Hiện trạng quần thể và một số đặc điểm sinh thái học của loài rồng đất (physignathus cocincinus) ở khu bảo tồn thiên nhiên phong điền, tỉnh thừa thiên huế (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN CÔNG LỤC

HIỆN TRẠNG QUẦN THỂ VÀ MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM
SINH THÁI HỌC CỦA LOÀI RỒNG ĐẤT
(Physignathus cocincinus) Ở KHU BẢO TỒN
THIÊN NHIÊN PHONG ĐIỀN, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ

Demo Version - Select.Pdf SDK

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

THEO ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU
Chuyên ngành: Động vật học
Mã số: 60 42 01 03

Người hướng dẫn: GS.TS. NGÔ ĐẮC CHỨNG
TS. NGÔ VĂN BÌNH

Thừa Thiên Huế năm 2017


MỤC LỤC
Trang
MỤC LỤC ..................................................................................................................1
CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................................................3
DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................4
DANH MỤC HÌNH ...................................................................................................5
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................6

1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................6
2. Mục đích nghiên cứu ...........................................................................................7
3. Nội dung nghiên cứu ...........................................................................................7
4. Ý nghĩa của đề tài ................................................................................................8
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ..................................................................9
1.1. Tổng quan các vấn đề nhiên cứu ......................................................................9
1.1.1. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu Rồng đất trên thế giới .........................9
1.1.2. Tình hình nghiên cứu Rồng đất ở Việt Nam ...........................................10
1.2.2. Tình hình nghiên cứu sinh học, sinh thái học Rồng đất ở Việt Nam ......11

Democứu
Version
Select.Pdf
SDK
1.2.3. Nghiên
về Rồng-đất
ở Thừa Thiên
Huế ............................................12
1.2. Điều kiện tự nhiên, khí hậu khu vực nghiên cứu ...........................................13
1.2.1.Giới hạn khu vực nghiên cứu....................................................................13
1.2.2. Diện tích ...................................................................................................13
1.2.3. Đặc điểm khu vực nghiên cứu .................................................................14
CHƯƠNG 2: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................18
2.1. Vật liệu nghiên cứu ........................................................................................18
2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................18
2.2.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ...........................................................18
2.2.2. Đối tượng nghiên cứu ..............................................................................19
2.2.3. Phương pháp khảo sát thực địa ................................................................20
2.2.4. Phương pháp xác định đặc điểm nhận dạng và giới tính của loài ...........21
2.2.5. Phương pháp ước tính mật độ và kích cỡ quần thể..................................22

2.2.6. Phương pháp nghiên cứu điều kiện tự nhiên và hoạt động sống .............24

1


2.2.7. Phương pháp nghiên cứu sinh thái dinh dưỡng .......................................24
2.2.8. Phương pháp điều tra, phỏng vấn ............................................................26
2.2.9. Xử lý số liệu và phân tích thống kê .........................................................26
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .........................................................27
3.1. Một số yếu tố khí hậu ở khu vực nghiên cứu .................................................27
3.2. Đặc điểm hình thái loài Rồng đất Physignathus cocincinus ..........................28
3.2.1. Đặc điểm nhận dạng Rồng đất .................................................................28
3.2.2. Đặc điểm hình thái ...................................................................................28
3.2.3. Cấu trúc giới tính quần thể Rồng đất .......................................................35
3.3. Ước tính mật độ, kích cỡ quần thể loài Rồng đất và đánh giá giá đặc điểm
phân bố của loài theo dạnh sinh cảnh ....................................................................38
3.3.1. Ước tính mật độ quần thể ........................................................................38
3.3.2.Ước tính kích cỡ quần thể .........................................................................39
3.3.3. Đánh giá giá đặc điểm phân bố của loài theo dạnh sinh cảnh .................40
3.4. Xác định một số đặc điểm sinh thái của loài Rồng đất ..................................41
3.4.1. Môi trường sống và phương thức hoạt động của loài Rồng đất ..............41

Demo
Version
Select.Pdf
SDK
3.4.2. Xác
định thành
phần-thức
ăn và dạng

thức ăn ưa thích của loài..............45
3.5. Đánh giá hiện trạng, đề xuất các biện pháp bảo tồn .......................................49
3.5.1. Đánh giá hiện trạng quần thể ...................................................................49
3.5.2. Đánh giá mức độ đe dọa, tác động đến loài Rồng đất .............................49
5.5.3. Các biện pháp bảo tồn ..............................................................................51
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................55
1. Kết luận .............................................................................................................55
2. Kiến nghị ...........................................................................................................56
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................57
PHỤ LỤC

2


CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT

Kí hiệu

1

SVL

Chiều dài thân

2

TaL

Chiều dài đuôi

3

HW

Rộng đầu

4

HH

Cao đầu

5

HL

Dài đầu

6

MW

Rộng mõm

7

JL

Dài mõm

8

BM

Khối lượng cơ thể

9.

BTTN

Bảo tồn Thiên nhiên

10

IUCN

Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế

11

IRI

12

ĐSHP

Đại học sư phạm

13

T

Tuyến nghiên cứu

14

LSNG

15

Giải thích

Chỉ số quan trọng của thức ăn

DemoLâm
Version
- Select.Pdf SDK
sản ngoài gỗ

CITES

Công ước về thương mại quốc tế các loài động, thực vật hoang
dã nguy cấp

16

CP

Chính phủ

17

NĐ

Nghị định

18

XH

Xã hội

19

KHCN

20

CXĐ

Khoa học công nghệ
Chưa xác định

3


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Các số đo hình thái đo rồng đất ................................................................21
Bảng 3.1: Đặc điểm hình thái loài rồng đất ..............................................................29

Bảng 3.2: Mật độ quần thể rồng đất trong tháng 4/2017 ở các suối nghiên cứu ......38
Bảng 3.3: Mật độ quần thể rồng đất trong tháng 6/ 2017 ở các suối nghiên cứu .....39
Bảng 3.4: Kích cỡ quần thể ở khu vực nghiên cứu ...................................................40
Bảng 3.5: Số lượng cá thể ở các dạng sinh cảnh trên các tuyến nghiên cứu ............41
Bảng 3.6: Số lượng cá thể rồng đất ghi nhận ở các loại vi môi trường sống ............42
Bảng 3.7: Số lượng, tần số, thể tích và chỉ số quan trọng của các loại thức ăn ........46

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC HÌNH
Hình 2.2: Mẫu loài Rồng đất (P. cocincinus) ở Khu BTTN Phong Điền .................20
Hình 3.1: Diễn biến nhiệt độ, lượng mưa từ tháng 7/2016 đến thán 6/2017 ............28
Hình 3.2: Chiều dài thân (SVL) của cá thể đực, cá thể cái và ..................................30
Hình 3.3: Mối quan hệ giữa chiều dài thân với khối lượng cơ thể ở các nhóm Rồng đất .32
Hình 3.4: Mối quan hệ giữa chiều dài đuôi với khối lượng cơ thể Rồng đất ...........33
Hình 3.5: Mối quan hệ giữa chiều dài thân với dài đầu của Rồng đất ......................33
Hình 3.6: Mối quan hệ giữa chiều dài thân với rộng đầu của Rồng đất ...................34
Hình 3.7: Mối quan hệ giữa chiều dài thân với khoảng cách nách - háng ................35
Hình 3.8: Số lượng cá thể Rồng đất theo nhóm đực, cái và không xác định ở các
suối nghiên cứu .........................................................................................................36
Hình 3.9: Số lượng cá thể Rồng đất ở các nhóm đực, cái và chưa xác định theo mùa .37
Hình 3.10: Sự phân bố số cá thể theo độ cao bề mặt bám của Rồng đất (N= 166) ..43
Hình 3.11: Tần số các cá thể hoạt động và nhiệt độ không khí tương ứng với mỗi
giờ trong ngày được loài Rồng đất sử dụng ..............................................................43

Demo
- Select.Pdf

SDK
Hình 3.12: Mối
quanVersion
hệ giữa nhiệt
độ không khí
với số lượng cá thể hoạt động (A)
và giữa độ ẩm tương đối với số lượng cá thể hoạt động (B).....................................44
Hình 3.13: Chỉ số quan trọng của các loại thức ăn Rồng đất ....................................48

5


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền cách thành phố Huế khoảng 45 km về
hướng Tây Bắc, đây là khu vực thuộc dãy Trường Sơn, có độ đa dạng sinh học
cao. Với điều kiện khí hậu của vùng nhiệt đới, là khu vực nằm trong hệ thống rừng
đặc dụng của Việt Nam thuộc vùng sinh thái Trung Trường Sơn. Khu bảo tồn
thiên nhiên Phong Điền là một trong những vùng có tính đa dạng sinh học cao về
thực vật và động vật. Đây còn là khu vực phân bố các loài động vật quý hiếm (ví
dụ như: Rùa hộp 3 vạch, Kỳ đà hoa, Rắn hổ chúa,…), đồng thời là khu đặc hữu
chim của nước ta [2], với sự đa dạng về khu hệ Thú, Chim, Bò sát và Ếch nhái.
Trong đó loài Rồng đất (Physignathus cocincinus) là một đối tượng được phát
hiện trong khu vực này.
Rồng đất (P. cocincinus) thuộc Họ Agamidae, Bộ Có vảy Squamata, Lớp Bò
sát Reptilia được Cuvier mô tả năm 1829 với mẫu chuẩn thu được ở miền Nam Việt
Nam [31], là loài bò sát nằm trong Sách Đỏ Việt Nam (2007) ở bậc VU (Sẽ nguy

- Select.Pdf
SDKở Trung Quốc, Lào, Việt Nam,

cấp). Vùng Demo
phân bốVersion
của loài này
được ghi nhận
Campucha, Thái Lan và Myanmar. Với hình dáng đẹp, thịt ngon nên người dân
thường săn bắt chúng về làm thực phẩm hoặc nuôi làm cảnh. Ngoài ra, thịt Rồng đất
còn được dùng để làm thuốc (đặc biệt là phần cuối của đuôi). Bên cạnh đó, Rồng
đất là loài có lợi cho hệ sinh thái ở cạn, là một mắt xích trong lưới thức ăn, vì chúng
thường sử dụng các loài côn trùng có hại làm thức ăn như mối, kiến, châu chấu,…
Tuy nhiên, tình trạng của quần thể Rồng đất hiện tại đang suy giảm do khai thác quá
mức, do mất hoặc suy thoái môi trường sống, biến đổi khí hậu,…Vì vậy, nghiên cứu
về hiện trạng quần thể và các đặc điểm sinh thái học của loài này trong tự nhiên là
cần thiết, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và cân bằng sinh thái cũng như khai
thác bền vững nguồn tài nguyên động vật.
Trong những năm qua, các nghiên cứu về lưỡng cư và bò sát được thực hiện
rất nhiều với các hướng nghiên cứu như khu hệ và tu chỉnh giống loài, nghiên cứu
về phân loại học, sự phân bố và ghi nhận loài mới,... Trong khi những nghiên cứu

6


đánh giá về hiện trạng quần thể của bò sát trong tự nhiên còn rất ít, đặc biệt là loài
Rồng đất. Ở Phong Điền các nghiên cứu về bò sát còn nhiều hạn chế, những nghiên
cứu về Rồng đất trong điều kiện tự nhiên ở khu vực này hiện tại vẫn đang còn thiếu.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài “Hiện trạng
quần thể và một số đặc điểm sinh thái học của loài Rồng đất (Physignathus
cocincinus) ở Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế”.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu và đánh giá hiện trạng quần thể Rồng đất (Physignathus
cocincinus) ở Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế để duy trì

và phát triển bền vững quần thể của loài trong tự nhiên.
3. Nội dung nghiên cứu
Nội dung 1: Mô tả đặc điểm nhận dạng, xác định cấu trúc giới tính của quần thể
- Mô tả đặc điểm nhận dạng của con đực, con cái và những cá thể chưa xác
định giới tính.
- Xác định chỉ số dị hình kích thước giới tính và cấu trúc của quần thể loài
Rồng đất theo nhóm (đực, cái và những cá thể chưa xác định giới tính).

Demo
Version
- Select.Pdf
Nội dung
2: Ước
tính mật
độ và kích cỡSDK
quần thể của loài Rồng đất, đánh giá
đặc điểm phân bố của loài theo dạng sinh cảnh.
- Ước tính mật độ quần thể của loài.
- Ước tính kích cỡ quần thể của loài.
- Đánh giá đặc điểm phân bố của loài theo các dạng sinh cảnh.
Nội dung 3: Xác định một số đặc điểm sinh thái học của loài Rồng đất.
- Mô tả sinh cảnh sống của loài và đánh giá khả năng sử dụng vi môi trường sống.
- Đánh giá phương thức hoạt động và yếu tố ảnh hưởng.
- Xác định thành phần thức ăn và loại thức ăn ưa thích của loài.
Nội dung 4: Xác định nhân tố đe dọa đến loài và đề xuất các giải pháp bảo
tồn bền vững
- Đánh giá các nhân tố tác động đến quần thể của loài.
- Đánh giá mức độ đe dọa đến loài.
- Đề xuất các biện pháp bảo tồn quần thể.

7


4. Ý nghĩa của đề tài
Kết quả nghiên cứu của đề tài này góp phần bổ sung các dẫn liệu về hình
thái, hiện trạng quần thể và sinh thái dinh dưỡng của loài Rồng đất ở Khu bảo tồn
thiên nhiên Phong Điền. Đồng thời kết quả nghiên cứu là một tài liệu có giá trị
tham khảo tốt, giúp các cơ quan bảo tồn có cơ sở khoa học để quy hoạch, quản lý,
xây dựng chiến lược bảo tồn và phát triển loài Rồng đất trên địa bàn tỉnh Thừa
Thiên Huế.

Demo Version - Select.Pdf SDK

8