 84 Hiến pháp năm 1992, sửa đổi, bổ sung năm 2001;
Xem: từ Mục 1- Mục 6 Chương III Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008;
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
đề cơ bản thuộc lĩnh vực kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh, tài chính tiền tệ,
ngân sách, thuế… Đối với Nghị định của Chính phủ thì quy định chi tiết thi hành
luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc
hội, lệnh quyết định của Chủ tịch nước,…Ngoài ra, việc xác định giá trị pháp lý
cao hay thấp của văn bản quy phạm pháp luật cũng là căn cứ để áp dụng quy phạm
pháp luật, theo đó, trong trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật có quy định
khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn.
Bên cạnh đó, xác định văn bản quy phạm pháp luật nào có hiệu lực pháp lý cao
hơn để làm căn cứ kiểm tra, xử lý sau khi văn bản được ban hành. Nếu văn bản
quy phạm pháp luật của cấp dưới mâu thuẫn hoặc trái với văn bản của cấp trên thì
phải được xử lý kịp thời,có thể là bãi bỏ hoặc hủy bỏ văn bản sai trái đó. Điển hình
như, Hiến pháp là đạo luật cơ bản, có giá trị pháp lý cao nhất mọi văn bản pháp
luật đều phải tuân thủ đúng các quy định của Hiến pháp, nếu các văn bản quy
phạm pháp luật có dấu hiệu trái với Hiến pháp sẽ bị xử lý. Từ những phân tích
trên, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật được định nghĩa như sau: “Hệ thống
văn bản quy phạm pháp luật là tập hợp tất cả các văn bản quy phạm pháp luật do
cơ quan nhà nước và cá nhân có thẩm quyền ban hành và được sắp xếp theo một
trật tự thang bậc giá trị pháp lý từ cao đến thấp, tương ứng với hệ thống các cơ
quan trong bộ máy nhà nước ta”.
1.2. CÁC YÊU CẦU CƠ BẢN CỦA HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM
PHÁP LUẬT
Để có một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hoàn chỉnh, đòi hỏi khi xây
dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật đòi hỏi cần có những yêu cầu đặt ra
đối với hệ thống đó. Những yêu cầu cơ bản đặt ra cho hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật cũng là thước đo đánh giá mức độ hoàn chỉnh của hệ thống văn bản quy
phạm pháp luật.
1.2.1. Yêu cầu về tính thống nhất
Sự thống nhất của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật là điều kiện cần thiết
bảo đảm cho tính thống nhất về mục đích của pháp luật và sự triệt để trong việc
thực hiện pháp luật.5 Tính thống nhất của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật
pháp luật được thể hiện trong cả hệ thống cũng như trong từng bộ phận hợp thành
của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở các cấp độ khác nhau, nghĩa là giữa
5
Xem: Nam Nguyễn, Tiêu chí xác định chất lượng hệ thống pháp luật,
/>
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
các văn bản quy phạm pháp luật trong cùng hệ thống; giữa các điều luật của từng
văn bản quy phạm pháp luật cũng phải thống nhất. Không có các hiện tượng trùng
lặp, chồng chéo, mâu thuẫn lẫn nhau của các văn bản quy phạm pháp luật cũng
như giữa các văn bản quy phạm pháp luật trong cùng một hệ thống. Điều này đòi
hỏi các văn bản quy phạm pháp luật được ban hành không chỉ bảo đảm sự thống
nhất, hài hoà về nội dung mà còn phải bảo đảm tính thứ bậc của mỗi văn bản về
giá trị pháp lý của chúng. Đảm bảo tốt tính thống nhất trong hệ thống văn bản quy
phạm pháp luật cũng là đảm bảo cho việc thực hiện và áp dụng văn bản quy phạm
pháp luật vào thực tế một cách dễ dàng và thuận tiện hơn, góp phần làm tăng tính
hiệu quả của pháp luật.
1.2.2. Yêu cầu về tính toàn diện
Tính toàn diện của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật thể hiện ở tính cấu
trúc hình thức của nó, có nghĩa là, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật phải có
khả năng đáp ứng được đầy đủ nhu cầu điều chỉnh pháp luật trên các lĩnh vực của
đời sống xã hội. Các quy định của văn bản quy phạm pháp luật phải có khả năng
bao quát toàn bộ đời sống xã hội, để các quy phạm xã hội quan trọng, điển hình và
phổ biến cần có sự điều chỉnh thì đều có luật điều chỉnh. Ngoài ra, việc ban hành
văn bản quy phạm pháp luật không chỉ chú trọng tới một hoặc một số lĩnh vực cụ
thể mà còn phải chú ý tới việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh
một cách toàn diện các quan hệ xã hội thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Bên cạnh,
không chỉ chú trọng ban hành luật nội dung mà còn phải chú ý tới luật hình thức
về trình tự, thủ tục. Các văn bản quy phạm pháp luật được tạo ra và tác động trong
một tổng thể những mối liên hệ và những ràng buộc nhất định. Cho nên, tính toàn
diện của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật có ảnh hưởng đến tính khả thi và
hiệu quả của việc thực hiện pháp luật. Tính toàn diện của hệ thống văn bản quy
phạm pháp luật còn thể hiện ở việc ban hành đầy đủ các văn ban quy định chi tiết.
Để khi các văn bản quy phạm pháp luật có hiệu lực thì các văn bản quy định chi
tiết đó đã có đủ điều kiện để có thể tổ chưc thực hiện ngay trên thực tế.6
1.2.3. Yêu cầu về tính ổn định của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật
Tính ổn của các văn bản quy phạm pháp luật được hiểu là hiệu lực áp dụng
của các văn bản đó trong một thời gian dài, ít sửa đổi hay thay đổi, phù hợp với
các giai đoạn phát triển của xã hội. Tính ổn định của văn bản quy phạm pháp luật
6
Xem: Nam Nguyễn, Tiêu chí xác định chất lượng hệ thống pháp luật,
/>
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
không thể tách rời với trình độ kỹ thuật lập pháp, nếu có trình độ kỹ thuật lập pháp
tốt thì tính ổn định của văn bản quy phạm pháp luật được đảm bảo. Bởi vì một
trình độ kỹ thuật lập pháp tiến bộ có khả năng đánh giá cũng như dự báo các quan
hệ xã hội một cách có hiểu quả, trên cơ sở đó ban hành những quy định phù hợp
với thực tế, vừa đảm bảo tính ổn định lại vừa đảm bảo được tính khả thi.
1.2.4. Yêu cầu về trình độ kỹ thuật lập pháp.
Trình độ kỹ thuật lập pháp bao gồm tổng thể những phương pháp, phương
tiện được sử dụng trong quá trình xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp
luật và hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật nhằm đảm bảo cho văn bản quy
phạm pháp luật có được đầy đủ khả năng để điều chỉnh có hiệu quả các quan hệ xã
hội.7 Vấn đề này đòi hỏi: Khi xây dựng và hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật
phải đưa ra những nguyên tắc, những trình tự, thủ tục tối ưu nhất để tiến hành có
hiệu quả quá trình đó nhằm tạo ra những quy định, những văn bản quy phạm pháp
luật tốt nhất, đồng thời phù hợp với những quy định đã có, phù hợp với các điều
kiện kinh tế- xã hội của đất nước. Ngôn ngữ sử dụng trong văn bản phải chính xác,
phổ thông, cách diễn đạt phải rõ ràng, dễ hiểu, đảm bảo tính cô đọng, logic và một
nghĩa; phù hợp với khả năng nhận thức của quảng đại quần chúng nhân dân. Sự
chặt chẽ, rõ ràng, chính xác của quy phạm pháp luật cũng tránh được những thiếu
sót, sơ hở có thể bị lợi dụng trong quá trình thực hiện và áp dụng. Để có chất
lượng, các văn bản quy phạm pháp luật phải được xây dựng, ban hành đúng thẩm
quyền, trình tự, thủ tục luật định. Tính hệ thống hóa cao là sự đảm bảo quan trọng
cho việc thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật dễ dàng và chính xác, theo đó,
hoạt động tập hợp hóa, pháp điển hóa các văn bản quy phạm pháp luật phải được
tiến hành một cách thường xuyên.
1.2.5. Yêu cầu về tính phù hợp.
Tính phù hợp của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật nói chung, văn bản
quy phạm pháp luật nói riêng thể hiện trên nhiều khía cạnh khác nhau. Thứ nhất,
tính phù hợp của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật thể hiện sự tương quan với
trình độ phát triển kinh tế của xã hội. Mối tương quan này được hiểu là trình độ
của pháp luật phải phản ánh đúng trình độ phát triển kinh tế xã hội không cao hơn
cũng không thấp hơn sự phát triển của kinh tế xã hội. Bên cạnh đó, hệ thống văn
7
Xem: Nam Nguyễn, Tiêu chí xác định chất lượng hệ thống pháp luật,
/>
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
bản quy phạm pháp luật đòi hỏi tính phù hợp trong những mối quan hệ khác.
Chẳng hạn như, tính phù hợp với phong tục, tập quán, những truyền thống tốt đẹp
của dân tộc hay phù hợp với những giá trị đạo đức, văn hóa cao đẹp của nhân dân
các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước. Hoặc là sự phù hợp với điều kiện chính
trị mà đặc biệt là những chủ trương, chính sách của Đảng, bởi pháp luật là những
chủ trương, đường lối chính sách của Đảng được nhà nước thể chế hóa thành luật.
Sự phù hợp này cũng là yêu cầu tất yếu khi ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Ngoài ra, tính phù hợp của hệ thống văn bản quy pháp luật cũng thể hiện ở sự phù
hợp với pháp luật quốc tế vì hiện nay chúng ta đã và đang trong thời kỳ hội nhập,
chủ yếu là hội nhập kinh tế quốc tế thế nên những văn bản quy phạm pháp luật
điều chỉnh trong lĩnh vực này cũng phải có sự phù hợp với điều ước quốc tế làm
cho quá trình hội nhập của chúng ta trở nên nhanh chóng hơn và hiệu quả hơn. Bên
cạnh đó, cũng nên có sự học hỏi, tiếp thu những thành tựu những lý luận, kinh
nghiệm điều chỉnh pháp luật của các quốc gia khác trên thế giới.8
1.2.6. Yêu cầu về tính công khai, minh bạch.
Tính công khai của văn bản quy phạm pháp luật là việc mọi người được biết
về nội dung của văn bản quy phạm pháp luật, đảm bảo cho mọi người được quyền
tiếp cận các quy định của văn bản quy phạm pháp luật đó. Do vậy, khi văn bản quy
phạm pháp luật đảm bảo được yếu tố công khai tức là văn bản quy phạm pháp luật
đó đã đáp ứng yêu cầu mà chức năng quản lý xã hội đặt ra. Tính minh bạch của
văn bản quy phạm pháp luật là tính rõ ràng, rành mạch, thông suốt, tính đúng đắn
của cả hệ thống văn bản quy phạm pháp luật. Bên cạnh đó là nguồn tin cậy được,
lường trước được, dự đoán trước được và dễ dàng truy cập tới mọi người dân.
Công khai, minh bạch của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cũng như trong
xây dựng văn bản quy phạm pháp luật là việc được các cơ quan soạn thảo văn bản
quy phạm pháp luật hết sức quan tâm, chú trọng. Việc công khai, minh bạch từ
khâu soạn thảo cho đến khâu ban hành không những giúp cho người dân biết được
chính sách pháp luật trong tương lai mà còn là một trong những kênh để người dân
có thể tham gia vào hoạt động xây dựng, thể chế, làm cho pháp luật ngày càng
phản ánh sát thực hơn ý chí, nguyện vọng của nhân dân. Sự tham gia của công
chúng trong việc hoạch định, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật cũng là phát
huy tính dân chủ trong một Nhà nước pháp quyền. Thế nên, yêu cầu công khai
8
Xem: Nam Nguyễn, Tiêu chí xác định chất lượng hệ thống pháp luật,
/>
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
hóa, minh bạch hóa trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật là hợp lý và cần
thiết.
1.2.7. Yêu cầu về tính khả thi
Một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật có chất lượng thì hệ thống đó phải
có tính khả thi.9 Có nghĩa là, nội dung của những văn bản quy phạm pháp luật đó
phải được thực hiện tốt trên thực tế. Ngoài ra, tính khả thi của hệ thống văn bản
quy phạm pháp luật còn đòi hỏi tính kịp thời của văn bản quy phạm pháp luật
trong việc điều chỉnh các vấn đề đang và sẽ xảy ra trên thực tế đồng thời cũng phải
phù hợp với cơ chế thực hiện và áp dụng hiện hành. Yêu cầu này không thể tách
rời với tính phù hợp của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật. Bởi vì, một khi văn
bản quy phạm pháp luật ban hành không đảm bảo tính phù hợp thì việc thực hiện
và áp dụng khó mà đạt được thậm chí là không thể thực hiện được. Đặc biệt, để
văn bản quy phạm pháp luật có tính khả thi cần phải có cơ chế triển khai thực hiện
các quy định một cách hiệu quả. Để thực hiện được điều này đòi hỏi phải có một
lực lượng các bộ có trình độ chuyên môn và giàu nghiệm, bên cạnh đó yếu tố về
phương tiện, trang thiết bị kỹ thuật cũng rất cần thiết, nhằm hỗ trợ trong công tác
thực hiện các quy định của pháp luật trên thực tế.
1.3. HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH
1.3.1. Những văn bản quy phạm pháp luật
Theo quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008,
Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân
dân năm 2004, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện hành bao gồm các văn
bản sau đây:
∑ Hiến pháp, Luật, Nghị quyết của Quốc hội
∑ Pháp lệnh, Nghị quyết c ăn cứ vào giá trị pháp lý
Căn cứ vào giá trị pháp lý, các văn bản quy phạm pháp luật được chia thành
hai loại là văn bản luật và văn bản dưới luật.
1.4.2.1.Văn bản luật
Văn bản luật là văn bản quy phạm pháp luật do Quốc hội, cơ quan cao nhất
của quyền lực nhà nước ban hành12. Theo định nghĩa, thì văn bản luật được xác
định là những văn bản quy phạm pháp luật do Quốc hội ban hành. Hiện nay theo
12
Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật, Nxb Tư pháp Hà Nội, 2007,
tr358
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 tại Điều 2 thì
văn bản do Quốc hội ban hành gồm có: Hiến pháp, Luật và Nghị quyết. Vậy, dựa
vào định nghĩa đã nêu và quy định của Điểu 2 Luật ban hành văn bản quy phạm
pháp luật thì văn bản luật gồm có các hình thức, đó là: Hiến pháp, Luật và Nghị
quyết. Do phạm vi tác động rộng và do cơ quan cao nhất của quyền lực nhà nước
ban hành cho nên các văn bản luật có giá trị pháp lý cao. Bởi có giá trị pháp lý cao
trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật nên khi xây dựng các văn bản dưới
luật phải dựa trên cở sở những quy định của văn bản luật, những văn bản dưới luật
không được trái với quy định của văn bản luật.
1.4.2.1. Văn bản dưới luật
Văn bản dưới luật là những văn bản quy phạm pháp luật do cơ quan nhà
nước ban hành theo trình tự, thủ tục và hình thức quy định.13 Những văn bản quy
phạm pháp luật này có giá trị pháp lý thấp hơn những văn bản luật, được các cơ
quan nhà nước ban hành (trừ Quốc hội) cho nên các văn bản dưới luật này có phần
đa dạng hơn.14 Chẳng hạn như, có văn bản của cơ quan hành chính nhà nước (Nghị
định của Chính phủ), văn bản của cơ quan Tư pháp (Nghị quyết của Hội đồng
Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao), văn bản của cơ quan Kiểm sát (Thông tư của
Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao)…Giá trị pháp lý của các văn bản
dưới luật cũng khác nhau, tùy thuộc vào thẩm quyền ban hành chúng.
13
Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật, Nxb Tư pháp Hà Nội, 2007,
tr361
14
Bao gồm những văn bản được liệt kê từ Khoàn 2 đến Khoản 12 Điều 2 Luật ban hành văn bản quy phạm
pháp luật.
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
Chương 2
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN HỆ
THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT HIỆN NAY
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện nay có những bước phát triển
mới cũng như đã đạt được nhiều thành tưu đáng kể. Tuy nhiên, cũng không thể
phủ nhận những hạn chế vẫn còn đang tồn tại trong hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật này. Điều này làm ảnh hưởng lớn đến chất lượng của hệ thống pháp luật
nói chung, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật nói riêng. Hơn nữa gây nhiều trở
ngại cho công tác thực hiện pháp luật, áp dụng pháp luật từ đó làm giảm đi giá trị
cũng như vai trò của pháp luật. Do đó cần có những giải pháp nhằm tháo rở những
vướn mắc đang tồn tại trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện nay, cần
có những giải pháp cần thiết giúp cho hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ngày
càng hoàn thiện và đảm bảo được chất lượng.
2.1. THỰC TRẠNG HỆ THỐNG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT
HIỆN NAY
2.1.1 Những thành tựu của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện nay
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện nay có những bước phát triển
mới với những thành tựu đáng kể. Chẳng hạn như, tính công khai, minh bạch
trong hệ thống văn bản này được đảm bảo, ngày càng có sự đa dạng trong việc
điều chỉnh các vấn đề xã hội và hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện nay
được đơn giản hóa. Sau đây, người viết sẽ đi phân tích cụ thể về những thành tựu
vừa nêu của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.
2.1.1.1. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật đảm bảo tính công khai, minh
bạch
Tính công khai, minh bạch trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiên
nay được quy định khá đầy đủ trong Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật
năm 2008 thông qua các hình thức lấy ý kiến rộng rãi nhân dân về các dự án luật,
dự thảo các văn bản quy phạm pháp luật trong quá trính xây dựng cũng như ban
hành văn bản quy phạm pháp luật.15 Hiện nay, hình thức này đang được bắt đầu
thực hiện tích cực thông qua việc tổ chức lấy ý kiến về dự thảo sửa đổi Hiến
15
Điều 35, Điều 62 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008.
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
pháp năm 1992. Đây được xem là một sự kiện mà lần đầu tiên quy định về lấy ý
kiến nhân dân trong việc xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật
được thực hiện một cách cụ thể và thiết thực, kể từ khi Luật ban hành văn bản
quy phạm pháp luật năm 2008 có hiệu lực. Bởi, việc tổ chức lấy ý kiến của nhân
dân trong việc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật trước đây cũng
được thực hiện nhưng chỉ mang tính tượng trưng, qua loa, không được xem là
yêu cầu quan trọng, bắt buộc trong quá trình xây dựng và ban hành văn bản quy
phạm pháp luật. Tuy đây chỉ là mới bắt đầu nhưng cũng là một dấu hiệu khả
quan cho hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam hiện nay, tạo tiền đề
cho sự hoàn thiện trong yêu cầu về tính công khai, minh bạch của hệ thống văn
bản quy phạm pháp luật trong thời gian tới.
Bên cạnh đó, quy định về việc đăng Công báo đối với văn bản quy phạm
pháp luật cũng là hình thức thực hiện tính công khai, minh bạch trong hệ thống
văn bản quy phạm pháp luật từ trung ương đến địa phương. Luật ban hành văn
bản quy phạm pháp luật năm 2008 tại Khoản 2 Điều 78 quy định về thời hạn gửi
văn bản quy phạm pháp luật đến cơ quan Công báo để đăng Công báo và thời hạn
đăng Công báo văn bản quy phạm pháp luật . Nghị định số 100/2010/NĐ-CP
ngày 28 tháng 9 năm 2010 quy định về Công báo cũng đã quy định về các hình
thức Công báo, quy định về Công báo đối với văn bản quy phạm pháp luật của
trung ương đăng trên Công báo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; văn
bản quy phạm pháp luật của địa phương đăng trên Công báo cấp tỉnh. Điều này
cũng tạo thuận lợi cho việc quản lý, hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật của
trung ương cũng như văn bản quy phạm pháp luật của địa phương.
2.1.1.2. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ngày càng toàn diện hơn
Tính đầy đủ và thiết thực của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật thể
hiện qua việc Nhà nước ban hành ngày càng có nhiều văn bản luật để điều chỉnh
nhiều lĩnh vực khác nhau trong đời sống.
∑ Các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực kinh tế, thương mại
Để nền kinh tế thị trường có thể vận hành một cách có hiệu quả, hoạt
động thương mại diễn ra một cách có trật tự, Nhà nước cần thiết phải xây dựng
một hệ thống các văn bản pháp luật hoàn chỉnh và một cơ chế đảm bảo việc thi
hành chúng một cách có hiệu quả. Một bộ phận quan trọng của cơ chế pháp lý đó
chính là hệ thống các văn bản pháp luật điều chỉnh hoạt động kinh doanh thương
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
mại, ví dụ, Luật Thương mại năm 2005, Luật Doanh nghiệp năm 2005, Luật Đầu
tư năm 2005... Hiểu rõ được điều đó nên trong những năm vừa qua chúng ta đã
không ngừng xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật trong lĩnh vực này.
Chẳng hạn như, Luật thương mại năm 2005 quy định về phạm vi điều chỉnh có
phần mở rộng hơn so với Luật thương mại năm 1997. Khái niệm thương mại cũng
được hiểu rộng hơn, theo quy định của khoản 1 Điều 3 (Luật thương mại năm
2005) thì hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm
mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động
nhằm mục đích sinh lợi khác. Điều này có nghĩa là, phạm vi điều chỉnh của Luật
Thương mại 2005 là tất cả các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi. Từ quy định trên
cho thấy, về mặt nguyên tắc khái niệm hành vi thương mại của Luật đã có sự
tương thích với pháp luật quốc tế, phù hợp với thông lệ quốc tế. Không những thế,
vị trí của nó trong hệ thống các văn bản pháp luật cũng được xác định (mối liên hệ
với luật khác được quy định tại khoản 2, với Bộ luật dân sự được quy định tại
khoản 3 Điều 4 Luật Thương mại).
∑ Các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vự khiếu nại, tố cáo. Năm
2011, Quốc hội đã thông qua hai văn bản luật, đó là Luật khiếu nại và Luật tố cáo.
Việc ban hành hai văn bản luật này thay thế Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998 và
các Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật khiếu nại, tố cáo năm 2004, năm
2004 không còn phù hợp (sau đây gọi là luật khiếu nại, tố cáo 1998). So với Luật
khiếu nại, tố cáo năm 1998 thì Luật khiếu nại năm 2011, Luật tố cáo năm 2011 có
nhiều nội dung mới nhằm hoàn thiện hơn pháp luật về khiếu nại, tố cáo. Luật khiếu
nại năm 2011 ra đời quy định cụ thể hơn về trình tự khiếu nại, giải quyết khiếu nại.
Đây là điểm mới quan trọng của Luật khiếu nại giúp cho việc thực hiện pháp luật
trong thủ tục khiếu nại, giải quyết khiếu nại một cách rõ ràng và nhanh chống.
Luật khiếu nại, tố cáo 1998 không quy định rõ từng bước khiếu nại mà lồng ghép
vào thủ tục giải quyết khiếu nại.16 Cho nên, để hiểu được quy định phải mất nhiều
thời gian và cần có sự quan sát và nghiên cứu kỹ. Nhằm khắc phục hạn chế trên,
Luật khiếu nại năm 2011 đã dành Điều 7 quy định cụ thể về trình tự khiếu nại.
Điểm mới trong trình tự khiếu nại chính là khi có căn cứ cho rằng quyết định,
hành vi hành chính xâm phạm trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp mình.
Người khiếu nại có quyền khởi kiện ngay vụ án hành chính tại toà án đối với quyết
định, hành vi đó mà không nhất thiết phải khiếu nại với người đã ban hành hoặc có
16
Xem thêm: Mục 3 Chương II Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998, sửa đổi, bổ sung năm 2004, năm 2005.
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
quyết định hành chính, hành vi hành chính như quy định trước đây.17 Đây là quy
định nhằm mở rộng quyền dân chủ trong việc khiếu nại, đồng thời tạo ra nhiều cơ
chế giải quyết khiếu nại để người dân có thể lựa chọn. Ngoài ra, những quy định
về: nhiều người cùng khiếu nại, công khai quyết định giải quyết khiếu nại… cũng
là những quy định mới của Luật khiếu nại năm 2011.
Luật tố cáo năm 2011 được ban hành có nhiều quy định mới làm hoàn thiện
hơn pháp luật về tố cáo. Chẳng hạn như, quy định đầy đủ hơn về quyền, nghĩa vụ
của người tố cáo, người bị tố cáo, người giải quyết tố cáo. Để đáp ứng yêu cầu
thực tiễn, Luật tố cáo đã quy định đầy đủ, chi tiết, chặt chẽ về quyền, nghĩa vụ của
người tố cáo, người bị tố cáo, người giải quyết tố cáo.18 Ngoài ra, thẩm quyền giải
quyết tố cáo được bổ sung và quy định một cách đầy đủ. Để phù hợp với việc mở
rộng phạm vi điều chỉnh của Luật, thẩm quyền giải quyết tố cáo đã được quy định
một cách đầy đủ hơn.19 Bên cạnh đó, Luật tố cáo cũng xây dựng cơ chế hữu hiệu
bảo vệ người tố cáo. Luật tố cáo đã bổ sung một chương mới20 quy định về bảo vệ
người tố cáo, trong đó quy định cụ thể về phạm vi, đối tượng và thời hạn bảo vệ;
quyền và nghĩa vụ của người tố cáo được bảo vệ; bảo vệ bí mật thông tin về người
tố cáo; bảo vệ người tố cáo tại nơi công tác, làm việc; bảo vệ người tố cáo tại nơi
cư trú; bảo vệ tính mạng, sức khoẻ, tài sản, danh dự, nhân phẩm, uy tín của người
tố cáo.
∑ Các văn bản pháp luật về quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự an toàn
xã hội.
Trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế, nguy cơ mất an toàn và lộ lọt
thông tin bí mật quốc gia tăng cao, trong khi hình thức, phương tiện lưu giữ, truyền
tải thông tin và nhu cầu sử dụng thông tin ở các cơ quan Đảng và Nhà nước ngày
càng tăng. Từ thực tế đó đòi hỏi phải xây dựng và ban hành Luật Cơ yếu nhằm
nâng cao hiệu quả quản lý, tổ chức, triển khai, sử dụng cơ yếu, quản lý hoạt động
mật mã để bảo vệ thông tin; bảo đảm quốc phòng và an ninh, phục vụ phát triển
kinh tế - xã hội, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Ngày
17
Điều 30 Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998, sửa đổi, bổ sung năm 2004, năm 2005: “Người khiếu nại lần
đầu phải khiếu nại với người đã ra quyết định hành chính hoặc cơ quan có cán bộ, công chức có hành vi
hành chính mà người khiếu nại có căn cứ cho rằng quyết định, hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm
quyền, lợi ích hợp pháp của mình.”
18
Tại các Điều 9, Điều 10, Điều 11 Luật tố cáo năm 2011.
Từ Điều 13 đến Điều 17 Luật tố cáo năm 2011.
20
Xem them: Chương V Luật tố cáo năm 2011.
19
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
26/11/2011, Quốc hội đã thông qua Luật Cơ yếu số 05/2011/QH13 quy định về
hoạt động cơ yếu; nhiệm vụ, quyền hạn, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của lực
lượng cơ yếu; chế độ, chính sách đối với người làm việc trong tổ chức cơ yếu;
quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan đến hoạt
động cơ yếu.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự năm 1999 đã thể
hiện chính sách hình sự của Nhà nước ta là hoàn thiện pháp luật phòng, chống tội
phạm trên cơ sở phát huy sức mạnh của toàn xã hội trong việc phát hiện, phòng
ngừa, ngăn chặn tội phạm. Hoàn thiện chính sách hình sự theo hướng hạn chế
hình phạt tử hình, giảm hình phạt tù, mở rộng áp dụng hình phạt tiền, cải tạo
không giam giữ đối với các loại tội ít nghiêm trọng. Các luật liên quan đến vấn
đề này như: Luật Quốc phòng năm 2008, Luật sửa đổi một số điều của Luật Sĩ
quan quân đội nhân dân năm 2009, Luật Dân quân tự vệ năm 2009, Luật biển
Việt Nam năm 2012, Luật Dự trữ quốc gia năm 2012…
∑ Các văn bản quy phạm pháp luật về giáo dục – đào tạo, khoa học công
nghệ
Khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, giữ vai trò then chốt
trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, là nền tảng và động lực cho công
nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển nhanh, bền vững đất nước. Luật khoa học và
công nghệ năm 2000 ra đời với mục đích phát triển khoa học và công nghệ, nâng
cao hiệu quả hoạt động và tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước về khoa học và
công nghệ. Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong hoạt
động khoa học và công nghệ.
Trong lĩnh vực giáo dục, ngày 20 tháng 5 năm 2005, tại họp thứ 7 Quốc
hội khóa XI đã thông qua Luật giáo dục sửa đổi. Luật Giáo dục năm 2005 được
xây dựng trên cơ sở kế thừa và phát triển những quy định của Luật Giáo dục năm
1998 đã phát huy tác dụng tích cực, tạo hành lang pháp lý trong tổ chức và hoạt
động giáo dục. Hoàn thiện một bước về hệ thống giáo dục quốc dân, nâng cao chất
lượng và hiệu quả giáo dục, xác định rõ yêu cầu về chương trình giáo dục. Định
hướng về công tác kiểm định chất lượng giáo dục, tạo điều kiện chuyển đổi từ đào
tạo theo niên chế sang đào tạo theo tích luỹ tín chỉ, tăng tính cạnh tranh giữa các
cơ sở giáo dục. Nâng cao tính công bằng xã hội trong giáo dục và tăng thêm cơ hội
học tập cho nhân dân đặc biệt là cơ hội học tập của con em đồng bào dân tộc thiểu
số, các đối tượng được hưởng chính sách xã hội, con em gia đình nghèo. Trên đây
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp
là những điểm mới của Luật giáo dục năm 2005 sửa đổi, nhằm bổ sung thêm
những quy định mang tính thiết thực, làm cho các quy định của pháp luật về giáo
dục đảm bảo tính toàn diện và hiệu quả hơn.
2.1.1.3. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật được đơn giản hóa
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật được đơn giản hóa. Theo quy định
của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996,21 hệ thống văn bản
quy phạm pháp luật của nước ta bao gồm hai mươi văn bản, nhiều cơ quan ban
hành từ hai đến ba loại văn bản. Chẳng hạn như: Chính phủ ban hành nghị định,
nghị quyết; Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ ban hành quyết định, chỉ
thị, thông tư. Điều này làm cho hệ thống văn bản quy phạm pháp luật trở nên
phức tạp, việc theo dõi, áp dụng và xác định thứ bậc hiệu lực của văn bản quy
phạm pháp luật gặp không ít khó khăn, đặc biệt là khó xác định được khi nào, vấn
đề gì cần ban hành văn bản quy phạm pháp luật dưới hình thức nào.
Nhằm khắc phục tình trạng trên, đơn giản hóa hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật, Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 tại Điều 2 đã quy
định đơn giản đi một số văn bản quy phạm pháp luật, theo đó số lượng văn bản
quy phạm pháp luật cũng giảm đi, thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp
luật của một số chủ thể cũng được hạn chế lại. Chẳng hạn, hiện nay Chính phủ chỉ
ban hành nghị định thay vì ban hành nghị đinh và nghị quyết như trước đây; Thủ
tướng Chính phủ chỉ ban hành văn bản quy phạm pháp luật dưới một hình thức
quyết định, thay vì chỉ thị và quyết định; Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang
Bộ, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Chánh án Tòa án nhân tối cao
chỉ ban hành thông tư, thay vì quyết định, chỉ thị, thông tư như trước đây. Đây
cũng là một quy định mới có sự tiến bộ của Luật ban hành văn bản quy phạm
pháp luật năm 2008 so với quy định của luật trước đây, theo đó hệ thống văn bản
quy phạm pháp luật có phần đơn giản hơn, loại bỏ những văn bản không cần thiết
và không còn phù hợp với thực tiễn pháp luật hiện nay.
2.1.2. Những hạn chế của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật
Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật
hiện nay vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định. Chẳng hạn, tính thiếu thống
nhất, thiếu khả thi, không phù hợp, trình độ kỹ thuật lập còn hạn chế trong hệ
thống văn bản quy phạm pháp luật.
21
Điều 1 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996
uỳnh Thị Sinh Hiền
SVTH: Lê Kim Yến
