LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại hợp ĐỒNG bảo HIỂM HÀNG hóa XUẤT NHẬP KHẨU CHUYÊN CHỞ BẰNG ĐƯỜNG BIỂN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT KINH DOANH – THƯƠNG MẠI
----™&˜---

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 33: 2007 – 2011
Đề tài:

HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM
HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU
CHUYÊN CHỞ BẰNG ĐƯỜNG BIỂN

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Lê Hồng Duyên.
MSSV: 5075096.
Lớp: Luật Thương mại 1 – K33.

Cần Thơ, tháng 5 năm 2011


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT KINH DOANH – THƯƠNG MẠI
----™&˜---

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 33: 2007 – 2011
Đề tài:

HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM
HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU
CHUYÊN CHỞ BẰNG ĐƯỜNG BIỂN

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Lê Hồng Duyên.
MSSV: 5075096.
Lớp: Luật Thương mại 1 – K33.

Cần Thơ, tháng 5 năm 2011


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................

.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................

.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển

MỤC LỤC

Trang

LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................. 1
Chương 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM
HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU CHUYÊN CHỞ BẰNG ĐƯỜNG
BIỂN ........................................................................................................... 4
1.1 Lịch sử hình thành và phát triển bảo hiểm hàng hóa xuất nhập
khẩu chuyên chở bằng đường biển: ..............................................................4
1.1.1 Trên thế giới: ...........................................................................4
1.1.2 Ở Việt Nam: ............................................................................7
1.2 Khái quát chung về hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập
khẩu chuyên chở bằng đường biển: ..............................................................10
1.2.1 Khái niệm, bản chất của bảo hiểm:........................................10
1.2.2 Khái niệm, bản chất của bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển:.....................................................................12
1.2.3 Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
bằng đường biển:.........................................................................................13
1.3 Vai trò của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển:........................................................................23

Chương 2. PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM HÀNG
HÓA XUẤT NHẬP KHẨU CHUYÊN CHỞ BẰNG ĐƯỜNG BIỂN.. 27
2.1 Hình thức của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển:........................................................................27
2.1.1 Đơn bảo hiểm: .........................................................................30
2.1.2 Giấy chứng nhận bảo hiểm: ...................................................30
2.2 Chủ thể của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển:........................................................................31
2.2.1 Bên bán bảo hiểm (doanh nghiệp bảo hiểm):........................31
2.2.2 Bên mua bảo hiểm:..................................................................37

2.2.3 Người được hưởng quyền lợi bảo hiểm: ................................38
2.2.4 Người hỗ trợ trong hợp đồng bảo hiểm: ................................38
2.3 Nội dung của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển:........................................................................40

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
2.3.1 Tên, địa chỉ của doanh nghiệp bảo hiểm, bên mua bảo hiểm
(hoặc tên người đại diện của bên mua bảo hiểm): ....................................40
2.3.2 Số vận đơn: ..............................................................................41
2.3.3 Tên tàu chở hàng hóa: ............................................................41
2.3.4 Hành trình: ..............................................................................41
2.3.5 Ngày tàu chở hàng hóa bắt đầu rời bến:................................42
2.3.6 Đối tượng bảo hiểm:................................................................42
2.3.7 Giá trị bảo hiểm và số tiền bảo hiểm:.....................................43
2.3.8 Phí bảo hiểm:...........................................................................45
2.3.9 Điều kiện bảo hiểm: ................................................................46
2.3.10 Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm:.........................47
2.3.11 Thời hạn bảo hiểm: ...............................................................48
2.3.12 Nơi thanh toán bồi thường tổn thất: ....................................48
2.3.13 Thời điểm giao kết hợp đồng: ...............................................48
2.4 Quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng bảo hiểm hàng
hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển: ....................................49
2.4.1 Quyền và nghĩa vụ của bên bán bảo hiểm (doanh nghiệp bảo
hiểm): ...........................................................................................................49
2.4.2 Quyền và nghĩa vụ của bên mua bảo hiểm:...........................53

2.5 Sửa đổi, bổ sung, chấm dứt hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất
nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển, hợp đồng bảo hiểm hàng hóa
xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển bị vô hiệu:..........................56
2.5.1 Sửa đổi, bổ sung hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập
khẩu chuyên chở bằng đường biển: ...........................................................56
2.5.2 Chấm dứt hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển:.....................................................................57
2.5.3 Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
bằng đường biển bị vô hiệu:........................................................................60

Chương 3. NHỮNG TỒN TẠI VÀ PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN
THIỆN QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM
HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU CHUYÊN CHỞ BẰNG ĐƯỜNG
BIỂN. .......................................................................................................... 66
3.1 Điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm:................................66
3.1.1 Tồn tại: .....................................................................................66
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
3.1.2 Giải pháp: ................................................................................67
3.2 Chuyển nhượng hợp đồng bảo hiểm: ..........................................68
3.2.1 Tồn tại: .....................................................................................68
3.2.2 Giải pháp: ................................................................................69
3.3 Quy định của pháp luật về nghĩa vụ cung cấp thông tin của bên
mua bảo hiểm và doanh nghiệp bảo hiểm:...................................................70
3.3.1 Tồn tại: .....................................................................................70
3.3.2 Giải pháp: ................................................................................74

3.4 Quy định của pháp luật về bảo hiểm trên giá trị: ......................75
3.4.1 Tồn tại: .....................................................................................75
3.4.2 Giải pháp: ...............................................................................76
3.5 Các trường hợp chấm dứt hợp đồng bảo hiểm: .........................77
3.5.1 Tồn tại: .....................................................................................77
3.5.2 Giải pháp: ................................................................................78
3.6 Hậu quả pháp lý của hợp đồng do người không có quyền đại
diện xác lập, thực hiện: ..................................................................................78
3.6.1 Tồn tại: .....................................................................................78
3.6.2 Giải pháp: ................................................................................78
3.7 Quy định của pháp luật về giới hạn bồi thường:........................79
3.7.1 Tồn tại: .....................................................................................79
3.7.2 Giải pháp: ................................................................................79
3.8 Quy định của pháp luật về vi phạm hình thức hợp đồng:.........80
3.8.1 Tồn tại: .....................................................................................80
3.8.2 Giải pháp: ................................................................................81
3.9 Quy định của pháp luật về vi phạm điều kiện tự nguyện xác lập
hợp đồng: ....................................................................................................81
3.9.1 Tồn tại: .....................................................................................81
3.9.2 Giải pháp: ................................................................................82

KẾT LUẬN...................................................................................... 83

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển

LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài:
Trong những năm qua nền kinh tế nước ta đã có những bước tăng trưởng
đáng khích lệ. Đóng góp vào thành công chung đó không thể không kể đến vai
trò của hoạt động xuất nhập khẩu. Với đặc điểm địa lý của nước ta có hơn 3.000
km là bờ biển, lại nằm ở trung tâm của khu vực Đông Nam Á. Vì vậy vận chuyển
bằng đường biển là phương thức vận chuyển chủ yếu trong hoạt động xuất nhập
khẩu. Mỗi năm có gần 90% vận tải hàng hóa của Việt Nam là bằng đường biển1,
đóng góp không nhỏ vào sự phát triển của nền kinh tế nước ta.
Cũng như bất kỳ một phương thức vận tải nào, vận tải bằng đường biển
cũng không thể tránh khỏi các rủi ro bất ngờ ngoài ý muốn của các doanh nghiệp.
Do đó, để đảm bảo tài chính cho các nhà xuất nhập khẩu, bảo hiểm hàng hóa xuất
nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển đã ra đời giúp các doanh nghiệp ổn định
được hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, tránh phá sản khi có rủi ro xảy ra.
Xét về cơ cấu giá thành thì chi phí mua bảo hiểm cho lô hàng xuất nhập
khẩu có lẽ là chiếm phần nhỏ nhất trong các khoản chi phí. Với khoản chi phí
nhỏ về bảo hiểm này, người có quyền lợi về hàng hóa có thể yên tâm về những
rủi ro bất ngờ mà hàng hóa của mình có thể gặp phải. Trong lĩnh vực bảo hiểm
hàng hóa thì bảo hiểm hàng hóa chuyên chở bằng đường biển là phức tạp và gây
ra nhiều tranh chấp nhất so với vận chuyển hàng hóa bằng đường hàng không,
đường bộ, đường sắt và đường sông. Nói đến bảo hiểm hàng hóa, người ta hay
nghĩ đến bảo hiểm hàng hóa vận chuyển bằng đường biển. Tuy nhiên, không phải
bất kỳ lúc nào hàng hóa được bảo hiểm bị hư hỏng, tổn thất cũng được doanh
nghiệp bảo hiểm giải quyết bồi thường. Do vậy, pháp luật về hợp đồng bảo hiểm
hàng hóa chuyên chở bằng đường biển cũng cần được quan tâm một cách thấu
đáo trong công tác ngoại thương.
Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, cùng với những kiến thức
đã được học, người viết chọn : “Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp
của mình.

1

Thông tấn xã Việt Nam/ Vietnam+: Tương lai kinh tế Việt Nam gắn liền với cảng

biển?, [truy cập ngày 07-12-2010].

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 1

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
2. Mục đích, đối tượng nghiên cứu:
Luận văn nhằm mục đích làm sáng tỏ những quy định pháp luật về hợp
đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển, phân tích
các yếu tố pháp lý cấu thành hợp đồng, tìm hiểu thực trạng áp dụng pháp luật,
đưa ra những kiến nghị hoàn thiện các quy định của pháp luật về hợp đồng bảo
hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển.
Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất
nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển.
3. Phạm vi nghiên cứu:
Nghiên cứu, tìm hiểu chủ yếu những quy định pháp luật của Việt Nam,
bên cạnh đó phân tích thêm pháp luật của một số nước trên thế giới về hợp đồng
bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu:
Người viết sử dụng phương pháp duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác –
Lê Nin làm cơ sở lý luận và phương pháp luận .

Bên cạnh đó người viết sử dụng những phương pháp nghiên cứu chuyên
ngành như phương pháp so sánh, phân tích, tổng hợp, diễn giải, suy luận logic,
phương pháp phân tích luật viết để đánh giá các vấn đề, trên cơ sở đó làm sáng tỏ
những khía cạnh lý luận, cũng như thực tiễn của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa
xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển.
5. Kết quả nghiên cứu:
Luận văn đã đưa ra được một số vấn đề lý luận và pháp luật về hợp đồng
bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển; đồng thời,
người viết đã phân tích, đánh giá những quy định của pháp luật hiện hành trên cơ
sở đó đóng góp một số giải pháp kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về hợp
đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển.
6. Bố cục của đề tài:
Ngoài lời nói đầu và kết luận, luận văn gồm có ba chương sau:
Chương 1: Lý luận chung về hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển.
Chương 2: Pháp luật về hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển.
Chương 3: Những tồn tại và phương hướng hoàn thiện quy định pháp luật
về hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển.
Do thời gian thực tập không nhiều và còn hạn chế trong lý luận cũng như
kinh nghiệm thực tế nên đề tài không tránh khỏi thiếu sót nhất định. Người viết
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 2

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
rất mong nhận được những đóng góp và ý kiến của các thầy cô.

Cuối cùng, người viết xin chân thành cảm ơn các thầy, cô của khoa Luật
trường Đại học Cần Thơ. Đặc biệt, người viết xin chân thành cảm ơn cô Đoàn
Nguyễn Minh Thuận đã giúp đỡ tận tình trong quá trình nghiên cứu đề tài luận
văn, cảm ơn các cô chú, anh chị Công ty Bảo Minh Cần Thơ đã cung cấp thông
tin, tài liệu giúp người viết hoàn thành luận văn này.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 3

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển

CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ
HỢP ĐỒNG BẢO HIỂM HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU
CHUYÊN CHỞ BẰNG ĐƯỜNG BIỂN
1.1 Lịch sử hình thành và phát triển bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển:
1.1.1 Trên thế giới:
Quá trình tồn tại và phát triển của loài người là quá trình đấu tranh để cải
tạo và hòa hợp với thiên nhiên, quá trình đó chịu sự tác động của thiên nhiên theo
hai hướng tích cực và tiêu cực. Sự tác động tiêu cực của thiên nhiên như bão, lũ
lụt, hạn hán, động đất là những thiên tai có thể gây hậu quả thiệt hại về con
người, tài sản. Không những thiên tai mà ngay con người cũng có thể gây ra
những thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tài sản cho người khác. Những thiệt hại
đó gây cho con người bao nhiêu khó khăn, bất hạnh trong cuộc sống và trong sản
xuất. Sự tác động của thiên tai, tai biến đặt ra một nhu cầu nội tại của đời sống
cộng đồng là con người phải có các biện pháp phòng ngừa, hạn chế, khắc phục

hậu quả có thể bằng nhiều cách. Những biện pháp phòng ngừa, hạn chế, khắc
phục hậu quả đó chính là bảo hiểm.
Bảo hiểm ra đời rất sớm trên thế giới. Hình thức lập quỹ để tự bảo hiểm
xuất hiện rất sớm trong lịch sử. Những tài liệu khảo cứu về lịch sử văn minh thế
giới đã ghi nhận những dấu ấn phôi thai của hoạt động cộng đồng hóa rủi ro –
nguyên tắc căn bản của bảo hiểm ngày nay. Khoảng 4500 năm trước Công
nguyên, những người thợ đẽo đá ở Ai Cập đã lập ra các quỹ tương hỗ để giúp đỡ,
chia sẻ rủi ro cho những người gặp hoạn nạn. Những người Trung Hoa cổ đại
thời nhà Chu vào khoảng 500 năm trước Công nguyên cũng đã sử dụng kỹ thuật
phân chia rủi ro đơn giản bằng cách tổ chức các đoàn thuyền chuyên chở hàng
hóa và súc vật trên dòng sông Dương Tử, trong đó hàng hóa của mỗi chủ hàng
được chia nhỏ cho mỗi thuyền chuyên chở và nếu chiếc nào bị chìm thì các
thương gia cùng nhau gánh chịu.2
Bảo hiểm hàng hóa chuyên chở bằng đường biển đã có lịch sử rất lâu đời,
nó ra đời và phát triển cùng với hàng hóa và hoạt động ngoại thương. Khoảng thế
kỷ thứ V trước Công nguyên, chuyên chở hàng hóa bằng đường biển đã ra đời và
phát triển. Người ta đã biết tránh tổn thất toàn bộ một lô hàng bằng cách chia
nhỏ, phân tán chuyên chở trên những thuyền khác nhau, nếu một thuyền bị đắm
2

Võ Thị Pha: Giáo trình Lý thuyết bảo hiểm, Nxb. Tài chính, 2005, tr. 37-38.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 4

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển

thì hàng hóa của nhiều chủ thuyền bị thiệt hại, song mỗi người chỉ chịu ít tổn
thất. Đây là hình thức phân tán rủi ro, tổn thất và có thể nói rằng, đó là hình thức
sơ khai của bảo hiểm hàng hóa. Đến thế kỷ thứ XII, thương mại và giao lưu hàng
hóa bằng đường biển phát triển, nhiều vụ tổn thất lớn xảy ra do thiên tai, tai nạn,
cướp biển,…, làm cho giới thương mại lo lắng. Họ tập trung lại, thông báo tin tức
về hành trình, tổn thất và tìm biện pháp khắc phục.
Nhằm đối phó với những tổn thất nặng nề, có khả năng dẫn đến phá sản,
các thương nhân đi vay vốn để buôn bán. Nếu hành trình gặp rủi ro, tổn thất toàn
bộ thì các thương nhân được xóa nợ, nếu hành trình may mắn, trót lọt thì các
thương nhân ngoài vốn còn phải trả chủ nợ một khoản lãi rất nặng và có thể hiểu
lãi suất cao, nặng nề này là hình thức ban đầu của phí bảo hiểm. Song số vụ tổn
thất xảy ra ngày càng nhiều làm cho những người kinh doanh cho vay vốn lâm
vào tình thế mạo hiểm. Một hình thức mới ra đời đó là bảo hiểm.
Năm 1182, ở Lômbócđô, miền Bắc nước Italia, người ta đã nghĩ ra biện
pháp bảo hiểm hàng hóa. Từ Polico (đơn mua) chỉ hợp đồng bảo hiểm hàng hóa
ra đời; người bán đơn này ký tên phía dưới, cam kết với người mua đơn sẽ thực
hiện những nội dung đã ghi trên đơn. Và hợp đồng bảo hiểm, người bảo hiểm đã
ra đời với tư cách là một nghề riêng.3
Vào thế kỷ XIV, ở Florence, Genoa nước Italia, đã xuất hiện các hợp
đồng bảo hiểm hàng hải đầu tiên mà theo đó một người bảo hiểm cam kết với
người được bảo hiểm sẽ bồi thường những thiệt hại về tài sản mà người được bảo
hiểm phải gánh chịu khi có thiệt hại xảy ra trên biển, đồng thời với việc nhận một
khoản phí. Hợp đồng bảo hiểm cổ xưa nhất mà người ta tìm thấy có ghi ngày 22
tháng 4 năm 1329 hiện còn được lưu giữ tại Florence. Chiếu dụ Barcelona (Tây
Ban Nha) năm 1435 được nhiều người xem là văn bản pháp luật đầu tiên trong
ngành bảo hiểm. Sau đó là sắc lệnh của Philippe de Bourgogne năm 1458, những
sắc lệnh của Brugos năm 1537, Fiville năm 1552 và ở Amsterdam năm 1558.
Ngoài ra còn có sắc lệnh của Phần Lan năm 1563 liên quan đến hợp đồng bảo
hiểm hàng hóa. Tuy nhiên, phải đến thế kỷ XVI - XVII cùng với sự ra đời của
phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa thì hoạt động bảo hiểm mới phát triển

rộng rãi và ngày càng đi sâu vào nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế – xã hội. Mở
đường cho sự phát triển này là luật 1601 của Anh thời Nữ hoàng Elisabeth, sau
đó là Chỉ dụ 1681 của Pháp do Colbert biên soạn và Vua Louis XIV ban hành, đó
3

Nguyễn Vũ Hoàng: Những khía cạnh kinh tế và luật pháp về bảo hiểm hàng hóa vận chuyển bằng
đường biển trong thương mại quốc tế, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 49 - 50.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 5

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
là những đạo luật mở đường cho lĩnh vực bảo hiểm hàng hải.4
Nói đến bảo hiểm hàng hóa bằng đường biển không thể không nhắc đến
nước Anh và Lloyd’s. Nước Anh là một trong những nước có sự phát triển về
thương mại và hàng hải sớm nhất thế giới. Ngay từ thế kỷ XVII, nước Anh đã có
ngành ngoại thương phát triển với đội tàu buôn mạnh nhất thế giới và trở thành
trung tâm thương mại và hàng hải lớn nhất thế giới. Với sự phát triển sớm về
thương mại và hàng hải, nước Anh cũng là nước sớm có những nguyên tắc, thể lệ
hàng hải, bảo hiểm hàng hải như mẫu hợp đồng bảo hiểm, Luật bảo hiểm hàng
hải của Anh năm 1906 và đặc biệt là các điều kiện về bảo hiểm hàng hóa (ICC
1963 và ICC 1982) do những người bảo hiểm London ban hành. Do có một quá
trình phát triển lâu đời nên những luật lệ quy định về bảo hiểm hàng hải của nước
Anh khá hoàn chỉnh và được rất nhiều nước trên thế giới áp dụng.5
Edward Lloyd’s là một thuyền trưởng về hưu bắt đầu mở quán cà phê ở
phố Great Tower ở London vào khoảng năm 1692. Các các nhà buôn, chủ ngân

hàng, người chuyên chở, người bảo hiểm…thường đến đó để trao đổi các thông
tin về các con tàu viễn dương, về hàng hóa chuyên chở trên tàu, về sự an toàn và
tình hình tai nạn của các chuyến tàu…. Ngoài việc quản lý quán cà phê, năm
1696 Edward Lloyd’s còn cho ra một tờ báo tổng hợp các tình hình tàu bè và các
vấn đề khác nhằm cung cấp thông tin cho các khách hàng của ông. Tuy nhiên
việc làm chính của ông vẫn là cung cấp địa điểm để khách hàng đến giao dịch
bảo hiểm, hội họp. Sau khi Edward Lloyd’s qua đời người ta thấy rằng cần phải
có một nơi tương tự như vậy để các nhà khai thác bảo hiểm hàng hải tập trung
đến giao dịch bảo hiểm và năm 1770, “Society of Lloyd’s” với tư cách là một tổ
chức tự nguyện đã thành lập và thu xếp một địa điểm ở Pope’s Head Alley cho
các thành viên của họ. Sau đó tổ chức này rời địa điểm đến trung tâm hối đoái
của Hoàng gia và ở đó đến năm 1828 thì rời đến toà nhà riêng của họ tại phố
Leaden Hall. Tổ chức này hoạt động với tư cách là tổ chức tư nhân đến năm 1871
thì hợp nhất lại theo luật Quốc hội và trở thành Hội đồng Lloyd’s và sau này đã
trở thành nơi giao dịch kinh doanh bảo hiểm và hãng bảo hiểm lớn nhất thế giới.6
Năm 1779, các hội viên của Lloyd’s đã thu thập tất cả các nguyên tắc bảo hiểm
hàng hải và tập hợp thành một hợp đồng chung gọi là hợp đồng Lloyd (Lloyd’s
45

, Web bảo hiểm – Cổng thông tin bảo hiểm Việt Nam: Lịch sử phát triển, [truy cập ngày 08-12-2010].
5

Nguyễn Vũ Hoàng: Những khía cạnh kinh tế và luật pháp về bảo hiểm hàng hóa vận chuyển bằng

đường biển trong thương mại quốc tế, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 51 - 53.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 6

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
S.G Policy). Hợp đồng này đã được Quốc hội Anh thông qua và được sử dụng ở
nhiều nước cho đến năm 1982. Từ ngày 01 tháng 01 năm 1982, đơn bảo hiểm
hàng hải mẫu mới đã được Hiệp hội bảo hiểm London thông qua và được sử
dụng ở hầu hết các nước trên thế giới hiện nay.7
1.1.2 Ở Việt Nam:
Ở Việt Nam, bảo hiểm là một ngành kinh tế khá mới mẻ (lĩnh vực bảo
hiểm nói chung và bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu bằng đường biển nói
riêng) nên nhìn chung pháp luật Việt Nam điều chỉnh lĩnh vực này chủ yếu được
xây dựng theo mô hình các quy định của pháp luật của Châu Âu, đặc biệt Luật
bảo hiểm hàng hải Anh 1906. Bảo hiểm của Việt Nam xuất hiện chậm hơn so với
các nước trên thế giới nhưng so với các nước ở Đông Nam Á thì bảo hiểm Việt
Nam có lịch sử lâu đời hơn. Không có tài liệu nào chứng minh một cách chính
xác bảo hiểm ở Việt Nam xuất hiện từ bao giờ mà chỉ phỏng đoán vào năm 1880
có các Hội bảo hiểm ngoại quốc như Hội bảo hiểm Anh, Pháp, Thụy Sĩ, Hoa Kỳ
đã để ý đến Đông Dương. Các Hội bảo hiểm ngoại quốc đại diện tại Việt Nam
bởi các doanh nghiệp thương mại lớn, ngoài việc buôn bán, các doanh nghiệp
này mở thêm một trụ sở để làm đại diện bảo hiểm. Vào năm 1926, Chi nhánh đầu
tiên là của doanh nghiệp Franco- Asietique. Đến năm 1929 mới có doanh nghiệp
Việt Nam đặt trụ sở tại Sài Gòn, đó là Việt Nam Bảo hiểm doanh nghiệp, nhưng
chỉ hoạt động về bảo hiểm xe ô tô. Từ năm 1952 về sau, hoạt động bảo hiểm mới
được mở rộng dưới những hình thức phong phú với sự hoạt động của nhiều
doanh nghiệp bảo hiểm trong nước và ngoại quốc.
Thời kỳ đầu Nhà nước giao cho một doanh nghiệp chuyên môn trực thuộc
Bộ Tài chính kinh doanh bảo hiểm đó là Doanh nghiệp Bảo hiểm Việt Nam nay
là Tổng doanh nghiệp Bảo hiểm Việt Nam (gọi tắt là Bảo Việt). Doanh nghiệp
Bảo hiểm Việt Nam được thành lập ngày 17 tháng 12 năm 1964 theo Quyết định

số 179/CP và chính thức đi vào hoạt động vào tháng 01 năm 1965, thực hiện
chức năng quản lý Nhà nước và trực tiếp kinh doanh bảo hiểm, tái bảo hiểm. Khi
Bảo hiểm Việt Nam đi vào hoạt động, Bộ Tài chính đã ban hành Quy tắc chung
(QTC – 1965) về bảo hiểm hàng hóa chuyên chở bằng đường biển. Để phù hợp
với sự phát triển của thương mại và hàng hải, Bộ Tài chính lại ban hành quy tắc
chung mới – Quy tắc chung 1990.
Việc ban hành hai Pháp lệnh điều chỉnh quan hệ hợp đồng là Pháp lệnh
7

Nguyễn Vũ Hoàng: Những khía cạnh kinh tế và luật pháp về bảo hiểm hàng hóa vận chuyển bằng
đường biển trong thương mại quốc tế, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 51 – 53.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 7

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
hợp đồng dân sự ngày 29 tháng 4 năm 1991 và Pháp lệnh hợp đồng kinh tế ngày
25 tháng 9 năm 1989, Nhà nước đã bắt đầu thiết lập những cơ sở pháp lý đầu tiên
cho việc điều chỉnh quan hệ hợp đồng bảo hiểm. Bộ luật hàng hải Việt Nam năm
1990 là một nguồn quan trọng để điều chỉnh hoạt động bảo hiểm hàng hóa
chuyên chở bằng đường biển. Vấn đề bảo hiểm hàng hóa chuyên chở bằng đường
biển được quy định cụ thể trong Chương XVI về hợp đồng bảo hiểm hàng hải.
Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang có những bước phát triển mạnh mẽ,
xuất phát từ yêu cầu bảo đảm cho nền kinh tế phát triển ổn định, thu hút vốn đầu
tư nước ngoài thì việc đa dạng hóa các loại hình kinh doanh bảo hiểm là một đòi
hỏi thiết thực. Để đáp ứng yêu cầu trên, Nghị định 100/CP của Chính phủ về hoạt

động kinh doanh bảo hiểm đã được ban hành ngày 18 tháng 12 năm 1993 đã tạo
điều kiện cho nhiều doanh nghiệp bảo hiểm ra đời. Sau đó, Tổng doanh nghiệp
Bảo hiểm Việt Nam đã ban hành Quy tắc chung về bảo hiểm hàng hóa bằng
đường biển – Quy tắc chung 1995. Trong Bộ luật dân sự Việt Nam năm 1995
cũng có các điều khoản quy định riêng về hợp đồng bảo hiểm.8 Năm 1997, trên
cơ sở Quy tắc chung 1995, Bảo Việt ban hành Quy tắc chung 1998b, Công ty bảo
hiểm Petrolimex ban hành Quy tắc chung 1998 PJICO.
Nền kinh tế thị trường mở ra nhiều cơ hội kinh doanh, nhưng đồng thời,
nó cũng đặt ra yêu cầu phải có những biện pháp quản lý thích hợp: chặt chẽ mà
vẫn đảm bảo tính linh hoạt. Theo dõi quá trình hình thành và phát triển của bảo
hiểm Việt Nam, có thể thấy, ngành bảo hiểm hiện nay đã tiến bước sang một
giai đoạn mới. Hoạt động kinh doanh bảo hiểm ngày càng trở nên sôi động
hơn, mức độ cạnh tranh cũng dần quyết liệt hơn nhiều. Yêu cầu phải có một luật
riêng điều chỉnh hoạt động kinh doanh bảo hiểm là vô cùng cấp thiết bởi hệ
thống văn bản pháp lý liên quan vẫn chưa đầy đủ và đồng bộ. Thấy rõ tầm quan
trọng của bảo hiểm đối với nền kinh tế - xã hội, đặc biệt là sự cần thiết của việc
quản lý các doanh nghiệp bảo hiểm, ngày 09 tháng 12 năm 2000, Quốc hội khóa
X, kỳ họp thứ 8 đã ban hành Luật kinh doanh Bảo hiểm. Đây là luật đầu tiên quy
định về hoạt động kinh doanh bảo hiểm, nhằm mục đích bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của các tổ chức, cá nhân tham gia bảo hiểm, đẩy mạnh hoạt động bảo
hiểm. Luật kinh doanh bảo hiểm 2000 góp phần thúc đẩy và duy trì sự phát triển
bền vững của nền kinh tế - xã hội, ổn định đời sống nhân dân, đồng thời tăng
cường hiệu lực quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Kể từ
8

Nguyễn Vũ Hoàng: Những khía cạnh kinh tế và luật pháp về bảo hiểm hàng hóa vận chuyển bằng
đường biển trong thương mại quốc tế, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 56 - 59.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 8

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
khi có hiệu lực thi hành vào ngày 01 tháng 4 năm 2001, Luật kinh doanh bảo
hiểm 2000 đã phát huy tác dụng và chứng tỏ được vai trò của mình trong việc
thực hiện các mục tiêu Nhà nước đã đề ra.
Bộ luật dân sự 2005 ra đời thay thế Bộ luật dân sự 1995, có quy đinh về
hợp đồng bảo hiểm tại chương XVIII mục 11 (từ điều 567 đến điều 580) . Cùng
với sự ra đời của Bộ luật dân sự 2005, Bộ luật hàng hải 2005 ra đời đã có những
quy định về hợp đồng bảo hiểm hàng hải9 (Chương XVI) để phù hợp với tình
hình giao lưu thương mại quốc tế. Nhiều nội dung của bảo hiểm hàng hải đã
được nêu lên trong chương như hợp đồng bảo hiểm hàng hải, đối tượng bảo hiểm
hàng hải, đơn bảo hiểm, quyền và nghĩa vụ của người được bảo hiểm, giá trị bảo
hiểm, số tiền bảo hiểm,…Vào ngày 24 tháng 11 năm 2010, Quốc hội đã thông
qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật kinh doanh bảo hiểm 2000 (có
hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 7 năm 2011).
Luật kinh doanh bảo hiểm cùng với Bộ luật hàng hải là cơ sở pháp lý chủ
yếu để điều chỉnh các vấn đề bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
bằng đường biển.
Theo điều 1 khoản 2 Bộ luật hàng hải 2005 thì: “Trường hợp có sự khác
nhau giữa quy định của Bộ luật hàng hải Việt Nam với quy định của luật khác về
cùng một nội dung liên quan đến hoạt động hàng hải thì áp dụng quy định của
Bộ luật này”. Vì vậy, thứ tự ưu tiên khi áp dụng là Bộ luật hàng hải 2005, Luật
kinh doanh bảo hiểm 2000, Bộ luật dân sự 2005.
Quan hệ giữa Bộ luật hàng hải 2005 với các luật khác điều chỉnh các vấn
đề bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển như sau:
Ø Bộ luật hàng hải 2005 quy định nội dung của đơn bảo hiểm,

giấy chứng nhận bảo hiểm; những quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng
bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển mà các luật
khác không quy định; chuyển nhượng hợp đồng; tổn thất và bồi thường tổn thất;
thời hiệu khởi kiện tranh chấp liên quan đến hợp đồng; giải quyết tranh chấp.
Ø Luật kinh doanh bảo hiểm 2000 quy định nội dung của hợp
đồng; quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng; các trường hợp chấm dứt
hợp đồng dành riêng cho hợp đồng bảo hiểm (áp dụng chung cho tất cả các hợp
đồng bảo hiểm);

9

Bảo hiểm hàng hải bao gồm: bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu và bảo hiểm hàng hóa nội địa, bảo hiểm
trách nhiệm, bảo hiểm thân tàu

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 9

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
Ø
Bộ luật dân sự 2005 quy định năng lực giao kết hợp đồng
của các chủ thể; thời điểm giao kết hợp đồng; thời điểm có hiệu lực của hợp
đồng; các nguyên tắc thực hiện hợp đồng; các căn cứ sửa đổi, chấm dứt, hủy bỏ,
đơn phương đình chỉ thực hiện hợp đồng; hợp đồng vô hiệu.
1.2 Khái quát chung về hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên
chở bằng đường biển:
1.2.1 Khái niệm, bản chất của bảo hiểm:

1.2.1.1 Khái niệm bảo hiểm:
Thương mại quốc tế là hoạt động buôn bán giữa các chủ thể kinh doanh
của nước này với nước khác, bao gồm toàn bộ các giao dịch xuất, nhập khẩu
hàng hóa và dịch vụ. Do tính phức tạp của hoạt động kinh doanh thương mại
quốc tế thường gặp nhiều rủi ro, bảo hiểm chính là biện pháp tốt nhất, có hiệu
quả nhất để khắc phục hậu quả của rủi ro. Nghiên cứu kho tàng lý luận về bảo
hiểm sẽ nhận thấy có nhiều khái niệm về bảo hiểm.
Dr. David Bland: Insurance Principles and Practice, Nxb. Tài chính, 1998
cho rằng: “Bảo hiểm là một hợp đồng theo đó một bên (gọi là doanh nghiệp bảo
hiểm) bằng việc thu hút một khoản tiền (gọi là phí bảo hiểm), cam kết thanh toán
cho bên kia (gọi là người được bảo hiểm), một khoản tiền hoặc hiện vật tương
đương với khoản tiền đó khi xảy ra một sự cố đi ngược lại quyền lợi của người
được bảo hiểm.”
Từ điển thuật ngữ kinh doanh bảo hiểm do Bảo Việt phát hành năm 2002
cho rằng: “Bảo hiểm (insurance) là cơ chế chuyển giao hợp đồng gánh nặng hậu
quả của một số rủi ro thuần túy bằng cách chia sẻ rủi ro cho nhiều người cùng
gánh chịu.”
Tập đoàn bảo hiểm AIG của Mỹ định nghĩa: “Bảo hiểm là một cơ chế,
theo cơ chế này, một người, một doanh nghiệp hay một tổ chức chuyển nhượng
rủi ro cho doanh nghiệp bảo hiểm, doanh nghiệp đó sẽ bồi thường cho người
được bảo hiểm các tổn thất thuộc phạm vi bảo hiểm và phân chia giá trị thiệt hại
giữa tất cả những người được bảo hiểm.”
Theo Luật kinh doanh bảo hiểm Việt Nam năm 2000, điều 3 khoản 1 quy
định: “Kinh doanh bảo hiểm là hoạt động của doanh nghiệp bảo hiểm nhằm mục
đích sinh lợi, theo đó doanh nghiệp bảo hiểm chấp nhận rủi ro của người được
bảo hiểm, trên cơ sở bên mua bảo hiểm đóng phí bảo hiểm để doanh nghiệp bảo
hiểm trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi thường cho người được
bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm.”
Có sự khác nhau trong các khái niệm xuất phát từ việc nhìn nhận bảo hiểm
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 10

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
ở các góc độ và cách thức tiếp nhận. Xét trên khía cạnh kinh tế, bảo hiểm là một
mối quan hệ hợp đồng còn đứng trên khía cạnh xã hội, bảo hiểm là hoạt động
đảm bảo đời sống kinh tế cho các thành viên trong xã hội trước các nguy cơ bị
mất an toàn về kinh tế do rủi ro gây ra. Trên phương diện lý thuyết cơ bản, “bảo
hiểm là phương pháp chuyển giao rủi ro được thực hiện qua hợp đồng bảo hiểm,
trong đó bên mua bảo hiểm chấp nhận trả phí bảo hiểm và doanh nghiệp bảo
hiểm cam kết bồi thường hoặc trả tiền bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm.”10
Khái niệm trên muốn nhấn mạnh đến vấn đề cốt lõi của bảo hiểm chính là
sự chuyển giao rủi ro thông qua một hợp đồng và các chủ thể đặc trưng của bảo
hiểm. Trong bảo hiểm luôn có ba nhân tố đó là: rủi ro - chuyển giao rủi ro - chia
nhỏ tổn thất.
Ø Rủi ro: là khả năng xảy ra một tổn thất.
Có nhiều nguyên nhân gây ra rủi ro như: do thiên tai, sự phát triển của sản
xuất có thể kéo theo sự thiệt hại lớn hơn khi rủi ro xảy ra; do ảnh hưởng của môi
trường xã hội: thất nghiệp; do sự phát triển của lực lượng sản xuất, khoa học kỹ
thuật. Bảo hiểm chỉ xét đến mặt trái của sự phát triển khoa học kỹ thuật, sự phát
triển của khoa học kỹ thuật có thể giúp con người hạn chế hoặc kiểm soát một số
rủi ro nhất định, mặt khác nó cũng có thể là nguyên nhân làm cho mức độ tổn
thất trở lên trầm trọng đó là chưa kể đến sự bất cẩn của con người.
Ø Chuyển giao rủi ro: có các cách chuyển giao rủi ro:
Chuyển giao rủi ro thông qua các biện pháp phi bảo hiểm:
người ta có thể thực hiện thông qua việc ký kết hợp đồng quy định trách nhiệm
của mỗi bên khi rủi ro xảy ra.

Chuyển giao rủi ro thông qua bảo hiểm: rủi ro được chuyển
giao từ người tham gia bảo hiểm sang doanh nghiệp bảo hiểm. Trong điều kiện
nền kinh tế phát triển các tổ chức doanh nghiệp, cá nhân thường có tài sản có giá
trị cao, quy mô sản xuất lớn, nhu cầu trong cuộc sống cao. Mặt khác, sự phát
triển của nền kinh tế đòi hỏi họ phải có sự tự chủ về tài chính. Chính vì vậy việc
bỏ ra một chi phí nhất định để có được sự đảm bảo cho tương lai là nhu cầu của
bất cứ tổ chức, doanh nghiệp hoặc cá nhân nào mà họ có thể thực hiện thông qua
bảo hiểm. Ví dụ, một người có chiếc xe Toyota, có khả năng bị tổn thất lớn về tài
chính khi tai nạn giao thông xảy ra. Thông qua việc mua bảo hiểm, người đó
chuyển rủi ro cho doanh nghiệp bảo hiểm.

10

Võ Thị Pha: Giáo trình Lý thuyết bảo hiểm, Nxb. Tài chính, 2005, tr. 15 - 16.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 11

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
Ø Chia sẻ tổn thất:
Rủi ro được chuyển từ người tham gia bảo hiểm sang doanh nghiệp bảo
hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm là người chịu trách nhiệm bồi thường tổn thất
nhưng thực ra tổn thất này được chia sẻ cho tất cả những người tham gia bảo
hiểm, tổn thất của người này được chia sẻ cho nhiều người khác hoặc ngược lại.
Bởi vì cộng đồng người tham gia bảo hiểm đóng phí bảo hiểm cho doanh nghiệp
bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm xây dựng lên quỹ bảo hiểm gồm tập hợp số phí

bảo hiểm và bồi thường thiệt hại từ quỹ đó.
Hoạt động bảo hiểm luôn phải có đủ ba nhân tố trên, thiếu một trong ba
nhân tố đó thì hoạt động đó không phải là hoạt động bảo hiểm.
1.2.1.2 Bản chất của bảo hiểm:
Khi tham gia một nghiệp vụ bảo hiểm nào đó, nếu đối tượng bảo hiểm của
một người được bảo hiểm nào đó bị tổn thất do một rủi ro được bảo hiểm gây nên
thì người bảo hiểm sẽ phải bồi thường cho người được bảo hiểm đó. Khoản tiền
mà doanh nghiệp bảo hiểm bồi thường được lấy từ số phí bảo hiểm mà tất cả
những người tham gia bảo hiểm đã nộp. Trong số những người tham gia bảo
hiểm không phải tất cả đều bị tổn thất mà thường chỉ có một hoặc một số người.
Như vậy, bản chất của bảo hiểm là việc phân chia tổn thất của một hoặc một số
người cho tất cả những người tham gia bảo hiểm cùng chịu. Do đó, một nghiệp
vụ bảo hiểm nào đó muốn tiến hành được phải có nhiều người tham gia hay nói
cách khác bảo hiểm chỉ hoạt động được trên cơ sở luật số đông. Càng nhiều
người tham gia bảo hiểm thì quỹ bảo hiểm được tích tụ ngày càng lớn, việc chi
trả bảo hiểm càng trở nên dễ dàng hơn, đồng thời rủi ro được san sẻ cho nhiều
người hơn. Mối quan hệ trong hoạt động bảo hiểm không chỉ là mối quan hệ giữa
nhà bảo hiểm và người được bảo hiểm mà là tổng thể các mối quan hệ giữa
những người được bảo hiểm trong cùng một cộng đồng bảo hiểm.
1.2.2 Khái niệm, bản chất của bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
bằng đường biển:
1.2.2.1 Khái niệm bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng
đường biển:
Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển là nghiệp
vụ bảo hiểm mà đối tượng là hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường
biển. Ðây là một trong số các nghiệp vụ bảo hiểm hàng hải đã hình thành và phát
triển từ rất sớm.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 12

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
1.2.2.2 Bản chất của bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
bằng đường biển:
Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển có quan
hệ chặt chẽ với các định chế khác như hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, vận
tải hàng hóa quốc tế, thanh toán quốc tế, giải quyết tranh chấp thương mại quốc
tế,…Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển là một loại
hình bảo hiểm quan trọng, là một bộ phận không thể tách rời hoạt động kinh
doanh thương mại quốc tế.
1.2.3 Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển:
1.2.3.1 Khái niệm hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên
chở bằng đường biển:
Trong khoa học pháp lý, hợp đồng được hiểu là sự thỏa thuận giữa hai bên
về một vấn đề nhất định trong sinh hoạt xã hội, nhằm làm phát sinh, thay đổi
hoặc chấm dứt các quyền và nghĩa vụ của các bên. Để đạt được sự thỏa thuận,
các bên trong quan hệ hợp đồng phải bày tỏ ý chí của mình cho bên kia biết. Ý
chí của các bên khi đã thống nhất thành sự thỏa thuận sẽ được biểu hiện ra bên
ngoài dưới một hình thức nhất định gọi là hợp đồng.
Theo điều 567 Bộ luật dân sự 2005 thì: “Hợp đồng bảo hiểm là sự thỏa
thuận giữa các bên, theo đó bên mua bảo hiểm phải đóng phí bảo hiểm, còn bên
bảo hiểm phải trả một khoản tiền bảo hiểm cho bên được bảo hiểm khi xảy ra sự
kiện bảo hiểm.”
Tại điều 12 Luật kinh doanh bảo hiểm 2000 thì hợp đồng bảo hiểm được
khái quát như sau: “Hợp đồng bảo hiểm là sự thỏa thuận giữa bên mua bảo hiểm
và doanh nghiệp bảo hiểm, theo đó bên mua bảo hiểm phải đóng phí bảo hiểm,

doanh nghiệp bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi
thường cho người được bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm.”
Trong khái niệm nêu trên, sự kiện bảo hiểm có thể hiểu là các sự kiện
khách quan do các bên (doanh nghiệp bảo hiểm và bên được bảo hiểm) thỏa
thuận mà khi sự kiện đó xảy ra thì bên bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho bên
được bảo hiểm.
Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường
biển được khái quát như sau: “Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển là sự thỏa thuận giữa các bên, trong đó doanh
nghiệp bảo hiểm cam kết sẽ bồi thường cho người tham gia bảo hiểm các tổn
thất của hàng hóa theo các điều kiện bảo hiểm đã ký kết, còn người tham gia bảo

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 13

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
hiểm cam kết trả phí bảo hiểm.”11
Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường
biển được khái quát theo điều 224 khoản 1 Bộ luật hàng hải 2005 như sau: “Hợp
đồng bảo hiểm hàng hải là hợp đồng bảo hiểm các rủi ro hàng hải, theo đó
người bảo hiểm cam kết bồi thường cho người được bảo hiểm những tổn thất
hàng hải thuộc trách nhiệm bảo hiểm theo cách thức và điều kiện đã thỏa thuận
trong hợp đồng. Rủi ro hàng hải là những rủi ro xảy ra liên quan đến hành trình
đường biển, bao gồm các rủi ro của biển, cháy, nổ, chiến tranh, cướp biển, trộm
cắp, kê biên, quản thúc, giam giữ, ném hàng xuống biển, trưng thu, trưng dụng,
trưng mua, hành vi bất hợp pháp và các rủi ro tương tự hoặc những rủi ro khác

được thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm.”
Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường
biển theo đó là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi và chấm dứt
các quyền và nghĩa vụ bảo hiểm. Hợp đồng hiểu theo nghĩa chủ quan đó là một
quan hệ xã hội được hình thành từ sự thỏa thuận của các bên. Nếu chỉ có một bên
thể hiện ý chí của mình mà không được bên kia chấp nhận cũng không thể hình
thành một quan hệ hợp đồng được. Do đó, chỉ khi nào có sự thể hiện và thống
nhất ý chí giữa các bên thì hợp đồng mới hình thành. Cơ sở đầu tiên để hình
thành hợp đồng là việc thỏa thuận bằng ý chí tự nguyện của các bên. Tuy nhiên
hợp đồng đó chỉ có hiệu lực pháp luật (chỉ được pháp luật công nhận và bảo vệ)
khi ý chí của các bên phù hợp với ý chí của Nhà nước. Các bên được tự do thỏa
thuận để thiết lập hợp đồng, nhưng sự “tự do” ấy phải được đặt trong giới hạn
bởi lợi ích của người khác, lợi ích chung của xã hội và trật tự công cộng.
Thông thường trong hợp đồng bảo hiểm có hai bên tham gia: bên bán bảo
hiểm (doanh nghiệp bảo hiểm) và bên mua bảo hiểm cũng là bên được bảo hiểm.
Còn trường hợp khác có ba bên tham gia khi hợp đồng được kí kết vì lợi ích của
người thứ ba. Khi đó có bên bán bảo hiểm - bên mua bảo hiểm - người thứ ba
(bên được bảo hiểm). Người thứ ba có các quyền và nghĩa vụ của người được
bảo hiểm, trừ nghĩa vụ đóng phí bảo hiểm.
1.2.3.2 Đặc điểm của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển:
Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường
biển có một số đặc điểm sau:
Ø Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
11

Nguyễn Văn Định: Giáo trình Bảo hiểm, Nxb. Thống kê, Hà Nội, 2005, tr. 176.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 14

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
bằng đường biển mang tính chất tương thuận, may rủi, tin tưởng tuyệt đối:
Hợp đồng thiết lập dựa trên sự chấp thuận của cả đôi bên trên nguyên tắc
tự nguyện, bình đẳng, tự do giao kết hợp đồng trong khuôn khổ pháp luật. Tính
chất may rủi thể hiện ở chỗ: nếu không tồn tại rủi ro (sự kiện bảo hiểm) thì không
có việc giao kết cũng như sự tồn tại hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm. Việc xác
lập và thực hiện hợp đồng phải đảm bảo nguyên tắc “trung thực, tín nhiệm tuyệt
đối”. Đặc thù của sản phẩm bảo hiểm, của lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm đòi hỏi
các bên phải có được độ trung thực, tín nhiệm cao trong quan hệ hợp đồng. Hợp
đồng bảo hiểm chỉ có giá trị pháp lý khi việc xác lập được tiến hành trên cơ sở
các thông tin trung thực của các bên. Trung thực và thiện chí trong việc thực hiện
các nghĩa vụ và quyền thỏa thuận trong hợp đồng là điều kiện tiên quyết cho việc
duy trì hợp đồng bảo hiểm trước một thực tế là vẫn có những trường hợp hiệu lực
của hợp đồng bảo hiểm buộc phải chấm dứt vì những hành vi gian lận, ý đồ trục
lợi bảo hiểm từ các bên trong hợp đồng.
Ø Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
bằng đường biển là hợp đồng song vụ mở sẵn:
Hợp đồng song vụ là hợp đồng mà các chủ thể tham gia ký kết hợp đồng
đều có nghĩa vụ với nhau. Các bên trong hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập
khẩu chuyên chở bằng đường biển đều có quyền và nghĩa vụ, quyền của bên này
là nghĩa vụ của bên kia và ngược lại. Nghĩa vụ bồi thường, trả tiền bảo hiểm của
doanh nghiệp bảo hiểm đi đôi với quyền được bồi thường, được trả tiền bảo hiểm
của bên được bảo hiểm; nghĩa vụ kê khai thông tin của bên được song hành với
quyền được cung cấp thông tin về đối tượng bảo hiểm của bên bảo hiểm,…Hợp
đồng bảo hiểm còn có tính chất là hợp đồng quy định rõ quyền và nghĩa vụ của

các bên như là dưới hình thức mở sẵn, nghĩa là các điều khoản bảo hiểm. Khi
thỏa thuận hợp đồng, đối với một số điều khoản (chủ yếu là phần điều kiện
chung), người tham gia bảo hiểm chỉ có thể chấp nhận toàn bộ hoặc không giao
kết hợp đồng. Việc thỏa thuận cụ thể liên quan chủ yếu tới một số chi tiết của các
điều khoản thuộc phần điều kiện riêng của hợp đồng. Là loại hợp đồng theo mẫu
nên nếu có sự không rõ ràng trong các điều khoản của mẫu hợp đồng được đưa ra
bởi doanh nghiệp bảo hiểm thì chính doanh nghiệp bảo hiểm phải chịu bất lợi khi
giải thích điều khoản trong giải quyết tranh chấp liên quan.
Ø Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
bằng đường biển có thể được coi là hợp đồng vì lợi ích của người thứ ba:
Không phải hợp đồng bảo hiểm lúc nào cũng có lợi cho người thứ ba mà
chỉ khi hợp đồng có ba bên liên quan đến hợp đồng doanh nghiệp bảo hiểm - bên
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 15

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
mua bảo hiểm - bên thứ ba (bên được bảo hiểm). Ở đây việc kí kết hợp đồng chỉ
diễn ra giữa hai bên: doanh nghiệp bảo hiểm và bên mua bảo hiểm và việc kí kết
chỉ ra rằng khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra gây tổn thất cho đối tượng bảo hiểm
thì người thứ ba sẽ là người được bảo hiểm chứ không phải là bên mua bảo hiểm.
Bên mua bảo hiểm tham gia bảo hiểm không phải vì lợi ích của mình mà vì lợi
ích của người khác (người thứ ba). Ví dụ: theo điều kiện CIF Incoterms 2010 thì
người bán phải mua bảo hiểm để bảo đảm an toàn về hàng hóa trên đường
chuyên chở cho người mua hàng hóa, khi xảy ra sự kiện bảo hiểm thì người được
hưởng quyền lợi bảo hiểm (được bồi thường tổn thất) ở đây là người mua hàng hóa.
Ø Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở

bằng đường biển là hợp đồng thương mại – dịch vụ:
Hợp đồng thương mại phản ánh những đặc thù, tạo nên sự khác biệt với
hợp đồng dân sự. Nét đặc trưng nhất của hợp đồng thương mại là thành phần chủ
thể đặc thù của nó: các bên hoặc ít nhất một bên chủ thể của hợp đồng là thương
nhân. Đối tượng áp dụng của Luật thương mại là thương nhân. Theo điều 6
khoản 1 Luật thương mại 2005 thì: “Thương nhân bao gồm tổ chức kinh tế được
thành lập hợp pháp, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc lập, thường
xuyên và có đăng ký kinh doanh.” Vì doanh nghiệp bảo hiểm mang đầy đủ đặc
điểm của thương nhân nên hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên
chở bằng đường biển chính là hợp đồng thương mại. Hợp đồng thương mại còn
mang đặc điểm nổi bật tạo nên sự khác biệt so với hợp đồng dân sự, đó là mục
đích tìm kiếm lợi nhuận một cách thường xuyên của một hoặc các bên chủ thể
tham gia trong hợp đồng. Phạm vi điều chỉnh của Luật thương mại 2005 chính là
hoạt động thương mại, theo điều 3 khoản 1 thì “hoạt động thương mại là hoạt
động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ,
đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác.”
Căn cứ vào đối tượng của hợp đồng thì hợp đồng thương mại có thể được
phân thành hai loại cơ bản là hợp đồng mua bán hàng hóa và hợp đồng cung ứng
dịch vụ. Điều 3 khoản 9 Luật thương mại 2005 quy định: “Cung ứng dịch vụ là
hoạt động thương mại, theo đó một bên (sau đây gọi là bên cung ứng dịch vụ) có
nghĩa vụ thực hiện dịch vụ cho một bên khác và nhận thanh toán; bên sử dụng
dịch vụ (sau đây gọi là khách hàng) có nghĩa vụ thanh toán cho bên cung ứng
dịch vụ và sử dụng dịch vụ theo thỏa thuận.” Đặc điểm của hợp đồng dịch vụ là
đối tượng của hợp đồng dịch vụ không phải là hàng hóa (đối tượng của hợp đồng
bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển là việc bảo hiểm
của doanh nghiệp bảo hiểm trước những rủi ro gây ra tổn thất đối với hàng hóa
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 16

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
xuất nhập khẩu trong quá trình chuyên chở bằng đường biển); bên cung ứng dịch
vụ phải là thương nhân kinh doanh trong lĩnh vực dịch vụ (doanh nghiệp bảo
hiểm là thương nhân, là bên cung ứng dịch vụ trong quan hệ dịch vụ bảo hiểm);
bên cung ứng dịch vụ sẽ được hưởng thù lao, giá dịch vụ do hai bên thỏa thuận
(đây chính là điều khoản phí bảo hiểm trong hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất
nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển).
Ø Hiệu lực của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển chỉ phát sinh khi có điều kiện xảy ra:
Hợp đồng có điều kiện là hợp đồng phát sinh hay chấm dứt hậu quả pháp
lý phụ thuộc vào sự kiện là điều kiện của hợp đồng. Khi sự kiện đó xảy ra thì hợp
đồng phát sinh hay chấm dứt hiệu lực. Sự kiện được coi là điều kiện của hợp
đồng do các bên thỏa thuận khi xác lập hợp đồng. Nó phải là sự kiện có thể xảy
ra nhưng không chắc chắn phải xảy ra trong tương lai. Điều kiện làm phát sinh
hay chấm dứt hợp đồng phải hợp pháp. Có hai loại hợp đồng có điều kiện: loại
thứ nhất là hợp đồng có điều kiện phát sinh là hợp đồng đã được xác lập nhưng
chỉ phát sinh hiệu lực thật sự khi có sự kiện được coi là điều kiện xảy ra. Hay nói
cách khác hợp đồng đã được kí kết nhưng chưa thực hiện mới hoặc chỉ có một
bên phải thực hiện, nếu xuất hiện điều kiện mà các bên thỏa thuận thì hợp đồng
mới bắt đầu được thực hiện hoặc bên chưa phải thực hiện nghĩa vụ sẽ phải thực
hiện, nếu trong thời hạn của hợp đồng mà không xuất hiện điều kiện thì hợp đồng
đương nhiên chấm dứt. Loại thứ hai là hợp đồng có điều kiện hủy bỏ. Ở đây hợp
đồng đã được xác lập và phát sinh hiệu lực, đang được thực hiện nhưng khi có sự
kiện là điều kiện xảy ra thì hợp đồng bị đình chỉ hiệu lực, các quyền và nghĩa vụ
của các bên chấm dứt. Hợp đồng bảo hiểm thuộc loại thứ nhất, có nghĩa là chỉ
khi có sự kiện bảo hiểm xảy ra gây thiệt hại cho đối tượng bảo hiểm thì hợp đồng
mới được thực hiện.

Do đó, hợp đồng bảo hiểm có thời điểm hiệu lực có sự khác biệt so với
các hợp đồng thông thường, khác ở chỗ nó có hiệu lực từ khi được kí kết nhưng
chỉ có ý nghĩa về mặt hình thức vì mới chỉ có bên mua bảo hiểm phải thực hiện
hợp đồng. Mà hiệu lực này chỉ có ý nghĩa rằng hợp đồng đã được xác lập và các
bên đều sẽ phải có trách nhiệm với hợp đồng. Hợp đồng bảo hiểm còn có thời
điểm hiệu lực khác mang ý nghĩa thực tế của việc thực hiện hợp đồng. Đó chính
là thời điểm mà xuất hiện sự kiện bảo hiểm và lúc này người bảo hiểm bắt đầu có
trách nhiệm vật chất đối với người được bảo hiểm.
Ø Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
bằng đường biển là chứng từ có thể chuyển nhượng được:
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 17

SVTH: Lê Hồng Duyên


Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển
Theo điều 235 và 236 Bộ luật hàng hải 2005 thì đơn bảo hiểm hàng hóa
xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển có thể được chuyển nhượng bằng
cách ký hậu, trừ trường hợp trong đơn bảo hiểm có quy định cấm chuyển nhượng.
Ø Nguồn luật áp dụng đối với hợp đồng bảo hiểm hàng hóa
xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển:
Các loại hợp đồng bảo hiểm khác thì nguồn luật đầu tiên được áp dụng sẽ
là Luật kinh doanh bảo hiểm 2000. Đối với hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất
nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển, vì có liên quan đến thương mại quốc tế
nên nguồn luật quốc tế có thể được áp dụng để điều chỉnh. Đồng thời, theo điều
12 khoản 3 Luật kinh doanh bảo hiểm quy định, hợp đồng bảo hiểm hàng hải
được áp dụng theo quy định của Bộ luật hàng hải Việt Nam, đối với những vấn
đề mà Bộ luật hàng hải Việt Nam không quy định thì áp dụng theo quy định của

Luật này. Như vậy đối với hợp đồng bảo hiểm hàng hải nói chung và hợp đồng
bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng đường biển nói riêng thì luật
trực tiếp điều chỉnh là Bộ luật hàng hải Việt Nam.
1.2.3.3 Hình thức của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu
chuyên chở bằng đường biển:
Hình thức của hợp đồng là phương tiện để ghi nhận nội dung mà các chủ
thể đã xác định. Hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở bằng
đường biển phải được lập thành văn bản. Quy định này được ghi nhận trong tất
cả các văn bản pháp luật của nước ta liên quan đến bảo hiểm. Theo điều 224
khoản 3 Bộ luật hàng hải Việt Nam năm 2005 quy định: “Hợp đồng bảo hiểm
hàng hải phải được giao kết bằng văn bản”. Điều 14 Luật kinh doanh bảo hiểm
2000 cũng xác định: “Hợp đồng bảo hiểm phải được lập thành văn bản. Bằng
chứng giao kết hợp đồng bảo hiểm là giấy chứng nhận bảo hiểm, đơn bảo hiểm,
điện báo, telex, fax và các hình thức khác do pháp luật quy định.” Quy định này
của Luật kinh doanh bảo hiểm cũng gần tương đồng với quy định của Bộ luật dân
sự 2005.
1.2.3.4 Chủ thể của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên
chở bằng đường biển:
Các bên tham gia quan hệ hợp đồng gọi là chủ thể của hợp đồng. Các bên
ký kết hợp đồng phải tuân thủ những điều kiện nhất định thì hợp đồng mới có giá
trị pháp lý. Chủ thể của hợp đồng bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu chuyên chở
bằng đường biển bao gồm các bên trong hợp đồng (bên bán bảo hiểm - doanh
nghiệp bảo hiểm; bên mua bảo hiểm) và người có liên quan gián tiếp đến hợp
đồng bảo hiểm: người được hưởng quyền lợi bảo hiểm. Tuy nhiên, hợp đồng bảo
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

Trang 18

SVTH: Lê Hồng Duyên