LUẬN văn LUẬT tư PHÁP QUY CHẾ PHÁP lý về HOẠT ĐỘNG CHO VAY của NGÂN HÀNG THƯƠNG mại THỰC TRẠNG và GIẢI PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI
------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 35 (2009 - 2013)

ĐỀ TÀI:
QUY CHẾ PHÁP LÝ VỀ HOẠT ĐỘNG CHO VAY
CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI _
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

Giảng viên hướng dẫn:
Ngụy Ngọc Anh

Sinh viên thực hiện:
Danh Hoàng Thái
MSSV: 5095556
Lớp: Tư Pháp 2

CẦN THƠ - 5/2013


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................


MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................. 2
3. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu..................................................................................... 2

5. Bố cục luận văn..................................................................................................... 2
Chƣơng 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VÀ CÁC
HOẠT ĐỘNG CHO VAY .......................................................................................... 4
1.1. Khái quát về Ngân hàng Thƣơng mại ............................................................. 4
1.1.1. Khái niệm Ngân hàng Thương mại ............................................................ 5
1.1.2. Đặc điểm của Ngân hàng Thương mại ....................................................... 6
1.1.3. Chức năng của Ngân hàng Thương mại .................................................... 7
1.1.3.1. Trung gian tín dụng ................................................................................. 7
1.1.3.2. Trung gian thanh toán và tạo phương tiện thanh toán. .......................... 8
1.1.3.3. Tạo ra tiền trong hệ thống ngân hàng và cho nền kinh tế ...................... 9
1.2. Hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại .......................................... 10
1.2.1. Khái niệm về cho vay.................................................................................. 10
1.2.2. Phân loại cho vay ....................................................................................... 11
1.2.2.1. Căn cứ vào mục đích sử dụng tiền vay .................................................. 11
1.2.2.2. Căn cứ vào hình thức đảm bảo.............................................................. 12
1.2.2.3. Căn cứ vào thời gian cho vay ................................................................ 13
1.2.3. Vai trò hoạt động cho vay của Ngân hàng Thương mại trong nền kinh tế
............................................................................................................................... 14
1.2.3.1. Tập trung vốn của nền kinh tế ............................................................... 14
1.2.3.2. Cung cấp vốn ......................................................................................... 15
1.2.3.3. Là một công cụ để Nhà nước điều tiết nền kinh tế vĩ mô ...................... 15


1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động cho vay ....................................... 15
1.2.4.1. Thuộc về bản thân ngân hàng ............................................................... 15
1.2.4.2. Sự phát triển của nền kinh tế ................................................................. 17
1.2.4.3. Hệ thống pháp luật ................................................................................ 17
Chƣơng 2. QUY CHẾ PHÁP LÝ VỀ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA NGÂN
HÀNG THƢƠNG MẠI ............................................................................................ 19
2.1. Quy định chung về điều kiện chủ thể ............................................................ 19

2.1.1. Ngân hàng Thương mại ............................................................................. 19
2.1.1.1. Điều kiện về tư cách chủ thể ................................................................. 19
2.1.1.2. Quyền và nghĩa vụ của Ngân hàng Thương mại ................................... 22
2.1.2. Khách hàng vay .......................................................................................... 23
2.1.2.1. Điều kiện về tư cách chủ thể ................................................................. 23
2.1.2.2. Quyền và nghĩa vụ của khách hàng vay ................................................ 27
2.2. Nguyên tắc cho vay.......................................................................................... 28
2.2.1. Sử dụng vốn vay đúng mục đích................................................................ 28
2.2.2. Hoàn trả nợ gốc và lãi vốn vay .................................................................. 29
2.2.3. Có tài sản bảo đảm vốn vay........................................................................ 29
2.3. Thời hạn, phƣơng thức cho vay và phƣơng thức giải ngân, phƣơng thức
trả nợ gốc và lãi suất .............................................................................................. 32
2.3.1. Thời hạn cho vay ........................................................................................ 32
2.3.2. Phương thức cho vay ................................................................................. 33
2.3.3. Phương thức giải ngân, phương thức trả nợ gốc và lãi suất ................... 35
2.3.3.1. Phương thức giải ngân .......................................................................... 35
2.3.3.2. Phương thức trả nợ gốc và lãi suất ....................................................... 36
2.4. Hợp đồng cho vay ............................................................................................ 37
2.4.1. Hình thức hợp đồng ................................................................................... 37
2.4.2. Nội dung hợp đồng ..................................................................................... 38
2.4.3. Thay đổi và hiệu lực hợp đồng .................................................................. 39


2.5. Giới hạn cho vay và xét duyệt cho vay, kiểm tra sử dụng vốn vay ............ 41
2.5.1. Giới hạn cho vay ......................................................................................... 41
2.5.2. Xét duyệt cho vay ........................................................................................ 42
2.5.3. Kiểm tra việc sử dụng vốn vay ................................................................... 42
2.6. Lãi suất và phí cho vay ................................................................................... 43
2.6.1. Lãi suất........................................................................................................ 43
2.6.2. Phí cho vay .................................................................................................. 44

Chƣơng 3. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT
ĐỘNG CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ..................................... 46
3.1. Thực trạng hoạt động cho vay và những hạn chế còn tồn tại ..................... 46
3.1.1. Thực trạng cho vay của Ngân hàng Thương mại .................................... 46
3.1.1.1. Các sản phẩm, dịch vụ ngày càng đa dạng ........................................... 47
3.1.1.2. Tăng trưởng tín dụng ở mức khá ........................................................... 48
3.1.2. Những hạn chế còn tồn tại ........................................................................ 48
3.1.2.1. Phương thức giải ngân không đúng quy định ....................................... 48
3.1.2.2. Thanh toán nợ gốc và lãi suất còn bất cập ........................................... 50
3.1.2.3. Quyền và nghĩa vụ của các bên chưa được đảm bảo ............................ 51
3.1.2.4. Pháp luật về đảm bảo tiền vay còn nhiều bất cập ................................. 52
3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động cho vay .............................. 55
3.2.1. Về phương thức giải ngân ......................................................................... 55
3.2.2. Hoàn thiện pháp luật về quy định lãi suất cho vay................................... 55
3.2.3. Về quyền và nghĩa vụ của các bên............................................................. 57
3.2.4. Hoàn thiện pháp luật về bảo đảm tiền vay ................................................ 58
KẾT LUẬN ................................................................................................................ 60
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

LỜI NÓI ĐẦU
-----1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay, lĩnh vực Ngân hàng được xem là lĩnh vực sôi động nhất trong nền
kinh tế. Hàng loạt các Ngân hàng Thương mại ra đời, theo đó ngân hàng cũng cạnh
tranh với nhau rất mạnh mẽ từ mô hình tổ chức, cơ cấu nghiệp vụ, phát triển mạng
lưới, hiện đại hóa công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển các sản
phẩm dịch vụ mới,… chính điều này đã góp phần thiết thực vào sự nghiệp phát triển

kinh tế - xã hội, trở thành nền kinh tế huyết mạch trong quá trình chuyển đổi cơ cấu
kinh tế nước nhà.
Ngân hàng Thương mại có hoạt động gần gũi nhất với người dân và nền kinh
tế. Nền kinh tế càng phát triển, hệ thống Ngân hàng Thương mại cũng phát triển và
trở thành trung gian tín dụng đưa vốn từ nơi thừa sang nơi thiếu đáp ứng nhu cầu về
vốn của cá nhân, tổ chức và các doanh nghiệp. Hầu như mọi cá nhân, tổ chức và các
doanh nghiệp đều chịu tác động của ngân hàng, dù họ là khách hàng gửi tiền, một
người vay, hay đơn giản là người đang làm việc cho một doanh nghiệp có vay vốn và
sử dụng các dịch vụ ngân hàng. Nhờ vào các hoạt động của hệ thống ngân hàng mà
nhu cầu sử dụng vốn để duy trì và mở rộng quy mô sản xuất của các thành phần kinh
tế được đáp ứng, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động kinh doanh được diễn ra một
cách nhanh chóng và hiệu quả.
Trong các hoạt động của Ngân hàng Thương mại thì hoạt động cho vay là
hoạt động kinh doanh chủ yếu và mang lại lợi nhuận cao cho ngân hàng. Tuy nhiên,
hoạt động cho vay có thời gian hoàn vốn dài ngắn khác nhau, phụ thuộc vào nhu cầu
sử dụng vốn của người đi vay và liên quan đến các điều kiện diễn biến trong tương
lai nên độ rủi ro rất cao. Cho nên muốn đảm bảo cho hoạt động của ngân hàng được
thực hiên tốt và phát huy được hết những vai trò to lớn của hoạt động cho vay đối
với nền kinh tế là không dễ dàng. Hình thức của quan hệ cho vay được thể hiện
thông qua hoạt động cấp tín dụng và cụ thể là hợp đồng tín dụng, ngày nay hợp đồng
tín dụng được sử dụng rất phổ biến nhưng do thời buổi nền kinh tế thị trường luôn có
sự thay đổi mà những văn bản pháp lý hiện hành điều chỉnh không còn phù hợp nữa.
Do đó, hoạt động cho vay của Ngân hàng Thương mại vẫn còn nhiều vướng mắt
như: sự bất cập về quy định trong hợp đồng tín dụng và hợp đồng bảo đảm tiền vay,

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

1

SVTH: Danh Hoàng Thái

Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

vấn đề bảo đảm tiền vay, giải ngân không phù hợp,… làm ảnh hưởng đến chất lượng
cho vay và hoạt động của ngân hàng.
Từ thực tế này cần có một giải pháp thiết thực, lâu dài và triệt để nhằm giúp
cho người dân hiểu biết sâu rộng thêm về Ngân hàng Thương mại cũng như hạn chế
những rủi ro xảy ra đáng tiếc trong quá trình giao dịch hợp đồng tín dụng. Làm được
điều này sẽ có ý nghĩa to lớn trong hoạt động cho vay và giúp hoạt động cho vay của
ngân hàng ngày càng phát triển đúng hướng, lành mạnh và an toàn,… bảo vệ được
lợi ích hợp pháp cho các bên chủ thể tham gia. Xuất phát từ những lý do đó, người
viết đã chọn đề tài “Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng
Thƣơng mại_Thực trạng và giải pháp” để nghiên cứu.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Dựa trên cơ sở tìm hiểu những quy định của pháp luật về hoạt động cho vay
của các Tổ chức tín dụng để từ đó có thể thấy được những hạn chế còn tồn tại trong
hoạt động cho vay làm ảnh hưởng xấu đến chất lượng cho vay của Ngân hàng
Thương mại. Đồng thời, qua đó đề xuất những giải pháp thiết thực để giúp hoạt động
cho vay của ngân hàng được chặt chẽ, rõ ràng, đảm bảo được quyền lợi hợp pháp của
ngân hàng cũng như của khách hàng khi tham gia giao dịch.
3. Phạm vi nghiên cứu
Người viết tập trung nghiên cứu những quy định của pháp luật về điều kiện
chủ thể, nguyên tắc cho vay, hợp đồng cho vay cũng như thời gian, giới hạn, phương
thức cho vay, phương thức giải ngân và lãi suất, phí cho vay của Ngân hàng Thương
mại đối với khách hàng vay.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện đề tài, người viết đã sử dụng các phương pháp như
phân tích luật viết, các biện pháp liệt kê và để tạo sự dễ dàng cho người đọc người

viết còn sử dụng các phương pháp tổng hợp, diễn dịch, quy nạp để phân tích, chứng
minh, giải thích vấn đề. Tùy vào những trường hợp cụ thể mà áp dụng phương pháp
phù hợp để tạo sự cân đối, hài hòa và mạch lạc trong từng vấn đề của luận văn.
5. Bố cục luận văn
Nội dung của đề tài gồm ba chương:

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

2

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

Chƣơng một: Khái quát chung về Ngân hàng Thƣơng mại và các hoạt
động cho vay.
Trong chương này người viết sẽ trình bày các khái niệm chung nhất về Ngân
hàng Thương mại và các hoạt động cho vay của ngân hàng, phân loại cho vay cũng
như các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động cho vay của Ngân hàng Thương mại.
Chƣơng hai: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng
Thƣơng mại.
Chương này người viết trình bày những quy định của pháp luật điều chỉnh về
hoạt động cho vay như về điều kiện về chủ thể, nguyên tắc cho vay, hợp đồng cho
vay, giới hạn, thời gian, phương thức cho vay, phương thức giải ngân cũng như lãi
suất và phí cho vay.
Chƣơng ba: Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động cho
vay của Ngân hàng Thƣơng mại
Đây là chương mà người viết trình bày về thực trạng hoạt động cho vay của

Ngân hàng Thương mại, cũng như những thành tựu đạt được, sau đó tìm ra những
bất cập còn tồn tại của pháp luật trong hoạt động cho vay không đạt hiệu quả. Qua
đó, đề xuất những giải pháp để sửa đổi, bổ sung nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động
cho vay của Ngân hàng Thương mại và hạn chế được những rủi ro có thể phát sinh
trong hoạt động cho vay.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

3

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

Chƣơng 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VÀ CÁC
HOẠT ĐỘNG CHO VAY
1.1. Khái quát về Ngân hàng Thƣơng mại
Lịch sử hình thành và phát triển của Ngân hàng gắn liền với quá trình và phát
triển của tiền tệ. Khi nền kinh tế hàng hóa phát triển, đáp ứng nhu cầu lưu thông, trao
đổi hàng hóa, người ta đã sáng tạo ra tiền với vai trò là vật ngang giá chung. Theo
thời gian, sự xuất hiện của tiền tệ càng tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình lưu
thông hàng hóa. Hoạt động trao đổi ngày càng phát triển, vượt ra khỏi phạm vi một
vùng, một khu vực, quốc gia nhất định. Các thương nhân có thể mang hàng hóa tiến
hành trao đổi giữa các vùng lãnh thổ, khu vực khác nhau. Do mỗi vùng, quốc gia có
những hình thức tiền tệ khác nhau nên nảy sinh nhu cầu trao đổi tiền và các thương
nhân đã chuyển đổi tiền tệ cho phù hợp với những vùng mà mình trao đổi hàng hóa,
từ đó tiền tệ trở thành vật ngang giá chung; để xác nhận dịch vụ trao đổi tiền tệ và

lưu thông được các thương nhân nhận chuyển đổi tiền sẽ phát hành chứng thư mang
bản chất của biên nhận gửi, giữ tiền tệ. Những thương nhân này trở thành người đầu
tiên kinh doanh tiền tệ,1 và đó cũng là tiền đề cho việc ra đời của Ngân hàng sau này.
Nghề ngân hàng xuất phát đầu tiền ở miền Bắc Italia vào thời kỳ Trung cổ và
người dân gọi nghề kinh doanh này là “Banco”.2 Quá trình phát triển của các mô
hình ngân hàng có mối quan hệ mật thiết với quá trình phát triển của sản xuất, lưu
thông hàng hóa, tiền tệ. Và mãi đến cuối thế kỷ 17,3 mới xuất hiện ngân hàng lớn
nhất thế giới, đó là ngân hàng Anh ở Luân Đôn. Đánh dấu sự hoạt động có hiệu quả
và vai trò quan trọng của ngân hàng trong nền kinh tế.
Ngày nay, ngân hàng là một trong những tổ chức kinh doanh quan trọng nhất,
và là một tổ chức thu hút tiết kiệm lớn nhất trong nền kinh tế. Hàng triệu cá nhân, hộ
gia đình và các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế xã hội đều gửi tiền tại ngân hàng.
Ngân hàng đóng vai trò là người thủ quỹ cho toàn bộ xã hội. Thu nhập của ngân
hàng là nguồn thu nhập quan trọng của nhiều hộ gia đình. Ngân hàng là một tổ chức
cho vay chủ yếu đối với các doanh nghiệp, cá nhân, hộ gia đình và một phần đối với
nhà nước. Ngân hàng thực hiện các chính sách kinh tế, đặc biệt là chính sách tiền tệ,
1

. ThS. Lê Huỳnh Phương Chinh, Tập bài giảng Luật Ngân hàng, Khoa Luật, Trường Đại học Cần Thơ
. Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa Luật, Giáo trình Luật Ngân hàng, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội - 2005,
trang 10
3
. GS, TS. Lê Văn Tư, Ngân hàng thương mại, Nxb Thống kê – 2000, trang 10
2

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

4

SVTH: Danh Hoàng Thái

Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

vì vậy là một kênh quan trọng trong chính sách kinh tế của Chính phủ nhằm ổn định
kinh tế - xã hội.
Ngân hàng bao gồm nhiều loại tuỳ thuộc vào sự phát triển của nền kinh tế nói
chung và hệ thống tài chính nói riêng, trong đó Ngân hàng Thương mại thường
chiếm tỉ trọng lớn nhất về quy mô tài sản, thị phần và số lượng các ngân hàng. Vì
vậy, muốn hiểu rõ hơn về Ngân hàng Thương mại, ta phải hiểu được một số vấn đề
liên quan về Ngân hàng Thương mại.
1.1.1. Khái niệm Ngân hàng Thƣơng mại
Cho đến thời điểm hiện nay có rất nhiều khái niệm về Ngân hàng Thương
mại, ở mỗi nước lại có một cách định nghĩa rất riêng và khác nhau. Ở Mỹ, Ngân
hàng Thương mại là công ty kinh doanh tiền tệ, chuyên cung cấp dịch vụ tài chính và
hoạt động trong ngành công nghiệp dịch vụ tài chính. Trong Đạo luật Ngân hàng của
Pháp (1941) cũng định nghĩa: Ngân hàng Thương mại là những xí nghiệp hay cơ sở
mà nghề nghiệp thường xuyên là nhận tiền bạc của công chúng dưới hình thức ký
thác, hoặc dưới các hình thức khác và sử dụng tài nguyên đó cho chính họ trong các
nghiệp vụ về chiết khấu, tín dụng và tài chính.4 Còn ở Điều 3 Luật Ngân hàng
Thương mại năm 1995 của Trung Quốc thì một Ngân hàng Thương mại có thể thực
hiện một số hoặc tất cả các hoạt động kinh doanh ngân hàng.5 Tuy nhiên, cách tiếp
cận được nhiều người đồng tình nhất về Ngân hàng Thương mại có thể được định
nghĩa qua chức năng (các dịch vụ) mà chúng thực hiện trong nền kinh tế.
Từ những định nghĩa trên, ta có thể hiểu khái niệm chung như sau: Ngân hàng
Thương mại là một tổ chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa
dạng nhất, đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm, dịch vụ thanh toán và thực hiện nhiều chức
năng tài chính nhất so với bất kỳ một tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế.
Ngân hàng Thương mại là một tổ chức trung gian tín dụng hoạt động trên lĩnh vực

kinh doanh tiền tệ và cung cấp các dịch vụ ngân hàng.
Ở nước ta theo Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, tại Khoản 3 Điều 4 thì:
“Ngân hàng Thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động
ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục
tiêu lợi nhuận”.

4

. />. Giáo trình Luật Ngân hàng Việt Nam, Trường Đại học Luật Hà Nội – 2005, Nxb Công an nhân dân, trang
55
5

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

5

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

Từ khái niệm đó ta có thể rút ra một số điểm đặc trưng sau:
- Ngân hàng Thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện các hoạt động
ngân hàng. Theo đó, hoạt động ngân hàng được quy định tại Khoản 12 Điều 4 Luật
các tổ chức tín dụng 2010: Hoạt động cho vay của ngân hàng là việc kinh doanh,
cung ứng thường xuyên một một số các nghiệp vụ sau đây:
a) Nhận tiền gửi;
b) Cấp tín dụng;
c) Cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản.

- Ngân hàng Thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện các hoạt động
kinh doanh nhằm mục tiêu sinh lời mà pháp luật không cấm.
1.1.2. Đặc điểm của Ngân hàng Thƣơng mại
Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn khái niệm về Ngân hàng Thương mại chúng ta cần
xem xét một số đặc điểm của Ngân hàng Thương mại. Cụ thể:
- Một là, Ngân hàng Thương mại là ngân hàng hoạt động vì mục tiêu lợi
nhuận. Ngân hàng thực hiện hai hình thức hoạt động là dịch vụ ngân hàng và kinh
doanh tiền tệ. Trong đó, hoạt động kinh doanh tiền tệ được biểu hiện ở nghiệp vụ
huy động vốn dưới các hình thức khác nhau, để cấp tín dụng cho khách hàng có yêu
cầu về vốn với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận. Ngân hàng Thương mại là người “đi
vay để cho vay” nhằm mục đích kiếm lời. Các hoạt động dịch vụ ngân hàng được
biểu hiện thông qua các nghiệp vụ sẵn có về tiền tệ, thanh toán, ngoại hối, chứng
khoán, để cam kết thực hiện công việc nhất định cho khách hàng trong một thời gian
nhất định nhằm mục đích thu phí dịch vụ hoặc hoa hồng.
- Hai là, Ngân hàng Thương mại là một loại doanh nghiệp đặc thù. Tính đặc
thù của Ngân hàng Thương mại thể hiện ở chỗ đối tượng kinh doanh của ngân hàng
là tiền gửi, với vai trò là người đi vay để cho vay ngân hàng sẽ đem chính đồng tiền
mà mình huy động được để cho các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp có nhu cầu vay
vốn để thu về lợi nhuận và ngân hàng chủ yếu cấp tín dụng ngắn hạn cho khách hàng
có nhu cầu vốn bổ sung.6 Ngoài ra, hoạt động Ngân hàng Thương mại phải tuân thủ
theo quy định của pháp luật, nghĩa là chỉ khi Ngân hàng Thương mại thoả mãn đầy
đủ các điều kiện khắt khe do pháp luật quy định như điều kiện về vốn, phương án
kinh doanh... thì mới được phép hoạt động trên thị trường.
6

. PGS, TS. Nguyễn Thị Mùi, Quản trị Ngân hàng Thương mại – 2006, Nxb Tài chính, trang 288

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

6

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

- Ba là, hoạt động Ngân hàng Thương mại là hình thức kinh doanh có độ rủi
ro cao hơn nhiều so với các hình thức kinh doanh khác và thường có ảnh hưởng sâu
sắc tới các ngành khác và cả nền kinh tế. Sở dĩ, như vậy là do trong hoạt động ngân
hàng đặc biệt là hoạt động kinh doanh tiền tệ do các ngân hàng tiến hành huy động
vốn của người khác rồi đem vốn đó để cấp tín dụng cho khách hàng theo nguyên tắc
hoàn trả vốn và lãi trong một thời gian nhất định, nên đã tạo rủi ro cho các hoạt động
Ngân hàng Thương mại. Rủi ro đến từ phía ngân hàng, khách hàng vay tiền, rủi ro
đến từ những yếu tố khách quan. Bởi vậy, Ngân hàng Thương mại phải đối mặt với
rủi ro cao, kéo theo là rủi ro đối với những người gửi tiền ở Ngân hàng Thương mại
cũng như rủi ro đối với nền kinh tế.
1.1.3. Chức năng của Ngân hàng Thƣơng mại
1.1.3.1. Trung gian tín dụng
Ngân hàng Thương mại là một tổ chức trung gian tín dụng hoạt động trên
lĩnh vực kinh doanh tiền tệ với hoạt động chủ yếu là chuyển tiết kiệm thành đầu tư,
nên chức năng trung gian tín dụng là chức năng cơ bản nhất của ngân hàng. Để thực
hiện chức năng này đòi hỏi ngân hàng phải tiếp xúc với hai loại cá nhân và tổ chức
trong nền kinh tế:
Thứ nhất, là các cá nhân và tổ chức tạm thời thâm hụt chi tiêu, tức là chi
phí cho tiêu dùng và đầu tư vượt quá thu nhập, vì thế họ là những người cần bổ sung
vốn (người đi vay).
Thứ hai, là các cá nhân và tổ chức thặng dư trong chi tiêu, tức là thu nhập
hiện tại của họ lớn hơn các khoản chi tiêu cho hàng hoá, dịch vụ và do vậy họ có tiền
để tiết kiệm (người gửi tiền).

Sự tồn tại của hai loại cá nhân và tổ chức này hoàn toàn độc lập với ngân
hàng. Điều tất yếu là chuyển tiền từ người gửi tiền sang người vay tiền nếu cả hai có
nhu cầu và cùng có lợi. Như vậy, thu nhập gia tăng là động lực tạo nên mối quan hệ
tài chính giữa hai nhóm. Nếu dòng tiền di chuyển với điều kiện phải quay trở lại một
lượng lớn hơn trong một khoảng thời gian nhất định thì đó là quan hệ tín dụng. Nếu
không thì đó là quan hệ cấp phát hoặc hùn vốn. Ngân hàng Thương mại là một trung
gian tín dụng, huy động tiền nhàn rỗi trong nền kinh tế sau đó cho vay, có thể nói
Ngân hàng Thương mại là cầu nối giữa người tiết kiệm và người đầu tư thực hiện
chức năng trung gian tín dụng.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

7

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

Ngày nay, do trình độ chuyên môn hoá càng cao và muốn thu hút được
nhiều khách hàng, Ngân hàng Thương mại có thể miễn, giảm những chi phí giao
dịch phát sinh không cần thiết như chi phí thẩm định thông tin, tài sản mà khách
hàng cung cấp,… giúp cho khách hàng không phải đóng những loại phí không cần
thiết, tránh được sự chờ đợi, phiền hà của khách hàng. Góp phần củng cố lòng tin
của khách hàng vào ngân hàng, qua đó các bên có thể hợp tác một cách có hiệu quả
và làm tăng thu nhập cho các bên.
- Đối với người gửi tiền: Họ có lợi nhuận được từ vốn tạm thời nhàn rỗi
của mình bởi lãi suất tiền gửi mà ngân hàng trả cho họ, được ngân hàng tạo ra cho họ
tiện ích như sự an toàn hoặc cung cấp các phương tiện thanh toán.

- Đối với người vay: Sẽ đáp ứng được nhu cầu kinh doanh hoặc chi tiêu,
thanh toán mà khỏi tốn nhiều công sức, thời gian vào việc tìm kiếm nơi vay tiền tiện
lợi, chắc chắn và hợp pháp.
- Đối với Ngân hàng Thương mại: Sẽ tìm kiếm được lợi nhuận cho bản
thân mình từ chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất tiền gửi hoặc hoa hồng môi
giới. Lợi nhuận này chính là cơ sở tồn tại và phát triển của Ngân hàng Thương mại.
Thông qua chức năng trung gian tín dụng làm cho đồng tiền quay vòng
nhanh hơn, tham gia vào quá trình tạo ra của cải vật chất cho nền kinh tế, những
người có vốn và cần vốn có thêm cơ hội để lựa chọn, giải quyết được vấn đề giữa
cung và cầu vốn trong xã hội.
Chức năng này của Ngân hàng Thương mại thực sự huy động được sức
mạnh tổng hợp của cả nền kinh tế vào quá trình sản xuất và lưu thông hàng hóa, thực
hiện các dịch vụ tiện ích cho xã hội. Nếu như không có Ngân hàng Thương mại thì
việc huy động của cải trong xã hội và quá trình sản xuất kinh doanh sẽ chậm đi rất
nhiều.
1.1.3.2. Trung gian thanh toán và tạo phƣơng tiện thanh toán
Chức năng này có nghĩa là ngân hàng tiến hành nhập tiền vào tài khoản
hay chi trả tiền theo yêu cầu của chủ tài khoản. Khi các khách hàng gửi tiền vào ngân
hàng, họ sẽ được đảm bảo an toàn trong việc cất giữ và thực hiện thu chi một cách
nhanh chóng và tiện lợi hơn, nhất là đối với các khoản thanh toán có giá trị lớn ở mọi
nơi, nếu như khách hàng tự làm sẽ rất tốn kém, khó khăn và lại không an toàn. Khi
làm trung gian thanh toán, Ngân hàng Thương mại tạo ra những công cụ lưu thông
và độc quyền quản lý các công cụ như séc, giấy chuyển ngân, thẻ thanh toán, đã tiết
GVHD: Ngụy Ngọc Anh

8

SVTH: Danh Hoàng Thái

Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

kiệm cho xã hội rất nhiều về chi phí lưu thông, đẩy nhanh tốc độ luân chuyển vốn,
thúc đẩy quá trình lưu thông hàng hóa. Ở các nước phát triển phần lớn thanh toán
được thực hiện qua séc và được thực hiện bằng việc bù trừ thông qua hệ thống Ngân
hàng Thương mại. Ngoài ra, việc thực hiện chức năng là thủ quỹ của xã hội qua việc
thực hiện các nghiệp vụ thanh toán đã tạo ra cơ sở cho ngân hàng thực hiện các
nghiệp vụ cho vay.
Ngày nay, ở các quốc gia ngân hàng trở thành trung gian thanh toán lớn
nhất. Các ngân hàng có thể thanh toán bằng séc, uỷ nhiệm chi, các loại thẻ... cung
cấp mạng lưới thanh toán điện tử, kết nối các quỹ và cung cấp tiền giấy khi khách
hàng cần. Các ngân hàng còn thực hiện thanh toán bù trừ qua Ngân hàng Trung ương
hoặc qua các trung tâm thanh toán. Công nghệ ngân hàng ngày càng hiện đại vì vậy
phạm vi thanh toán ngày càng rộng không chỉ giữa các ngân hàng trong nước mà còn
giữa các ngân hàng trên toàn thế giới. Quá trình lưu thông chuyển vốn từ tài khoản
người mua sang tài khoản người bán có một đặc điểm phi vật chất. Bằng chứng là ở
các nước công nghiệp phát triển việc sử dụng hình thức chuyển tiền bằng điện tử là
chuyện bình thường.7
Hiện nay thanh toán qua ngân hàng là hình thức thanh toán quan trọng, có
hiệu quả, phục vụ đắc lực cho kinh tế toàn cầu. Chức năng trung gian thanh toán
mang lại một ý nghĩa to lớn đối với toàn bộ nền kinh tế nói chung.
Hệ thống Ngân hàng Thương mại sẽ cung cấp cho các chủ thể của nền
kinh tế những công cụ thanh toán mang tiện ích cao như: Séc, lệnh chi, uỷ nhiệm chi,
ủy nhiệm thu, nhờ thu, thư tín dụng, thẻ ngân hàng, dịch vụ thu hộ và chi hộ.8
Khi sử dụng các phương thức thanh toán, bản thân các chủ thể kinh tế sẽ
tiết kiệm được rất nhiều chi phí lao động, thời gian, lại an toàn. Hệ thống Ngân hàng
Thương mại lại tích tụ được nguồn vốn khổng lồ có thể mở rộng bằng tín dụng của
mình.
Có thể nói rằng, hoạt động thanh toán của hệ thống Ngân hàng Thương

mại chiếm một vị trí quan trọng hoạt động của Ngân hàng Thương mại. Nó tạo điều
kiện cho nhiều dịch vụ ngân hàng phát triển dễ dàng hơn, tiết kiệm một khối lượng
rất lớn tiền mặt trong lưu thông, qua chức năng trung gian thanh toán thì vai trò của

7

. Khái quát về ngân hàng thương mại, ngày đăng 22/8/2010, [ngày cập nhật 23/1/2013]
8
. Điểm a, Khoản 6, Điều 98 Luật các tổ chức tín dụng 2010

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

9

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

Ngân hàng Thương mại sẽ được nâng cao hơn với tư cách là người thủ quỹ của xã
hội.
1.1.3.3. Tạo ra tiền trong hệ thống ngân hàng và cho nền kinh tế
Tạo tiền là một chức năng quan trọng, phản ánh rõ bản chất của Ngân
hàng Thương mại. Với mục tiêu là tìm kiếm lợi nhuận như là một yêu cầu chính cho
sự tồn tại và phát triển của mình, Ngân hàng Thương mại với nghiệp vụ kinh doanh
mang tính đặc thù của mình đã vô hình chung thực hiện chức năng tạo tiền cho nền
kinh tế.
Ngân hàng Thương mại tạo ra tiền bằng khả năng biến mức tiền gửi ban
đầu tại một ngân hàng đầu tiên nhận tiền gửi thành một khoản tiền lớn hơn gấp nhiều

lần khi thực hiện các nghiệp vụ tín dụng thanh toán qua nhiều ngân hàng. Một ngân
hàng này cho vay xong là hết vốn, thì số vốn đó lại chuyển sang ngân hàng khác trở
thành vốn tiền gửi và làm tăng thêm vốn tiền gửi của ngân hàng khác.9 Khả năng tạo
tiền là khả năng biến mức tiền gửi ban đầu tại ngân hàng đầu tiên nhận gửi thành một
khoản tiền lớn hơn gấp nhiều lần, thông qua việc thực hiện các nghiệp vụ thanh toán.
Đồng thời, chức năng tạo tiền được thể hiện trên cơ sở hai chức năng khác
của Ngân hàng Thương mại là chức năng trung gian tín dụng và chức năng thanh
toán. Thông qua chức năng trung gian tín dụng, ngân hàng sử dụng số vốn huy động
được để cho vay, số tiền cho vay ra lại được khách hàng sử dụng để mua hàng hóa,
thanh toán dịch vụ trong khi số dư trên tài khoản tiền gửi thanh toán của khách hàng
vẫn được coi là một bộ phận của tiền giao dịch, được họ sử dụng để mua hàng hóa,
thanh toán dịch vụ,… với chức năng này, hệ thống Ngân hàng Thương mại đã làm
tăng tổng phương tiện thanh toán trong nền kinh tế, đáp ứng nhu cầu thanh toán, chi
trả của xã hội. Ngân hàng Thương mại tạo tiền phụ thuộc vào tỉ lệ dự trữ bắt buộc
của Ngân hàng Trung ương đã áp dụng đối với Ngân hàng Thương mại, do vậy Ngân
hàng Trung ương có thể tăng tỉ lệ này khi lượng cung tiền vào nền kinh tế lớn.10
1.2. Hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại
1.2.1. Khái niệm về cho vay
Với Ngân hàng Thương mại hoạt động chủ yếu của ngân hàng là hoạt động
kinh doanh tiền tệ, hoạt động này thể hiện ở chỗ ngân hàng đi vay để cho vay. Cho
vay là một mặt của hoạt động tín dụng ngân hàng, thông qua hoạt động cho vay ngân
9

. GS, TS. Lê Văn Tư, Ngân hàng Thương mại, Nxb Thống kê – 2000, trang 57
. />
10

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

10

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

hàng thực hiện điều hòa vốn trong nền kinh tế dưới hình thức phân phối nguồn vốn
tạm thời nhàn rỗi huy động được từ trong xã hội (quỹ cho vay) để đáp ứng nhu cầu
về vốn phục vụ sản xuất kinh doanh và đời sống. Cho vay cũng là hoạt động quan
trọng của ngân hàng và đem lại một khoản lợi nhuận rất lớn cho ngân hàng, khoản
mục cho vay chiếm một tỷ trọng lớn trong tài sản của ngân hàng với quy mô như vậy
cho vay ảnh hưởng đến nhiều chiến lược hoạt động của ngân hàng như dự trữ, vay,
đầu tư,... Để hiểu rõ hơn về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thương mại trước hết
ta phải tìm hiểu về khái niệm cho vay.
Theo Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, tại khoản 16 Điều 4: Cho vay là
hình thức cấp tín dụng, theo đó bên cho vay giao hoặc cam kết giao cho khách hàng
một khoản tiền để sử dụng vào mục đích xác nhận trong một thời gian nhất định theo
thỏa thuận với nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi.
Như vậy, qua khái niệm trên cho thấy bản chất của cho vay là một giao dịch
về tiền trên cơ sở có hoàn trả mà thực chất là sự vay mượn dựa trên cơ sở tin tưởng,
tín nhiệm lẫn nhau. Trong đó sự hoàn trả là đặc trưng thuộc về bản chất của cho vay,
là nguyên tắc để phân biệt giữa cho vay với cấp phát của Ngân sách Nhà nước.
Trong các hoạt động của ngân hàng thì cho vay là hoạt động đóng vai trò
quan trọng và nó mang lại lợi nhuận chủ yếu cho ngân hàng, trang trải cho mọi hoạt
động của ngân hàng, cân đối giữa đầu vào và đầu ra hay có thể nói cho vay có một
vai trò rất quan trọng trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thương mại.
1.2.2. Phân loại cho vay
1.2.2.1. Căn cứ vào mục đích sử dụng tiền vay
* Cho vay tiêu dùng: Là một loại cho vay cá nhân nhằm giúp người vay

tiền giải quyết các nhu cầu cá nhân, đồng thời còn là phương tiện cải thiện đời sống
của người tiêu dùng, khuyến khích họ tiêu dùng một loại hàng hóa nào đó mà chưa
có khả năng chi trả. Những người vay với hình thức này thường là những người có
thu nhập trung bình trở lên nhằm vào việc tiêu dùng, mua sắm tài sản cố định nhằm
mục đích phục vụ lợi ích cá nhân.11
Cho vay tiêu dùng có rủi ro rất cao. Nếu người vay bị thất nghiệp không
có khả năng trả thì ngân hàng sẽ khó thu được nợ, ngoài ra cho vay tiêu dùng thường
11

. Các hình thức cho vay của ngân hàng thương mại, đăng ngày 21/1/2010,[ngày cập nhật 23/1/2013]

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

11

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

nhạy cảm theo chu kỳ, tăng lên khi nền kinh tế mở rộng và giảm xuống khi nền kinh
tế suy thoái. Mặc khác, người tiêu dùng thường ít nhạy cảm với lãi suất, họ quan tâm
đến khoản tiền phải trả hàng tháng hơn là mức lãi suất ghi trong hợp đồng. Do đó,
các khoản cho vay tiêu dùng phần lớn lãi suất đều cao hơn các khoản cho vay khác
của ngân hàng.
* Cho vay để kinh doanh: Là hình thức cho các doanh nghiệp vay để phục
vụ hoạt động kinh doanh của mình, nhằm mở rộng sản xuất hay đáp ứng nhu cầu nào
đó về tiền vay của doanh nghiệp. Dựa vào đặc điểm của từng ngành mà doanh
nghiệp hoạt động rồi ngân hàng sẽ tiến hành các điều kiện cho vay, hình thức cho

vay, thời gian và cách thức trả nợ.
Hình thức cho vay này cũng tiềm ẩn rủi ro rất cao, do các khoản vay
thường lớn hơn quy mô của các doanh nghiệp và có những khoản vay có thời gian
khá dài, cho nên khi tiến hành cho vay ngân hàng phải chú ý đến tình hình tài sản,
khả năng hoàn trả của các doanh nghiệp, sự đánh giá chính xác là rất quan trọng đối
với ngân hàng.
1.2.2.2. Căn cứ vào hình thức đảm bảo
* Cho vay có đảm bảo: Là hình thức được áp dụng trong trường hợp ngân
hàng chưa thật sự tin vào khả năng kinh doanh và tình hình tài chính của khách hàng,
nên đòi hỏi khách hàng phải có tài sản đảm bảo cho các khoản vay. Ngoài ra khi cho
vay ngân hàng không trực tiếp quản lý nguồn vốn của mình vì thế có rất nhiều rủi ro
xảy ra, nguy cơ không thu hồi đủ vốn vay là rất cao vì thế các ngân hàng khi cho vay
thường yêu cầu người vay phải có tài sản đảm bảo cho khoản vay đó. Có các hình
thức đảm bảo phổ biến sau:
- Cầm cố: Ngân hàng có thể cho vay khi người đi vay có tài sản cầm cố tại
ngân hàng như: vàng bạc, đá quý, ngoại tệ. Khi đó ngân hàng sẽ cho vay dựa trên giá
trị tài sản đó, ngân hàng sẽ quản lý tài sản đó trong suốt thời hạn vay và hoàn trả lại
khi thu đủ cả gốc và lãi. Khi khách hàng không trả hoặc không có khả năng thanh
toán khi đến hạn thì ngân hàng có quyền lập hồ sơ xin phát mại tài sản để thu nợ.
- Thế chấp: Ngân hàng sẽ cho vay nếu người vay có giấy tờ chứng minh
quyền sở hữu về bất động sản đem thế chấp. Hình thức cho vay này tương tự như
cho vay cầm cố, nhưng chỉ khác là người vay vẫn được sử dụng tài sản thế chấp và
ngân hàng chỉ nắm giữ hồ sơ gốc.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

12

SVTH: Danh Hoàng Thái

Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

- Bảo lãnh: Khi người đi vay không đủ điều kiện vay vốn ngân hàng đòi
hỏi phải có một chủ thể thứ ba đứng ra bảo lãnh. Bên bảo lãnh sẽ lập hồ sơ bảo lãnh
tại ngân hàng và cam kết hoàn trả nợ nếu bên vay không có khả năng thanh toán.
Ngân hàng cũng có thể đề nghị bên bảo lãnh phải có tài sản cầm cố hoặc thế chấp tại
ngân hàng.
* Cho vay không có đảm bảo: Là khoản vay mà ngân hàng không nắm giữ
tài sản của người đi vay để xử lý nhằm thu hồi nợ mà thay vào đó là điều kiện ràng
buộc khác khi ký hợp đồng. Những điều kiện này có thể là: người đi vay không được
giao dịch với ngân hàng nào khác, hoạt động kinh doanh của người đi vay phải được
ngân hàng quản lý. Có như vậy, ngân hàng mới quản lý được tình hình tài chính của
người đi vay.
Hình thức này được ngân hàng áp dụng với khách hàng có uy tín, có quan
hệ thường xuyên và lâu năm với ngân hàng hoặc với những doanh nghiệp có uy tín
hay những khách hàng mà ngân hàng có tham gia góp vốn vào thì mới được cho vay
không có đảm bảo.
1.2.2.3. Căn cứ vào thời gian cho vay
* Cho vay ngắn hạn: Là các khoản cho vay có thời hạn đến 12 tháng, hình
thức cho vay này nhằm tài trợ cho tài sản lưu động hoặc nhu cầu sử dụng vốn ngắn
hạn của Nhà nước, doanh nghiệp, hộ sản xuất. Ngân hàng áp dụng cho vay gián tiếp
hoặc cho vay trực tiếp, có hoặc không có tài sản đảm bảo, dưới hình thức chiết khấu,
thấu chi hoặc luân chuyển. Ngân hàng cho vay ngắn hạn theo các trường hợp sau:
- Ngân hàng cho Nhà nước vay để tài trợ cho nhu cầu chi tiêu thường
xuyên của nhà nước. Hình thức phổ biến hiện nay là ngân hàng mua trái phiếu do
kho bạc phát hành.
- Ngân hàng cho vay đối với các tổ chức tài chính như các ngân hàng, các
công ty tài chính, quỹ tín dụng nhằm đáp ứng nhu cầu thanh khoản. Một số công ty

chứng khoán vay vốn ngắn hạn của Ngân hàng Thương mại trong quá trình bảo lãnh
và phân phối chứng khoán cho công ty phát hành. Phần lớn các khoản cho vay này
đều dựa trên uy tín của người vay.
- Ngân hàng cho vay đối với doanh nghiệp nhằm tài trợ nhu cầu vốn tăng
thêm cho sản xuất kinh doanh. Doanh nghiệp là khách hàng chiếm số lượng đông
nhất của các Ngân hàng Thương mại. Phần lớn các khoản vay này có thế chấp hoặc
cầm cố tài sản.
GVHD: Ngụy Ngọc Anh

13

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

- Ngân hàng cho vay đối với người tiêu dùng nhằm thỏa mãn nhu cầu mua
sắm hàng tiêu dùng, cho vay tiêu dùng có thể gồm tín dụng trực tiếp đối với người
tiêu dùng hoặc tín dụng gián tiếp thông qua việc ngân hàng mua lại các phiếu bán
hàng của các nhà bán lẻ hàng hóa.
* Cho vay trung và dài hạn: Là các khoản vay có thời hạn cho vay từ trên
12 tháng đến dưới 60 tháng, còn cho vay dài hạn là các khoản vay có thời hạn cho
vay từ trên 60 tháng trở lên.
Doanh nghiệp có nhu cầu vay vốn trung và dài hạn để mua trang thiết bị,
xây dựng, cải tiến kĩ thuật, mua công nghệ với sự phát triển nhanh chóng của khoa
học công nghệ, để tồn tại và phát triển, do đó nhu cầu vốn trung và dài hạn ngày
càng tăng cao. Ngân hàng Thương mại cho vay trung và dài hạn bằng cách:
- Cho vay bằng cách mua các trái phiếu, các ngân hàng mua trái phiếu
trung và dài hạn doanh nghiệp nhằm tài trợ cho quá trình hình thành tài sản cố định.

Kỳ hạn và khả năng chuyển đổi của trái phiếu, lãi suất trái phiếu, tình hình tài chính
của các doanh nghiệp,… đều được ngân hàng tính toán trước khi mua trái phiếu.
- Cho vay theo dự án: Khi khách hàng có nhu cầu mua sắm, xây dựng tài
sản cố định nhằm thực hiện dự án nhất định, có thể vay ngân hàng. Lúc này ngân
hàng sẽ yêu cầu khách hàng phải xây dựng dự án, thể hiện mục đích, kế hoạch đầu tư
và quá trình thực hiện dự án. Thẩm định dự án là điều kiện để ngân hàng quyết định
phần vốn cho vay và khả năng hoàn trả của doanh nghiệp.
Thời hạn cho vay trung hạn căn cứ vào thời gian khấu hao các tài sản cố
định dùng để đảm bảo cho khoản vay, đó là những máy móc công cụ, thiết bị. Thời
hạn cho vay dài hạn được xác định tùy theo thời hạn khấu hao các bất động sản thế
chấp nhằm tài trợ cho doanh nghiệp mua sắm máy móc, công cụ thay thế cho công
cụ lạc hậu.
1.2.3. Vai trò hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại trong nền kinh
tế
1.2.3.1. Tập trung vốn của nền kinh tế
Trong nền kinh tế có những chủ thể có dư tiền và khoản tiền đó chưa được
sử dụng một cách triệt để và họ cũng muốn tiền này sinh lời cho mình nên họ nghĩ là
cho vay và có những chủ thể cần tiền để hoạt động kinh doanh. Nhưng những chủ
thể này không quen biết nhau và cũng có thể không tin tưởng nhau nên tiền vẫn chưa
được lưu thông.
GVHD: Ngụy Ngọc Anh

14

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

Ngân hàng Thương mại với chức năng trung gian tín dụng của mình, nhận
tiền từ người muốn cho vay, trả lãi cho họ và đem số tiền ấy cho người muốn
vay. Thực hiện được điều này Ngân hàng Thương mại huy động và tập trung các
nguồn vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế. Mặc khác, với số vốn này Ngân hàng Thương
mại sẽ đáp ứng được nhu cầu vốn của nền kinh tế để sản xuất kinh doanh, qua đó sẽ
thúc đẩy nền kinh tế phát triển.
1.2.3.2. Cung cấp vốn
Để phát triển kinh tế các doanh nghiệp, cá nhân, hộ gia đình cần phải có
một lượng vốn lớn đầu tư cho hoạt động sản xuất kinh doanh và các hoạt động khác.
Và muốn đáp ứng được đều này các doanh nghiệp đã tìm đến các ngân hàng, vì ngân
hàng là người đứng ra tập trung tiền nhàn rỗi trong xã hội thông qua hoạt động tín
dụng của mình. Bằng nguồn vốn huy động được, ngân hàng đã cung ứng vốn cho
mọi hoạt động kinh tế, đáp ứng vốn kịp thời cho các quá trình sản xuất. Nhờ có hoạt
động này của hệ thống Ngân hàng Thương mại và đặc biệt là hoạt động tín dụng mà
các doanh nghiệp, cá nhân, tổ chức có điều kiện mở rộng quy mô sản xuất, cải tiến
trang thiết bị, công nghệ để tăng năng suất, nâng cao hiệu quả kinh tế và chất lượng
sản phẩm cung ứng cho xã hội.
1.2.3.3. Là một công cụ để Nhà nƣớc điều tiết nền kinh tế vĩ mô
Cùng với sự vận động của nền kinh tế, hệ thống ngân hàng cũng ngày
càng phát triển, Ngân hàng Nhà nước giữ vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc
dân, Ngân hàng Nhà nước cung cấp vốn cho các hoạt động của các tổ chức tín dụng
thông qua đó như là một công cụ để quản lý tốt hoạt động tiền tệ, điều tiết chính sách
tiền tệ quốc gia.
Nhà nước điều tiết ngân hàng và ngân hàng điều chỉnh lại thị trường thông
qua hoạt động tín dụng và thanh toán giữa các Ngân hàng Thương mại trong hệ
thống để từ đó giúp lượng tiền cung ứng kịp thời trong lưu thông. Đồng thời, qua
việc cung ứng tín dụng cho các ngành nghề trong nền kinh tế Ngân hàng Thương
mại thực hiện tốt việc huy động vốn và phân chia vốn vào thị trường, điều chỉnh
chúng một cách có hiệu quả.
1.2.4. Các nhân tố ảnh hƣởng đến hoạt động cho vay

1.2.4.1. Thuộc về bản thân ngân hàng
Hoạt động cho vay của ngân hàng phụ thuộc phần lớn vào các nhân tố tạo
nên sức mạnh của ngân hàng như:
GVHD: Ngụy Ngọc Anh

15

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

- Nguồn vốn của ngân hàng: Một ngân hàng cũng giống như một doanh
nghiệp, muốn tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh thì cần phải có vốn. Hai
nguồn vốn chủ yếu của ngân hàng là vốn tự có và vốn huy động. Trong đó, nguồn
vốn huy động được ngân hàng huy động từ các thành phần kinh tế, sau đó ngân hàng
cho vay bằng vốn huy động này. Hoạt động cho vay của ngân hàng ngày càng được
tăng cường, số lượng và chất lượng cho vay càng lớn khi nguồn vốn của ngân hàng
lớn mạnh, khi nguồn vốn của ngân hàng tăng trưởng đều đặn, hợp lý thì ngân hàng
có thêm nhiều tiền để cho khách hàng vay, điều đó cũng có nghĩa hoạt động cho vay
của ngân hàng được tăng trưởng và mở rộng. Ngược lại, nếu lượng vốn ít thì không
đủ cho khách hàng vay ngân hàng sẽ bỏ lỡ nhiều cơ hội đầu tư, lợi nhuận của ngân
hàng sẽ không cao và việc tăng cường hoạt động cho vay sẽ bị hạn chế. Đồng thời,
nếu vốn quá nhiều ngân hàng cho vay lại ít so với vốn huy động thì sẽ gây ra hiện
tượng tồn động vốn. Lượng vốn tồn động này không sinh lời và lãi suất phải trả cho
khách hàng huy động sẽ làm giảm lợi nhuận của ngân hàng.
- Chính sách tín dụng: Bao gồm các yếu tố giới hạn mức cho vay đối với
khách hàng, kỳ hạn của khoản vay, lãi suất cho vay và mức lệ phí, phương thức cho
vay, hướng giải quyết phần khách hàng vay vượt giới hạn,… tất cả các yếu tố này có

tác dụng trực tiếp và mạnh mẽ đến việc mở rộng phạm vi cho vay của ngân hàng.
Nếu như tất cả các yếu tố thuộc chính sách tác dụng đúng đắn, hợp lý, linh hoạt, đáp
ứng được các nhu cầu đa dạng của khách hàng về vốn thì ngân hàng đó sẽ thành
công trong việc tăng trưởng hoạt động cho vay, nhưng vẫn đảm bảo chất lượng tín
dụng. Ngược lại, những yếu tố này không hợp lý, cứng nhắc, không theo sát thực tế
sẽ dẫn tới khó khăn trong việc tăng cường hoạt động cho vay của ngân hàng.
- Thông tin tín dụng: Để ngày tăng cường hoạt động cho vay đạt hiệu quả,
chất lượng cao, đòi hỏi Ngân hàng Thương mại phải cập nhật nắm bắt thông tin cả
trong và ngoài ngân hàng, để đưa ra những phương hướng hoạt động kinh doanh nói
chung và hoạt động cho vay nói riêng được phù hợp. Từ đó, không bỏ lỡ những cơ
hội cho vay tốt, hạn chế được những rủi ro cho những khoản vay của mình.
- Năng lực điều hành của ban lãnh đạo: Nhiều ngân hàng do cán bộ điều
lãnh đạo không linh hoạt, thiếu nhạy bén, không nắm bắt, điều chỉnh hoạt động ngân
hàng theo kịp thị trường, sử dụng nhân viên không đúng chuyên môn,… dẫn đến
lãng phí nguồn nhân lực và giảm hiệu quả công việc, hoạt động cho vay của ngân
hàng cũng giảm theo.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

16

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

- Chất lượng nhân sự và cơ sở trang thiết bị: Trong quá trình giao dịch với
khách hàng, nhân viên ngân hàng chính là hình ảnh của ngân hàng, cho nên đòi hỏi
nhân viên phải có kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm và linh hoạt trong công việc

để chất lượng giao dịch đạt kết quả cao nhất. Nhân viên ngân hàng là lực lượng chủ
yếu chuyển thông tin từ khách hàng đến lãnh đạo để từ đó có những chiến lược kinh
doanh tốt nhất. Cơ sở trang thiết bị cũng ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động cho
vay của ngân hàng, nến như trang thiết bị lạc hậu thì công việc của ngân hàng sẽ
giảm sút, thực hiện giao dịch gặp nhiều khó khăn. Điều đó làm cho ngân hàng tụt
hậu, kém phát triển, không thu hút được nhiều khách hàng làm hạn chế hoạt động
cho vay, nếu trang bị đầy đủ trang thiết bị tiên tiến phục vụ tốt nhu cầu khách hàng
thì sẽ giúp khả năng cạnh tranh của ngân hàng, cũng như thực hiện tốt mục tiêu tăng
cường hoạt động cho vay.
1.2.4.2. Sự phát triển của nền kinh tế
Sự phát triển của nền kinh tế ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động kinh doanh
của Ngân hàng Thương mại nói chung và hoạt động cho vay nói riêng. Nó tạo nên
môi trường thuận lợi để mở rộng phạm vi cũng như thị trường cho vay. Khi nền kinh
tế phát triển ổn định, hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp kinh
doanh có hiệu quả và lợi nhuận thì xã hội sẽ có nhiều nhu cầu mở rộng hoạt động sản
xuất, quy mô kinh doanh nên nhu cầu vốn sẽ tăng cao.
Mặc khác nền kinh tế phát triển, người dân có đời sống ổn định sẽ làm
tăng nhu cầu tiêu dùng, thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân do đó tạo nhiều
cơ hội cho ngân hàng trong việc cho vay tiêu dùng. Ngược lại, nền kinh tế suy thoái,
sẽ dẫn đến nhu cầu về vốn của nền kinh tế giảm, do đó tồn động vốn cao sẽ kéo theo
hoạt động cho vay không được mở rộng mà còn phải thu hẹp.
1.2.4.3. Hệ thống pháp luật
Trong nền kinh tế thị trường mọi thành phần kinh tế đều có quyền tự chủ
về hoạt động sản xuất kinh doanh nhưng phải đảm bảo trong khuôn khổ của pháp
luật. Nếu như những quy định của pháp luật không rõ ràng, không đồng bộ, có nhiều
bất cập thì sẽ rất khó khăn cho ngân hàng trong các hoạt động nói chung và hoạt
động cho vay nói riêng. Với những văn bản pháp luật rõ ràng, đồng bộ sẽ tạo điều
kiện cho ngân hàng yên tâm hoạt động kinh doanh, cạnh tranh trong lĩnh vực cho
vay. Đây là cơ sở pháp lý để ngân hàng khiếu nại, tố cáo khi có tranh chấp xảy ra,
điều này góp phần giúp ngân hàng tăng cường hoạt động cho vay.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

17

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

Bên cạnh đó, môi trường pháp lý còn gây rủi ro cho ngân hàng khi môi
trường pháp lý đó chưa hoàn thiện hoặc cách thức thi hành còn chưa đảm bảo tính
thời gian, tính nghiêm minh, phát sinh nhiều chi phí do thủ tục tố tụng kéo dài. Ví
dụ: Như việc phát mại tài sản thế chấp hiện nay, để có thể phát mại một tài sản thế
chấp đòi hỏi khá nhiều thủ tục, thời gian, chi phí mà ngân hàng phải nhận chịu rủi ro
rất nhiều.
Hoặc luật không giải thích một cách đầy đủ gây khó khăn trong việc thực
hiện tạo rủi ro cho ngân hàng. Ví dụ: Một hợp đồng có tài sản thế chấp, khi khách
hàng không trả được nợ phải chăng ngân hàng chỉ có quyền nhận lấy tài sản thế chấp
để trừ nợ (gán nợ) hoặc phát mại tài sản thế chấp để thu nợ, thiếu hay đủ ngân hàng
cũng phải chịu?
Mặc khác, chính sách tiền tệ của ngân hàng đặc biệt là chính sách lãi suất,
chính sách tín dụng đều có liên quan và ảnh hưởng mạnh đến hoạt động ngân hàng.
Khi Ngân hàng Nhà nước hạ lãi suất có thể dẫn đến các Ngân hàng Thương mại
không thu hút được vốn tiền mặt và có thể mất khả năng thanh toán.
Quản lý Nhà nước đối với các doanh nghiệp còn nhiều sơ hở như Nhà
nước cho phép doanh nghiệp được sản xuất kinh doanh với nhiều chức năng, nhiệm
vụ vượt quá khả năng, năng lực quản lý kém dẫn đến rủi ro, thua lỗ, làm giảm chất
lượng tín dụng. Do đó, hệ thống pháp luật ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động cho
vay của Ngân hàng Thương mại.

GVHD: Ngụy Ngọc Anh

18

SVTH: Danh Hoàng Thái


Đề Tài: Quy chế pháp lý về hoạt động cho vay của Ngân hàng Thƣơng mại_
Thực trạng và giải pháp

Chƣơng 2
QUY CHẾ PHÁP LÝ VỀ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA NGÂN
HÀNG THƢƠNG MẠI
2.1. Quy định chung về điều kiện cho vay
Hoạt động cho vay là việc Ngân hàng Thương mại sử dụng nguồn vốn tự có
hoặc nguồn vốn huy động để cho vay. Theo đó, Ngân hàng Thương mại thỏa thuận
để khách hàng sử dụng một khoản tiền với nguyên tắc có hoàn trả. Việc cho vay
được thực hiện dưới hình thức pháp lý là hợp đồng tín dụng. Nó được xác lập dựa
trên sự thỏa thuận giữa Ngân hàng Thương mại và khách hàng vay nhằm thực hiện
quyền và nghĩa vụ cụ thể của các bên trong quá trình đi vay, mục đích sử dụng vốn
vay và phương thức thanh toán vốn vay theo quy định của pháp luật về cho vay.
Trong giao dịch cho vay, chủ thể tham gia bao gồm bên cho vay (Ngân hàng
Thương mại) và bên đi vay (các tổ chức, cá nhân đủ điều kiện theo quy định của
pháp luật về điều kiện vay vốn đối với khách hàng). Các chủ thể này khi tham gia
vào giao dịch hợp đồng cho vay/hợp đồng tín dụng cần phải thỏa mãn những điều
kiện nhất định theo quy định của pháp luật. Việc quy định về điều kiện chủ thể tham
gia vào hoạt động tín dụng không nhằm hạn chế hoạt động cho vay mà giúp cho nó
ngày càng được minh bạch rõ ràng, hiệu quả hơn cũng như tránh được những rủi ro
không đáng có về sau.

Còn quyền và nghĩa vụ pháp lý của các bên trong hợp đồng tín dụng, theo
nhận thức chung, đó là khả năng pháp lý do pháp luật quy định trước hoặc được các
bên dự liệu sẵn trong hợp đồng tín dụng nhằm mang lại lợi ích và cả những ràng
buộc cho mỗi bên khi tham gia vào giao dịch. Các quyền và nghĩa vụ pháp lý này
được tạo lập thông qua hành vi pháp lý cụ thể và được thể hiện thông qua hợp đồng
tín dụng. Trên nguyên tắc, quyền và nghĩa vụ của các bên sẽ được phát sinh khi hợp
đồng tín dụng phát sinh hiệu lực. Việc thực hiện quyền và nghĩa vụ là cả quá trình từ
lúc nhận tiền vay cho đến khi hoàn trả cả gốc và lãi (hoặc cả tiền phạt và bồi thường
thiệt hại do vi phạm hợp đồng nếu có).
2.1.1. Ngân hàng Thƣơng mại
2.1.1.1. Điều kiện về tƣ cách chủ thể
Trong hoạt động cho vay, chủ thể đầu tiên được đề cập đó chính là bên
cho vay. Bên cho vay ở đây là Ngân hàng Thương mại có đủ điều kiện do pháp luật
quy định.
GVHD: Ngụy Ngọc Anh

19

SVTH: Danh Hoàng Thái