Bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh trong dạy học chương “các định luật bảo toàn” vật lí 10 trung học phổ thông với sự hỗ trợ của máy vi tính (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

ĐẶNG THỊ THU THỦY
BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC CHƢƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT
LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA
MÁY VI TÍNH

Demo Version - Select.Pdf SDK

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

Thừa Thiên Huế, năm 2017


ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

ĐẶNG THỊ THU THỦY

BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC CHƢƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT
LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA
MÁY VI TÍNH

ChuyênDemo
ngành:Version
Lý luận- Select.Pdf
và phƣơng SDK

pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. LÊ CÔNG TRIÊM

Thừa Thiên Huế, năm 2017

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết
quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho phép sử
dụng và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.
Tác giả
Đặng Thị Thu Thủy

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến các quý thầy cô giáo trong
Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau đại học, Khoa Vật lí trƣờng Đại học Sƣ phạm Đại học Huế đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu
và thực hiện luận văn.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc nhất đến nhà giáo
PGS.TS. Lê Công Triêm, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn cho tôi trong quá trình thực

hiện luận văn cũng nhƣ trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu tại cơ sở đào tạo.
Qua đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến các quý thầy
cô giáo đã trực tiếp giảng dạy cho lớp chúng tôi, xin cảm ơn tất cả những gƣơng
mặt thân quen của tập thể lớp LL&PPDHBM Vật lí K24 (2015 - 2017), gia đình và
những ngƣời tôi yêu quý nhất đã luôn đồng hành và giúp đỡ tôi hoàn thành khóa
học. Đó là nguồn động lực, cổ vũ tôi rất lớn trong suốt quá trình học tập và nghiên
cứu của mình.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy cô giáo trong Ban

Demo
- Select.Pdf
Giám hiệu, các
thầyVersion
cô giáo trong
tổ Vật lí, SDK
các học sinh lớp 10 năm học 2016 2017 trƣờng THPT Đặng Huy Trứ, tỉnh Thừa Thiên Huế cùng các thầy cô giáo gần
xa đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm.
Một lần nữa xin chân thành cảm ơn.
Thừa Thiên Huế, tháng 10 năm 2017
Tác giả
Đặng Thị Thu Thủy

iii


MỤC LỤC
Trang phụ bìa ...........................................................................................................i
Lời cam đoan...........................................................................................................ii
Lời cảm ơn .............................................................................................................iii
MỤC LỤC .............................................................................................................. 1

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................... 5
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ............................................. 6
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 7
1. Lí do chọn đề tài............................................................................................ 7
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................. 9
3. Mục tiêu của đề tài ...................................................................................... 12
4. Giả thuyết khoa học..................................................................................... 12
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................. 13
6. Đối tƣợng nghiên cứu .................................................................................. 13
7. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 13

Demo
Version
Select.Pdf SDK
8. Phƣơng
pháp nghiên
cứu-.............................................................................
14
9. Đóng góp mới của đề tài.............................................................................. 14
10. Cấu trúc luận văn....................................................................................... 15
NỘI DUNG ........................................................................................................... 16
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC TỰ HỌC
CHO HỌC SINH VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA MÁY VI TÍNH ................................... 16
1.1. Năng lực tự học .............................................................................................. 16
1.1.1. Khái niệm năng lực và năng lực tự học .................................................... 16
1.1.2. Các năng lực thành tố của năng lực tự học ............................................... 18
1.1.2.1. Năng lực xây dựng kế hoạch tự học................................................... 19
1.1.2.2. Năng lực nhận biết, tìm tòi và phát hiện vấn đề................................... 19
1.1.2.3. Năng lực giải quyết vấn đề ................................................................ 19
1.1.2.4. Năng lực nghe giảng và ghi chép....................................................... 20

1.1.2.5. Năng lực làm việc theo nhóm ............................................................ 20

1


1.1.2.6. Năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn ........................................... 21
1.1.2.7. Năng lực tự kiểm tra, đánh giá và tự điều chỉnh .................................. 21
1.1.3. Các biểu hiện của năng lực tự học ............................................................ 22
1.2. Các biện pháp bồi dƣỡng NLTH cho HS với sự hỗ trợ của MVT .................... 25
1.2.1. Tạo động cơ, hứng thú và hƣớng dẫn xây dựng kế hoạch tự học cho HS với
sự hỗ trợ của MVT ............................................................................................ 26
1.2.2. Hƣớng dẫn phƣơng pháp nghe giảng và ghi chép với sự hỗ trợ của MVT 27
1.2.3. Rèn luyện kĩ năng đọc sách, tài liệu; kĩ năng thu thập thông tin với sự hỗ
trợ của MVT để hình thành năng lực nhận biết, tìm tòi, phát hiện vấn đề........... 28
1.2.4. Rèn luyện kĩ năng xử lí thông tin với sự hỗ trợ của MVT để hình thành
năng lực giải quyết vấn đề ................................................................................. 31
1.2.5. Bồi dƣỡng năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn cho HS với sự hỗ trợ
của MVT ........................................................................................................... 32
1.2.6. Bồi dƣỡng năng lực tự kiểm tra, đánh giá và tự điều chỉnh cho HS với sự
hỗ trợ của MVT ................................................................................................. 33
1.2.7. Phối hợp các phƣơng pháp dạy học, tăng cƣờng sử dụng các PTDH hiện

Demo Version - Select.Pdf SDK
đại .....................................................................................................................
34
1.2.8. Giảm tỉ lệ thuyết trình của GV, tăng cƣờng thời gian tự học, tự nghiên cứu
cho HS. Giao nhiệm vụ cụ thể cho HS ở tiết học tiếp theo ................................. 35
1.2.9. Kết hợp nhiều loại hình kiểm tra, đánh giá trong dạy học......................... 36
1.3. Đánh giá năng lực tự học ................................................................................ 37
1.3.1. Một số công cụ đánh giá năng lực ............................................................ 38

1.3.1.1. Thang đo năng lực............................................................................. 38
1.3.1.2. Các bài tập ........................................................................................ 38
1.3.2. Một số phƣơng pháp đánh giá năng lực ...................................................... 38
1.3.2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm của HS.......................................... 38
1.3.2.2. Phƣơng pháp đặt câu hỏi trực tiếp (vấn đáp)......................................... 39
1.3.2.3. Phƣơng pháp quan sát ......................................................................... 39
1.3.2.4. Phƣơng pháp tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng .................................. 39
1.3.3. Thiết kế thang đánh giá NLTH cho HS....................................................... 40

2


1.3.3.1. Quy trình thiết kế ................................................................................ 40
1.3.3.2. Thang đánh giá NLTH cho HS ............................................................ 41
1.3.3.3. Quy ƣớc sử dụng thang đo .................................................................. 50
1.4. Kết luận chƣơng 1 .......................................................................................... 51
CHƢƠNG 2. TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƢỚNG BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC
TỰ HỌC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT
BẢO TOÀN” VẬT LÍ 10 THPT VỚI SỰ HỖ TRỢ CỦA MÁY VI TÍNH ............ 52
2.1. Đặc điểm chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT ........................... 52
2.1.1. Đặc điểm chung ....................................................................................... 52
2.1.2. Mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ cần đạt đƣợc .................................... 55
2.1.3. Sơ đồ cấu trúc của chƣơng ....................................................................... 56
2.1.4. Thuận lợi, khó khăn khi dạy học chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10
THPT ................................................................................................................ 57
2.2. Một số biện pháp bồi dƣỡng NLTH cho HS trong dạy học chƣơng “Các định
luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT với sự hỗ trợ của MVT .......................................... 57
2.2.1. Sử dụng MVT bồi dƣỡng NLTH cho HS trong giai đoạn mở đầu ............ 57

Demo

Version
- Select.Pdf
SDK
2.2.2. Sử dụng
MVT
bồi dƣỡng
NLTH cho HS
trong quá trình nghiên cứu kiến
thức mới ............................................................................................................ 58
2.2.3. Sử dụng MVT bồi dƣỡng NLTH cho HS trong quá trình ôn tập, củng cố
kiến thức............................................................................................................ 60
2.2.4. Sử dụng MVT bồi dƣỡng NLTH cho HS khi tự học ở nhà ....................... 62
2.3. Quy trình thiết kế bài dạy học theo hƣớng bồi dƣỡng NLTH cho HS với sự hỗ
trợ của MVT.......................................................................................................... 63
2.3.1. Quy trình thiết kế bài dạy học theo hƣớng bồi dƣỡng NLTH với sự hỗ trợ
của MVT ........................................................................................................... 63
2.3.1.1. Xác định mục tiêu bài dạy học .......................................................... 63
2.3.1.2. Xác định kiến thức cơ bản và sắp xếp theo một lôgic thích hợp......... 63
2.3.1.3. Xác định phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học thích hợp ................. 64
2.3.1.4. Xác định các hoạt động chủ yếu trong tiến trình dạy học................... 64
2.3.1.5. Xác định hình thức và nội dung củng cố, vận dụng ........................... 64

3


2.3.2. Tiến trình dạy học theo hƣớng bồi dƣỡng NLTH cho HS với sự hỗ trợ của
MVT.................................................................................................................. 64
2.3.3. Thiết kế một số giáo án chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT
theo hƣớng bồi dƣỡng NLTH với sự hỗ trợ của MVT........................................ 66
2.4. Kết luận chƣơng 2 .......................................................................................... 74

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................... 76
3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm .................................................. 76
3.1.1. Mục đích.................................................................................................. 76
3.1.2. Nhiệm vụ ................................................................................................. 76
3.2. Đối tƣợng và nội dung thực nghiệm sƣ phạm.................................................. 76
3.2.1. Đối tƣợng................................................................................................. 76
3.2.2. Nội dung .................................................................................................. 77
3.3. Phƣơng pháp tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ................................................. 77
3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm sƣ phạm .............................................................. 77
3.3.2. Phƣơng pháp tiến hành............................................................................. 77
3.3.2.1. Quan sát, tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau........................................ 77

Version
- Select.Pdf SDK
3.3.2.2.Demo
Bài kiểm
tra.......................................................................................
78
3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm .......................................................... 79
3.4.1. Đánh giá định tính.................................................................................... 79
3.4.2. Đánh giá định lƣợng ................................................................................ 79
3.4.2.1. Kết quả đánh giá hoạt động học tập chƣơng “Các định luật bảo toàn”
...................................................................................................................... 79
3.4.2.2. Kết quả đánh giá bài kiểm tra 1 tiết chƣơng “Các định luật bảo toàn”83
3.4.2.3. Tổng hợp kết quả ĐG hoạt động học tập và bài kiểm tra theo tỉ lệ % 83
3.5. Kết luận chƣơng 3 .......................................................................................... 92
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................ 93
1. Kết luận ............................................................................................................. 93
2. Khuyến nghị ...................................................................................................... 94
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 95

PHỤ LỤC..............................................................................................................P1

4


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt

Viết đầy đủ

DH

Dạy học

DHVL

Dạy học vật lí

ĐG

Đánh giá

ĐGNL

Đánh giá năng lực

ĐLBT

Định luật bảo toàn

ĐC

Đối chứng

GD

Giáo dục

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

KT

Kiểm tra

MVT

Máy vi tính

NL

Năng lực

Demo Version - Select.Pdf SDK

NLTH

Năng lực tự học

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

PPĐG

Phƣơng pháp đánh giá

PTDH

Phƣơng tiện dạy học

QTDH

Quá trình dạy học

SGK

Sách giáo khoa

TN

Thí nghiệm

TNg

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

THPT

Trung học phổ thông

5


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
Bảng 1.1. Biểu hiện NLTH cấp THPT theo Bộ Giáo dục và Đào tạo ..................... 24
Bảng 1.2. Biểu hiện của NLTH.............................................................................. 24
Bảng 1.3. Thang đánh giá NLTH cho HS .............................................................. 41
Bảng 3.1. Bảng các mẫu TNSP .............................................................................. 77
Bảng 3.2. Kết quả ĐG hoạt động học tập bài 23 (tiết2) nhóm TNg ........................ 79
Bảng 3.3. Kết quả ĐG hoạt động học tập bài 23 (tiết2) nhóm ĐC.......................... 80
Bảng 3.4. Kết quả ĐG hoạt động học tập bài 27 nhóm TNg .................................. 81
Bảng 3.5. Kết quả ĐG hoạt động học tập bài 27 nhóm ĐC .................................... 82
Bảng 3.6. Kết quả ĐG bài kiểm tra 1 tiết nhóm TNg ............................................. 83
Bảng 3.7. Kết quả ĐG bài kiểm tra 1 tiết nhóm ĐC ............................................... 83
Bảng 3.8. Tổng hợp kết quả ĐG hoạt động học tập bài 23 (tiết 2) theo tỷ lệ % ...... 83
Bảng 3.9. Tổng hợp kết quả ĐG hoạt động học tập bài 27 theo tỷ lệ %.................. 84
Bảng 3.10. Tổng hợp kết quả ĐG bài kiểm tra 1 tiết theo tỉ lệ % ........................... 85
Bảng 3.11. Bảng các biểu đồ so sánh kết quả ĐG hoạt động học tập của nhóm TNg

Version

Select.Pdf
SDKTNg........................................ 85
và nhóm ĐCDemo
trong buổi
đầu và -buổi
cuối quá trình
Bảng 3.12. Bảng các biểu đồ so sánh kết quả ĐG bài kiểm tra 1 tiết của nhóm TNg
và nhóm ĐC .......................................................................................................... 91
Sơ đồ 1.1. Biểu hiện NLTH theo Candy ............................................................... 22
Sơ đồ 1.2. Biểu hiện NLTH theo Taylor ................................................................ 23
Sơ đồ 1.3. Quy trình thiết kế thang đo năng lực ..................................................... 40
Sơ đồ 2.1. Sơ đồ cấu trúc chƣơng “Các định luật bảo toàn” vật lí 10 THPT ........... 56
Sơ đồ 2.2. Hệ thống hoá kiến thức “Định luật bảo toàn động lƣợng” ..................... 61
Sơ đồ 2.3. Tiến trình dạy học theo hƣớng bồi dƣỡng NLTH với sự hỗ trợ của MVT
.............................................................................................................................. 65
Hình 2.1. Chuyển động của tên lửa ........................................................................ 58
Hình 2.2. Hình minh họa về “Xung của lực” ......................................................... 59
Hình 2.3. Minh họa phân tích lực .......................................................................... 60
Hình 2.4. Ứng dụng của định luật “Bảo toàn động lƣợng” ..................................... 62

6


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Ngày nay, cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đang tạo ra sự biến
đổi sâu sắc, toàn diện đối với cả nền kinh tế, từng bƣớc chuyển từ nền kinh tế công
nghiệp sang nền kinh tế tri thức. Nền kinh tế tri thức, với những đặc trƣng cơ bản là
coi tri thức khoa học, công nghệ là một tƣ liệu sản xuất quan trọng đã đặt ra nhiều
yêu cầu mới cho ngành Giáo dục và Đào tạo. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khối

lƣợng tri thức nhân loại tăng lên theo hàm số mũ, cùng với mạng viễn thông toàn
cầu cho phép trao đổi thông tin một cách nhanh chóng, việc tiếp cận của mỗi ngƣời
với tri thức nhân loại rất thuận lợi và với khối lƣợng lớn nhƣ hiện nay, nhà trƣờng
không thể chỉ giới hạn ở việc trang bị cho ngƣời học một lƣợng tri thức nhất định.
Điều quan trọng hơn rất nhiều là nhà trƣờng cần phải chú trọng đến việc bồi dƣỡng
và rèn luyện cho học sinh (HS) phƣơng pháp học tập, phƣơng pháp khai thác và xử
lý tri thức, trong đó đặc biệt quan trọng là phƣơng pháp tự học, tự nghiên cứu. Chỉ
có nhờ vào phƣơng pháp tự học, tự nghiên cứu HS mới có đủ khả năng để tự mình
làm giàu vốn tri thức cho mình, phục vụ tốt hơn cho hoạt động thực tiễn. Việc nâng

Select.Pdf
SDKđặt vào nhiệm vụ trọng tâm của
cao năng lựcDemo
tự họcVersion
(NLTH)-cho
HS cần phải
trƣờng phổ thông, phải bồi dƣỡng và rèn luyện cho HS phƣơng pháp tự học, tự
nghiên cứu, phƣơng pháp học tập chủ động, tích cực.
Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của nƣớc ta để đạt đƣợc mục tiêu
trở thành nƣớc công nghiệp, hiện đại và hội nhập Quốc tế vào năm 2020 là phát
triển nguồn nhân lực. Ngành Giáo dục đã và đang có những đổi mới đồng bộ và
toàn diện trên tất cả các phƣơng diện, trong đó đổi mới phƣơng pháp dạy học
(PPDH) đƣợc xác định là nhiệm vụ trọng tâm theo hƣớng phát huy tính tích cực,
chủ động sáng tạo, hƣớng đến mục tiêu cuối cùng là tạo ra nguồn nhân lực có chất
lƣợng cao cho đất nƣớc.
Yêu cầu của đổi mới PPDH là phải sử dụng các PPDH phát huy tính tích cực,
tự giác, chủ động sáng tạo, bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học của HS. Việc tự học, tự
đào tạo ngày càng có vai trò quan trọng đối với ngành Giáo dục nói chung và nhu
cầu nắm vững tri thức của mỗi cá nhân nói riêng. Việc tìm ra các biện pháp hữu

7


hiệu tổ chức có hiệu quả hoạt động tự học để trang bị cho ngƣời học NLTH là nhu
cầu bức thiết và mang ý nghĩa chiến lƣợc đối với lợi ích trƣớc mắt và lâu dài của
ngành Giáo dục nói riêng và của đất nƣớc nói chung.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng khóa VIII
đã nhấn mạnh: “Đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối
truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tƣ duy sáng tạo của ngƣời học. Từng bƣớc áp
dụng các phƣơng pháp tiên tiến và phƣơng tiện hiện đại vào quá trình dạy học, bảo
đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh” [9].
Tƣ tƣởng chỉ đạo đó lại đƣợc nhấn mạnh trong Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn
quốc lần thứ IX “Đổi mới phƣơng pháp dạy học, phát huy tƣ duy sáng tạo và năng
lực tự đào tạo của ngƣời học, coi trọng thực hành ngoại khóa, làm chủ kiến thức,
tránh nhồi nhét học vẹt, học chay” [10].
Điều 28 Luật Giáo dục quy định: “Phƣơng pháp giáo dục phổ thông phải phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm
của từng lớp học, môn học; bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận
dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học
tập cho HS” Demo
[26]. Version - Select.Pdf SDK
Trong quá trình đổi mới PPDH, việc ứng dụng các phƣơng tiện dạy học
(PTDH) hiện đại vào quá trình dạy học (QTDH) có vai trò rất quan trọng, là điều
kiện cơ bản để thực hiện đổi mới các PPDH. Việc ứng dụng công nghệ thông tin
trong Giáo dục và Đào tạo đã tạo ra một bƣớc chuyển biến cơ bản trong quá trình
đổi mới nội dung chƣơng trình, PPDH, học tập và quản lý giáo dục.
Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X đã nêu định hƣớng phát triển
Giáo dục - Đào tạo 2006 - 2010: “Phát triển mạnh và kết hợp chặt chẽ giữa hoạt
động khoa học và công nghệ với Giáo dục và Đào tạo để thực sự phát huy vai trò
quốc sách hàng đầu, tạo động lực đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát

triển kinh tế tri thức…” [11].
Việc ứng dụng máy vi tính (MVT) vào QTDH sẽ góp phần vào việc cải tiến và
nâng cao tính tích cực và chất lƣợng giáo dục toàn diện. MVT đƣợc xem là một
phƣơng tiện hiện đại đa chức năng, MVT ngày càng tỏ ra ƣu việt ở những chỗ mà

8


không một phƣơng tiện truyền thống nào trƣớc đây có thể giải quyết đƣợc. Nhờ khả
năng tƣơng tác cao, sự tích hợp của nhiều khả năng mà MVT có đƣợc những đặc
trƣng mới về chất so với các PTDH trƣớc đó. Với ứng dụng những tính năng hiện
đại của MVT vào QTDH, giáo viên (GV) có thể thay đổi PPDH theo hƣớng tích cực
hóa hoạt động nhận thức đồng thời ngƣời học có thể tạo ra đƣợc sự chuyển biến từ
học tập thụ động sang học tập chủ động, bồi dƣỡng NLTH, tự chiếm lĩnh tri thức
của nhân loại.
Tôi cho rằng đã đến lúc phải thay đổi PPDH, sử dụng các hình thức dạy học
thông qua việc giao nhiệm vụ học tập cho HS để bồi dƣỡng NLTH, tự lĩnh hội kiến
thức. Có nhƣ vậy mới tạo cho HS lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi
ngƣời, từ đó góp phần nâng cao kết quả học tập và về lâu dài sẽ trang bị cho các em
phƣơng pháp, năng lực học tập suốt đời.
Tuy nhiên, thực tế việc bồi dƣỡng NLTH với sự hỗ trợ của MVT cho HS ở các
trƣờng Trung học phổ thông (THPT) hiện nay còn nhiều bất cập. Chính vì vậy, tôi
chọn nghiên cứu đề tài: “Bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh trong dạy học
chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 Trung học phổ thông với sự hỗ trợ

DemolàVersion
Select.Pdf
của máy vi tính”
một việc-làm
cần thiếtSDK

để góp phần đổi mới PPDH ở nƣớc ta
hiện nay.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Theo tác giả Nguyễn Cảnh Toàn trong cuốn “Quá trình dạy - tự học” (1997) và
“Học và dạy cách học” (2002) đã dày công nghiên cứu về tự học, ông định nghĩa:
tự học là tự mình động não, tự mình sử dụng các năng lực trí tuệ (nhƣ giám sát, so
sánh, phân tích, tổng hợp, …) và có khi cả năng lực cơ bắp (nhƣ khi phải sử dụng
công cụ, …) cùng các phẩm chất cá nhân của mình, rồi cả động cơ, tình cảm, cả
nhân sinh quan, thế giới quan (nhƣ trung thực, khách quan, cầu tiến, …) để chiếm
lĩnh một lĩnh vực, hiểu biết nào đó của nhân loại, biến nó thành sở hữu của mình”.
Theo ông, “Tự học thƣờng đƣợc hiểu là học với sách, không có thầy bên cạnh
nhƣng hiểu nhƣ vậy là hơi hẹp. Ngay cả khi có thầy bên cạnh, thì thầy cũng chỉ
giảng giải, uốn nắn, chứ thầy đâu có học hộ trò. Dạy dù sao cũng chỉ là ngoại lực
tác động đến trò. Ngoại lực đó phải có sự cộng hƣởng của nội lực cố gắng của học

9


trò. Sự cố gắng này mới đúng là tự học”. Nhƣ vậy, tự học có thể xảy ra khi có thầy,
có sách; cả khi không có thầy, không có sách [34], [35].
Tác giả Đặng Thành Hƣng trong tác phẩm “Một số vấn đề về phƣơng pháp
dạy học” (2000) đã đề cập đến khái niệm “học độc lập”. Học độc lập là nhu cầu của
ngƣời học ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trƣờng và nếu nhu cầu này phát triển
tốt thì khả năng học độc lập sau này của ngƣời học sẽ là con đƣờng bảo đảm nhất,
hiệu quả nhất việc học thƣờng xuyên, học suốt đời của họ” [16].
Tác giả Trịnh Quốc Lập (2008) trong bài báo khoa học “Phát triển năng lực tự
học trong hoàn cảnh Việt Nam” đăng trên tạp chí khoa học Trƣờng Đại học Cần
Thơ đã cho rằng năng lực tự học không chỉ là một phẩm chất dành cho ngƣời học
thuộc thế giới phƣơng Tây, về bản chất mà nói, sinh viên châu Á không phải là
không có năng lực tự học; hệ thống giáo dục ở các nƣớc châu Á chƣa tạo đủ điều

kiện để sinh viên phát triển năng lực tự học. Kết quả nghiên cứu của tác giả bài viết
này đã chứng minh rằng trong hoàn cảnh Việt Nam năng lực tự học có thể đƣợc
phát triển thông qua việc ứng dụng học tập tự điều chỉnh [21].
Tác giả Nguyễn Thị Tính với Luận án Tiến sĩ về đề tài “Các biện pháp tổ chức

Version
- Select.Pdf
hoạt động tựDemo
học môn
Giáo dục
học cho sinhSDK
viên các trƣờng Đại học Sƣ phạm”,
tác giả kết luận: Tự học là học với sự tự giác và tích cực ở mức độ cao. Tự học môn
Giáo dục học mang tính đặc thù của bộ môn Nghiệp vụ sƣ phạm, vì vậy tự học môn
Giáo dục học là quá trình tự giác, tích cực chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, rèn
luyện nghiệp vụ sƣ phạm thƣờng xuyên và hình thành tình cảm, thái độ nghề
nghiệp của sinh viên dƣới vai trò chủ đạo của Cán bộ giảng dạy môn Giáo dục học.
Tự học có thể diễn ra ở trên lớp, hoặc trong quá trình tự học ở nhà, hoặc trong các
hoạt động ngoại khóa. Ba khâu này có mối quan hệ thống nhất biện chứng với nhau
không thể tách rời, chúng bổ sung kết quả cho nhau [33].
Tác giả Đậu Thị Hòa trong bài báo khoa học “Phƣơng pháp rèn luyện kỹ năng
tự học cho sinh viên địa lý trong dạy học học phần địa lí tự nhiên Việt Nam”
(2010), đăng trên tạp chí Khoa học và công nghệ, Đại học Đà Nẵng số 4(39) cũng
tập trung vào sử dụng một số phƣơng pháp dạy học nhằm rèn luyện kỹ năng tự học,
giúp ngƣời học không chỉ học ở trƣờng lớp mà có khả năng tự học suốt đời [14].

10


Đề tài luận văn Thạc sĩ “Nâng cao hiệu quả dạy học vật lí ở trƣờng THPT

thông qua các biện pháp tổ chức hoạt động tự học cho HS” của Nguyễn Thị Thiên
Nga đã góp phần xây dựng đƣợc hệ thống cơ sở lí luận về tự học và nghiên cứu đề
xuất một số biện pháp để nâng cao hiệu quả dạy học qua việc tổ chức các hoạt động
tự học cho HS [22].
Bên cạnh đó còn có các công trình nghiên cứu về việc sử dụng các PTDH nhƣ
sách giáo khoa, bài tập, thí nghiệm (TN) và các ứng dụng công nghệ thông tin vào
dạy học. Cụ thể: Việc sử dụng có hiệu quả sách giáo khoa có các đề tài: Đề tài
“Hình thành năng lực tự học vật lí cho học sinh Trung học phổ thông thông qua
việc sử dụng sách giáo khoa” của tác giả Võ Lê Phƣơng Dung. Đề tài nghiên cứu
này đã đƣa ra một số giải pháp sử dụng sách giáo khoa trong dạy học một cách có
hiệu quả để góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học vật lí ở trƣờng THPT [7]; tác giả
Nguyễn Văn Quang với “Bồi dƣỡng năng lực tự học vật lí cho học sinh Trung học
phổ thông thông qua việc sử dụng sách giáo khoa với sự hỗ trợ của bản đồ tƣ duy”
đã kết hợp sách giáo khoa và bản đồ tƣ duy vào việc bồi dƣỡng năng lực tự học cho
HS [25]; tác giả Trần Trọng Công với đề tài “Bồi dƣỡng năng lực tự học cho học

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
sinh trong dạy
học phần
“Nhiệt
học” Vật lí 10
Trung học phổ thông với sự hỗ trợ
của bản đồ tƣ duy” [7]; tác giả Nguyễn Phú Đồng với đề tài “Nghiên cứu sử dụng
bài tập vật lí theo hƣớng bồi dƣỡng năng lực tự học cho học sinh trong dạy học
phần “Dòng điện không đổi” Vật lí 11 Trung học phổ thông”; tác giả Võ Thị Cẩm
Quyên với đề tài “Bồi dƣỡng năng lực tự học cho học sinh trong chƣơng Động học
chất điểm Vật lí 10 qua việc khai thác và sử dụng bài tập vật lí”, đã đề cập đến việc

nghiên cứu, khai thác và sử dụng bài tập vật lí một cách hiệu quả nhất trong việc tổ
chức hoạt động nhận thức của HS nhằm bồi dƣỡng năng lực tự học, tự giải quyết
vấn đề phát huy tính tích cực của HS trong dạy học vật lí ở trƣờng THPT [12], [27];
ngoài ra còn sử dụng TN và phiếu học tập vào dạy học để bồi dƣỡng năng lực tự
học cho HS với các đề tài “Bồi dƣỡng năng lực tự học cho học sinh qua phiếu học
tập trong dạy học phần “Quang hình học”, Vật lí 11 nâng cao Trung học phổ thông”
của Hà Thế Nhân và “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm theo hƣớng bồi dƣỡng năng
lực tự học cho học sinh trong dạy học chƣơng “Điện tích - Điện trƣờng” và “Dòng

11


điện không đổi”, Vật lí 11 nâng cao Trung học phổ thông” của Nguyễn Tƣờng
Thảo Uyên [23], [43].
Về việc ứng dụng công nghệ thông tin có các tác giả: Trần Huy Hoàng trong
Luận án Tiến sĩ với đề tài “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm với sự hỗ trợ của máy vi
tính trong dạy học một số kiến thức cơ học và nhiệt học Trung học phổ thông” đã
tập trung nghiên cứu cơ sở lí luận của việc sử dụng MVT trong việc hỗ trợ để tạo ra
các TN ảo và mô phỏng, từ đó thiết kế tiến trình dạy học cho một số bài thuộc phần
cơ học và nhiệt học lớp 10 [15]; tác giả Mai Văn Trinh với “Nâng cao hiệu quả dạy
học vật lí ở trƣờng Trung học phổ thông nhờ việc sử dụng máy vi tính và các
phƣơng tiện dạy học hiện đại” đã sử dụng ngôn ngữ lập trình nhƣ Turbo Pascal,
Visual Basic, Pakma để xây dựng một số phần mềm dạy học vật lí [39]; tác giả
Vƣơng Đình Thắng với đề tài:“Nghiên cứu sử dụng máy vi tính với multimedia
thông qua việc xây dựng và khai thác website dạy học môn vật lí 6 ở trƣờng Trung
học cơ sở” đã đề cập đến việc sử dụng MVT với hệ thống mutilmedia, mạng máy
tính, internet và website vào QTDH [29].
Nhìn chung, các nhà giáo dục đã tập trung nghiên cứu sâu vấn đề tự học dƣới

Demo

Version
Select.Pdf
nhiều góc độ
khác nhau.
Tuy -nhiên,
chƣa cóSDK
công trình nào nghiên cứu về “Bồi
dưỡng năng lực tự học cho học sinh trong dạy học chương “Các định luật bảo
toàn” Vật lí 10 Trung học phổ thông với sự hỗ trợ của máy vi tính”.
3. Mục tiêu của đề tài
Đề tài nghiên cứu xác định các năng lực thành tố, biểu hiện của NLTH trong
dạy học vật lí; từ đó nghiên cứu đề xuất các biện pháp bồi dƣỡng NLTH cho HS
với sự hỗ trợ của MVT và vận dụng vào dạy học chƣơng “Các định luật bảo toàn”
Vật lí 10 THPT.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu xác định đƣợc các năng lực thành tố, biểu hiện của NLTH trong dạy học
vật lí; đề xuất đƣợc các biện pháp bồi dƣỡng NLTH có sự hỗ trợ của MVT và vận
dụng vào dạy học chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT thì sẽ bồi dƣỡng
đƣợc năng lực tự học cho HS, qua đó góp phần đổi mới PPDH và nâng cao hiệu quả
dạy học vật lí ở trƣờng THPT.

12


5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện đƣợc mục tiêu nghiên cứu, đề tài cần phải thực hiện các nhiệm
vụ nghiên cứu sau:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc bồi dƣỡng năng lực tự học cho HS trong
dạy học vật lí;
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc bồi dƣỡng năng lực tự học cho HS với sự

hỗ trợ của MVT trong dạy học vật lí;
- Xác định các năng lực thành tố, biểu hiện của NLTH và xây dựng hệ thống
các tiêu chí đánh giá NLTH của HS trong dạy học vật lí;
- Nghiên cứu đề xuất các biện pháp bồi dƣỡng năng lực tự học cho HS với sự
hỗ trợ của MVT trong dạy học vật lí;
- Nghiên cứu thiết kế thang đánh giá NLTH cho HS;
- Nghiên cứu đặc điểm, cấu trúc nội dung chƣơng “Các định luật bảo toàn”
Vật lí 10 THPT;
- Nghiên
cứu quy
trình thiết
kế bài dạy học
Demo
Version
- Select.Pdf
SDKvà tiến trình dạy học theo hƣớng
bồi dƣỡng NLTH cho HS với sự hỗ trợ của MVT;
- Thiết kế giáo án một số bài học cụ thể trong chƣơng “Các định luật bảo toàn”
Vật lí 10 THPT với sự hỗ trợ của MVT theo hƣớng phát triển NLTH cho HS;
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm (TNSP) ở các trƣờng THPT để đánh giá
mục tiêu, giả thuyết khoa học của đề tài và rút ra kết luận.
6. Đối tƣợng nghiên cứu
Hoạt động dạy học chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT với sự hỗ
trợ của MVT theo hƣớng bồi dƣỡng năng lực tự học cho HS.
7. Phạm vi nghiên cứu
Trong thời gian và khả năng cho phép, tôi chỉ tập trung nghiên cứu việc sử
dụng MVT vào hỗ trợ dạy học chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT
theo hƣớng bồi dƣỡng năng lực tự học cho HS tại các trƣờng THPT trên địa bàn
tỉnh Thừa Thiên Huế.
13

8. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để hoàn thành tốt các nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tôi sử dụng các phƣơng
pháp sau đây:
Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
- Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, các văn bản của Nhà nƣớc và của ngành
Giáo dục về đổi mới PPDH ở trƣờng phổ thông, về vấn đề tự học, tự nghiên cứu của
HS;
- Nghiên cứu những cơ sở lí luận, những tài liệu liên quan, các bài báo, tạp chí
và ý kiến của các nhà Khoa học Giáo dục về vấn đề tự học và việc sử dụng MVT
trong QTDH cho HS;
- Nghiên cứu nội dung chƣơng trình sách giáo khoa, sách bài tập, tài liệu tham
khảo chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT.
Phương pháp điều tra, khảo sát thực tiễn
- Trao đổi với GV và HS để tìm hiểu thực trạng dạy học theo hƣớng bồi dƣỡng
năng lực tự học ở các trƣờng THPT hiện nay.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
- Tiến hành
thực
nghiệm sƣ
phạm ở trƣờng
THPT theo quy trình, phƣơng pháp
và hình thức tổ chức đã đề xuất.
Phương pháp thống kê toán học

- Phân tích kết quả thu đƣợc trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm để rút ra kết
luận cho vấn đề nghiên cứu.
9. Đóng góp mới của đề tài
Về mặt lí luận:
Làm rõ cơ sở lí luận của việc bồi dƣỡng năng lực tự học cho HS với sự hỗ
trợ của MVT trong dạy học chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT.
Về mặt thực tiễn:
- Thiết kế một số giáo án tổ chức các hoạt động nhận thức theo hƣớng bồi
dƣỡng năng lực tự học cho HS trong dạy học chƣơng “Các định luật bảo toàn” Vật
lí 10 THPT với sự hỗ trợ của MVT, thiết kế đƣợc thang đánh giá NLTH cho HS

14


góp phần vào việc đổi mới PPDH và nâng cao chất lƣợng dạy học Vật lí ở trƣờng
THPT.
- Làm cơ sở để GV phổ thông có thể vận dụng vào các phần khác nhau trong
quá trình dạy học vật lí.
10. Cấu trúc luận văn
Luận văn có cấu trúc nhƣ sau:
Mở đầu
Nội dung
Chương 1: Cơ sở lí luận của việc bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh với
sự hỗ trợ của máy vi tính
Chương 2: Tổ chức dạy học theo hướng bồi dưỡng năng lực tự học cho học
sinh trong dạy học chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí 10 THPT với sự hỗ trợ
của máy vi tính
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
Kết luận và khuyến nghị
Tài liệu tham khảo

Demo Version - Select.Pdf SDK
Phụ lục

15