LUẬN văn LUẬT tư PHÁP QUY CHẾ PHÁP lý về ĐĂNG ký GIAO DỊCH bảo đảm THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.19 MB, 142 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN TƯ PHÁP

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 32 (2006 – 2010)
ĐỀ TÀI

QUY CHẾ PHÁP LÝ VỀ

ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM
THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn

Sinh viên thực hiện

NGUYỄN THỊ NGỌC TUYỀN

NGUYỄN VĂN VINH
MSSV: 5062302
MSL: LK0665A2

Cần Thơ, tháng 04 năm 2010

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên mà người viết muốn nói là hai
từ “cảm ơn”, xin cảm ơn tất cả thầy cô Khoa Luật
– Trường Đại Học Cần Thơ đặc biệt là Cô Nguyễn
Thị Ngọc Tuyền.
Trong bốn năm đại học với những gì mà
em đã tiếp thu được từ sự nhiệt tình truyền đạt của
thầy cô đã giúp cho sinh viên như em hiểu rõ giá
trị của tính siêng năng, cầu tiến và đạo đức nghề
nghiệp của một sinh viên luật và người công tác
trong lĩnh vực pháp lý sau này. Mỗi ước mơ đều
dễ dàng nhưng hiện thực hóa giấc mơ đó là công
việc không hề đơn giản, để làm được điều đó thì
cũng gống như việc xây một ngôi nhà cần những
viên gạch - thật chắc chắn và hoàn mỹ. Bản thân
em sẽ cố gắng hết khả năng của mình để một ngày
nào đó khi nhắc đến Khoa Luật - Đại Học Cần
Thơ mọi người sẽ biết rằng đó là một nơi đào tạo
luật có uy tín hàng đầu Việt Nam và xa hơn.

Nguyễn Văn Vinh

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG ĐẪN

@ .........................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN

@.........................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

10. Ngân hàng công thương: NHCT
11. Quy phạm pháp luật: QPPL
12. Tổ chức tín dụng: TCTD
13. Tòa án nhân dân tối cao: TANDTC
14. Uỷ ban nhân dân: UBND
15. Viện kiểm sát nhân dân : VKSND

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

MỤCLỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài. .........................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu đề tài.....................................................................................1
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài.......................................................................................2
4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................2
5 Thời gian thực hiện đề tài............................................................... ........................2
6. Kết cấu luận văn...................................................................... ...............................2
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I
LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM

1.1 Khái quát chung về đăng ký giao dịch bảo đảm........ ....................................3
1.1.1Khái niệm đăng ký giao dịch bảo đảm........................... ....................................3
1.1.2 Đặc điểm của việc đăng ký giao dịch bảo đảm.................................................5
1.1.3 Ý nghĩa của việc đăng ký giao dịch bảo đảm............... .....................................7
1.2 Lịch sử quy định của pháp luật Việt Nam về đăng ký giao dịch bảo đảm.....9
1.2.1 Trước khi có bộ luật dân sự 2005. ....................................................................9
1.2.2 Sau khi có Bộ luật dân sự 2005.. .....................................................................11
1.3 Pháp luật Quốc tế về đăng ký giao dịch bảo đảm... ...........................................12
1.3.1 Đăng ký giao dịch bảo đảm bằng động sản... .................................................12
1.3.1.1 Đối tượng đăng ký...... ..................................................................................13
1.3.1.2 Giá trị pháp lý của việc đăng ký ...................................................................15
1.3.1.3Cơ chế và nguyên tắc đăng ký.............................................. ...........................15
1.3.1.4 Hệ thống cơ quan đăng ký.......................................... ....................................16
1.3.2
Đăng ký giao dịch bảo đảm bằng bất động sản........... ................................17
1.3.2.1 Đối tượng đăng ký........................ ..................................................................17
1.3.2.2 Phạm vi đăng ký...................... .......................................................................18
1.3.2.3 Cơ chế đăng ký.................................... ..........................................................18
1.3.2.4 Nguyên tắc đăng ký............................................ ...........................................19
1.3.2.5 Giá trị pháp lý của việc đăng ký ...................................................................20
1.3.2.6 Hệ thống cơ quan đăng ký ............................................................................21
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

CHƯƠNG 2
PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ
ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM
2.1 Những quy định phần nội dung của việc đăng ký giao dịch bảo đảm...............22
2.1.1 Các trường hợp bắt buộc phải đăng ký giao dịch bảo đảm......... ...................22
2.1.1.1
Đối với giao dịch bảo đảm bằng tàu bay.................. .................................23
2.1.1.2

Đối với giao dịch bảo đảm bằng tàu biển............................................. .....24

2.1.1.3
2.1.1.4

Thế chấp quyền sử dụng đất................................................ .....................25
Thế chấp quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng trồng .......26

2.1.1.5

Thế chấp một tài sản để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ..... ................27

2.1.1.6
Đối với hợp đồng cho thuê tài chính.........................................................28
2.1.2
Các trường hợp không bắt buộc đăng ký giao dịch bảo đảm...... .................29
2.1.3

Các trường hợp không được đăng ký giao dịch bảo đảm...... .......................30

2.1.3.1 Biện pháp bảo lãnh bằng tài sản.............................. ......................................30

2.1.3.2 Biện pháp bảo đảm bằng tín chấp............. .....................................................31
2.1.4

Chủ thể yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm............................... .................32

2.1.4.1 Bên bảo đảm............................ .....................................................................32
2.1.4.2 Bên nhận bảo đảm.........................................................................................33
2.1.4.3 Các bên trong hợp đồng có tính chất của giao dịch bảo đảm........ ...............34
2.1.4.4 Người được ủy quyền............. ......................................................................34
2.1.4.5 Tổ trưởng tổ quản lý thanh lý tài sản.................. ..........................................35
2.1.5 Đối tượng đăng ký giao dịch bảo đảm.............................................................36
2.1.5.1 Các giao dịch bảo đảm...................................................................................36
2.1.5.2 Các hợp đồng có tính chất của giao dịch bảo đảm................... .....................37
2.1.6 Nguyên tắc đăng ký giao dịch bảo đảm..........................................................38
2.1.7 Thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm............................................................40
2.1.8 Hiệu lực đăng ký giao dịch bảo đảm............. ................................................41
2.1.9 Giá trị pháp lý của việc đăng ký giao dịch bảo đảm.......................................42
2.1.9.1 Đối với đăng ký giao dịch bảo đảm.............................. .................................42
2.1.9.2 Đối với đăng ký hợp đồng........................................... .................................43
2.1.10 Chấm dứt đăng ký giao dịch bảo đảm............................... ............................45
GVHD Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

2.1.11 Thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm . ..................................46

2.2 Những quy định chung về hình thức của việc đăng ký GDBĐ...... ...................47
2.2.1 Các phương thức tiến hành đăng ký giao dịch bảo đảm...................................47
2.2.2 Hồ sơ thủ tục và thời hạn đăng ký giao dịch bảo đảm.....................................48
2.2.2.1 Hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm...................................................................48
2.2.2.2 Thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm................................................................49
2.2.2.3 Thời hạn đăng ký giao dịch bảo đảm............................. ................................49
2.2.2.4 Trình tự thủ tục đăng ký hợp đồng.......................... ......................................50
2.2.3 Nội dung đơn yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm.........................................51
2.2.4 Thay đổi nội dung đã đăng ký................................................ .......................51
2.2.5 Sửa chữa sai sót...................................................... .......................................52
2.2.6 Cơ quan dăng ký giao dịch bảo đảm............................. .................................53
2.2.7 Thẩm quyền đăng ký giao dịch bảo đảm.................................. .....................54
2.2.8 Cung cấp thông tin về GDBĐ và thẩm quyền cung cấp thông tin GDBĐ ........56
2.2.8.1 Cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm.............. .......................................56
2.2.8.2 Thẩm quyền cung cấp thông tin của cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm ....56
2.2.9
Dữ liệu quản lý các giao dịch bảo đảm.......................................... ..............57
2.2.9.1 Hệ thống dữ liệu quốc gia các giao dịch bảo đảm........................ ................57
2.2.9.2 Sổ đăng ký giao dịch bảo đảm............................................ ..........................58
2.2.10 Xoá đăng ký GDBĐ...................................................................... ................59
2.2.11 Chuyển đổi việc đăng ký lại các giao dịch bảo đảm......................................59
2.2.12 Lệ phí đăng ký và cung cấp thông tin về GDBĐ...........................................60
2.2.13 Chế độ thu, nộp, quản lý và sử dụng lệ phí đăng ký và phí cung cấp thông
tin về giao dịch bảo đảm ......................................................................................... 62
2.2.14 Nội dung quản lý nhà nước về đăng ký giao dịch bảo đảm...........................63
2.2.14.1 Nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ Tư pháp trong việc quản lý nhà nước về
đăng ký giao dịch bảo đảm ..................................................................................63
2.2.14.2 Nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ Giao thông vận tải,Cục Hàng không dân
dụng Việt Nam trong việc quản lý nhà nước về đăng ký GDBĐ.................... .....64
2.14.3 Nhiệm vụ và quyền hạn của Bộ Tài nguyên và Môi trường...........................64

GVHD Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

2.2.14.4 Nhiệm vụ, quyền hạn của Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc
Trung ương trong việc quản lý nhà nước về đăng ký giao dịch bảo đảm ..................65
2.2.14.5 Nhiệm vụ và quyền hạn của cơ quan đăngký giao dịch bảo đảm.................65
2.2.15 Trách nhiệm quản lý nhà nước về đăng ký giao dịch bảo đảm....... ...............65
CHƯƠNG 3
THỰC TRẠNG CÔNG TÁC ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM VÀ
ĐỀ XUẤT HƯỚNG HOÀN THIỆN
3.1 Thực tiễn công tác liên quan đến đăng ký giao dịch bảo đảm............................. 67
3.1.1 Công tác ban hành pháp luật....................................................... ...................67
3.1.2 Xây dựng mô hình, hệ thống cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm. ...............68
3.2 Một số vướng mắt từ việc đăng ký giao dịch bảo đảm................... ....................69
3.2.1 Thỏa thuận thế quyền ưu tiên thanh toán giữa các bên cùng nhận bảo đảm ..69
3.2.2 Quy định về bên giữ bản chính giấy chứng nhận sở hữu tài sản thế chấp,
cầm cố là phương tiện vận tải....................... .............................................................73
3.2.3

Sự không thống nhất trong việc đăng ký giao dịch bảo đảm giữa các quy

định của pháp luật ... ...................................................................................................75
3.2.4 Đăng ký GDBĐ không tập trung và thiếu thông tin liên kết .........................78
3.2.5

Thủ tục đăng ký GDBĐ đối với bất động sản ..............................................79

3.2.6

Thế chấp tài sản hình thành trong tương lai là căn hộ chung cư ...................81

3.2.7 Bất cập nảy sinh từ hiệu lực của việc đăng ký GDBĐ ..................................86
3.3 Một số ý kiến đề xuất hướng hoàn thiện.............................................................92
3.3.1 Nguyên nhân của những vướng mắt về công tác đăng ký GDBĐ............... .....92
3.3.2 Hướng hoàn thiện pháp luật về đăng ký GDBĐ.............................................93
3.3.2.1 Thời điểm GDBĐ có giá trị pháp lý đối với người thứ ba.................. ..........93
3.3.2.2 Tiếp tục nghiên cứu để mở rộng đối tượng đăng ký GDBĐ........... ..............93
3.3.2.3 Thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm bắt đầu có hiệu lực.. ..........................95
3.3.2.4 Xây dựng mới, và pháp điển hóa các văn bản QPPL về đăng ký GDBĐ.... 95
3.3.2.5 Đơn giản và minh bạch hoá hồ sơ, thủ tục đăng ký.............................. ........97
3.3.2.6 Hoàn thiện quy định về tổ chức, hoạt động của hệ thống cơ quan có thẩm
quyền đăng ký giao dịch bảo đảm...............................................................................97
GVHD Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
3.3.2.7 Tiếp tục nghiên cứu và xây dựng hệ thống đăng ký trực tuyến giao dịch
bảo đảm về động sản.....................................................................................98
Kết luận ................... ...................................................................................................100
TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHẦN PHỤ LỤC

GVHD Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm là một thiết chế ra đời khá sớm. Từ
thế giữa thế kỉ XX, trên thế giới hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm đã được
hình thành và nghiên cứu, ứng dụng với nhiều mô hình đăng ký khác nhau. Sự
phát triển gắn đó liền với nền kinh tế thị trường hàng hóa sôi động trên toàn cầu
mà điển hình là Hoa Kỳ với việc ban hành bộ quy tắc thương mại thống nhất áp
dụng trên toàn Liên bang vào năm 1952 (The Uniform Commercial Code 1952),
sau đó là các quốc gia và vùng lãnh thổ ở châu Á như: Hồng Kông, Malaixia,
Singgapore và một số nước ở châu Âu... ở thập niên 60 đến thập niên 70 của thế kỉ
trước. Đặc biệt là tại bang Quêbéc – Canada được các quốc gia khác tham khảo và
áp dụng. Trước năm 2000 (trước thời điểm Nghị định số 08/2000/NĐ-CP của
Chính phủ về đăng ký giao dịch bảo đảm được ban hành), pháp luật Việt Nam
không có nhiều văn bản quy phạm pháp luật quy định cụ thể, chi tiết về đăng ký
giao dịch bảo đảm. Đồng thời với thực tế đó, nhận thức của các tổ chức, cá nhân
trong xã hội về đăng ký giao dịch bảo đảm là rất thấp. Do vậy, khung pháp lý về
đăng ký giao dịch bảo đảm của Việt Nam cần tiếp tục đổi mới cả về tổ chức, hoạt
động của hệ thống cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm, tiến tới mô hình đăng ký
hiện đại và hiệu quả. Đây là một trong những vấn đề quan trọng cần được nghiên

cứu đánh giá đúng mức nhằm hoàn thiện quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo
đảm, nâng cao năng lực, hiệu quả của hệ thống cơ quan đăng ký và đáp ứng được
sự đòi hỏi ngày càng cao của các hoạt động mua bán trao đổi, cầm cố, thế
chấp…trong kinh doanh thương mại, dân sự. Góp phần nâng cao hiệu quả hệ
thống pháp luật Việt Nam nói chung và đăng ký giao dịch bảo đảm nói riêng trước
sự phát triển nhanh chóng của xã hội.
2. Mục đích nghiên cứu đề tài
Xuất phát từ một số hạn chế nêu trên, việc tìm hiểu và nghiên cứu pháp luật
về đăng ký giao dịch bảo đảm là cần thiết nhằm vào những mục đích là nhằm hoàn
thiện pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm theo hướng đảm bảo tính thống nhất,
đồng bộ, khả thi của các quy định trong lĩnh vực này. Xây dựng cơ chế quản lý
nhà nước về đăng ký giao dịch bảo đảm, mô hình cơ quan đăng ký và thủ tục đăng
ký phù hợp, nhằm đảm bảo hoạt động đăng ký được thông suốt, nhanh chóng, tạo
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

1

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
thuận lợi tối đa cho các bên khi đi đăng ký và tìm hiểu thông tin về giao dịch bảo
đảm và đáp ứng yêu cầu của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Ngoài ra nó còn
nhằm tăng cường hơn nữa các yếu tố đảm bảo an toàn pháp lý cho các bên khi
tham gia giao dịch; góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu, chủ
sử dụng tài sản và cá nhân, tổ chức có liên quan.
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
Trong quá trình học tập và tìm hiểu về đăng ký giao dịch bảo đảm, người

viết chỉ chú ý và phân tích sâu về biện pháp đăng ký giao dịch bảo đảm đối với
biện pháp là thế chấp tài sản, và khái quát các giao dịch có tính chất của giao dịch
bảo đảm trong luật Việt Nam. Qua đó tìm hiểu một cách có hệ thống văn bản quy
phạm pháp luật chi phối từng biện pháp cụ thể và vấn đề thực tiễn nảy sinh cũng
như hướng giải quyết.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong đề tài “Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp
luật Việt Nam”. Người viết đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu chính như:
Phương pháp phân tích, Phương pháp so sánh, đối chiếu vấn đề kết hợp với thực
tiễn Các phương pháp phân tích luật viết như, phương pháp phân tích lịch sử.
Quan trọng nhất là người viết còn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và lý
luận của chủ nghĩa Mác-Lênin làm phương pháp phân tích chủ yếu của đề tài.
5 . Thời gian thực hiện đề tài
Thời gian thực hiện đề tài bắt đầu từ ngày 18/01/2010 đến ngày 22/04/2010
6. Kết cấu luận văn
Chương I: Lý luận chung về đăng ký giao dịch bảo đảm
Chương II: Pháp luật Việt Nam hiện hành về đăng ký giao dịch bảo đảm
Chương III: Thực trạng công tác đăng ký giao dịch bảo đảm và đề xuất hướng
hoàn thiện

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

2

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I

LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM
1.1 Khái quát chung về đăng ký giao dịch bảo đảm
1.1.1 Khái niệm đăng ký giao dịch bảo đảm.
Trong đời sống kinh tế, xã hội, các quan hệ dân sự luôn được hình thành và
diễn ra liên tục và không phải lúc nào người ta cũng đáp ứng được nhu cầu vốn để
sản xuất, kinh doanh, sinh hoạt và tiêu dùng. Do đó, nhu cầu vay vốn xuất phát từ
mỗi cá nhân, tổ chức luôn hiện hữu trong đời sống, chính vì vậy mà quan hệ vay
mượn hay thuê tài sản trở nên khá phổ biến trong các giao dịch dân sự. Khi cho
người khác vay một khoản vốn nhất định, bên cho vay có thể đòi hỏi hoặc không
đòi hỏi một sự bảo đảm cho khoản vay của mình, họ thường được gọi là chủ nợ có
bảo đảm và chủ nợ không có bảo đảm. Về lý thuyết, quyền lợi của các chủ nợ
không bảo đảm được pháp luật bảo vệ, một khi nợ đến hạn, họ có quyền yêu cầu
người mắc nợ trả nợ, nếu người mắc nợ không trả một cách tự nguyện, thì họ có
quyền tiến hành một vụ kiện kết thúc bằng việc kê biên và bán đấu giá các tài sản
thuộc quyền sở hữu của người mắc nợ để thanh toán. Nhưng trên thực tế, chủ nợ
không có bảo đảm luôn đứng trước nguy cơ không thu hồi được nợ.
Giao dịch bảo đảm là một thiết chế ra đời khá sớm ở nhiều quốc gia có hệ
thống pháp luật phát triển trên thế giới. Kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới
cho thấy thiết chế này được xây dựng đã tạo ra một hành lang pháp lý an toàn cho
hoạt động tín dụng nói chung và sự phát triển của nền kinh tế nói riêng. Việc xác
lập các giao dịch bảo đảm luôn hướng tới mục tiêu bảo vệ quyền lợi của các bên
tham gia giao dịch dân sự, đặc biệt là quyền lợi của bên có quyền trong giao dịch
này. Ở Việt Nam Tại khoản 1 Điều 318, khoản 1 Điều 323 Bộ luật dân sự năm
2005 nêu lên rất nhiều các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bao gồm: Cầm
cố tài sản, thế chấp tài sản, đặt cọc, ký cược, ký quỹ, bảo lãnh, tín chấp. Dựa vào
sự phân biệt đó ta có thể hiểu rằng giao dịch bảo đảm là giao dịch dân sự do các
bên thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định được đảm bảo bằng các biện pháp

bảo đảm thực hiện nghĩa vụ2( Các BPBĐTHNV đã dẫn ở Điều 318 BLDS 2005).
2

Trích từ khoản 1 Điều 323 BLDS 2005 ngày 14 tháng 06 năm 2005 về đăng ký giao dịch bảo đảm

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

3

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
Khái niệm “Giao dịch bảo đảm” được sử dụng để gọi chung cho các loại
giao dịch dân sự như thế chấp, cầm cố, đặt cọc, ký cược, ký quỹ và những giao
dịch dân sự khác có cùng tính chất, trong đó, hai loại giao dịch bảo đảm phổ biến
nhất là thế chấp tài sản và cầm cố tài sản.
Ngoài các giao dịch bảo đảm như được nêu ở trên, trong giao lưu dân sự,
kinh tế hiện nay còn xuất hiện một số loại giao dịch khác, tuy không phải là giao
dịch bảo đảm, nhưng có tính chất của giao dịch bảo đảm. Có thể kể đến một số
loại phổ biến như sau: Hợp đồng cho thuê tài chính (ngoại trừ trường hợp cho thuê
tài chính đối với tàu bay dân dụng); Hợp đồng mua bán hàng theo phương thức trả
chậm, trả dần có bảo lưu quyền sở hữu của bên bán; Hợp đồng chuyển giao quyền
đòi nợ; Hợp đồng cho thuê tài sản có thời hạn từ 01 năm trở lên. Vì lý do cần có
cơ chế để bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia giao dịch, cũng như của những
người khác có liên quan (đặc biệt là sự liên quan đến tài sản trong giao dịch), các
loại hợp đồng nêu trên cũng cần được đăng ký. Tài sản bảo đảm do các bên trong
giao dịch thoả thuận, lựa chọn có thể là bất động sản hoặc động sản, là tài sản vô

hình hoặc hữu hình, là tài sản hiện có hoặc tài sản hình thành trong tương lai
(trong đó có tài sản hình thành từ vốn vay)… Từ việc mở rộng khái niệm giao dịch
bảo đảm đó đã dẫn đến hệ quả tích cực là việc đăng ký giao dịch bảo đảm cũng
được mở rộng theo những đối tượng đã liệt kê như ở phần trên. Để bảo vệ quyền
lợi của bên nhận bảo đảm (thường là bên chủ nợ, là ngân hàng hoặc những người
có quyền trong giao dịch), cũng như quyền lợi hợp pháp của những tổ chức, cá
nhân khác có liên quan, các giao dịch bảo đảm cần được đăng ký theo quy định
của pháp luật. Việc đăng ký đó được gọi là đăng ký giao dịch bảo đảm. Như vậy
Đăng ký giao dịch bảo đảm là việc cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm ghi nhận
vào Sổ đăng ký giao dịch bảo đảm hoặc cơ sở dữ liệu về giao dịch bảo đảm về
việc bên bảo đảm dùng tài sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự của mình
đối với bên nhận bảo đảm và chứng nhận về các bên tham gia, tài sản bảo đảm,
thời điểm đăng ký, thời hạn có hiệu lực của đăng ký giao dịch bảo đảm2
Tuy nhiên với khái niệm trên vẫn chưa bao hàm hết nội dung cũng như ý
2

Trích từ Khoản 1 Điều 3 của bản cuối cùng Dự thảo lần 7 Luật Đăng Ký GDBD ngày 14-7-

2008 nguyên văn bản trình cho Quốc hội thảo luận.

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

4

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

nghĩa của việc đăng ký giao dịch bảo đảm. Vì lý do cần có cơ chế để bảo vệ quyền
lợi của các bên tham gia giao dịch, cũng như của những người khác có liên quan
(đặc biệt là sự liên quan đến tài sản trong giao dịch), các loại hợp đồng nêu trên
cũng cần được đăng ký. Theo tác giả khái niệm nên được mở rộng theo hướng
điều chỉnh các giao dịch dân sự nói trên vào chính trong khái niệm Đăng ký
GDBĐ là hợp lý. Vì vậy từ việc phân tích trên ta có thể hiểu “Đăng ký giao dịch
bảo đảm là việc cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm ghi nhận vào Hệ thống cơ sở
dữ liệu về giao dịch bảo đảm hoặc Sổ đăng ký giao dịch bảo đảm về việc bên bảo
đảm dùng tài sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự của mình đối với bên
nhận bảo đảm hoặc bảo vệ quyền lợi của các bên trong giao dịch dân sự có tính
chất của giao dịch bảo đảm và chứng nhận về các bên tham gia, tài sản đăng ký,
thời điểm đăng ký, thời hạn có hiệu lực của đăng ký giao dịch bảo đảm”.
1.1.2 Đặc điểm của việc đăng ký giao dịch bảo đảm
Đối với giao dịch bảo đảm, không phải tất cả các giao dịch đều phải đăng ký.
Nhìn chung, việc đăng ký giao dịch bảo đảm có nhiều đặc đặc điểm sau đây:
Thứ nhất việc thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm được tiến hành bởi các
cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm theo quy định của pháp luật.
Tùy từng hệ thống pháp luật của mỗi quốc gia mà việc tổ chức cơ quan
đăng ký giao dịch bảo đảm có khác nhau và việc quy định nhiệm vụ, quyền hạn
cho mỗi cơ quan dựa trên đặc thù ngành nghề, lĩnh vực mà cơ quan đó có liên
quan. Ví dụ như cơ quan Tài nguyên và Môi trường đăng kí giao dịch bảo đảm đối
với hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất, Cục hàng không dân dụng Việt Nam
thực hiện việc đăng ký đối với tàu bay…
Tổ chức, cá nhân có yêu cầu đăng ký giao dịch đảm bảo tại cơ quan đăng
ký giao dịch bảo đảm được cung cấp thông tin phải nộp lệ phí cho cơ quan đăng
ký giao dịch bảo đảm. Mức thu lệ phí đăng ký giao dịch bảo tại Việt Nam do Bộ
Tài chính phối hợp với các cơ quan có liên quan ban hành. Cơ quan đăng ký giao
dịch bảo đảm không thu hoặc thu lệ phí trong những trường hợp nhất định.
Thứ hai việc đăng ký giao dịch bảo đảm bắt đầu có hiệu lực kể từ thời điểm
cơ quan đăng ký nhận được hồ sơ đăng ký hợp lệ .

Cho đến thời điểm hiện nay, trên thế giới, đối với động sản không phải là
tàu bay, tàu biển thì việc đăng ký giao dịch bảo đảm đều thực hiện đăng ký dựa
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

5

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
trên nguyên tắc nộp thông báo, chứ không phải là đăng ký hồ sơ3. Theo đó, người
yêu cầu đăng ký sẽ kê khai những thông tin cơ bản nhất về giao dịch bảo đảm theo
mẫu đơn đã chuẩn hóa. Tùy từng trường hợp mà việc đăng ký có thể theo nguyên
tắc thông báo hay cần phải xác minh tùy thuộc vào đối tượng đăng ký giao dịch
bảo đảm.
Thứ ba là việc đăng ký xuất hiện khi một tài sản được dùng để bảo đảm
thực hiện nghĩa vụ đối với bên có quyền hoặc xác lập tình trạng hiện tại của tài sản
được đem đi đăng ký.
Một giao dịch bảo đảm được xác lập với mục đích là ràng buộc bên có
nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vụ của mình một cách nghiêm túc và trung thực.
Khi hợp đồng thế chấp tài sản (cấm cố tài sản, mua trả chậm trả dần…) được thiết
lập tài sản thế chấp nó đã thay thế xứng đáng khi nghĩa vụ đến hạn mà không thể
thực hiện được. Sự xuất hiện của tài sản bảo đảm giống như một niềm tin cho bên
có quyền vào lợi ích mà họ đã cho bên thế chấp vay một giá trị vật chất nhất định
(hay chủ thể có nghĩa vụ là bên đi vay cũng đồng thời là bên thế chấp) đòi hỏi lúc
này niềm tin đó cần được bảo vệ và hiện thực hóa về mặt pháp lý. Lúc đó, tài sản
được đăng ký bên có quyền sẽ an tâm hơn và quyền lợi của họ sẽ vững chắc nhờ
vào hệ thống đăng ký.

Việc xác lập tình trạng hiện tại của tài sản được đem đi đăng ký xảy ra đối
với tài sản mà được chuyển giao theo phương thức mua trả chậm, trả dần hay mua
có bảo lưu quyền sở hữu… Khi đó tình trạng pháp lý của tài sản được thể hiện rõ
ràng bởi cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm nhằm tránh tình trạng bên thứ ba mua
nhầm tài sản đã được bán theo phương thức mua trả chậm trả dần… mà chủ sở
hữu là người bán chứ không phải người đang chiếm hữu tài sản đó.
Thứ tư việc đăng ký giao dịch bảo đảm có giá trị pháp lý đối với người thứ
ba kể từ thời điểm đăng ký.
Hiệu lực của việc đăng ký giao dịch bảo đảm chỉ có tính đối kháng với
người thứ ba bằng các phương thức chuyển giao tài sản 4 cho bên nhận Bảo đảm
(đối với trường hợp chuyển giao tài sản) và đăng ký Giao dịch bảo đảm (đối với
3

Xem tiếp phần 1.3.1 từ trang 12 – 16 cùng đề tài của tác giả

Theo quy định của Điều 328 BLDS 2005 về hiệu lực của cầm cố tài sản thì Cầm cố tài
sản có hiệu lực kể từ thời điểm chuyển giao tài sản cho bên nhận cầm cố.
4

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

6

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
trường hợp không chuyển giao tài sản). Trường hợp giao dịch bảo đảm được xác

lập hợp pháp và có giá trị pháp lý đối với người thứ ba, thì Toà án, cơ quan nhà
nước có thẩm quyền khác không được kê biên tài sản bảo đảm để thực hiện nghĩa
vụ khác của bên bảo đảm, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
Thứ năm là việc đăng ký giao dịch bảo đảm không có giá xác nhận tính xác
thực của giao dịch bảo đảm mà chỉ là một thủ tục bổ sung có thể là bắt buộc
(trường hợp bắt buộc phải đăng ký) trong hồ sơ hoặc thủ tục của bên đi vay và
việc đăng ký giao dịch bảo đảm không phải thay thế cho việc chứng thực hợp
đồng trong những trường hợp nhất định.
1.1.3 Ý nghĩa của việc đăng ký giao dịch bảo đảm
Thứ nhất trong trường hợp đăng ký là yêu cầu, là điều kiện để giao dịch có
hiệu lực bắt buộc thì việc đăng ký là một điều kiện về hình thức để giao dịch bảo
đảm có hiệu lực pháp luật.
Theo quy định của pháp luật, việc đăng ký giao dịch bảo đảm bắt buộc
trong các trường hợp sau :
♦ Thế chấp quyền sử dụng đất
♦ Thế chấp quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng trồng.
♦ Thế chấp tàu bay, tàu biển
♦ Thế chấp một tài sản để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ
♦ Các trường hợp khác do pháp luật quy định (Khoản 1 Điều 12 Nghị định

163/2006/NĐ-CP). Đối với các giao dịch bảo đảm không thuộc các trường hợp
trên được đăng ký khi cá nhân, tổ chức có yêu cầu. Việc yêu cầu đó đã làm điều
kiện cho hợp đồng có hiệu lực nếu các bên tuân thủ theo thỏa thuận trên còn nếu
các bên không tuân thủ thì hợp đồng đó không có hiệu lực.
Thứ hai đăng ký giao dịch bảo đảm là công khai hóa việc thế chấp, cầm cố
tài sản nhằm hạn chế rủi ro cho bên nhận thế chấp, cầm cố và các tổ chức, cá nhân
có liên quan.
Hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm góp phần công khai hoá các giao
dịch bảo đảm cho mọi tổ chức, cá nhân có nhu cầu tìm hiểu, bảo vệ quyền và lợi
ích của các bên có liên quan. mà còn có vai trò quan trọng trong việc lành mạnh

hoá thị trường tín dụng, tạo điều kiện thuận lợi cho thị trường này phát triển
nhanh, ổn định, giảm thiểu rủi ro.
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

7

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
Ngoài ra nó còn tạo ra hệ thống các thông tin về giao dịch bảo đảm (được
gọi là Hệ thống dữ liệu quốc gia các giao dịch bảo đảm) để cung cấp công khai,
không hạn chế cho mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân có nhu cầu tìm hiểu. Điều này
rất có ý nghĩa trong việc hạn chế các xung đột tiềm ẩn về quyền lợi của các bên
liên quan đến tài sản bảo đảm và hạn chế được các tranh chấp pháp lý có thể xảy
ra. Chẳng hạn như công ty A, sau khi tra cứu thông tin, sẽ quyết định không mua
chiếc xe ôtô của B vì biết được rằng B đã thế chấp chiếc xe đó cho Ngân hàng C.
Trong trường hợp khác, Ngân hàng E có thể sẽ không nhận thế chấp những chiếc
máy xúc, máy ủi của công ty F vì sau khi tra cứu thông tin, biết được rằng những
chiếc máy đó chính là của công ty G bán trả chậm, trả dần cho F và quyền sở hữu
của G vẫn được bảo lưu.
Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khoá X về đẩy mạnh cải
cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lí của bộ máy nhà nước. Từ đó,
quy trình, thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm phù hợp, công khai, minh bạch,
chính xác, đơn giản, thông suốt và tạo thuận lợi nhất cho cá nhân, tổ chức, đồng
thời xác định chính xác thứ tự ưu tiên thanh toán. Giảm bớt các thủ tục không cần
thiết và xây dựng cơ chế liên thông về thủ tục công chứng, đăng ký và cung cấp
thông tin. Hài hoà lợi ích của các cá nhân, tổ chức cùng có quyền đối với một tài

sản.
Thứ ba đăng ký giao dịch bảo đảm có tính chất quan trọng trong việc xác
định thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản.
Việc xác định thứ tự ưu tiên thanh toán có ý nghĩa hết sức quan trọng nhằm
bảo vệ bên cho vay khi nghĩa vụ đến hạn mà bên có nghĩa vụ không thực hiện
nghĩa vụ. Thứ tự ưu tiên thanh toán luôn dành vị trí đầu tiên cho tài sản bảo đảm
được đăng ký trước (khi đem so sánh sự ưu tiên với các chủ nợ còn lại) và nếu có
nhiều chủ thể có quyền cùng thực hiện việc đăng ký thì việc ưu tiên thanh toán cho
chủ thể đăng ký trước
Về mặt lý luận, quyền lợi của các chủ nợ không bảo đảm được pháp luật
bảo vệ, một khi nợ đến hạn, họ có quyền yêu cầu người mắc nợ trả nợ, nếu người
mắc nợ không trả một cách tự nguyện, thì họ có quyền tiến hành một vụ kiện kết
thúc bằng việc kê biên và bán đấu giá các tài sản thuộc quyền sở hữu của người
mắc nợ để thanh toán. Nếu ở thời điểm nợ được đòi có nhiều chủ nợ không có bảo
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

8

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
đảm thì thứ tự ưu tiên thanh toán được xác định theo thứ tự xác lập giao dịch bảo
đảm hoặc là các chủ nợ được trả nợ theo tỷ lệ và trong trường hợp giá bán tổng số
tài sản bị kê biên nhỏ hơn giá trị tổng số nợ được đòi, thì không có chủ nợ nào
được trả đủ, lúc đó tài sản được đem ra xử lý cũng phải xem xét nó có được đăng
ký hay không?...
Thứ tư là đăng ký giao dịch bảo đảm có ý nghĩa bảo vệ quyền và lợi ích

hợp pháp của các bên trong giao dịch bảo đảm, đồng thời của cá nhân, tổ chức có
liên quan; phòng chống các hành vi vi phạm pháp luật không chỉ trong lĩnh vực
giao dịch bảo đảm mà còn trong hoạt động tín dụng ngân hàng.
Ngoài ra đăng ký giao dịch bảo đảm còn góp phần tạo điều kiện thuận lợi
cho các giao dịch dân sự không những phát triển nhanh, mà còn phát triển trong
thế ổn định; đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xét xử của Toà án đối
với các tranh chấp về giao dịch bảo đảm.
1.2 Lịch sử quy định của pháp luật Việt Nam về đăng ký giao dịch bảo đảm
1.2.1 Trước khi có bộ luật dân sự 2005
Theo các tài liệu nghiên cứu về tiến trình phát triển của lịch sử phát triển xã
hội từ thời phong kiến cho đến trước ngày Bộ luật dân sự 2005 ra đời (ngày 14
tháng 06 năm 2005) thì việc đăng ký giao dịch bảo đảm ít được ghi nhận dưới
triều đại phong kiến. Thật khó để tìm thấy những quy định về đăng ký thế chấp
hay đăng ký cầm cố tài sản trong thời kì này .
Trong suốt tiến trình phát triển của lịch sử dân tộc cho đến thời Pháp thuộc
(1858 – 1954) thì việc ghi nhận các giao dịch bảo đảm phải đăng ký là điều không
thể xảy ra do các yếu tố cản trở như chiến tranh, nghèo đói của xã hội do trình độ
phát triển kém, sự lạc hậu của nền lập pháp nước nhà và cả sự phát triển yếu kém
của khoa học công nghệ.
Sau ngày Miền Bắc được hòa bình và bắt đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội
năm 1954, công việc quan trọng của Miền bắc chủ nghĩa xã hội là hàn gắn vết
thương chiến tranh và kiến thiết đất nước. Cũng gần giống như thời Pháp thuộc
nền lập pháp nước nhà vẫn đang trong thời kì bắt đầu đặt những viên gạch đầu tiên
cho tiến trình hoàn thiện một nhà nước kiểu mới trong tương lai và khi nhắc tới
việc đăng kí giao dịch bảo đảm là một điều gì đó còn quá mới mẻ đối với tư tưởng
lập pháp thời kì đó.
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

9

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
Sau khi nước nhà hoàn toàn thống nhất (ngày 30 tháng 04 năm 1975) đến
trước khi Bộ luật dân sự năm 2005 có hiệu lực, pháp luật Việt Nam phân chia hợp
đồng dân sự và hợp đồng kinh tế thành hai chế định hoàn toàn độc lập, giống như
pháp luật về hợp đồng ở Liên Xô và Cộng Hòa Dân Chủ Đức trước đây. Theo đó,
pháp luật về giao dịch bảo đảm cũng có sự phân chia tương ứng. Hệ quả là các
giao dịch bảo đảm trong lĩnh vực dân sự chịu sự điều chỉnh của Bộ luật dân sự
năm 1995 và các văn bản hướng dẫn thi hành, còn các giao dịch bảo đảm trong
lĩnh vực kinh tế thì chịu sự điều chỉnh trước hết của Pháp lệnh hợp đồng kinh tế
1989 và các văn bản hướng dẫn thi hành.
Theo Điều 29 Bộ luật hàng hải Việt Nam năm 1990 thì “Việc cầm cố, thế
chấp tầu biển tại Việt Nam được giải quyết theo pháp luật Việt Nam. Hợp đồng về
cầm cố, thế chấp tầu biển tại Việt Nam phải làm bằng văn bản và được cơ quan
công chứng chứng thực. Chỉ sau khi được ghi nhận vào "Sổ đăng ký tầu biển quốc
gia", thì việc cầm cố, thế chấp tầu biển Việt Nam mới có giá trị.”
Luật hàng không dân dụng Việt Nam 1991 ra đời đánh dấu bước phát triển
quan trọng của thời kì đổi mới theo đó việc đăng ký tàu bay được quy định tại
Điều 19 cụ thể :“Việc cầm cố, thế chấp tầu bay phải lập thành văn bản và chỉ có
giá trị khi đã đăng ký vào Sổ đăng bạ tàu bay dân dụng Việt Nam. Trong trường
hợp một tầu bay cầm cố, thế chấp cho nhiều chủ nợ, thì thứ tự cầm cố, thế chấp
được xác định theo thời gian đăng ký”.
Đến trước khi BLDS 1995 có hiệu lực thi hành theo Điều 77 và Điều 13
luật Đất đai 1993 thì “Hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất nông nghiệp, đất lâm
nghiệp để trồng rừng được thế chấp quyền sử dụng đất tại các ngân hàng của Nhà
nước, các tổ chức tín dụng Việt Nam do Nhà nước cho phép thành lập để vay vốn

sản xuất.”còn về phần quản lý đất đai có nêu rõ nhiệm vụ của các cơ quan quản lý
nhà nước về đất đai “Đăng ký đất đai, lập và quản lý sổ địa chính, quản lý các hợp
đồng sử dụng đất, thống kê, kiểm kê đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất”.
Sau này, khi luật Đất đai 2003 ra đời, ngay sau đó Chính phủ ban hành Nghị định
số 181/2004/NĐ-CP về thi hành luật Đất đai, tại Điều 64 về đăng ký các giao dịch
bảo đảm bằng quyền sử dụng đất đã tạo ra một hành lang pháp lý cụ thể tạo thuận
lợi cho các bên trong hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất.

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

10

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
Đến khi BLDS 1995 được ban hành các quy định về đăng ký giao dich bảo
đảm thời kì này được nêu lên cụ thể: Theo Điều 332 về nghĩa vụ của bên cầm cố
tài sản thì “Đăng ký việc cầm cố, nếu tài sản cầm cố phải đăng ký quyền sở hữu
theo quy định của pháp luật”và theo khoản Điều 347 về hình thức thế chấp tài sản
thì “Việc thế chấp phải được đăng ký, nếu bất động sản có đăng ký quyền sở
hữu.” Ngoài ra tại Nghị định số 08/2000/NĐ-CP về đăng ký giao dịch bảo đảm
ngày 10/03/2000 (Nghị định 08/2000) cũng đã quy định khá chi tiết về về việc
đăng ký giao dịch bảo đảm, tuy nhiên phạm vi điều chỉnh của Nghị định 08/2000
là còn khá hẹp, được gói gọn trong phạm vi quy định về việc đăng ký cầm cố, thế
chấp, bảo lãnh bằng tài sản (sau đây gọi chung là đăng ký giao dịch bảo đảm); về
tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm và trình tự,
thủ tục đăng ký, trừ trường hợp luật, pháp lệnh hoặc nghị định có quy định

khác…Việc quy định như vậy đã dẫn đến những hạn chế và gây ra nhiều cản trở
cho các giao dịch dân sự trong quá trình phát triển chung của xã hội. Do các giao
dịch dân sự trong đời sống xã hội không ngừng vận động và phát triển dựa trên sự
đòi hỏi ngày càng cao về nhu cầu đời sống vật chất cũng như tình cảm của con
người. Đòi hỏi lúc này là phải có sự thay đổi trong tư duy và hành động của các
nhà lập pháp Việt Nam trước sự phát triển của thế kỷ mới.
1.2.2 Sau khi có Bộ luật dân sự 2005
Chính từ những thiếu sót của Bộ luật dân sự 1995 và các văn bản hướng dẫn
thi hành về giao dịch bảo đảm và đăng ký giao dịch bảo đảm thì đến Bộ luật dân
sự năm 2005 ra đời đã bãi bỏ hiệu lực của Pháp lệnh Hợp đồng kinh tế. Do đó, kể
từ ngày 01/01/2006, về mặt pháp lý, các giao dịch dân sự nói chung và giao dịch
bảo đảm nói riêng được xác lập giữa các doanh nghiệp với nhau để phục vụ hoạt
động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp hay được xác lập giữa cá nhân với
nhau để phục vụ nhu cầu sinh hoạt, tiêu dùng đều được điều chỉnh dựa trên những
nguyên tắc của chế định nghĩa vụ dân sự và hợp đồng dân sự trong Bộ luật dân sự
năm 2005. Theo đó, các quy định của Bộ luật dân sự được áp dụng chung cho các
quan hệ dân sự và là cơ sở pháp lý được cụ thể hoá trong các văn bản quy phạm
pháp luật thuộc lĩnh vực dân sự, hôn nhân, gia đình, kinh doanh, thương mại và
lao động.

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

11

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam

Nhằm đảm bảo tính công khai, minh bạch của các quan hệ về giao dịch bảo
đảm, BLDS 2005 quy định các giao dịch bảo đảm được đăng ký theo quy định của
pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm và xác định thứ tự ưu tiên thanh toán khi
xử lý tài sản bảo đảm (Điều 323, Điều 325). Bộ luật pháp điển hóa các quy định đã
được thực tế kiểm nghiệm và có hiệu quả tích cực đối với quá trình đẩy mạnh đầu
tư vốn trong và ngoài nước.
Theo Điều 323 BLDS năm 2005: Giao dịch bảo đảm là giao dịch dân sự do
các bên thoả thuận hoặc pháp luật quy định về việc thực hiện biện pháp bảo đảm
được quy định tại khoản 1 Điều 318 của Bộ luật này. Như vậy Việc đăng ký giao
dịch bảo đảm được thực hiện theo quy định của pháp luật về đăng ký giao dịch
bảo đảm. Việc đăng ký là điều kiện để giao dịch bảo đảm có hiệu lực chỉ trong
trường hợp pháp luật có quy định. Trường hợp giao dịch bảo đảm được đăng ký
theo quy định của pháp luật thì giao dịch bảo đảm đó có giá trị pháp lý đối với
người thứ ba, kể từ thời điểm đăng ký.
Như trên đã nêu, Điều 323 BLDS năm 2005 viện dẫn việc áp dụng các quy
định của pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm, do đó các quy định về vấn đề
này trong các văn bản quy phạm pháp luật sau đây được áp dụng: Bộ Luật hàng
hải Việt Nam 2005; Luật Hàng không dân dụng Việt Nam 2006; Luật Đất đai năm
2003; Nghị định số 181/2004/NĐ-CP ngày 29/10/2004 của Chính phủ về thi hành
Luật Đất đai, Nghị định số 08/2000/NĐ-CP ngày 10/3/2000 của Chính phủ về
đăng ký giao dịch bảo đảm và các văn bản hướng dẫn thi hành.
1.3 Pháp luật Quốc tế về đăng ký giao dịch bảo đảm
1.3.1 Đăng ký giao dịch bảo đảm bằng động sản
Hoa Kỳ là nước soạn thảo Bộ quy tắc thương mại thống nhất và xây dựng
hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm bằng động sản trên cơ sở các quy định của
Điều 9 Bộ quy tắc thương mại thống nhất, chỉ có số tỉnh của Canada, Úc,
Newzealand và một số quốc gia xây dựng các quy định pháp luật về giao dịch bảo
đảm và đăng ký giao dịch bảo đảm bằng động sản trên cơ sở tiếp thu các quy định
của Bộ quy tắc thương mại thống nhất của Hoa Kỳ. Nhìn chung, pháp luật về
GDBĐ và đăng ký GDBĐ của các quốc gia này có một số đặc điểm cơ bản sau:

1.3.1.1 Đối tượng đăng ký
Đối tượng đăng ký quy định trong các hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm
GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

12

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
nói trên nhìn chung khá thống nhất, do hệ thống pháp luật về giao dịch bảo đảm và
đăng ký giao dịch bảo đảm được xây dựng chủ yếu trên nền tảng Điều 9 Bộ quy
tắc thương mại thống nhất của Hoa Kỳ.
Đối tượng đăng ký được hạn chế là các quyền lợi bảo đảm (security
interest)5 gắn với động sản (trừ tàu bay, tàu biển). Theo quy định pháp luật về giao
dịch bảo đảm của các quốc gia nói trên, giao dịch bảo đảm được xác định một
cách đơn giản là “giao dịch được giao kết nhằm xác lập việc bảo đảm thực hiện
nghĩa vụ bằng động sản”, không phụ thuộc vào hình thức cũng như tên gọi của
giao dịch. Thông qua các giao dịch này, bên nhận bảo đảm sẽ xác lập một quyền
tài sản (được gọi là quyền lợi bảo đảm-security interest) đối với động sản của bên
bảo đảm, và trong trường hợp bên bảo đảm không thực hiện nghĩa vụ, bên nhận
bảo đảm sẽ có quyền xử lý tài sản bảo đảm để thực hiện nghĩa vụ.
Tài sản bảo đảm có thể là bất cứ động sản nào (trừ tàu bay, tàu biển), bao
gồm cả tài sản hữu hình và tài sản vô hình, tài sản hiện có và tài sản hình thành
trong tương lai. Nghĩa vụ được bảo đảm bằng tài sản cũng có thể là bất kỳ nghĩa
vụ nào, không chỉ hạn chế ở nghĩa vụ thanh toán trong hợp đồng tín dụng. Tuy
nhiên, Bộ quy tắc thương mại thống nhất không đưa ra khái niệm cụ thể về quyền
lợi bảo đảm.

Luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bằng động sản của tỉnh Nova ScotiaCanada xác định: “Quyền lợi bảo đảm được hiểu là: (i) Quyền lợi gắn với động
sản nhằm bảo đảm cho việc thanh toán một khoản nợ hoặc việc thực hiện nghĩa
vụ, trừ quyền lợi của người bán trong quá trình vận chuyển hàng để giao cho
người mua theo vận đơn hoặc theo các hình thức tương tự theo yêu cầu của người
mua hoặc của người đại diện của người mua, trừ trường hợp các bên có bằng
chứng về việc xác lập quyền lợi bảo đảm đối với hàng hóa đó, và
(ii) Quyền lợi của:
5

Theo từ điển luật học Black's Law Dictionary (8th ed. 2004) theo đó A security interest is
a property interest created by agreement or by operation of law over assets to secure the
performance of an obligation, usually the payment of a debt. It gives the beneficiary of
the security interest certain preferential rights in the disposition of secured assets. Tạm
dịch là Một quyền lợi bảo đảm là một lợi ích về tài sản được tạo ra bởi sự thoả thuận
hoặc do pháp luật quy định của tài sản để bảo đảm thực hiện một nghĩa vụ, thường là
thanh toán một khoản nợ. Nó mang đến cho người thụ hưởng quyền lợi đảm bảo của một
số quyền ưu đãi trong thứ tự của tài sản bảo đảm.

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

13

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
a. Người gửi bán hàng theo hợp đồng gửi bán thương mại;
b. Người cho thuê theo hợp đồng cho thuê tài sản có thời hạn từ 1 năm trở lên;

c. Người nhận chuyển nhượng trong trường hợp chuyển nhượng tài khoản nợ hoặc
chứng thư bảo đảm
d. Người mua tài sản nhưng không nhận chuyển giao tài sản mà không nhằm bảo
đảm việc thanh toán hoặc thực hiện nghĩa vụ” 6.
Như vậy, từ khái niệm quyền lợi bảo đảm, có thể thấy trong hệ thống đăng
ký giao dịch bảo đảm của các quốc gia nói trên, đối tượng đăng ký được xác định
khá rộng rãi, là các giao dịch có bản chất làm phát sinh quyền lợi gắn với một
hoặc một số động sản, trừ tàu bay, tàu biển để bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa
vụ, không phụ thuộc vào tên gọi của giao dịch. Ví dụ như các giao dịch được gọi
là cầm tài sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, cầm giữ tài sản để yêu cầu thanh
toán… cũng được xác định là giao dịch bảo đảm. Ngoài ra, có một số giao dịch
không làm phát sinh quyền lợi gắn với tài sản nhằm mục đích bảo đảm thực hiện
nghĩa vụ như: chuyển nhượng nợ, gửi bán thương mại, thuê tài sản có thời hạn từ
một năm trở lên, mua trả chậm… cũng được coi là giao dịch bảo đảm và được
đăng ký tại cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm.
Nguyên nhân là mặc dù không nhằm bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, nhưng
các giao dịch nói trên có khả năng gây hiểu lầm về quyền sở hữu tài sản (do người
chiếm hữu tài sản không phải là chủ sở hữu đích thực của tài sản), dẫn đến khả
năng gây thiệt hại cho bên thứ ba khi tham gia vào giao dịch liên quan đến tài sản
đó. Mặt khác, người thực tế có quyền đối với tài sản (chủ sở hữu tài sản cho thuê,
người gửi bán tài sản…) cũng cần có cơ chế để công bố công khai quyền đối với
tài sản, để qua đó bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của mình.
1.3.1.2 Giá trị pháp lý của việc đăng ký
Theo quy định của hệ thống pháp luật về giao dịch bảo đảm và đăng ký
giao dịch bảo đảm của các quốc gia nói trên, quyền lợi bảo đảm có giá trị đối
kháng với người thứ ba kể từ thời điểm đăng ký. Đồng thời, thời điểm đăng ký
cũng là căn cứ để xác định thứ tự ưu tiên giữa các quyền liên quan đến tài sản bảo
đảm.
6

Điều 2 luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bằng động sản của tỉnh Nova Scotia-Canada 1974

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

14

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

Đề tài: Quy chế pháp lý về đăng ký giao dịch bảo đảm theo pháp luật Việt Nam
Tuy nhiên, một vấn đề cần đặc biệt lưu ý là thời điểm đăng ký giao dịch
bảo đảm không phải là căn cứ duy nhất để xác định thứ tự ưu tiên giữa các quyền
liên quan đến tài sản bảo đảm. Trong hệ thống pháp luật của các quốc gia nói trên,
thứ tự ưu tiên của các quyền lợi bảo đảm liên quan đến tài sản bảo đảm được xác
định căn cứ vào thời điểm quyền lợi bảo đảm đó được công bố công khai để mọi
người có thể tìm hiểu.
Thời điểm quyền lợi bảo đảm được công bố công khai được xác định theo
một trong ba căn cứ sau: chuyển giao tài sản bảo đảm cho bên nhận bảo đảm, đăng
ký giao dịch bảo đảm, hoặc kiểm soát tài sản bảo đảm (đối với một số loại tài
sảnbảo đảm đặc biệt, ví dụ như tài khoản tiền gửi, tài sản đầu tư…).
1.3.1.3 Cơ chế và nguyên tắc đăng ký
Cơ chế và nguyên tắc đăng ký giao dịch bảo đảm được xác định trên cơ sở
quy định về giá trị pháp lý của việc đăng ký. Đối với tất cả các giao dịch bảo đảm
bằng động sản, việc đăng ký thường được thực hiện theo nguyên tắc đăng ký tự
nguyện, tùy thuộc vào yêu cầu các bên tham gia giao dịch. Đồng thời, việc đăng ký
được thực hiện theo cơ chế đăng ký thông báo (notice filling)7.
Theo cơ chế này, cơ quan đăng ký không thẩm tra về tính xác thực và hợp
lệ của các giao dịch bảo đảm mà thực hiện đăng ký theo nội dung kê khai của các

bên tham gia giao dịch, và các bên tham gia giao dịch phải tự chịu trách nhiệm về
những nội dung kê khai. Cơ quan đăng ký chỉ chịu trách nhiệm bảo đảm tính toàn
vẹn và chính xác của thông tin mà người yêu cầu đăng ký gửi đến cơ quan đăng
ký. Do đó, thông tin mà cơ quan đăng ký cung cấp chỉ có giá trị cảnh báo
(warning) về khả năng tồn tại của giao dịch, mà không có giá trị xác nhận sự tồn
tại của giao dịch 8.
Nguyên nhân của việc áp dụng cơ chế đăng ký thông báo đối với các giao
dịch bảo đảm bằng động sản là do động sản là loại tài sản rất khó đặc định và dễ
dàng luân chuyển trong thị trường. Mặt khác, số giao dịch bảo đảm bằng bất động
sản, cũng như số lượng động sản tham gia vào giao dịch rất lớn, nên khó có thể
Nguồn: “Báo cáo hành chính về khảo sát đăng ký giao dịch bảo đảm tại Hoa Kỳ” của Cục Đăng
ký quốc gia giao dịch bảo đảm, ngày 26/10/2002.

7

8

Trích từ nội dung 3 của Phần I - Báo cáo Số 111 /BC-BTP Bộ Tư pháp ngày 11 tháng 7
năm 2008 Tổng hợp kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới về đăng ký giao dịch
bảo đảm (Tài liệu phục vụ công tác xây dựng Luật Đăng ký giao dịch bảo đảm).

GVHD: Nguyễn Thị Ngọc Tuyền

15

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

SVTH: Nguyễn Văn Vinh

LUẬN văn LUẬT tư PHÁP QUY CHẾ PHÁP lý về ĐĂNG ký GIAO DỊCH bảo đảm THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về