LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại mối QUAN hệ GIỮA THUẾ THU NHẬP cá NHÂN và THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP bất cập và HƯỚNG đề XUẤT

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 33 (2007 – 2011)

Đề tài:

MỐI QUAN HỆ GIỮA

THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN VÀ
THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP:
BẤT CẬP VÀ HƢỚNG ĐỀ XUẤT
Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Ts. LÊ THỊ NGUYỆT CHÂU

LÂM THỊ KIM HẰNG
MSSV: 5075262
Lớp: Luật Thương mại 3

Cần Thơ, tháng 5 năm 2011


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG BẢO VỆ LUẬN VĂN

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày

tháng năm 2011

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG BẢO VỆ LUẬN VĂN

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng năm 2011


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU......................................................................................................... 1
1. Lý do nghiên cứu ........................................................................................... 1
2. Tình hình nghiên cứu ..................................................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2
4. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 2
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 2
6. Bố cục đề tài .................................................................................................. 3
CHƢƠNG 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THUẾ VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN
QUAN ĐẾN THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN VÀ THUẾ THU NHẬP DOANH
NGHIỆP .................................................................................................................. 4
1.1. Khái quát chung về thuế, thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh
nghiệp ..................................................................................................................... 4
1.1.1. Lược sử hình thành và phát triển của thuế ................................................ 4
1.1.2. Khái quát chung về thuế thu nhập cá nhân ............................................. 12
1.1.3. Khái quát chung về thuế thu nhập doanh nghiệp .................................... 14
1.1.4. Những nguyên tắc chung khi xây dựng luật thuế .................................... 17
1.2. Vai trò của thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp ........... 20
1.2.1. Vai trò của thuế thu nhập cá nhân .......................................................... 20
1.2.2. Vai trò của thuế thu nhập doanh nghiệp ................................................ 21
1.3. So sánh thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân ................. 22
1.3.1. Giống nhau ............................................................................................ 22
1.3.2. Khác nhau ............................................................................................. 23
1.4. Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp 26

1.4.1. Thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp, nguồn thu chủ yếu
của Ngân sách Nhà nước ................................................................................. 26
1.4.2. Thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp góp phần phân bổ lại
nguồn lực nhằm thực hiện tốt chương trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ........... 27
1.4.3. Thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp và các Hiệp định tránh
đánh thuế hai lần.............................................................................................. 29
1.4.4. Thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp có mối quan hệ bổ
trợ cho nhau..................................................................................................... 31
1.5. Quy định pháp luật một số nƣớc về thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập
doanh nghiệp ........................................................................................................ 32
1.5.1. Hoa Kỳ ................................................................................................. 32


1.5.2. Trung Quốc ........................................................................................... 34
CHƢƠNG 2. MỐI QUAN HỆ GIỮA THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN VÀ THUẾ
THU NHẬP DOANH NGHIỆP THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN
HÀNH - ĐÁNH GIÁ VÀ HƢỚNG ĐỀ XUẤT .................................................... 39
2.1. Quy định pháp luật về thu nhập từ kinh doanh ........................................... 39
2.1.1. Quy định của pháp luật thuế thu nhập cá nhân ....................................... 39
2.1.2. Quy định của pháp luật thuế thu nhập doanh nghiệp .............................. 45
2.1.3. Đánh giá mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh
nghiệp đối với khoản thu nhập từ kinh doanh .................................................. 53
2.2. Quy định pháp luật về thu nhập từ đầu tƣ vốn ............................................ 57
2.2.1. Quy định của pháp luật thuế thu nhập cá nhân ....................................... 58
2.2.2. Quy định của pháp luật thuế thu nhập doanh nghiệp .............................. 63
2.2.3. Đánh giá mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh
nghiệp đối với khoản thu nhập từ đầu tư vốn .................................................. 66
2.3. Quy định pháp luật về thu nhập từ chuyển nhƣợng vốn ............................. 70
2.3.1. Quy định của pháp luật thuế thu nhập cá nhân ....................................... 71
2.3.2. Quy định của pháp luật thuế thu nhập doanh nghiệp .............................. 73

2.2.3. Đánh giá mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh
nghiệp đối với khoản thu nhập từ chuyển nhượng vốn ..................................... 75
KẾT LUẬN ........................................................................................................... 79


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do nghiên cứu
Lý luận và thực tiễn đã chỉ ra rằng, ở bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, đối với
đời sống kinh tế xã hội, thuế đóng vai trò là công cụ quan trọng của Nhà nước để quản
lý, điều tiết công bằng xã hội cũng như phân phối tiêu dùng, thúc đẩy kinh tế phát
triển. Có được một hệ thống chính sách thuế phù hợp, đồng bộ, hoàn thiện và luôn
theo kịp sự vận động, phát triển của thực tiễn là việc cần thiết và cấp bách mà các quốc
gia hướng đến. Theo tinh thần đó, Đảng và Nhà nước ta trong quá trình vận hành, đổi
mới nền kinh tế đất nước đã luôn chú trọng đến cải cách để đi tới hoàn thiện hệ thống
thuế.
Trong những năm gần đây, nước ta hội nhập ngày càng sâu, rộng vào quá trình
tự do hóa thương mại toàn cầu, đặc biệt, kể từ khi nước ta trở thành thành viên chính
thức của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Yêu cầu của việc thực hiện cam kết khi
gia nhập WTO buộc nước ta đã và đang phải cắt giảm hàng loạt các loại thuế xuất
khẩu, nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng… dẫn đến nguồn thu Ngân
sách từ thuế giảm đáng kể. Trong khi đó, nhu cầu chi tiêu của Nhà nước ngày càng
tăng, nhất là trong thời điểm nước ta vừa phải gánh chịu những ảnh hưởng tiêu cực từ
cuộc khủng hoảng kinh tế - tài chính thế giới. Do đó, yêu cầu đặt ra trong thời điểm
hiện tại là tăng cường những nguồn thu nội địa để bù đắp Ngân sách Nhà nước.
Chính vì thế, ngày 21 tháng 11 năm 2007 Quốc hội thông qua Luật thuế Thu
nhập cá nhân thay thế cho Pháp lệnh thuế Thu nhập đối với người có thu nhập cao năm
1990 sửa đổi, bổ sung vào các năm 1992, 1993, 1994, 1997, 2001, 2004. Sau đó, ngày
03 tháng 6 năm 2008 Quốc hội tiếp tục thông qua Luật thuế Thu nhập doanh nghiệp

thay thế cho Luật thuế Thu nhập doanh nghiệp năm 2003 và thống nhất với các quy
định của Luật thuế Thu nhập cá nhân năm 2007. Với việc bổ sung nhiều khoản thu
nhập vào diện thu nhập chịu thuế và mở rộng đối tượng chịu thuế thu nhập, hai luật
thuế thu nhập trên đã bao quát hết toàn bộ thu nhập và đối tượng chịu thuế thu nhập
trong dân cư. Do vậy, nguồn thu nội địa được tăng lên đáng kể.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả đã đạt được thì Luật thuế Thu nhập cá
nhân năm 2007 và Luật thuế Thu nhập doanh nghiệp năm 2008 còn một số hạn chế
nhất định. Do đều là thuế trực thu, đánh vào tất cả các khoản thu nhập có được của cá
nhân, tổ chức nên nhiều quy định của Luật thuế Thu nhập cá nhân và Luật thuế Thu
nhập doanh nghiệp tương đồng nhau, nhiều khoản thu đánh chồng lên nhau hoặc cùng
một khoản thu như nhau nhưng thuế thu nhập cá nhân lại đánh thuế mà thuế thu nhập
doanh nghiệp lại không, gây khó khăn đối với cả cơ quan thuế và người nộp thuế. Do
đó, đặt ra yêu cầu là cần phải xét xem giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 1

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

doanh nghiệp có mối quan hệ với nhau như thế nào, những khoản thu nào là đối tượng
đánh thuế của Luật thuế Thu nhập cá nhân và khoản thu nhập nào là đối tượng chịu
thuế của Luật thuế Thu nhập doanh nghiệp nhằm đảm bảo việc thực thi hai luật trên
được hiệu quả hơn, mang lại nguồn thu dồi dào cho Ngân sách và không gặp sự phản
đối từ phía người nộp thuế.
Chính vì lẽ đó, người viết chọn đề tài: “Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân
và thuế thu nhập doanh nghiệp – Bất cập và hướng đề xuất” làm luận văn tốt nghiệp
của mình.

2. Tình hình nghiên cứu
Hiện nay, tuy có nhiều đề tài và công trình nghiên cứu khoa học về thuế thu
nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp. Nhưng hầu hết các đề tài chỉ dừng lại ở
việc nêu lên một số nhận định chung có liên quan đến mối quan hệ giữa thuế thu nhập
cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp, chưa có một đề tài chuyên biệt nào nói về mối
quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp. Do đó, cần thiết có
một đề tài chuyên biệt để làm rõ mối quan hệ của hai loại thuế này.
3. Mục đích nghiên cứu
Qua đề tài nghiên cứu này, người viết muốn làm rõ mối quan hệ giữa thuế thu
nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm tìm ra những hạn chế còn tồn tại
trong mối quan hệ giữa hai luật này, đồng thời, đưa ra hướng giải quyết cho những hạn
chế đó, làm cho hệ thống thuế trở nên nhất quán hơn.
4. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu chỉ dừng lại ở việc tập trung làm rõ mối quan hệ giữa thuế
thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp theo quy định của pháp luật hiện hành
đối với khoản thu nhập từ kinh doanh, thu nhập từ đầu tư vốn và thu nhập từ chuyển
nhượng vốn. Trên cơ sở đó, tìm ra những hạn chế có liên quan đến mối quan hệ giữa
thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp và đưa ra những giải pháp cụ thể
nhằm khắc phục những hạn chế đó.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để hoàn thành đề tài này, người viết đã sử dụng kết hợp nhiều phương pháp
khác nhau như:
Chương 1. Phương pháp nghiên cứu lý luận được ưu tiên sử dụng và phương
pháp so sánh, đối chiếu.
Chương 2. Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp phân tích
luật viết và phương pháp so sánh, đối chiếu.
6. Bố cục của đề tài
Đề tài được trình bày ngắn gọn gồm 3 phần: Lời nói đầu, nội dung chính và kết
luận. Trong đó, nội dung chính gồm có 2 chương:
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 2

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

+ Chương 1. Khái quát chung về thuế và một số vấn đề liên quan đến thuế thu
nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp.
Nội dung chương này, giới thiệu khái quát về thuế nói chung và thuế thu nhập
cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp nói riêng. Bên cạnh đó, đánh giá sơ lược về
mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp theo quy định
pháp luật hiện hành làm cơ sở cho việc nghiên cứu ở chương 2.
+ Chương 2. Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh
nghiệp theo quy định pháp luật hiện hành – Đánh giá và hướng đề xuất
Nội dung chương này, chủ yếu làm rõ mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân
và thuế thu nhập doanh nghiệp trên cơ sở những quy định của pháp luật hiện hành đối
với khoản thu nhập từ kinh doanh, thu nhập từ đầu tư vốn và thu nhập từ chuyển
nhượng vốn, từ đó, tìm ra những hạn chế còn tồn tại và đưa ra một số kiến nghị cụ thể
để khắc phục những hạn chế đó.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 3

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

Chƣơng 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THUẾ
VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN THUẾ
THU NHẬP CÁ NHÂN VÀ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP
Nội dung chương này, trình bày sơ lược về lịch sử hình thành và phát triển của
thuế nói chung và pháp luật thuế Việt Nam nói riêng. Thông qua những nội dung được
trình bày, lý giải tại sao phải thu thuế, vai trò của thuế thu nhập cá nhân và thuế thu
nhập doanh nghiệp đối với nền kinh tế, đồng thời, so sánh sự giống nhau và khác nhau
giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp, từ đó, đánh giá một cách
tổng quát về mối quan hệ giữa hai loại thuế này. Bên cạnh đó, người viết cũng nêu lên
quy định của một số nước trên thế giới về thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập
doanh nghiệp nhằm làm rõ hơn những quy định pháp luật hiện hành về thuế thu nhập
cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam.
1.1. Khái quát chung về thuế, thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh
nghiệp
1.1.1. Lược sử hình thành và phát triển của thuế
1.1.1.1. Khái niệm thuế
Thuế gắn liền với sự tồn tại, phát triển của Nhà nước và là một trong những
công cụ quan trọng mà bất kỳ Nhà nước nào cũng sử dụng để hoàn thành chức năng
của mình. Tùy thuộc vào bản chất Nhà nước và cách sử dụng nguồn thu từ thuế mà có
nhiều quan điểm khác nhau về thuế như:
- Những người theo thuyết khế ước (théorie du contrat fiscal) cho rằng “Thuế là
kết quả tất yếu của một khế ước mặc định giữa Nhà nước và dân chúng. Tổng số thuế
do sự thỏa thuận giữa một bên là Chính phủ, bên kia là đại biểu dân chúng. Thuế là giá
trị của những dịch vụ mà mỗi cá nhân có thể được hưởng do Chính phủ cấp” 1.
- Thuyết quyền lực Nhà nước khẳng định “Nếu thừa nhận chính quyền thì phải
thừa nhận chính quyền cần có phương tiện vật chất để hoạt động. Hoạt động của chính
quyền ngày càng gia tăng theo đòi hỏi của xã hội thì chi tiêu công cộng cũng tăng
theo. Nộp thuế trở thành một bổn phận của công dân đối với Nhà nước, mọi người góp

vào chi tiêu công cộng theo khả năng của mình và sự đóng góp đó có tính cưỡng bách,
chứ không thể dựa trên lòng hảo tâm hay tự nguyện. Theo quan điểm này, thuế không
còn là một khế ước, bảo phí, hay giá trị dịch vụ nữa mà là một món nợ xã hội với tính
chất tổng quát và toàn diện” 2.
- Các học giả hiện đại cũng cung cấp một loạt các khái niệm về thuế:
1
2

Nguyễn Hồng Thắng: Thuế, Nxb. Thống kê, năm 1998, trang 24.
Nguyễn Hồng Thắng: Thuế, Nxb. Thống kê, năm 1998, trang 25-26.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 4

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

+ E.RA Seligman định nghĩa “Thuế là sự đóng góp cưỡng bách của mỗi người
cho Chính phủ vì quyền lợi chung, không căn cứ vào các lợi riêng được hưởng”3.
+ Giáo sư Nghiêm Đằng cho rằng “Thuế là sự cung cấp tiền tài trực tiếp, đòi
hỏi ở các công dân bằng phương pháp quyền lực để tài trợ các gánh nặng công cộng –
sự cung cấp này có tính chất chung cục và không có đối giá” 4.
+ Karl Marx (1818 – 1883) quan niệm “Thuế là cơ sở kinh tế của bộ máy Nhà
nước, đó là khoản đóng góp nghĩa vụ cần thiết để nuôi dưỡng Nhà nước pháp quyền.
Thuế là nguồn sống đối với Nhà nước hành pháp. Chính phủ mạnh và thuế cao là hai
khái niệm đồng nhất”. Do vậy, Thuế gắn liền với Nhà nước và đảm bảo sự tồn tại của
bộ máy Nhà nước.

+ V. Lênin (1870 – 1924) định nghĩa “Thuế là cái Nhà nước thu của nhân dân
mà không bù lại”
+ Theo từ điển tiếng Việt, Trung tâm từ điển học – năm 1998 thì “Thuế là
khoản tiền hay hiện vật mà người dân hoặc các tổ chức kinh doanh, tùy theo tài sản,
thu nhập, nghề nghiệp buộc phải nộp cho Nhà nước theo mức quy định”.
Như vậy, hiểu một cách chung nhất, thuế là hình thức đóng góp theo nghĩa vụ
do pháp luật quy định cho các tổ chức và cá nhân trong xã hội nộp cho Nhà nước bằng
một phần thu nhập của mình nhằm tập trung một bộ phận quyền lực, của cải xã hội
vào Ngân sách Nhà nước để đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước, thích ứng với
từng giai đoạn phát triển của đời sống kinh tế xã hội5.
1.1.1.2. Lược sử pháp lý về thuế
Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã chứng minh rằng: Sự ra đời của thuế
là một tất yếu khách quan, gắn liền với quá trình hình thành, tồn tại và phát triển của
Nhà nước, mỗi Nhà nước ở mỗi giai đoạn lịch sử có bản chất, chức năng và nhiệm vụ
cụ thể khác nhau. Thật vậy, thời nguyên thủy con người sống chung với nhau, làm
chung, ăn chung và ở chung. Lúc bấy giờ sản phẩm do mỗi cá nhân tạo ra chỉ vừa đủ
tiêu dùng thậm chí thiếu hụt. Vì thế, họ liên kết với nhau một cách bình đẳng, tự phát
và không ai cai quản ai nên không cần đóng góp cho ai cái gì. Cùng với sự cải tiến
công cụ lao động, của cải vật chất làm ra ngày càng nhiều đáp ứng nhu cầu cuộc sống
và có dư, dẫn đến Nhà nước ra đời, phục vụ cho giai cấp thống trị. Điều đó cũng kéo
theo sự ra đời của các cơ quan chức năng, cơ quan quyền lực, các công cụ thực hiện
quyền lực Nhà nước. Các cơ quan và công cụ này không tự tạo ra nguồn của cải vật
chất cung ứng cho chính sự tồn tại và phát triển của bản thân, mà chúng trông chờ vào
sự đóng góp của toàn thể công dân. Bằng sức mạnh quyền lực, Nhà nước bắt buộc mọi
3

Nguyễn Hồng Thắng: Thuế, Nxb. Thống kê, năm 1998, trang 26-27.
Nghiêm Đằng: Tài chính học đại cương, Nxb. Sài gòn, năm 1964.
5
Phan Thị Cúc, Trần Phước, Nguyễn Thị Mỹ Linh: Giáo trình thuế, Nxb. Thống Kê, năm 2007, trang 11.

4

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 5

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

công dân phải chuyển một phần tài sản của mình vào Ngân sách Nhà nước, không
được phép từ chối, một phần tài sản mà người dân chuyển vào Ngân sách nhằm tạo
nguồn vật chất cung ứng cho mọi hoạt động của Nhà nước gọi là thuế 6. Thuế gắn liền
với Nhà nước, do Nhà nước định ra và được sử dụng theo các mục tiêu của Nhà nước.
Do vậy, bản chất của thuế do bản chất của Nhà nước quy định, thể hiện qua các giai
đoạn sau:
+ Trong khoảng thời gian dài của lịch sử, từ đầu chế độ Chiếm hữu nô lệ đến
đầu chế độ Tư bản chủ nghĩa, Nhà nước sử dụng số thuế thu được phục vụ chủ yếu cho
các mục đích phi kinh tế: xây dựng thành lũy, đào hào, đắp các tuyến phòng thủ trong
chiến tranh, đúc, rèn vũ khí, áo giáp… Như vậy, trong khoảng thời gian này, thuế đóng
vai trò là công cụ tạo nguồn thu cho Ngân sách Nhà nước phục vụ mục đích phi kinh
tế.
+ Khi xã hội loài người chuyển lên hình thái kinh tế - xã hội Tư bản chủ nghĩa,
kéo theo là hàng loạt những biến đổi cơ bản, sâu sắc về kinh tế - xã hội, Nhà nước bắt
đầu ý thức được vai trò của mình đối với sự vận hành của nền kinh tế. Từ đó, Nhà
nước ngày càng can thiệp nhiều hơn, mạnh mẽ hơn vào các tiến trình kinh tế của quốc
gia, thể hiện, Nhà nước không còn chỉ giữ vai trò là người trọng tài tối cao đối với mọi
hoạt động của xã hội. Thay vào đó, Nhà nước trực tiếp tham gia thực hiện và điều
khiển kinh tế vĩ mô bằng cách bỏ vốn thành lập các doanh nghiệp Nhà nước (state

enterprise), tài trợ các doanh nghiệp không thuộc Nhà nước thông qua hệ thống thuế
(thuế suất, miễn thuế, giảm thuế), đầu tư vào cơ sở hạ tầng nền kinh tế (hệ thống phát
và truyền tải điện, hệ thống cung cấp nước sạch, hệ thống thông tin liên lạc, hệ thống
giao lưu công cộng…), cơ sở hạ tầng xã hội (bệnh viện, trường học…). Tất cả những
hoạt động này đòi hỏi một nguồn vật chất lớn hơn hẳn thời kỳ trước đó, nếu chỉ dựa
vào những sắc thuế đã có (thuế đánh vào ruộng đất, thuế đánh vào nhân thân…) thì
không đủ và kém nhân đạo nên Nhà nước mở rộng nguồn thu bằng cách đặt thêm
nhiều sắc thuế nhằm vào nhiều loại hình kinh tế - xã hội khác nhau. Với hệ thống thuế
suất đa dạng, linh hoạt khiến thuế tinh xảo và tế nhị hơn vừa mang lại một nguồn thu
dồi dào cho Ngân sách Nhà nước vừa thực hiện được mục tiêu kích thích tăng trưởng
kinh tế.
+ Hơn thế nữa, khi quyền lực tối cao trong xã hội dần dần chuyển sang tay dân
chúng (chế độ dân chủ), công bằng xã hội ngày càng được đặt ra như một nhu cầu bức
xúc, thì đòi hỏi Nhà nước phải hướng hoạt động của mình vào sự phát triển toàn diện
của dân chúng, phải quan tâm thiết thực đến những người có thu nhập thấp, người thất
nghiệp, người già, trẻ em không nơi nương tựa… bằng cách “san sẻ” bớt phần nào thu
nhập của những người giàu, phần nào lợi tức của các công ty thông qua thuế trực thu
6

Nguyễn Hồng Thắng: Thuế, Nxb. Thống Kê, năm 1998, trang 5.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 6

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

(thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp) hoặc thông qua thuế gián thu
(thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu, nhập khẩu…), Nhà nước
chuyển chúng về Ngân sách của mình để chi dùng cho các mục tiêu xã hội. Một mặt,
thuế không hạn chế ý chí làm giàu của cá nhân – động lực thúc đẩy xã hội phát triển,
mặt khác, thuế góp phần gia tăng lượng thu nhập quốc dân tập trung vào tay Nhà nước,
cuối cùng vẫn giữ được tính nhân đạo.
Có thể khẳng định rằng: Sự phát triển của thuế đi đôi với sự phát triển của xã
hội, xã hội càng văn minh thuế càng phát triển, ý niệm về thuế càng trở nên hết sức tự
nhiên. Chính vì thế K.Marx đã viết: “Chính phủ mạnh và thuế cao là hai khái niệm
đồng nhất”7.
1.1.1.3. Lược sử phát triển của hệ thống pháp luật về thuế ở Việt Nam8
Ở nước ta, thuế đã được hình thành từ rất lâu nhưng cho đến tận thế kỷ XI, đời
vua Trần Thái Tông (1225 – 1237) thì việc đánh thuế mới được hình thành một cách
có tổ chức, quy cũ và có hệ thống. Hệ thống pháp luật về thuế ở nước ta có thể chia
thành các giai đoạn sau:
 Từ thời nhà Trần đến nửa cuối thế kỷ IX
Vào thời nhà Trần, sử sách ghi nhận có 2 loại thuế chính được áp dụng là thuế
thân và thuế điền.
- Thuế thân: Phụ thuộc vào diện tích ruộng. Ai có một, hai mẫu ruộng thì phải
đóng một năm, một quan tiền; ai có bốn mẫu thì đóng hai quan; ai có năm mẫu trở lên
thì đóng ba quan; ai không có mẫu nào thì không phải đóng thuế.
- Thuế điền (thuế ruộng): Đóng bằng thóc.
+ Một mẫu ruộng tư thì chủ điền phải đóng 100 thăng thóc;
+ Ruộng công được chia ra làm hai loại:
 Đối với ruộng quốc khố: hạng nhất mỗi mẫu đánh thuế 6 thạch (80
thăng), hạng nhì mỗi mẫu 4 thạch; hạng ba mỗi mẫu 3 thạch;
 Đối với thác điền (ruộng thưởng cho quan lại có công): hạng nhất mỗi
mẫu đánh thuế 1 thạch thóc; hạng nhì 3 mẫu lấy 1 thạch; hạng ba 4 mẫu lấy 1
thạch.
+ Đối với ruộng ao thì mỗi mẫu lấy 3 thăng thóc thuế;

+ Ruộng muối thì phải đóng bằng tiền.
Việc đóng thuế kể từ lúc đó đã thành lệ và hầu như không có gì thay đổi đáng
kể, đến thời nhà Hồ, nhà Lê, bên cạnh việc quy định lại ngạch thuế, Nhà nước còn đặt
thêm thuế đất bãi trồng dâu nuôi tằm.
7

Phan Thị Cúc, Trần Phước, Nguyễn Thị Mỹ Linh: Giáo trình thuế, Nxb. Thống Kê, năm 2007, trang 9.
Phan Hiển Minh, Nguyễn Ngọc Thanh, Châu Thành Nghĩa: Giáo trình Thuế thực hành, Nxb. Thống kê, năm
2001, trang 1-10.
8

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 7

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

Đến thời Trịnh – Nguyễn phân tranh, đất nước bị chia cắt làm hai miền Nam,
Bắc. Ở miền Bắc, ngoài việc duy trì các loại thuế như trước, chúa Trịnh còn đặt ra
thêm thuế tuần ty (đánh vào thuyền buôn), thuế muối, thuế thổ sản. Ở miền Nam, bên
cạnh thuế điền, thuế mỏ chúa Nguyễn còn đặt ra thêm thuế xuất cảng, nhập cảng đánh
vào các tàu buôn nước ngoài cập bến và rời khỏi cảng nước ta.
Vào thời nhà Nguyễn, song song với việc quy định lại các loại thuế đinh, thuế
điền, vua Gia Long còn đặt ra các loại thuế mới như thuế sản vật (đánh vào việc khai
thác quế ở rừng), thuế yến (đánh và việc khai thác yến sào), thuế hương liệu, thuế đánh
vào các tàu bè ngoại quốc ra vào buôn bán, thuế mỏ…
Chế độ thuế có từ thời vua Gia Long tiếp tục được duy trì đến thời vua Tự Đức

và ngày càng thể hiện tính chất phản động với việc có thêm loại thuế nha phiến đánh
vào việc bán thuốc phiện.
Sử sách đã ghi nhận một số triều đại được coi là tiến bộ như Lý, Trần, Lê Sơ,
ngoài việc giữ nước, mở mang kinh tế, phát triển dân trí và xây dựng một nền văn hóa
có bản sắc dân tộc còn theo đuổi một số chính sách thuế hợp lòng dân, nêu được các
mẫu mực về việc sử dụng chi tiêu công theo quan điểm phục vụ quốc kế dân sinh, ích
nước lợi nhà.
Nhìn chung, hệ thống thuế trong các triều đại phong kiến ở nước ta có đặc điểm
chung là thiếu những chuẩn mực về đạo lý và pháp lý cần thiết, đáp ứng về cơ bản và
lâu dài ý chí và lợi ích của nhân dân. Việc thu thuế và sử dụng công quỹ trong rất
nhiều trường hợp lại do các bậc Vua chúa toàn quyền quyết định không phải dựa trên
các quy định của pháp luật mà xuất phát từ ý thích hoặc tính khí thay đổi thất thường
của mình. Bên cạnh chế độ trung ương tập quyền gò bó, lịch sử còn ghi nhận tình trạng
“phép vua thua lệ làng” đã hình thành từ rất lâu ở các địa phương mà hậu quả tất yếu
là “đẻ” ra một chế độ thuế hà khắc, một tầng lớp quan lại nhũng nhiễu nhân dân trong
hàng ngàn năm qua. Kết cục bi thảm nhưng đầy lô-gíc đã xảy ra như là một tất yếu
lịch sử không thể đảo ngược: chế độ phong kiến suy tàn vào cuối thế kỷ XIX, để lại
một đất nước kém phát triển rơi vào sự thống trị của Chủ nghĩa thực dân Pháp.
 Thời Pháp thuộc (1858 - 1945)
Cơ chế tài chính do Pháp thiết lập ở Đông Dương đầu thế kỷ XX không nằm
ngoài mục đích bao trùm là vơ vét của cải thuộc địa. Dưới thời Pháp thuộc, thuế được
huy động vào hệ thống Ngân sách thuộc địa gồm nhiều tầng, nấc nhưng chúng không
được chuyển thành nguồn tài trợ cho sự phát triển xã hội mà lại được chuyển về chính
quốc, theo đúng mục tiêu của Chủ nghĩa thực dân. Hệ thống Ngân sách của Nhà nước
thuộc địa bao gồm:
- Ngân sách Đông Dương và các Ngân sách phụ thuộc của nó là Ngân sách đặc
biệt về tiền vay nợ và Ngân sách riêng của sở hỏa xa.
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 8

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

- Ngân sách các xứ bên trong liên bang như Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ, Cao
Miên, Ai Lao và Quảng Châu Văn (một vùng đất Trung Quốc dưới quyền ủy trị của
Pháp trong 99 năm).
- Ngân sách các tỉnh và thành phố.
- Ngân sách xã ở các làng.
Trên thực tế, một hệ thống Ngân sách như vậy đã thể hiện như một hệ thống
cực kỳ phản động, mang tính chất bóc lột và vơ vét nhưng chính nó đã tạo tiền đề quan
trọng dẫn đến cuộc tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945, chấm dứt ách đô hộ của chế độ
thực dân Pháp trong gần 100 năm.
 Sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến năm 1975 (ở miền Bắc)
+ Thời kỳ từ sau Cách mạng tháng 8 đến năm 1954
Sau khi giành được chính quyền, Chính phủ ta chủ trương một số biện pháp
như bãi bỏ thuế thân, thuế thổ trạch ở thôn quê và một số tạp thuế vô lý, miễn thuế
điền thổ cho vùng bị lụt và giảm thuế điền 20% trong toàn quốc, đình chỉ thu thuế ở
miền Nam (Nam trung bộ và Nam bộ)…
Sau năm 1946, khi đã ổn định được tình hình, Nhà nước một mặt, bắt đầu cải
tiến chế độ thuế, tăng thuế suất nhiều loại thuế, mặt khác, vẫn tiếp tục đưa vào những
đóng góp mới như Quỹ “Tham gia kháng chiến” năm 1949, Quỹ “Công lương” năm
1950 và bắt đầu chuyển hướng thu một vài thứ thuế bằng hiện vật (thóc, gạo) như Quỹ
“Công lương” và thuế điền thổ. Ngoài ra, Chính phủ cũng động viên nhân dân cho
Nhà nước vay dưới các hình thức công phiếu và công trái.
Đến năm 1951, bên cạnh việc thống nhất quản lý tài chính Nhà nước, Chính
phủ còn ban hành chính sách thuế mới được xây dựng trên nguyên tắc công bằng,
thích hợp với hoàn cảnh kinh tế – xã hội và điều kiện chiến tranh. Chính sách thuế

thống nhất gồm 7 thứ thuế là thuế nông nghiệp, thuế công thương nghiệp, thuế hàng
hóa, thuế xuất nhập khẩu, thuế sát sinh, thuế trước bạ, thuế tem, trong đó, thuế nông
nghiệp giữ vai trò quan trọng. Tuy vậy, các loại thuế này vẫn chưa được cấu trúc thành
một hệ thống hoàn chỉnh và cũng chưa có tác dụng đáng kể đến việc thúc đẩy phát
triển kinh tế.
+ Từ năm 1954 đến năm 1975
Đây là thời kỳ mà đất nước đứng trước nhiều thuận lợi và thử thách mới, một
mặt, Việt Nam đã đánh đuổi được thực dân Pháp ra khỏi bờ cõi một cách vĩnh viễn,
mặt khác, đất nước lại bị chia cắt. Sau hiệp định Genève, Chính phủ lần lượt ban hành
các loại thuế mới trên cơ sở sửa đổi, bổ sung các loại thuế đã ban hành từ năm 1951 ở
vùng tự do cũ để áp dụng thống nhất. Trong thời kỳ cải tạo Xã hội chủ nghĩa, thuế
công thương nghiệp được sửa đổi đáng kể, từ một hệ thống thuế suất tương đối ít
chuyển sang một hệ thống với nhiều hình thức thuế khác nhau, áp dụng trên nhiều
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 9

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

khâu của quá trình sản xuất, lưu thông hàng hóa, sử dụng nhiều loại thuế suất khác
nhau (cả thuế suất theo tỷ lệ, thuế suất lũy tiến lẫn thuế suất cố định) có sự phân biệt
giữa các ngành, nghề sản xuất, kinh doanh, phân biệt kinh tế tập thể và tư nhân và
nhiều biện pháp ưu đãi khác nhau.
Trong thời kỳ thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, Nhà nước đã áp dụng thí
điểm chế độ thu mới gọi là thu quốc doanh. Mức thu quốc doanh được xác định riêng
cho từng mặt hàng tuỳ theo giá cả Nhà nước quy định và chỉ thu ở khâu sản xuất. Năm
1962, Nhà nước còn ban hành chế độ trích nộp và sử dụng lợi nhuận của các xí nghiệp,

theo chế độ này, lợi nhuận của các xí nghiệp quốc doanh phải trích nộp một phần vào
Ngân sách Nhà nước, phần lợi nhuận còn lại, xí nghiệp được dùng để lập quỹ xí
nghiệp, bổ sung kinh phí chuyên dùng, đầu tư một phần vào việc kiến thiết cơ bản mở
rộng của xí nghiệp và bổ sung vốn lưu động. Các xí nghiệp, công ty hợp danh trong
thời kỳ này được chuyển sang làm nghĩa vụ tài chính đối với Nhà nước như các xí
nghiệp quốc doanh, có nghĩa là phải nộp thu quốc doanh và lợi nhuận chứ không phải
nộp thuế như trước. Chế độ thuế này được duy trì ở miền Bắc cho đến ngày giải phóng
miền Nam, thống nhất đất nước.
 Giai đoạn từ năm 1975 đến năm 1990
Thời kỳ 1975 – 1980: Trong thời kỳ này, miền Bắc vẫn tiếp tục thực hiện hệ
thống thu và thuế cũ, có sửa đổi cho phù hợp với tình hình mới. Còn ở miền Nam áp
dụng một số thuế cũ của chính quyền Sài Gòn trên cơ sở xóa bỏ một số sắc thuế phản
tiến bộ và có sửa đổi, bổ sung để thích ứng với điều kiện cả nước thống nhất.
Thời kỳ 1980 – 1990: Trong thời kỳ này, cả nước áp dụng hệ thống thu và thuế
thống nhất nhưng hệ thống thuế trong thời điểm này ngày càng tỏ ra có nhiều nhược
điểm, cản trở sự phát triển các yếu tố của nền kinh tế thị trường đang nảy sinh với các
đặc điểm:
- Sự phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế. Xí nghiệp quốc doanh thì
thực hiện chế độ thu quốc doanh, thu trích nộp lợi nhuận cùng với các hình thức thu
khác, trong khi các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác lại chịu sự tác
động của thuế.
- Thu quốc doanh đã bộc lộ nhiều nhược điểm căn bản. Về thực chất, đây là
một loại thuế đa thuế suất, lên tới hàng trăm thuế suất, điều này đặc biệt gây khó khăn
cho việc quản lý và hành thu.
 Giai đoạn từ năm 1990 đến nay
Từ giữa những năm 80, cùng với công cuộc đổi mới và mở cửa nền kinh tế, hệ
thống thuế Việt Nam đã được nghiên cứu và đến năm 1990 một hệ thống thuế mới
được hình thành bao gồm hệ thống pháp luật về thuế và hệ thống quản lý thuế. Giai
đoạn này được đặc trưng bởi sự hình thành một hệ thống thuế hoàn chỉnh nhất từ trước
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 10

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

đến nay, bao gồm 9 sắc thuế: thuế nông nghiệp; thuế doanh thu; thuế tiêu thụ đặc biệt;
thuế lợi tức; thuế xuất, nhập khẩu (mậu dịch và phi mậu dịch); thuế tài nguyên; thuế
thu nhập; thuế nhà đất; thuế vốn (khoản thu do việc sử dụng vốn Ngân sách Nhà
nước), ngoài ra còn một số phí và lệ phí.
Hiện nay, trải qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung trong khuôn khổ cuộc cải cách
thuế bước 2 (bước 1 được tiến hành từ giữa những năm 80 đến năm 2000) hệ thống
pháp luật về thuế ở nước ta bao gồm:
1. Luật thuế Sử dụng đất nông nghiệp 1993 (có hiệu lực 01.01.1994)
2. Luật thuế Xuất khẩu, nhập khẩu 2005 (có hiệu lực 01.01.2006)
3. Luật thuế Thu nhập cá nhân 2007 (có hiệu lực 01.01.2009)
4. Luật thuế Thu nhập doanh nghiệp 2008 (có hiệu lực 01.01.2009)
5. Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt 2008 (có hiệu lực 01.04.2009)
6. Luật thuế Giá trị gia tăng 2008 (có hiệu lực 01.01.2009)
7. Luật thuế Tài nguyên 2009 (có hiệu lực 01.07.2010)
8. Luật thuế Bảo vệ môi trường 2010 (có hiệu lực 01.01.2012)
9. Luật thuế Sử dụng đất phi nông nghiệp 2010 (có hiệu lực 01.01.2012)
Tuy nhiên, hệ thống pháp luật thuế trên cũng còn rất nhiều bất cập mà nhiều
trong số đó bắt nguồn từ quan điểm về kinh tế thị trường và việc sử dụng các công cụ
vĩ mô của Nhà nước, cụ thể là:
+ Chính sách thuế được cải cách và đổi mới trong khi các cơ chế kinh tế khác
chậm đổi mới, chưa thích ứng kịp thời nên làm giảm hiệu quả của chính sách thuế mới
ban hành.

+ Việc hướng dẫn luật thuế do máy móc, thiếu thực tế nên có trường hợp chồng
chéo, không rõ ràng làm cho người chấp hành gặp khó khăn hoặc làm cho thuế có các
tác động trái ngược nhau đến hoạt động kinh tế.
+ Nhiều khi công cụ thuế sử dụng được một cách tuỳ tiện, thiếu cân nhắc kết
hợp với các chính sách đầu tư, thương mại… không đúng đắn đã làm cho môi trường
kinh doanh trở nên thiếu lành mạnh.
+ Sử dụng công cụ thuế phục vụ quá nhiều các chính sách xã hội làm mất tính
trung lập của thuế.
+ Tính khả thi, tính hợp lý của một luật thuế còn hạn chế nên xét trên giác độ
từng sắc thuế thì dẫn đến sau thời gian thực hiện phải sửa đổi, bổ sung.
+ Hệ thống chính sách thuế còn chưa phù hợp với thông lệ quốc tế và chưa đảm
bảo được tính tương thích với các nền kinh tế thị trường khác trong khu vực.
+ Trong thời gian qua các sắc thuế vẫn chưa đạt được mục tiêu đơn giản, rõ
ràng.
1.1.2. Khái quát chung về thuế thu nhập cá nhân
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 11

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

1.1.2.1. Khái niệm, đặc điểm
Khái niệm: Thuế thu nhập cá nhân là loại thuế trực thu, chủ yếu đánh vào thu
nhập của cá nhân nhằm thực hiện công bằng xã hội, động viên một phần thu nhập của
cá nhân vào Ngân sách Nhà nước và có thể được sử dụng để điều tiết vĩ mô nền kinh
tế, thông qua việc khuyến khích làm việc hay nghỉ ngơi, thông qua việc thu hay không
thu thuế đối với những khoản thu nhập từ kinh doanh, đầu tư…

+ Thực hiện công bằng xã hội: với thuế suất lũy tiến từng phần cá nhân có thu
nhập đến mức chịu thuế mới nộp thuế và thu nhập càng cao thì thuế suất càng cao đã
góp phần thực hiện công bằng xã hội theo chiều dọc lẫn chiều ngang.
+ Tạo lập nguồn tài chính cho Ngân sách Nhà nước: thuế thu nhập cá nhân có
diện chịu thuế rộng, cùng với sự phát triển kinh tế, thu nhập của cá nhân trong xã hội
ngày càng tăng và khả năng huy động thuế ngày càng lớn. Ngoài ra, thuế thu nhập cá
nhân còn quản lý thu nhập ngầm của cá nhân góp phần phòng chống các tội phạm xã
hội.
+ Điều tiết vĩ mô nền kinh tế: thông qua thuế thu nhập cá nhân, Nhà nước có
thể khuyến khích cá nhân làm việc hay nghỉ ngơi bằng cách thu hay không thu thuế
đối với những khoản thu nhập nhất định.
Đặc điểm: Thuế thu nhập cá nhân có những đặc điểm sau:
+ Thuế thu nhập cá nhân là một loại thuế trực thu đánh trực tiếp vào thu nhập
của mỗi cá nhân. Do đó, nó phản ánh sự đồng nhất giữa đối tượng nộp thuế theo luật
và đối tượng chịu thuế theo ý nghĩa kinh tế. Người chịu thuế thu nhập cá nhân không
có khả năng chuyển giao gánh nặng thuế khoá sang cho các đối tượng khác tại thời
điểm đánh thuế.
+ Thuế thu nhập cá nhân có diện đánh thuế rất rộng, thể hiện trên hai khía cạnh:
một là, đối tượng đánh thuế thu nhập cá nhân là toàn bộ các khoản thu nhập của cá
nhân thuộc diện đánh thuế, không phân biệt thu nhập đó có nguồn gốc phát sinh trong
nước hay ở nước ngoài; hai là, đối tượng phải kê khai nộp thuế thu nhập cá nhân là
toàn bộ những người có thu nhập, bao gồm tất cả công dân của nước sở tại và những
người nước ngoài cư trú thường xuyên hay không thường xuyên nhưng có số ngày có
mặt, làm việc, có thu nhập theo mức độ quy định của pháp luật thuế thu nhập cá nhân.
+ Thuế thu nhập cá nhân là một loại thuế thu nhập nhưng khác với thuế thu
nhập doanh nghiệp ở chỗ nó có tính tất yếu gắn với chính sách xã hội của mỗi quốc gia
cho dù quốc gia đó có mục tiêu hoàn thiện chính sách thuế, xây dựng một chính sách
thuế có tính trung lập không nhằm nhiều mục tiêu khác nhau. Thể hiện, nó luôn quy
định loại trừ một số khoản thu nhập trước khi tính thuế thu nhập cá nhân như thu nhập
mang tính trợ cấp xã hội, khoản chi cần thiết cho cuộc sống cá nhân, gia đình người

nộp thuế, khoản chi mang tính nhân đạo xã hội…
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 12

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

+ Nhà nước có thể sử dụng loại thuế này để khuyến khích làm việc hay nghỉ
ngơi thông qua biểu thuế. Ví dụ như, Nhà nước có thể khuyến khích người lao động
làm thêm giờ, tăng thu nhập bằng cách đánh thuế nhẹ hoặc không đánh thuế lên khoản
thu nhập tăng thêm do làm thêm giờ hoặc có thể khuyến khích nghỉ ngơi bằng cách
đánh thuế nặng lên khoản thu nhập này. Nhà nước cũng có thể khuyến khích người
dân đầu tư hay không đầu tư, tiết kiệm hay không tiết kiệm thông qua việc đánh thuế
hay không đánh thuế thu nhập đối với thu nhập từ hoạt động đầu tư, thu nhập từ lãi tiết
kiệm.
+ Thuế thu nhập cá nhân có góc độ kỹ thuật tính thuế khá phức tạp bởi diện
đánh thuế rộng, liên quan chặt chẽ với hoàn cảnh cá nhân, chính sách xã hội cụ thể và
áp dụng phương pháp luỹ tiến nhằm đảm bảo công bằng xã hội, người có thu nhập cao
hơn thì trước và sau khi nộp thuế họ vẫn còn một khoản thu nhập cao hơn so với người
có thu nhập thấp khi chưa nộp thuế.
1.1.2.2. Lược sử hình thành và phát triển thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam
Thời kỳ trước 1990, nguồn thu Ngân sách Nhà nước ở nước ta chủ yếu từ kinh
tế quốc doanh được thực hiện dưới hình thức thu quốc doanh và trích nộp lợi nhuận.
Thuế chỉ áp dụng đối với kinh tế ngoài quốc doanh với một số sắc thuế như thuế nông
nghiệp, thuế công thương nghiệp, thuế môn bài… Vì vậy, ở thời kỳ này, vai trò của
thuế rất hạn chế trên cả phương diện huy động nguồn lực cho Ngân sách Nhà nước và
điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Rút kinh nghiệm từ sự sụp đổ của các nước Đông Âu, cùng

với công cuộc đổi mới nền kinh tế, Nhà nước ta quyết định cải cách hệ thống thuế để
thuế trở thành nguồn thu chủ yếu của Ngân sách Nhà nước và là công cụ hữu hiệu để
điều tiết vĩ mô nền kinh tế, do đó, cần thiết phải ban hành một chế độ thuế thu nhập cá
nhân hợp lý. Ngày 27 tháng 12 năm 1990, Hội đồng Nhà nước ban hành Pháp lệnh về
thuế Thu nhập đối với người có thu nhập cao. Pháp lệnh này có hiệu lực từ ngày 01
tháng 4 năm 1991. Qua quá trình tổ chức thực hiện, Pháp lệnh về thuế Thu nhập đối
với người có thu nhập cao được Uỷ ban thường vụ Quốc hội sửa đổi, bổ sung nhiều
lần vào các năm 1992, 1993, 1994, 1997, 2001, 2004. Ngày 21 tháng 11 năm 2007,
Quốc hội đã ban hành Luật thuế Thu nhập cá nhân. Luật này có hiệu lực từ ngày 01
tháng 01 năm 2009. Có thể nói, việc ban hành Luật thuế Thu nhập cá nhân khẳng định
một bước phát triển của hệ thống pháp luật thuế Việt Nam.
1.1.3. Khái quát chung về thuế thu nhập doanh nghiệp
1.1.3.1. Khái niệm, đặc điểm
Khái niệm: Thuế thu nhập doanh nghiệp là loại thuế trực thu đánh trên phần thu
nhập của các cơ sở kinh doanh để động viên một phần thu nhập của họ vào Ngân sách
Nhà nước. Thuế thu nhập doanh nghiệp được tồn tại như một thực tế khách quan bởi:

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 13

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

+ Thuế thu nhập doanh nghiệp được xem là thuế bổ sung hay loại thuế thu
trước hay loại thuế thu gộp của thuế thu nhập cá nhân nhằm tránh tình trạng thất thu
thuế và giảm bớt đầu mối thu.
+ Thuế thu nhập doanh nghiệp là một sắc thuế độc lập, đánh vào một đối tượng

chịu thuế độc lập với các cổ đông. Các đơn vị thực hiện nghĩa vụ nộp thuế giống như
một đối tượng chịu thuế độc lập.
+ Thuế thu nhập doanh nghiệp là một hình thức bồi hoàn những ưu đãi, lợi thế
mà Nhà nước đã dành cho các doanh nghiệp như cơ sở hạ tầng kỹ thuật, sự bảo vệ về
mặt pháp lý, chính sách hỗ trợ phát triển của Nhà nước về vốn, kỹ thuật, công nghệ…
Đặc điểm: Thuế thu nhập doanh nghiệp có những đặc điểm sau:
- Ở một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, thuế thu nhập doanh nghiệp dễ
thu hơn so với thuế thu nhập cá nhân, việc quản lý thuế đối với doanh nghiệp có thể
dựa trên hồ sơ đăng ký kinh doanh và số lượng doanh nghiệp bao giờ cũng ít hơn số
lượng cá nhân trong quốc gia nên dễ quản lý. Ở các quốc gia phát triển, thuế thu nhập
doanh nghiệp được xem như là một loại thuế thu trước của thuế thu nhập cá nhân. Ở
các quốc gia này, doanh nghiệp hầu hết là doanh nghiệp tư nhân hoặc công ty cổ phần
nên người chịu thuế thực tế là chủ doanh nghiệp tư nhân hoặc cổ đông công ty cổ
phần, bởi lẽ, những người này chỉ nhận được lợi tức từ hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp sau khi doanh nghiệp đã nộp thuế thu nhập doanh nghiệp cho Nhà nước.
Khoản lợi tức nhận được từ thu nhập của doanh nghiệp sẽ được tính vào thu nhập chịu
thuế thu nhập cá nhân. Do đó, để giảm tình trạng thuế chồng thuế, các quốc gia có thể
cho phép khấu trừ phần thuế thu nhập doanh nghiệp đã đóng hoặc đánh thuế thu nhập
cá nhân trên phần lợi tức này ở mức thuế suất thấp.
- Thuế thu nhập doanh nghiệp được xem là thuế trực thu nhưng đôi khi đối
tượng chịu thuế thu nhập doanh nghiệp có thể chuyển gánh nặng về thuế cho các đối
tượng khác. Trong một số trường hợp, đối tượng chịu thuế thu nhập doanh nghiệp có
thể chuyển cho cổ đông, cho người tiêu dùng hoặc cho cả người lao động trong doanh
nghiệp.
- Nguồn của pháp luật về thuế thu nhập doanh nghiệp có thể là Luật Quốc tế.
Bởi lẽ, quá trình tự do hoá hoạt động đầu tư quốc tế đã làm cho hoạt động của các
doanh nghiệp vượt ra khỏi biên giới quốc gia, việc phân định quyền đánh thuế, trở nên
cần thiết và các quốc gia có xu hướng hợp tác với nhau để phân định quyền đánh thuế
và giảm tình trạng đánh chồng thuế và trốn thuế.
1.1.3.2. Lược sử hình thành và phát triển thuế thu nhập doanh nghiệp

Trong thời Pháp thuộc, hệ thống thuế ở nước ta không có thuế thu nhập doanh
nghiệp, Nhà nước Pháp đánh nhiều loại thuế khác nhau lên các loại hình kinh doanh
hàng hoá của các cá nhân, tổ chức. Các loại thuế phổ biến ở thời bấy giờ là thuế rượu,
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 14

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

thuế muối, thuế thân nhưng những loại thuế này đã gặp nhiều sự phản kháng từ người
dân.
Sau khi Việt Nam bị phân chia thành hai miền Nam, Bắc vào năm 1954, miền
Bắc xây dựng nền kinh tế Xã hội chủ nghĩa, Chính phủ miền Nam Việt Nam dưới sự
giúp đỡ của Mỹ bắt đầu xây dựng nền kinh tế thị trường.
Theo Taylor, ở miền Nam Việt Nam vào những năm 1960 cá nhân và doanh
nghiệp có thu nhập từ kinh doanh đều phải nộp thuế lợi tức (trừ những khoản thu nhập
từ chứng khoán và lợi nhuận từ tài sản), cơ sở kinh doanh là công ty thì phải nộp thuế
ở mức thuế suất là 16%, còn cơ sở kinh doanh không phải là công ty thì nộp thuế ở
mức thuế là 24%. Miền Nam Việt Nam cũng đã tiến hành cải cách hệ thống thuế.
Ngân hàng thế giới và chính phủ Mỹ đã tư vấn, hỗ trợ cho quá trình cải cách này9.
Luật thuế thu nhập năm 1971 đã được ban hành và có nhiều điểm tương đồng với Bộ
luật thu nhập nội địa của Mỹ, thế nhưng, Luật này không có cơ hội được áp dụng
nhiều.
Ở miền Bắc, không có một loại thuế nào đánh lên lợi nhuận của doanh nghiệp.
Giống như ở các nước Đông Âu cũ, doanh nghiệp quốc doanh chiếm tỉ lệ lớn trong
nền kinh tế. Doanh nghiệp Nhà nước nhận kinh phí để hoạt động sản xuất và lợi nhuận
thu được sẽ nộp về cho Nhà nước. Người lao động trong các doanh nghiệp này được

hưởng lương như công chức Nhà nước. Nguồn thu từ doanh nghiệp quốc doanh là
nguồn thu chính của Ngân sách nội địa. Chính phủ cũng đã từng sử dụng thuế như là
công cụ để hạn chế và loại trừ doanh nghiệp tư nhân.
Năm 1975, miền Nam và miền Bắc thống nhất, bắt đầu công cuộc xây dựng chế
độ xã hội chủ nghĩa, Chính sách thuế của miền Bắc cũng được áp dụng cho miền Nam.
Theo Ngô Đình Quang và Nguyễn Tiến Dũng, hệ thống thuế lúc bấy giờ chỉ có thuế
nông nghiệp, thuế đối với doanh nghiệp Nhà nước và thuế đối với tư nhân 10. Tất cả
những loại thuế này dựa trên những văn bản dưới luật, hệ thống này tồn tại đến cuối
những năm 1980.
Sự ra đời của thuế thu nhập doanh nghiệp ở nước ta là kết quả của việc cải cách
hệ thống thuế nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước và mục tiêu phát triển kinh
tế xã hội trong thời kỳ đổi mới. Cùng với các loại thuế khác, pháp luật về thuế đánh
lên thu nhập của doanh nghiệp đã được ban hành. Loại thuế đánh lên thu nhập doanh
nghiệp đầu tiên được giới thiệu là thuế lợi tức, được áp dụng đến năm 1999, luật thuế
này có những điều khoản giống như Luật Thuế lợi tức của Trung Quốc. Theo như Luật
Thuế lợi tức năm 1990, có nhiều loại thuế, mức thuế đánh lên thu nhập của các doanh
9

Giáo trình chính trị công, Đại học luật Khoa Sài Gòn, năm 1972, trang 24.
Ngo Dinh Quang, Nguyen Tien Dung: Tax Reforms in Vietnam, Vietnam Investment Journal, nguồn: http://.
www.vninvest.com.
10

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 15

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng

Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

nghiệp, tuỳ thuộc vào thành phần kinh tế, ví dụ như, doanh nghiệp Nhà nước chịu mức
thuế khác doanh nghiệp tư nhân; doanh nghiệp có vốn đầu tư trong nước chịu thuế
khác doanh nghiệp có vốn nước ngoài. Việc sử dụng chính sách thuế như công cụ kêu
gọi đầu tư trực tiếp từ nước ngoài lại dẫn đến sự đối xử bất bình đẳng giữa các thành
phần kinh tế, có thời điểm doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chỉ phải nộp thuế
lợi tức với thuế suất 25% (và thuế chuyển lợi nhuận ra nước ngoài nếu họ chuyển phần
lợi nhuận này ra khỏi lãnh thổ Việt Nam) còn doanh nghiệp trong nước phải nộp thuế
đến 45% và có thể còn phải nộp thêm thuế thu nhập bổ sung11.
Ngày 10 tháng 5 năm 1997 Luật thuế Thu nhập doanh nghiệp được Quốc hội
thông qua và luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 1999 thay thế cho
Luật thuế lợi tức.
Ngày 17 tháng 6 năm 2003, Quốc hội đã thông qua Luật thuế Thu nhập doanh
nghiệp thay thế Luật thuế Thu nhập doanh nghiệp năm 1997, Luật thuế Thu nhập
doanh nghiệp năm 2003 có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2004.
Đến ngày 03 tháng 6 năm 2008, Quốc hội thông qua Luật thuế Thu nhập doanh
nghiệp sửa đổi, bổ sung năm 2008 và Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng
01 năm 2009.
1.1.4. Những nguyên tắc chung khi xây dựng luật thuế
Mỗi quốc gia tùy theo điều kiện kinh tế - xã hội và định hướng phát triển trong
từng thời kỳ mà xây dựng cho mình một hệ thống pháp luật về thuế. Trong hệ thống
pháp luật về thuế đó, Nhà nước đã thiết kế một cơ chế điều tiết, tác động đến kinh tế xã hội theo định hướng của Nhà nước, dựa trên những nguyên tắc đảm bảo tính khoa
học để xây dựng được một hệ thống thuế tối ưu. Sau đây là các nguyên tắc chung cần
được đảm bảo khi xây dựng một luật thuế:
1.1.4.1. Nguyên tắc công bằng
Tính công bằng là một yêu cầu quan trọng trong xây dựng luật thuế, thể hiện ở
hai mặt: pháp lý và kinh tế. Theo các nhà kinh tế, tính công bằng của thuế được xem
xét ở hai giác độ: công bằng theo chiều ngang và công bằng theo chiều dọc.
+ Công bằng theo chiều ngang là các đối tượng có tình trạng và khả năng nộp

thuế ngang nhau thì phải được đối xử về thuế như nhau.
+ Công bằng theo chiều dọc là sự đối xử về thuế khác nhau đối với các đối
tượng có tình trạng và khả năng đóng thuế khác nhau.
Tính công bằng về thuế còn được các nhà kinh tế xem xét ở khía cạnh khả năng
đóng thuế và lợi ích của người nộp thuế. Theo quan niệm này, người dân chỉ đóng thuế
theo tỉ lệ tương ứng với những lợi ích mà họ nhận được từ Nhà nước và họ chỉ đóng
11

Lê Thị Nguyệt Châu: Giáo trình Luật Tài Chính 2 - (Thuế), Khoa Luật, Đại học Cần Thơ, năm 2010, trang 3637.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 16

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

thuế theo khả năng của họ. Xét ở khía cạnh lý luận, những quan điểm này rất hợp lý và
thể hiện giá trị nhân văn cũng như dân chủ của chính sách thuế, tránh được tình trạng
tận thu thuế cũng như đòi hỏi Nhà nước phải chú ý đến việc cung cấp các lợi ích công
cộng tương ứng với sự đóng góp của nhân dân. Về mặt pháp lý, pháp luật Việt Nam
luôn hướng đến nguyên tắc công bằng, bình đẳng. Nguyên tắc này đã được ghi nhận
tại điều 52 Hiến pháp Việt Nam năm 1992 sửa đổi, bổ sung năm 2001 12. Theo đó, mọi
công dân đều bình đẳng trước pháp luật và không bị phân biệt đối xử. Nguyên tắc công
bằng này được đảm bảo bằng việc gắn chặt chính sách thuế với chế độ dân chủ và Nhà
nước pháp quyền.
1.1.4.2. Nguyên tắc khả thi
Nguyên tắc khả thi rất quan trọng trong việc xây dựng bất kỳ một đạo luật nào.

Đối với luật thuế, nguyên tắc khả thi thể hiện ở những điểm sau:
+ Khi xây dựng luật thuế phải tính đến khả năng đóng thuế của người dân để từ
đó đưa ra cách thức điều chỉnh thích hợp. Nhà nước không thể bắt người dân đóng
thuế khi họ không có khả năng đóng góp, khả năng đóng góp của người dân thể hiện ở
chỗ họ chỉ phải đóng thuế khi mà thu nhập chịu thuế của họ là khoản thu nhập còn dư
ra sau khi chi cho những nhu cầu cần thiết. Nếu thu nhập của họ không vượt quá định
mức này thì họ không phải đóng thuế. Bên cạnh đó, khả năng đóng thuế của người dân
còn thể hiện ở chỗ, họ có tiền để đóng thuế hay không, mặc dù, xét về sự giàu có về tài
sản, họ có thể rất giàu. Lúc này, Nhà nước phải xem xét có đánh thuế hay không, nếu
đánh thuế thì những người này sẽ làm gì để không phải đóng thuế hoặc phải làm gì để
có tiền đóng thuế, từ đó, đưa ra qui định phù hợp với ý chí của Nhà nước (trong thời
điểm đó).
+ Nguyên tắc khả thi cũng thể hiện ở việc thi hành luật thuế. Cơ quan thuế phải
có khả năng xác định đúng đối tượng nộp thuế, đối tượng chịu thuế, số thuế phải thu,
ngoài ra, cơ quan thuế cũng phải có khả năng phát hiện và xử lý kịp thời các trường
hợp trốn thuế, tránh thuế.
1.1.4.3. Nguyên tắc rõ ràng, đơn giản, dễ hiểu
Đóng thuế là nghĩa vụ của người dân, do đó, người dân có quyền được “hiểu”
pháp luật thuế của Nhà nước. Nguyên tắc này đặt ra nhằm ngăn ngừa hiện tượng lạm
thu thuế đối với người nộp thuế, ngăn ngừa hiện tượng tham ô thuế ở cán bộ thuế. Hơn
nữa, sự rõ ràng của thuế, xét dưới góc độ hành thu giúp cho người dân nhận thức toàn
diện và chính xác hơn về thuế, từ đó, ý thức về nghĩa vụ thuế của người dân ngày càng
trở nên tự nhiên hơn. Việc người dân hiểu được pháp luật thuế sẽ khuyến khích họ

12

Điều 52 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) quy định “Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp
luật”.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 17

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

chấp hành luật và góp phần hạn chế tình trạng không công bằng trong việc thu và nộp
thuế. Thông thường, người dân cần được biết những vấn đề sau:
+ Họ có phải là đối tượng nộp thuế/chịu thuế không?
+ Nếu có, họ phải nộp thuế/chịu thuế bao nhiêu?
+ Khi nào thì họ phải nộp thuế/chịu thuế?
+ Chuyện gì sẽ xảy ra khi họ không đóng thuế?
1.1.4.4. Nguyên tắc ổn định
Nguyên tắc ổn định được hiểu là luật thuế phải được ban hành và thực thi trong
thực tiễn trong một khoảng thời gian thích hợp, hạn chế việc sửa đổi, bổ sung thường
xuyên và khi thay đổi phải có kế họach và thời hạn để các đối tượng có liên quan
chuẩn bị, sự ổn định của pháp luật thuế là một đòi hỏi chính đáng của người thực hiện
nghĩa vụ thuế đối với Nhà nước. Theo Giáo trình Quản lý tài chính công, sự ổn định
của hệ thống thuế là điều kiện quan trọng để ổn định môi trường đầu tư, kinh doanh,
đảm bảo điều kiện để các thể nhân và pháp nhân lựa chọn kinh doanh và quyết định
hình thức đầu tư, nếu nhà đầu tư không chắc chắn về nghĩa vụ thuế của họ đối với Nhà
nước thì họ sẽ không thể tính toán chính xác lợi nhuận của họ13. Tính ổn định của pháp
luật thuế cần được bảo đảm trong việc xác định đối tượng chịu thuế, đối tượng nộp
thuế, thuế suất, thời gian nộp thuế, chế tài khi vi phạm nghĩa vụ về thuế, v.v…
Tuy nhiên, sự không ổn định cũng có điểm tích cực trong việc ngăn ngừa tình
trạng trốn thuế và tránh thuế. Một số người vì biết rõ những chế tài mà họ sẽ bị áp
dụng khi trốn thuế lại trốn thuế vì có thể chế tài quá nhẹ và họ cũng biết rằng khả năng
phát hiện hành vi trốn thuế của cơ quan quản lý thuế là không nhiều. Ngược lại, sự

không ổn định của chế tài lại có thể làm cho người ta sợ mà không trốn thuế.
1.1.4.5. Nguyên tắc hiệu quả
Nguyên tắc hiệu quả thể hiện trên các mặt sau:
+ Hiệu quả đối với nền kinh tế: một chính sách thuế đúng đắn sẽ điều chỉnh tốc
độ tăng trưởng cao, bền vững và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước,
ngược lại, một chính sách thuế không phù hợp với thực tế và thiếu khoa học sẽ kìm
hãm sự phát triển của nền kinh tế.
+ Hiệu quả với số thu Ngân sách Nhà nước: chính sách thuế phải bao quát hết
các nguồn thu, có diện thu rộng, thuế suất điều tiết phù hợp với khả năng nộp thuế của
các thành phần kinh tế, làm cho thuế được trang trải hợp lý trên mọi đối tượng chịu
thuế vừa công bằng hơn vừa tăng thu Ngân sách Nhà nước. Tính hiệu quả của thuế còn
được thể hiện là tổng số thuế thu được nhiều nhất, trên cơ sở chi phí trực tiếp của cơ
quan thuế và chi phí gián tiếp của người nộp thuế là thấp nhất.
1.2. Vai trò của thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp
13

Phạm Văn Khoan: Giáo trình Quản lý tài chính công, Nxb. Tài chính, năm 2007.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 18

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

1.2.1. Vai trò của thuế thu nhập cá nhân
- Thuế thu nhập cá nhân là một công cụ rất cần thiết để Nhà nước kiểm soát
thu nhập của các tầng lớp dân cư, thực hiện công bằng xã hội, quản lý và điều tiết vĩ

mô nền kinh tế.
+ Để kiểm soát thu nhập dân cư, Nhà nước phải sử dụng đồng thời cả hai cơ
chế quản lý quỹ tiền lương, tiền công, chế độ báo cáo quyết toán kinh doanh… và kê
khai nộp thuế thu nhập cá nhân. Tuy rằng, việc áp dụng hai cơ chế này vào thời điểm
ban đầu có thể chưa chính xác nhưng đó sẽ là căn cứ để thống kê thu nhập dân cư phục
vụ chương trình, mục tiêu nghiên cứu quốc gia, hoạch định chính sách phát triển phù
hợp, khi tính tuân thủ pháp luật, pháp chế xã hội được nâng lên.
+ Vai trò là công cụ thực hiện công bằng xã hội thể hiện ở chỗ trong mỗi quốc
gia, thu nhập của cá nhân phụ thuộc chủ yếu vào các yếu tố như khả năng và trình độ
lao động, vị trí công tác, quyền sở hữu về tài sản của cá nhân đó. Tuy nhiên, các yếu tố
nói trên của mỗi cá nhân thường không giống nhau nên đã tạo ra sự khác nhau về thu
nhập của mỗi người. Chính sự khác nhau ấy là nguồn gốc tạo ra sự phân cực giàu
nghèo, bất bình đẳng trong xã hội. Để giải quyết vấn đề này, các quốc gia đã dùng
nhiều hình thức và biện pháp khác nhau, trong đó, thuế thu nhập cá nhân được xem
như một công cụ hữu hiệu để điều tiết bớt thu nhập của những người có thu nhập cao,
đảm bảo công bằng xã hội.
+ Thông qua các cơ chế và công cụ quản lý về thuế thu nhập cá nhân mà
Nhà nước sẽ có giải pháp tăng cường hoặc giảm bớt điều tiết thu nhập của các tầng lớp
dân cư làm cho tổng cầu xã hội giảm hoặc tăng, từ đó, có tác dụng co hẹp hay kích
thích kinh tế phát triển. Đó chính là vai trò quản lý điều tiết vĩ mô nền kinh tế mà
chính sách thuế thu nhập cá nhân góp phần tác dụng đáng kể.
- Thuế thu nhập cá nhân ngày càng trở thành nguồn thu quan trọng của Ngân
sách Nhà nước. Dù không phải là mục tiêu chủ yếu, song thực hiện phát triển chính
sách thuế trực thu nói chung, thuế thu nhập cá nhân nói riêng chính là việc tạo lập và
phát triển nguồn thu vững chắc cho Ngân sách Nhà nước. Cùng với xu hướng tăng
trưởng kinh tế ngày càng cao, hội nhập và phát triển, thu nhập quốc dân đầu người
ngày càng lớn thì khả năng huy động nguồn thu cho Ngân sách Nhà nước thông qua
thuế thu nhập cá nhân sẽ càng tăng và ngày một dồi dào.
- Xây dựng, phát triển và hoàn thiện pháp luật về thuế thu nhập cá nhân là góp
phần hoàn thiện hệ thống pháp luật thuế nói chung, đáp ứng yêu cầu phát triển bền

vững và hội nhập với kinh tế thế giới của nước ta trong giai đoạn hiện nay. Việc ban
hành Luật thuế Thu nhập cá nhân là bước thể chế hoá đường lối, chính sách của Đảng
về lĩnh vực tài chính tiền tệ, đồng thời, là bước đi phù hợp với lộ trình cải cách thuế
theo mục tiêu, chiến lược mà Chính phủ đã hoạch định.
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 19

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng


Mối quan hệ giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp - Bất cập và hướng đề xuất

1.2.2. Vai trò của thuế thu nhập doanh nghiệp
- Thuế thu nhập doanh nghiệp là công cụ quan trọng để Nhà nuớc thực hiện
việc điều tiết thu nhập, đảm bảo công bằng xã hội. Nhà nước sử dụng thuế thu nhập
doanh nghiệp làm công cụ điều tiết thu nhập của các chủ thể có thu nhập, đảm bảo yêu
cầu đóng góp của các chủ thể kinh doanh vào Ngân sách Nhà nước được công bằng và
hợp lý. Mặt khác, các doanh nghiệp thua lỗ trong sản xuất kinh doanh vừa không phải
đóng thuế thu nhập doanh nghiệp vừa có thể được chuyển lỗ sang các năm sau để có
cơ hội phục hồi và giảm tình trạng phá sản doanh nghiệp.
- Thuế thu nhập doanh nghiệp là nguồn thu quan trọng của Ngân sách Nhà
nước. Phạm vi áp dụng của thuế thu nhập doanh nghiệp rất rộng gồm cá nhân, nhóm
kinh doanh và các tổ chức kinh tế có hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hoá, dịch vụ
có phát sinh thu nhập chịu thuế. Một khi nền kinh tế thị trường phát triển, tăng trưởng
kinh tế được bảo đảm, hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ ngày càng mang lại
nhiều lợi nhuận thì khả năng huy động nguồn tài chính cho Ngân sách Nhà nước thông
qua thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ ngày càng dồi dào. Mặt khác, so với các loại thuế
khác, thuế thu nhập doanh nghiệp dễ thu, ít tốn kém chi phí nên hiệu quả thu cũng cao
hơn nhiều. Ở các nước đang phát triển, tiền thu được từ thuế thu nhập doanh nghiệp

nhiều hơn nhiều so với thuế thu nhập cá nhân. Còn ở các nước phát triển, mặc dù, thu
từ thuế thu nhập doanh nghiệp ít hơn so với thuế thu nhập cá nhân nhưng thuế thu
nhập doanh nghiệp giữ vai trò là loại thuế thu trước của thuế thu nhập cá nhân.
- Thuế thu nhập doanh nghiệp là công cụ quan trọng để góp phần khuyến khích,
thúc đẩy sản xuất, kinh doanh phát triển theo hướng kế hoạch, chiến lược, phát triển
toàn diện của Nhà nước. Nhà nước ưu đãi, khuyến khích đối với các chủ thể đầu tư,
kinh doanh vào những ngành, lĩnh vực và những vùng, miền mà Nhà nước ưu tiên
khuyến khích phát triển trong từng giai đoạn nhất định.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

Tramg 20

SVTH: Lâm Thị Kim Hằng