LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại TRÁCH NHIỆM bồi THƯỜNG THIỆT hại NGOÀI hợp ĐỒNG TRONG tư PHÁP QUỐC TẾTHEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM và điều ước QUỐC tế

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT KINH DOANH VÀ THƯƠNG MẠI




LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN NGÀNH LUẬT
( Khóa 33, 2007 - 2011)

Đề Tài :

TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG
TRONG TƯ PHÁP QUỐC TẾ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ
ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ

Giảng viên hướng dẫn:

Diệp Ngọc Dũng

Sinh Viên Thực Hiện: Trần Hoàng Việt
Mã Số Sinh Viên: 5075237
Chuyên Ngành: Luật Thương Mại
Khóa: 33

Cần Thơ, 5/2011


LỜI CẢM ƠN


Trải qua bốn năm học tập, với những khó khăn trong giai đoạn đầu bước chân vào
mơi trường mới, mơi trường học tập đầy khó khăn, thử thách. Đó là q trình có sự nổ

lực phấn đấu của bản thân người viết, kiên trì học tập để hồn thành đúng tiến độ của
hệ chính quy ngành luật, và hơn hết, chính là cơng lao mà các giảng viên Khoa Luật
trường Đại học Cần Thơ đã dốc hết tâm huyết để đào tạo giúp tôi vững vàng với khối
kiến thức có được, để đến khi ra trường phục vụ cho bản thân, gia đình và xã hội. Xin
gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Đội ngủ Giảng viên Khoa Luật trường Đại học Cần
Thơ, các Thầy, các Cô đã dẫn dắt tôi suốt bốn năm ngồi trên giảng đường Đại học, xin
gửi lời cảm ơn chân thành đến Thầy Diệp Ngọc Dũng đã hướng dẫn tơi hồn thành tốt
luận văn tốt nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn!

Cần thơ, ngày…….tháng……..năm 2011
Người viết

Trần Hoàng Việt


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN

...............................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
Cần thơ, ngày

tháng

năm 2011


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG

..............................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
Cần thơ, ngày

tháng

năm 2011


MỤC LỤC
…..


…..
LỜI NÓI ĐẦU...........................................................................................................1
CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT
HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG TRONG TƯ PHÁP QUỐC TẾ ....................................4
1.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng ...........................................4
1.1.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng ..........................................4
1.1.2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế.......5
1.2. Các nguyên tắc điều chỉnh quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài
hợp đồng trong tư pháp quốc tế...............................................................................6
1.2.1. Nguyên tắc chung ............................................................................................6
1.2.1.1. Nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quan hệ dân
sự có yếu tố nước ngoài ..............................................................................................7
1.2.1.2. Nguyên tắc áp dụng pháp luật nước ngoài, điều ước quốc tế trong quan hệ
dân sự có yếu tố nước ngồi .......................................................................................7
1.2.1.3. Ngun tắc áp dụng pháp luật Việt Nam ........................................................9
1.2.2. Nguyên tắc chuyên biệt ....................................................................................9
1.2.2.1. Nguyên tắc áp dụng hệ thuộc luật quốc tịch ................................................. 10
1.2.2.2. Nguyên tắc áp dụng hệ thuộc luật nơi thực hiện hành vi............................... 11
1.3. Phương pháp điều chỉnh.................................................................................. 12
1.3.1. Phương pháp xung đột................................................................................... 12
1.3.2. phương pháp thực chất .................................................................................. 14
1.4. Nguồn luật chủ yếu điều chỉnh quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại

ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế................................................................... 15
1.4.1. Luật quốc gia ................................................................................................. 16
1.4.2. Điều ước quốc tế ............................................................................................ 19
CHƯƠNG 2. PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ VỀ TRÁCH
NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG TRONG TƯ PHÁP
QUỐC TẾ................................................................................................................ 22
2.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo
pháp luật Việt Nam................................................................................................. 22
2.1.1. Năng lực trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cá nhân và
pháp nhân trong tư pháp quốc tế............................................................................. 22
2.1.1.1. Năng lực pháp luật của cá nhân và năng lực hành vi của cá nhân ............... 23
2.1.1.2. Năng lực pháp luật của pháp nhân............................................................... 24


2.1.2. Thẩm quyền giải quyết quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngồi hợp
đồng trong một vài điển hình................................................................................... 24
2.1.2.1. Khi sự việc xảy ra tại Việt Nam .................................................................... 25
2.1.2.2. Khi sự việc xảy ra ở nước ngoài ................................................................... 26
2.1.3. Pháp luật Việt Nam về việc áp dụng pháp luật trong quan hệ trách nhiệm bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng ............................................................................. 28
2.1.3.1. Khi hai quốc gia khác nhau cùng điều chỉnh quan hệ trách nhiệm bồi thường
thiệt hại ngoài hợp đồng ........................................................................................... 28
2.1.3.2. Một số ngoại lệ về việc áp dụng pháp luật trong quan hệ trách nhiệm bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng ............................................................................... 29
2.2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng theo điều ước quốc tế..... 33
2.2.1. Năng lực trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cá nhân và
pháp nhân ................................................................................................................ 34
2.2.1.1. Năng lực pháp luật và năng lực hành vi của cá nhân ................................... 34
2.2.1.2. Năng lực pháp luật của pháp nhân............................................................... 35
2.2.2. Thẩm quyền giải quyết quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp

đồng ......................................................................................................................... 35
2.2.3. Điều ước quốc tế về việc áp dụng pháp luật giải quyết quan hệ trách nhiệm
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng ....................................................................... 37
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG, GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ VỀ QUAN HỆ
TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG TRONG TƯ
PHÁP QUỐC TẾ .................................................................................................... 41
3.1. Thực trạng và hướng giải quyết quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế................................................................... 41
3.1.1. Thực trạng các quy định của pháp luật về quan hệ trách nhiệm bồi thường
thiệt hại ngoài hợp đồng và giải pháp ..................................................................... 41
3.1.2. Thực trạng giải quyết tranh chấp về quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng và giải pháp.................................................................................... 50
3.2. Một số kiến nghị về quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
trong tư pháp quốc tế ............................................................................................. 54
3.2.1. Kiến nghị về việc hoàn thiên pháp luật.......................................................... 54
3.2.2. Kiến nghị trong giai đoạn thực thi pháp luật................................................. 56
3.2.3. Kiến nghị về việc đàm phán các điều ước quốc tế ......................................... 58
KẾT LUẬN ............................................................................................................. 62
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

LỜI NĨI ĐẦU
Việt Nam bước vào thời kì tồn cầu hóa, hướng đất nước hịa mình vào thế giới,
quan hệ hợp tác với các nước trở nên mạnh mẻ trên tất cả các lĩnh vực: kinh tế, chính
trị, văn hóa, xã hội, lao động, hơn nhân…các quan hệ này phát sinh theo nghĩa rộng,
theo yếu tố gắn kết có nhân tố nước ngồi. Việc xuất hiện những nhân tố mới, đòi hỏi
đất nước bắt kịp với sự thay đổi, việc thích nghi là điều cần thiết, thiết lập một cơ chế

mới có sức điều chỉnh phổ quát cho các quan hệ mới này là một đòi hỏi cấp thiết.
Xu thế thay đổi để thích nghi là xu thế chung, việc chấp nhận các quan hệ mới phát
sinh đòi hỏi chúng ta luôn vận động linh hoạt, nhạy bén để ứng phó kịp thời sự biến
đổi của thời cuộc. Trong quan hệ dân sự theo nghĩa rộng có yếu tố nước ngoài, sự gắn
kết giữa các chủ thể trong và ngồi nước ngày trở nên phổ biến, với tình hình thực tại,
việc di chuyển cơng dân và pháp nhân trong giao lưu quốc tế, hình thành nên những
quan hệ mới, khơng cịn là một vấn đề giải quyết của một quốc gia, mà đó là vấn đề
chung của nhiều quốc gia trong quan hệ với nhau điều chỉnh các quan hệ phát sinh
trong hợp tác quốc tế. Một vụ tai nạn mà trong quan hệ đó có một cơng dân nước
ngồi và một cơng dân Việt Nam, làm phát sinh một tranh chấp, từ đó để giải quyết
triệt để việc bồi thường thiệt hại cho người bị thiệt hại, Tịa án khơng chỉ căn cứ trên
luật của Quốc gia mình để giải quyết hồn tồn vụ việc trên, vấn đề này sẽ càng phức
tạp nếu có những tranh chấp về bồi thường thiệt hại mà vụ việc không chỉ phát sinh
trên lãnh thổ của quốc gia mình, mà phát sinh ở nước ngồi, hoặc khơng thuộc một
quốc gia nào cả…
Trong tiến trình cải cách tư pháp, trên tinh thần của Nghị Quyết 48-NQ/TW và
Nghị Quyết 49 của Bộ chính trị về việc đề ra chiến lược xây dựng và hoàn thiện pháp
luật Việt Nam năm 2010, định hướng đến năm 2020, và thực tế vấn đề trách nhiệm bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế cịn nhiều hạn chế, thiếu sót, các
quy định cịn chưa có sức điều chỉnh phổ quát, các văn bản hướng dẫn, cũng như thực
tế quan hệ về bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng là một quan hệ cịn mới mẻ, việc
thích nghi để có một cơ chế điều chỉnh nhằm đối phó cịn khó khăn, do chúng ta chỉ
mới trong giai đoạn đầu của hội nhập, sự quan tâm trong vấn đề này còn chưa thực sự
tương xứng với nhu cầu thực tại, vì thế người viết chọn đề “Trách nhiệm bồi thường
thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật Việt Nam và điều ước
quốc tế”, nhằm nghiên cứu, phân tích để tìm ra những nguyên nhân, vướng mắc và từ
đó đưa ra những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả trong việc giải quyết các
tranh chấp trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
GVHD: Diệp Ngọc Dũng

1

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

Để có được một cơng trình nghiên cứu hiệu quả, đánh giá được mức độ hiệu quả
mà một vấn đề phát sinh được pháp luật điều chỉnh trên phương diện khách quan, cơng
bằng, và chính xác, việc nghiên cứu đề tài của người viết nhằm phân tích thực tại các
quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong quan
hệ dân sự có yếu tố nước ngồi dưới sự điều chỉnh của pháp luật Việt Nam và điều ước
quốc tế, nhằm có sự đối chiếu, tìm ra được những mặt tích cực, hạn chế, thiếu sót, từ
đó đưa ra hướng hồn thiện góp phần làm cho quan hệ về bồi thường thiệt hại ngoài
hợp đồng phát sinh theo nghĩa rộng sẽ được quan tâm và có bước sửa đổi, bổ sung
hồn thiện các chế định pháp luật…
Người viết thực hiện đề tài trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong
tư pháp quốc tế, chủ yếu xoáy sâu vào các quy định của pháp luật về bồi thường thiệt
hại ngoài hợp đồng trong quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt
Nam và điều ước quốc tế, nghiên cứu, phân tích nguyên tắc chung chọn pháp luật giải
quyết trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng và phân tích việc bồi thường thiệt hại
ngồi hợp đồng trong một số tình huống là ngoại lệ trong nguyên tắc chọn luật chung
để giải quyết về bồi thường thiệt hại. Bên cạnh đó phân tích một số vấn đề có liên
quan như: nguyên tắc trong việc xét năng lực hành vi dân sự, năng lực pháp luật của cá
nhân và pháp nhân, và quy tắc xác định thẩm quyền trong một số hồn cảnh nhất định.
Việc phân tích về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, người viết sử dụng phương
pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng, ngoài ra còn tham khảo quan điểm của các
tác gia luật học trong việc nghiên cứu về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng. Đồng thời, để hoàn tất luận văn, người viết còn sử dụng một số phương pháp

nghiên cứu được liệt kê sau: phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương
pháp biện chứng, và phương pháp tổng hợp đánh giá.
Dựa vào phạm vi nghiên cứu của đề tài, luận văn được chia thành ba nội dung lớn:
Chương 1. Lý luận chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư
pháp quốc tế
Trong chương này, người viết tập trung tiếp cận làm rỏ về mặt lý luận, là cơ sở nền
tảng đi sâu giải quyết việc bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế,
với những vấn đề nền tảng như: việc khái quát đối chiếu giữa trách nhiệm bồi thường
thiệt hại ngoài hợp đồng và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có yếu tố nước ngồi,
nêu lên các ngun tắc điều chỉnh, phương pháp điều chỉnh, và nguồn luật chủ yếu
điều chỉnh quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
Chương 2. Pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế về trách nhiệm bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

2

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

Chương này người viết tập trung phân tích các quy phạm pháp luật của Việt Nam
và điều ước quốc tế có liên quan đến điều chỉnh quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt
hại ngoài hợp đồng, bao gồm phân tích nguyên tắc xem xét năng lực trách nhiệm bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng của cá nhân và pháp nhân, việc xác định thẩm quyền
giải quyết trong một vài trường hợp và việc áp dụng pháp luật giải quyết trách nhiệm
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

Chương 3. Thực trạng, giải pháp và kiến nghị về quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt
hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế
Chương 3 người viết tập trung đưa ra những vướng mắt, bất cập trong thực tiễn giải
quyết quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, từ đó có những giải
pháp và kiến nghị.
Quan hệ dân sự theo nghĩa rộng nói chung và quan hệ về bồi thường thiệt hại ngồi
hợp đồng có yếu tố nước ngồi nói riêng là quan hệ phức tạp, việc nghiên cứu cịn
nhiều hạn chế, vì đề tài cịn mới mẻ, cùng với sự hiểu biết là có hạn, năng lực tổng hợp
phân tích, trình bày cịn non kém nên trong q trình cố gắng làm rỏ vấn đề vẫn cịn
nhiều thiết sót và thời gian nghiên cứu có hạn, vì vậy rất cần được sự quan tâm, hướng
dẫn, chỉ dạy của q Thầy, Cơ và sự góp ý xây dựng của những ai quan tâm.

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

3

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI
HỢP ĐỒNG TRONG TƯ PHÁP QUỐC TẾ
1.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
Trong đời sống thực tế hiện nay, các vấn đề phát sinh trong cuộc sống thường
ngày xảy ra bên cạnh chúng ta là những tác động có thể theo hướng tích cực, hoặc
cũng có thể là những tác động mang tính tiêu cực, với những tác động theo hướng tiêu
cực ta gọi đó là những tác động có ảnh hưởng bất lợi đến mỗi chủ thể trong quan hệ xã

hội, dù nó có ảnh hưởng đáng kể hay khơng đáng kể. Trên phương diện pháp luật, việc
một chủ thể nào đó (hoặc do tài sản gây ra) làm tổn thất về sức khỏe, tài sản, uy tín,
tính mạng cho người khác làm phát sinh trách nhiệm bồi thường, trách nhiệm này xảy
ra khi có thiệt hại như trên, các thiệt hại có thể xảy ra trên cơ sở được thỏa thuận và
được dự liệu trước, ta gọi đó là thiệt hại trong hợp đồng, hoặc những thiệt hại xảy ra
trên nguyên tắc khơng có thỏa thuận hợp đồng nào, ta gọi đó là thiệt hại ngoài hợp
đồng. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng nói chung và trách nhiệm bồi
thường thiệt hại ngồi hợp đồng trong tư pháp nói riêng sẽ được khái quát cụ thể như
sau :
1.1.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
Nguyên tắc bồi thường thiệt hại là nguyên tắc cơ sở cho việc mà khi quyền dân
sự của một chủ thể bị xâm phạm , Bộ luật dân sự 2005 tại Khoản 1 Điều 604 :“ Người
nào có lỗi cố ý hay vơ ý xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy
tín, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân hoặc chủ thể khác mà gây thiệt hại
thì phải bồi thường”(1). Có nghĩa là một khi có căn cứ cho rằng quyền và lợi ích hợp
pháp của một chủ thể trong pháp luật dân sự bị xâm hại thì trên cơ sở đó phải được ghi
nhận trên nguyên tắc chung nhất là : “Người gây ra thiệt hại phải bồi thường thiệt hại
cho người bị thiệt hại”, một ví dụ cho nguyên tắc này là khi A lái xe gây tai nạn cho
B, thì A có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho B, mặc dù trên cơ sở gây tai nạn
chúng ta chưa biết được ai là chủ thể có lỗi, tuy nhiên, xét về tính chất : “gây thiệt hại
thì phải bồi thường”.
Trên nguyên tắc chung đó, thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng chỉ
phát sinh khi hội đủ các yếu tố : “có thiệt hại xảy ra, có hành vi trái pháp luật, mối
quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại xảy ra, có lỗi”. Như vậy
trách nhiệm bồi thường thiệt hại nói chung, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngồi hợp
đồng nói riêng là quan hệ pháp luật dân sự, mà trên cơ sở đó người gây ra thiệt hại
trong những điều kiện được Luật dự liệu phải có trách nhiệm bồi thường tồn bộ và
(1)

Điều 604 Bộ luật dân sư 2005. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

4

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

kịp thời(2) những thiệt hại do hành vi trái pháp luật do họ gây ra, trong quan hệ nghĩa
vụ này, bên bị thiệt hại được xem là người có quyền và có quyền yêu cầu bên gây thiệt
hại có nghĩa vụ bồi thường những thiệt hại đã gây ra.
Tóm lại, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng được giải quyết không
trên cơ sở của một hợp đồng dân sự, việc giải quyết sẽ dựa trên những căn cứ đã nêu
và trên cơ sở qui định chung của Bộ luật dân sự.
1.1.2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế
Trong thời kỳ “tồn cầu hóa”, với tốc độ hội nhập quốc tế, hợp tác quốc tế
ngày càng phát triển, làm cho các mối quan hệ về thương mại, lao động, hôn nhân, tố
tụng dân sự,…trở nên đa dạng và có chiều hướng phổ biến, ảnh hưởng sâu sắc đến các
quan hệ xã hội nói chung và quan hệ dân sự nói riêng được điều chỉnh bởi cơ chế luật
Quốc nội, đây là các mối quan hệ dân sự theo nghĩa rộng, nghĩa là quan hệ dân sự có
yếu tố nước ngồi, thuộc đối tượng điều chỉnh của tư pháp quốc tế. Theo Điều 758 Bộ
luật dân sự 2005 định nghĩa về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngồi :“Quan hệ dân sự
có yếu tố nước ngồi là quan hệ dân sự có ít nhất một trong các bên tham gia là cơ
quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài hoặc là các
quan hệ dân sự giữa các bên tham gia là công dân, tổ chức Việt Nam nhưng căn cứ để
xác lập, thay đổi, chấm dứt, quan hệ đó theo pháp luật nước ngồi hoặc tài sản liên
quan đến quan hệ đó ở nước ngoài” .

Căn cứ vào định nghĩa như trên, có thể thấy quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt
hại ngồi hợp đồng có yếu tố nước ngồi được xác lập trên các điều kiện:
+ Thứ nhất, đối với chủ thể của quan hệ dân sự theo nghĩa rộng, thì phải có ít nhất
một trong các bên trong quan hệ là cơ quan, tổ chức, cá nhân người nước ngoài, người
Việt Nam định cư ở nước ngồi. Theo đó, theo quy định của Nghị định 138, “người
nước ngoài” là người khơng có quốc tịch Việt Nam, bao gồm người có quốc tịch nước
ngồi và người khơng quốc tịch, “cơ quan, tổ chức nước ngồi” là cơ quan, tổ chức
khơng phải là cơ quan tổ chức Việt Nam được thành lập theo pháp luật nước ngoài,
bao gồm cả cơ quan, tổ chức quốc tế được thành lập theo pháp luật quốc tế, “pháp
nhân nước ngoài” là pháp nhân được thành lập theo pháp luật nước ngồi, cịn “người
Việt Nam định cư ở nước ngồi” là người có quốc tịch Việt Nam và người có gốc Việt
Nam đang cư trú, làm ăn, sinh sống lâu dài ở nước ngoài.
+ Thứ hai, theo pháp luật Việt Nam, một quan hệ hay vụ việc giữa hai bên đều là
Việt Nam cũng có thể là một quan hệ hay vụ việc có yếu tố nước ngoài nếu căn cứ để
xác lập, thay đổi, chấm dứt, quan hệ đó theo pháp luật nước ngồi, nghĩa là trong hoàn
cảnh này, các chủ thể trong quan hệ nào đó, xin đơn cử là trong quan hệ về bồi thường
(2)

Xem Điều 605 Bộ luật dân sự 2005. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

5

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

thiệt hại ngoài hợp đồng, mà các bên gồm bên gây thiệt hại và bên bị thiệt hại có cùng
quốc tịch Việt Nam, nhưng việc phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng là hoàn toàn ở nước ngoài (hành vi gây thiệt hại, hậu quả của hành vi gây thiệt
hại ở nước ngoài).
+ Thứ ba, ngồi ra quan hệ dân sự theo nghĩa rộng có yếu tố nước ngồi cịn được
hiểu là quan hệ mà tài sản có liên quan đến quan hệ đó đang ở nước ngoài.
Như vậy, quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp
quốc tế được hiểu là quan hệ trách nhiệm dân sự có yếu tố nước ngoài, vấn đề bồi
thường thiệt hại được giải quyết không trên cơ sở của hợp đồng dân sự (vì khơng có
hợp đồng) mà chỉ giải quyết trên cơ sở của pháp luật quy định là thiệt hại thực tế đã
gây ra.
1.2. Các nguyên tắc điều chỉnh quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài
hợp đồng trong tư pháp quốc tế
Trong giao lưu quốc tế, tư pháp quốc tế với tư cách là một ngành Luật chủ đạo
có đối tượng điều chỉnh đa dạng, là các quan hệ dân sự theo nghĩa rộng có yếu tố nước
ngồi, bao gồm: quan hệ lao động, thương mại, hôn nhân gia đình, tố tụng dân sự,
cùng với các quan hệ dân sự đã được quy định trong Bộ luật dân sự, các quan hệ này
phát sinh trong quá trình hợp tác quốc tế, tư pháp quốc tế đóng vai trị tích cực củng cố
thúc đẩy các mối quan hệ quốc tế, gắn chặt tinh thần hợp tác trên nhiều lĩnh vực, đưa
các chủ thể của quan hệ dân sự quốc tế đến gần với các quan hệ chung của toàn cầu. Ở
nước ta, tư pháp quốc tế đóng vai trị chủ đạo thúc đẩy hợp tác giao lưu trong cộng
đồng quốc tế, nó thể hiện đường lối chính sách đối ngoại toàn diện của Đảng và Nhà
Nước, phát triển ngành Luật tư pháp là góp phần tích cực hồn thiện cách ứng xử
trong các quan hệ xã hội thuộc đối tượng điều chỉnh của tư pháp quốc tế, mà các quan
hệ xã hội này sẽ xuất hiện ngày càng phổ biến, là các quan hệ dân sự có yếu tố nước
ngồi. Trên tinh thần chung, các mối quan hệ xã hội được điều chỉnh bởi những
nguyên tắc đặc thù phù hợp với tính chất và đặc điểm của từng hệ thống pháp luật và
của mỗi ngành luật, việc điều chỉnh các mối quan hệ dân sự theo nghĩa rộng có yếu tố
nước ngoài, cụ thể là quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, tư pháp quốc tế
cũng đương nhiên có những nguyên tắc cơ bản và đặc thù của mình. Trong việc điều

chỉnh quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, Tư pháp quốc tế dựa
trên nền tảng những nguyên tắc đặc thù sau đây.
1.2.1. Nguyên tắc chung
Đây là một số trong những nguyên tắc đặc thù của tư pháp quốc tế, trên tinh
thần tôn trọng các nguyên tắc cơ bản của đời sống quốc tế.

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

6

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

1.2.1.1. Nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quan hệ
dân sự có yếu tố nước ngồi
Trên tinh thần tơn trọng các nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế hiện đại, cũng
như chế độ chính trị, xã hội của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, tất cả điều
ghi nhận việc phải bảo vệ các mối quan hệ chung luôn đảm bảo được công bằng,
nguyên tắc không phân biệt đối xử là nguyên tắc chủ đạo trong quan hệ giao lưu quốc
tế, nguyên tắc này được tôn trọng nhằm thúc đẩy các quan hệ xã hội phát triển tích cực
có trật tự, trong đó có quan hệ dân sự theo nghĩa rộng. Điều 5 Bộ luật dân sự 2005 ghi
nhận nguyên tắc bình đẳng : “Trong quan hệ dân sự, các bên đều bình đẳng, khơng
được lấy lý do khác biệt về dân tộc, giới tính, thành phần xã hội, hồn cảnh kinh tế, tín
ngưỡng, tơn giáo, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, để đối xử khơng bình đẳng với
nhau”(3), đây là qui định mà phạm vi của nó, có hiệu lực áp dụng đối với quan hệ trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thuộc quan hệ dân sự theo nghĩa rộng có
yếu tố nước ngồi, thêm vào đó tại Khoản 2 Điều 406 Bộ luật tố tụng dân sự 2004 :

“Khi tham gia tố tụng dân sự, cá nhân, cơ quan tổ chức nước ngồi có quyền, nghĩa
vụ tố tụng như công dân, cơ quan, tổ chức Việt Nam”(4), điều này có ý nghĩa trong việc
điều chỉnh các mối quan hệ pháp lý của tư pháp quốc tế, việc phân biệt đối xử bất bình
đẳng là yếu tố hồn tồn khơng thể chấp nhận, ngun tắc này phải được tôn trọng trên
tất cã các lĩnh vực, khơng chỉ riêng quan hệ bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng trong
dân sự quốc tế. Vì vậy, bảo vệ quyền và lợi ích của các chủ thể trong các quan hệ của
luật quốc tế nói chung và trong quan hệ trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng trong tư pháp quốc tế nói riêng trên cơ sở khơng phân biệt đối xử, chính là tơn
trọng và bảo vệ ngun tắc bình đẳng và cơng bằng trong luật thực định Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam.
1.2.1.2. Nguyên tắc áp dụng pháp luật nước ngoài, điều ước quốc tế trong quan
hệ dân sự có yếu tố nước ngồi
Trong quan hệ nhiều mặt của cộng đồng quốc tế, việc xảy ra xung đột về lợi ích
của các chủ thể trong những quan hệ là không tránh khỏi, trên phương diện pháp luật
cũng không là ngoại lệ, các vấn đề giống nhau được các hệ thống luật khác nhau điều
chỉnh, ta gọi đó là xung đột pháp luật(5), địi hỏi các quốc gia phải xây dựng trên hệ
thống pháp luật của mình những qui phạm xung đột để áp dụng giải quyết các vấn đề
phát sinh, chính điều này nói lên các quốc gia đã thừa nhận là pháp luật nước ngồi có
thể được áp dụng để điều chỉnh các quan hệ phát sinh, trong đó có các quan hệ thuộc
(3)

Điều 5 Chương II Bộ luật dân sự 2005. Nguyên tắc bình đẳng.
Khoản 2 Điều 406 Bộ luật tố tụng dân sự 2004. Quyền, nghĩa vụ tố tụng của cá nhân, cơ quan, tổ chức nước
ngồi.
(5)
Xem phân tích về phuơng pháp xung đột ở Mục 1.3.1. Chương 1, Trang 9,10.

(4)

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

7

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

đối tượng điều chỉnh của tư pháp quốc tế. Thực tế cho thấy, vấn đề áp dụng pháp luật
nước ngoài, điều ước quốc tế trở thành nguyên tắc chung được hầu hết các nước thừa
nhận, là việc làm không tránh khỏi khi tham gia vào các quan hệ chung của cộng đồng
quốc tế, và cũng là nét đặc thù của tư pháp quốc tế.
Khoản 1 Điều 759 Bộ luật dân sự : “ Các qui định của pháp luật dân sự Cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam được áp dụng đối với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngồi,
trừ trường hợp Bộ luật này có qui định khác (6)” , trong trường hợp xét ở vế thứ hai
của điều luật : “ Trừ trường Bộ luật này có qui định khác ”, điều này có nghĩa, luật ghi
nhận trong trường hợp ngoại lệ điều ước quốc tế, luật nước ngồi hoặc cũng có thể tập
qn sẽ được áp dụng giải quyết trong quan hệ dân sự có yếu tố nước ngồi nói chung
và trong bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng nói riêng, thêm vào đó, Tại Khoản 2 : “
Trong trường hợp điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành
viên có quy định khác với quy định của Bộ luật này thì áp dụng quy định của điều ước
quốc tế đó ”, điều này thừa nhận, điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên có hiệu
lực cao hơn so với các quy định của Bộ luật dân sự, đây là một trong những nguyên
tắc căn bản thiết yếu trong các quan hệ của luật quốc tế.
Thế nhưng, trên nguyên tắc là như vậy, các quốc gia trong quan hệ quốc tế tôn
trọng các nguyên tắc chung căn bản là điều nên làm, nhưng việc bảo tồn các lợi ích
cơng cộng, trật tự xã hội trong nước, mà ta gọi đó là các nguyên tắc căn bản của Luật
quốc nội, việc bảo vệ các nguyên tắc này là tối cần thiết khi việc áp dụng pháp luật
nước ngoài, điều ước quốc tế vào quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng mà đi

ngược lại những lợi ích này, trên cơ sở đó, Khoản 3 ghi nhận : “ Trong trường hợp Bộ
luật này, các văn bản pháp luật khác của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoặc
điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên dẫn chiếu đến
việc áp dụng pháp luật nước ngồi thì pháp luật của nước đó được áp dụng, nếu việc
áp dụng hoặc hậu quả của việc áp dụng không trái với các nguyên tắc cơ bản của
pháp luật Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (7)”. Cho nên, điều này có nghĩa là một
khi việc áp dụng pháp luật của một nước khác vào quan hệ dân sự theo nghĩa rộng có
yếu tố nước ngồi, cụ thể là quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng mà hậu quả
của việc áp dụng pháp luật nước ngồi đó trái với các nguyên tắc cơ bản của chế độ xã
hội, trật tự cơng cộng thì luật nước ngồi đó khơng được áp dụng để giải quyết.
Như vậy, áp dụng luật nước ngoài và điều ước quốc tế vào quan hệ bồi thường thiệt
hại ngoài hợp đồng là nguyên tắc cơ bản, việc áp dụng là thừa nhận và đảm bảo
nguyên tắc bình đẳng, khơng phân biệt đối xử giữa các hệ thống pháp luật, điều này có
(6)

Khoản 1 Điều 759. Áp dụng pháp luật dân sự Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, điều ước quốc tế, pháp
luật nước ngoài và tập quán quốc tế. Bộ luật dân sự 2005
(7)
Xem thêm Khoản 3 Điều 759 Bộ luật dân sự 2005.

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

8

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

tác dụng tích cực trong việc thúc đẩy sự phát triển của giao lưu dân sự quốc tế. Tuy
nhiên, việc áp dụng đó được đặt trong khn khổ, phạm vi của sự cho phép, việc áp
dụng phải có xem xét đến lợi ích quốc gia là điều cần làm trước hết, đồng thời đảm
bảo rằng hậu quả của việc áp dụng không trái với nguyên tắc cơ bản của chế độ xã hội
và của pháp luật nước mình, nguyên tắc này được ghi nhận về lý luận cũng như thực
tiễn hầu hết các nước trên thế giới.
1.2.1.3. Nguyên tắc áp dụng pháp luật Việt Nam
Trên cơ sở của vấn đề bình đẳng về quan hệ pháp lý khi áp dụng giữa các hệ
thống pháp luật của các nước khác nhau, các hệ thống pháp luật tham gia vào quan hệ
quốc tế được đảm bảo bình đẳng và khơng phân biệt đối xử với nhau. Vì vậy, pháp
luật Việt Nam có đủ tư cách để tham gia vào hệ thống luật chung của quốc tế và được
áp dụng khi có qui phạm xung đột dẫn chiếu đến (hoặc thuộc thẩm quyền). Trong quan
hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có yếu tố nước ngồi, Bộ luật dân sự tại Khoản
1 Điều 759 : “ Các quy định của pháp luật dân sự Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam được áp dụng đối với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngồi, trừ trường hợp Bộ
luật này có quy định khác ”, tương tự như vậy, tại Khoản 3 Điều 2 về hiệu lực của Bộ
luật dân sự 2005: “ Bộ luật dân sự được áp dụng đối với các quan hệ dân sự có yếu tố
nước ngoài, trừ trường hợp điều ước quốc tế mà Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
là thành viên có quy định khác ”(8) , điều này cho thấy, trong trường hợp giải quyết
quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thuộc quan hệ dân sự theo nghĩa rộng,
luật Việt Nam có hiệu lực áp dụng giải quyết.
Ghi nhận hiệu lực của việc áp dụng pháp luật Việt Nam trong quan hệ dân sự có
yếu tố nước ngồi là một nguyên tắc cụ thể, nằm trong nguyên tắc chung cơ bản của tư
pháp quốc tế, đó là nguyên tắc áp dụng pháp luật nước ngoài. Việc áp dụng pháp luật
Việt Nam cũng trên tình thần bình quyền giữa các hệ thống pháp luật, và cũng nhằm
bảo vệ tốt nhất các chế định căn bản của luật trong nước.
1.2.2. Nguyên tắc chuyên biệt
Tư pháp quốc tế ngoài các nguyên tắc chung đặc thù làm nền tảng cho các quan
hệ quốc tế, các nguyên tắc này được cộng đồng quốc tế thừa nhận như kim chỉ nam
cho các quốc gia khi tham tham gia vào giao lưu quốc tế. Bên cạnh việc thừa nhận các

nguyên tắc cơ bản của luật Quốc tế, trong quan hệ dân sự có yếu tố nước ngồi nói
riêng, tư pháp quốc tế có thể áp dụng các nguyên tắc khác làm cơ sở cho việc giải
quyết các vấn đề phát sinh có liên quan.

(8)

Khoản 3 Điều 2. Hiệu lực của Bộ luật dân sự 2005.

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

9

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

1.2.2.1. Nguyên tắc áp dụng hệ thuộc luật quốc tịch
Trong tư pháp quốc tế, khi giải quyết xung đột pháp luật về những vụ việc như :
xét về điều kiện kết hôn, năng lực kết hôn, xem xét về năng lực pháp luật, năng lực
hành vi…,việc căn cứ vào hệ thuộc luật quốc tịch của đương sự để giải quyết là
nguyên tắc cơ bản, hệ thuộc luật quốc tịch được hiểu là : “là luật của nước mà đương
sự là công dân”, trên cơ sở khái niệm thấy được mối quan hệ gắn bó giữa nhà nước
với cơng dân của mình, đó là quan hệ gắn bó quyền và nghĩa vụ giữa hai chủ thể của
Luật quốc tế, hệ thuộc luật quốc tịch được áp dụng như một trong những biện pháp
giúp giải quyết có hiệu quả khi có xung đột pháp luật, bởi vì nó chỉ ra hệ thống pháp
luật được áp dụng đối với những loại quan hệ mà tư pháp điều chỉnh, nguyên tắc áp
dụng hệ thuộc quốc tịch cũng nhằm thể hiện tối đa quyền bảo hộ cơng dân của một
nước khi chính cơng dân của nhà nước đó tham gia vào quan hệ quốc tế.

Trong thực tiễn các nước, hệ thuộc luật quốc tịch thường được áp dụng ở hầu hết
các nước ở Âu Châu như : Pháp, Đức, Italia, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và một số
nước khác như Nhật Bản, Cuba…Ở Việt Nam, hệ thuộc luật quốc tịch được xem xét
giải quyết trên nhiều khía cạnh của quạn hệ dân sự có yếu tố nước ngồi, cụ thể như về
điều kiện kết hôn, về năng lực của cá nhân là người nước ngoài, trong trường hợp xét
năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là người nước ngoài, tại khoản 1 Điều 761 Bộ
luật dân sự quy định: “1. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là người nước ngoài
được xác định theo pháp luật của nước mà người đó có quốc tịch.”, hoặc áp dụng
nguyên tắc hệ thuộc luật quốc tịch để xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại gây ra
bởi tàu bay, tàu biển, một ví dụ điển hình là tại Khoản 2 Điều 773 Bộ luật dân sự về
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có yếu tố nước ngồi : “ Việc bồi thường thiệt hại
do tàu bay, tàu biển gây ra ở không phận quốc tế hoặc biển cả được xác định theo
pháp luật của nước mà tàu bay, tàu biển mang quốc tịch, trừ trường hợp pháp luật về
hàng không dân dụng và pháp luật về hàng hải của Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam có quy định khác(9) ”, đây là cách thức giải quyết về bồi thường thiệt hại có yếu
tố nước ngồi gây ra ở khơng phận quốc tế mà luật Việt Nam xét về quốc tịch của tàu
bay, tàu biển để giải quyết. Đây là nguyên tắc cũng được Việt Nam thỏa thuận trong
các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết với nhiều quốc gia, Hiệp định tương trợ
tư pháp giữa Việt Nam – Lào tại Khoản 1 Điều 17 :“Năng lực pháp luật và năng lực
hành vi dân sự sẽ tuân theo pháp luật của nước kí kết mà cá nhân đó là cơng dân ”,
như vậy trong trường hợp cần xem xét về năng lực pháp luật hay năng lực hành vi của
cá nhân, hai nước thỏa hiệp sẽ căn cứ vào luật của nước mà công dân mang quốc tịch.

(9)

Xem phân tích Khoản 2 Điều 773. Bồi thường thệt hại ngoài hợp đồng. Bộ luật dân sự 2005, tại Chương 2.
Mục 2.1.3.2.

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

10

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

Tóm lại, trên cơ sở dựa vào các nguyên tắc đặc thù của ngành luật tư pháp để giải
quyết các vấn đề trong quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài phát sinh, và trong bồi
thường thiệt hại ngồi hợp đồng, thì ngun tắc áp dụng hệ thuộc luật quốc tịch nhằm
điều chỉnh các vấn đề có liên quan có ý nghĩa đặc biệt, việc điều chỉnh hướng về việc
áp dụng luật của nước mà chủ thể trong quan hệ dân sự theo nghĩa rộng đó mang quốc
tịch, giúp giải quyết xung đột pháp luật trong một số trường hợp cụ thể khi có qui
phạm xung đột dẫn chiếu đến, như vậy có thể nói rằng, nguyên tắc áp dụng hệ thuộc
luật quốc tịch là nguyên tắc cơ bản giải quyết xung đột pháp luật trong quan hệ bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
1.2.2.2. Nguyên tắc áp dụng hệ thuộc luật nơi thực hiện hành vi
Đây là nguyên tắc nằm trong các hệ thuộc cơ bản của tư pháp quốc tế, nguyên
tắc này bao gồm các dạng khác nhau như : luật nơi ký kết hợp đồng, luật nơi thực hiện
nghĩa vụ, luật nơi vi phạm pháp luật; trong trường hợp áp dụng dạng luật nơi vi phạm
pháp luật thì ngun tắc này có thêm hai quan điểm trong việc chọn luật áp dụng giải
quyết, là việc nên áp dụng luật nơi xảy ra hành vi vi phạm hay luật nơi hiện diện hậu
quả của hành vi vi phạm pháp luật. Cụ thể trong trường hợp điều chỉnh vấn đề trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, đa số các nước áp dụng nguyên tắc luật
nơi xảy ra hành vi vi phạm pháp luật. Tuy nhiên để xác định nó là điều khó khăn, bởi
một khi hành vi gây thiệt hại trên lãnh thổ một quốc gia này, nhưng hậu quả của hành
vi đó lại hiện diện trên một quốc gia khác, thì việc xác định luật áp dụng là điều khó
khăn, và khó thống nhất quan điểm. Trên thế giới, pháp luật một số nước quy định nơi
vi phạm pháp luật là nơi xảy ra hành vi gây thiệt hại (Italia, Hy lạp). Theo quan điểm

này, thì khi giải quyết xung đột pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngồi
hợp đồng có yếu tố nước ngoài, các cơ quan Tư pháp của các nước này sẽ áp dụng hệ
thuộc luật nơi có hành vi gây thiệt hại xảy ra. Trong khi đó, pháp luật một số nước
khác lại quy định nơi vi phạm pháp luật là nơi phát sinh hậu quả thực tế do hành vi gây
thiệt hại gây ra (Anh, Hoa Kỳ). Như vậy, ở những nước theo quan điểm này, người ta
sẽ áp dụng pháp luật của nước nơi có hiện diện của hậu quả thiệt hại để xác định trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Kết hợp cả hai quan điểm nêu trên, pháp
luật của một số nước (Đông âu) quy định áp dụng cả hai loại pháp luật. Đó là pháp luật
của nước nơi xảy ra hành vi gây thiệt hại hoặc pháp luật của nước nơi phát sinh hậu
quả thực tế tuỳ theo hoàn cảnh cụ thể pháp luật nước nào có lợi hơn khi áp dụng.
Ở Việt Nam, nguyên tắc này được qui định cụ thể trong một số văn bản quy phạm
pháp luật điều chỉnh các quan hệ có khả năng phát sinh việc xác định luật áp dụng để
ràng buộc trách nhiệm của người có lỗi, chẳng hạn như Khoản 1 Điều 773 Bộ luật dân
sự qui định : “ Việc bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng được xác định theo pháp luật
GVHD: Diệp Ngọc Dũng

11

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

của nước nơi xảy ra hành vi gây thiệt hại hoặc của nước nơi phát sinh hậu quả thực tế
của hành vi gây thiệt hại ”

(10)

, vì vậy, trong việc điều chỉnh quan hệ trách nhiệm bồi

thường thiệt hại ngoài hợp đồng, luật Việt Nam áp dụng pháp luật nơi xảy ra hành vi
vi phạm pháp luật với việc kết hợp cả hai quan điểm là theo pháp luật của nước nơi
xảy ra hành vi gây thiệt hại hoặc theo pháp luật của nước nơi phát sinh hậu quả thực tế
của hành vi gây thiệt hại. Ngoài ra, các hiệp định tương trợ tư pháp mà Việt Nam ký
kết với một số nước cũng áp dụng nguyên tắc này, ví dụ như tại Khoản 1 Điều 41 Hiệp
định tương trợ tư pháp giữa Việt Nam – Mông Cổ : “ Trách nhiệm phát sinh do gây
thiệt hại được xác định theo pháp luật của bên ký kết nơi xảy ra hành vi hoặc tình tiết
khác làm cơ sở để đòi bồi thường thiệt hại ”.
Như vậy, trong tư pháp quốc tế, mỗi nguyên tắc đều có những đặc trưng riêng, các
nguyên tắc đều có những ý nghĩa đặc biệt khi áp dụng vào những trường hợp cụ thể,
nguyên tắc áp dụng hệ thuộc luật nơi thực hiện hành vi cũng vậy, đây cũng là nguyên
tắc cơ bản giúp giải quyết xung đột pháp luật trong tư pháp quốc tế.
1.3. Phương pháp điều chỉnh
Ngành luật nào cũng vậy, khi ra đời đều có những phương pháp điều chỉnh đặc
thù phù hợp với các quan hệ thuộc sự điều chỉnh của mình, tư pháp quốc tế trong việc
điều chỉnh các quan hệ thuộc đối tượng điều chỉnh của mình cũng có những phương
pháp riêng. Cách thức tác động lên một quan hệ cụ thể nhằm điều chỉnh quan hệ đó
trong tư pháp quốc tế, ta gọi đó là phương pháp điều chỉnh của tư pháp quốc tế. Trong
việc điều chỉnh các quan hệ xã hội thuộc đối tượng điều chỉnh của mình, tư pháp quốc
tế thực hiện việc điều chỉnh các quan hệ đó với những cung cách riêng, cung cách điều
chỉnh đó được nhà làm luật thực hiện trên nguyên tắc bảo vệ các lợi ích của giai cấp,
lợi ích quốc gia và bảo vệ trật tự công cộng. Trên cơ sở các lợi ích đã được định
hướng, tư pháp quốc tế ấn định cho mình những phương pháp đặc thù riêng, đưa ra
phương pháp giải quyết cụ thể các quan hệ phát sinh thuộc đối tượng điều chỉnh của
mình, bằng cách dẫn chiếu đến một hệ thống pháp luật cụ thể hay trực tiếp tiến hành
giải quyết trên các qui định cụ thể đã được thống nhất. Với cách thức giải quyết như
vậy, Tư pháp quốc tế điều chỉnh các quan hệ thuộc phạm vi của mình bằng hai phương
pháp, đó là : phương pháp thực chất và phương pháp xung đột.
1.3.1. Phương pháp xung đột

Tư pháp quốc tế với những phương pháp điều chỉnh đặc thù phù hợp với các
quan hệ thuộc phạm vi điều chỉnh của mình, trong đó phương pháp xung đột được biết
đến như một phương pháp đặc thù, phổ biến và quan trọng trong tư pháp. Với phương
pháp này, việc điều chỉnh chủ yếu dựa vào các qui phạm xung đột, là qui phạm với
(10)

Xem phân tích Khoản 1 Điều 773 tại Chương 2 Mục 2.1.3.1.

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

12

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

chức năng giúp xác định hệ thống pháp luật cần được áp dụng để điều chỉnh các quan
hệ dân sự có yếu tố nước ngồi, đây là phương pháp gắn chặt với sự ra đời và phát
triển của tư pháp quốc tế, là phương pháp điều chỉnh chủ yếu của tư pháp quốc tế từ
trước đến nay. Theo phương pháp này, thì các qui phạm xung đột sẽ không trực tiếp
giải quyết cụ thể quyền và nghĩa vụ của các bên trong mối quan hệ nhất định, mà chỉ
với duy nhất “động tác” đưa ra cách thức chọn hệ thống pháp luật của một nước nào
đó có liên quan để giải quyết vấn đề quyền và nghĩa vụ của các bên, bởi vì các quan hệ
phát sinh trong tư pháp quốc tế thường liên quan tới hai hay nhiều hệ thống pháp luật,
về mặt nguyên tắc thì khi có quan hệ phát sinh thuộc đối tượng điều chỉnh của tư pháp
liên quan đến bao nhiêu quốc gia thì có bấy nhiêu hệ thống pháp luật điều chỉnh, việc
lý luận như vậy nhằm đạt được mục đích về sự bình đẳng và khơng phân biệt đối xử
giữa các hệ thống pháp luật, đây là nguyên tắc chung trong quan hệ quốc tế.

Với nguyên tắc đặc thù này, trong các quan hệ xã hội nói chung, và quan hệ dân sự
có yếu tố nước ngồi nói riêng, tư pháp quốc tế giải quyết quyền và nghĩa vụ, trách
nhiệm đối với một quan hệ cụ thể bằng cách dùng quy phạm xung đột chỉ dẫn đến một
hệ thống pháp luật của một nước có liên quan giải quyết, cụ thể trong trường hợp xác
định năng lực pháp luật dân sự của cá nhân người nước ngoài, Khoản 1 Điều 761 Bộ
luật dân sự Việt Nam quy định : “ Năng lực pháp luật của cá nhân là người nước
ngoài được xác định theo pháp luật của nước mà người đó có quốc tịch(11)”, như vậy
trong vấn đề xác định năng lực pháp luật của một cá nhân là người nước ngoài, luật
Việt Nam dẫn chiếu qui phạm xung đột đến pháp luật của nước nơi mà cá nhân là
người nước ngoài đó mang quốc tịch, nghĩa là luật của nước mà người đó là cơng dân
sẽ được áp dụng xem xét về vấn đề này, cũng tương tự như thế, tại Khoản 1 Điều 17
Hiệp định tương trợ tư pháp giữa Việt Nam – Lào quy định : “ Năng lực pháp luật và
năng lực hành vi dân sự sẽ tuân theo pháp luật của nước kí kết mà cá nhân đó là cơng
dân(12) ”, cùng nội dung xét về năng lực pháp luật của cá nhân, điều ước quốc tế về
tương trợ tư pháp giữa Việt Nam – Lào cũng dùng quy phạm xung đột dẫn chiếu đến
hệ thống pháp luật của quốc gia mà cá nhân là công dân để xem xét về năng lực pháp
luật và năng lực hành vi, như vậy quy phạm xung đột còn được các quốc gia thỏa
thuận xây dựng để lựa chọn hệ thống pháp luật giải quyết các quan hệ trong tư pháp
quốc tế, các quy phạm trong trường hợp như vậy được gọi là quy phạm xung đột thống
nhất.
Như vậy, tư pháp quốc tế với phương pháp điều chỉnh đặc thù, cũng là phương
pháp đặc trưng của mình, phương pháp xung đột sử dụng quy phạm xung đột để dẫn
chiếu chọn hệ thống pháp luật của một nước có liên quan đến quyền và nghĩa vụ trong
(11)
(12)

Xem Điều 761 Bộ luật dân sự 2005.
Xem Điều 17 Hiệp định tương trợ tư pháp giữa Việt Nam và Lào.

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

13

SVTH: Trần Hoàng Việt


Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong tư pháp quốc tế theo pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế

các quan hệ của tư pháp quốc tế để giải quyết, tỏ ra là phương pháp hữu hiệu, và được
xây dựng rộng rãi trong tư pháp của các nước, việc xây dựng hệ thống quy phạm xung
đột riêng lẻ của từng quốc gia tuy có những mặt tích cực nhất định, xong điều này
cũng gây khơng ít khó khăn, bởi vì cùng vấn đề có thể nhiều hệ thống pháp luật điều
chỉnh, và mỗi quốc gia lại hướng dẫn cách chọn luật khác nhau, lấy ví dụ như: quan hệ
trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng phát sinh có liên quan đến hai hệ
thống pháp luật điều chỉnh, tuy nhiên, cả hai đều có những nguyên tắc xác định pháp
luật áp dụng giải quyết khác nhau, có thể Nước thứ nhất sẽ tuyệt đối dựa vào Luật nơi
xảy ra hành vi gây thiệt hại, Nước thứ hai dựa vào Luật nơi xảy ra hậu quả của hành vi
gây thiệt hại. Vì vậy, thiết nghĩ trong trường hợp này cần thúc đẩy việc thỏa thuận xây
dựng các quy phạm xung đột thống nhất, hoặc xây dựng các quy phạm thực chất thống
nhất(13), là việc làm hết sức cần thiết góp phần nâng cao hiệu quả điều chỉnh các quan
hệ trong tư pháp quốc tế.
1.3.2. Phương pháp thực chất
Tư pháp quốc tế trong việc điều chỉnh các mối quan hệ có yếu tố nước ngồi
bên cạnh sử dụng phương pháp xung đột nhằm hướng dẫn cách chọn luật giải quyết thì
phương pháp thực chất là một trong hai phương pháp quan trọng phổ biến, phương
pháp này được hiểu là loại quy phạm ấn định rõ quyền và nghĩa vụ của các bên tham
gia vào các quan hệ của tư pháp quốc tế, trực tiếp quy định cả các hình thức và biện
pháp chế tài để áp dụng đối với bên vi phạm pháp luật, vì thế phương pháp này còn gọi
là phương pháp điều chỉnh trực tiếp các quan hệ thuộc đối tượng điều chỉnh của tư

pháp quốc tế, có nghĩa là khi có một tranh chấp phát sinh từ các quan hệ trong tư pháp
quốc tế, cụ thể trong quan hệ dân sự có yếu tố nước ngồi thì cơ quan có thẩm quyền
chỉ cần đối chiếu căn cứ vào quy phạm thực chất thống nhất để xem xét, đây được xem
như một hệ thống pháp luật chung được các nước thỏa thuận ấn định, được các quốc
gia tham gia xây dựng bằng cách ký kết các điều ước quốc tế hoặc thừa nhận và áp
dụng những tập quán quốc tế, là phương pháp loại bỏ việc sử dụng phương pháp xung
đột để chọn hệ thống pháp luật áp dụng giải quyết, điều này giúp cơ quan có thẩm
quyền khơng cần phải bỏ thời gian ra tìm hiểu và giải thích nội dung của pháp luật
nước ngồi (luật của nước được chọn áp dụng) khi có quy phạm xung đột dẫn chiếu
đến.
Các quy phạm thực chất thống nhất hiện nay được ghi nhận trong các điều ước quốc
tế, chẳng hạn như : Công ước Pari năm 1983 về bảo hộ quyền sở hửu công nghiệp ,
Công ước Becnơ năm 1886 về bảo vệ các tác phẩm văn học và nghệ thuật, Công ước
Chicagô năm 1944 về hàng không dân dụng, Công ước Vác-sa-va năm 1929 về vận tải
(13)

Xem phân tích Phương pháp thực chất tại Mục 1.3.2. Chương 1.

GVHD: Diệp Ngọc Dũng

14

SVTH: Trần Hoàng Việt