LUẬN văn LUẬT tư PHÁP QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỮA vợ CHỒNG TRONG PHÂN CHIA tài sản THEO PHÁP LUẬT hôn NHÂN GIA ĐÌNH HIỆN HÀNH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 32
(Niên khóa 2006 – 2010)

Đề tài:
QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỮA VỢ CHỒNG TRONG
PHÂN CHIA TÀI SẢN THEO PHÁP LUẬT
HÔN NHÂN GIA ĐÌNH HIỆN HÀNH

Giảng viên hướng dẫn:
NGUYỄN THỊ MỸ LINH
Bộ môn: Luật Tư Pháp

Sinh viên thực hiện:
NGUYỄN THANH TÒNG
MSSV: 5062365
Lớp: Luật Tư Pháp 2-K32

Cần Thơ, Tháng 4 Năm 2010


LỜI CẢM ƠN
š¯›

Kính gửi quý Thầy Cô Khoa Luật – Trường Đại Học Cần Thơ
Quý Thầy Cô Khoa Luật kính mến! Mới ngày nào em cùng các bạn bước
vào giảng đường Đại Học Cần Thơ với biết bao hoài bảo ấp ủ và những mơ

ước trong tương lai. Thế mà giờ đây, em đang chuẩn bị hoàn thành thử thách
cuối cùng – Luận văn tốt nghiệp để hoàn thành khóa học. Chính lúc này đây
em mới thấu hiểu được những kiến thức vô giá mà quý thầy cô đã tận tâm
truyền đạt cho chúng em trong gần bốn năm qua trên giảng đường và ngoài
cuộc sống. Nó chẳng những là vốn kiến thức giúp chúng em hoàn thành tốt
khóa học và đề tài luận văn này, mà còn là hành trang quý báo để chúng em
vững bước đi tiếp vào đời trong tương lai.
Có lẽ em sẽ chẳng thể nào diễn đạt hết được những công lao to lớn của quý
Thầy Cô qua lời cảm ơn này. Nhưng để tỏ lòng biết ơn chân thành của mình,
người viết gửi những dòng chữ này đến quý Thầy Cô Khoa Luật - những người
trong suốt thời gian qua đã dạy dỗ, chỉ bảo để chúng em có được những kiến
thức cơ bản về khoa học pháp lý như ngày hôm nay.
Đặc biệt em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến giảng viên hướng dẫn – cô
Nguyễn Thị Mỹ Linh, người đã nhiệt tình chỉ bảo và tận tâm hướng dẫn để em
có thể hoàn thành tốt đề tài luận văn này.
Cuối lời em kính chúc quý Thầy Cô thật dồi dào sức khỏe và luôn hoàn
thành tốt công tác của mình.
Cần Thơ, ngày 14 tháng 4 năm 2010
Người viết !
Nguyễn Thanh Tòng


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN


......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................

......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
………
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN


......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................

………
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
HN&GĐ: Hôn nhân và gia đình
BLDS: Bộ luật dân sự


MỤC LỤC
CHƯƠNG 1..........................................................................................................................................10
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN BÌNH ĐẲNG TRONG VIỆC CHIA TÀI SẢN..................10
1.1. KHÁI NIỆM CHUNG..................................................................................................................10

1.1.1. Khái niệm về giới và bình đẳng giới.........................................................10
1.1.1.1. khái niệm về giới...........................................................................................................................10
1.1.1.2. Khái niệm về giới tính....................................................................................................................11

1.1.1.3. Khái nệm vể bình đẳng giới...................................................................12
1.1.2. Khái niệm về thời kỳ hôn nhân.................................................................13
1.1.3. Khái niệm tài sản, quyền sở hữu tài sản của vợ chồng, chia tài sản của vợ
chồng.................................................................................................................. 14

1.1.3.1. Khái niệm tài sản............................................................................................................................14
1.1.3.2. Khái niệm quyển sở hữu tài sản của vợ chồng...............................................................................15
1.1.3.3. Khái niệm chia tài sản vợ chồng....................................................................................................17
1.2. Ý NGHĨA QUYỀN BÌNH ĐẲNG CỦA VỢ CHỒNG TRONG PHÂN CHIA TÀI SẢN.......18

1.2.1. Ý nghĩa về mặt pháp lý.............................................................................18
1.2.2. Ý nghĩa về xã hội......................................................................................18
1.3. SƠ LƯỢC VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUYỀN BÌNH ĐẲNG
CỦA VỢ CHỒNG TRONG VIỆC PHÂN CHIA TÀI SẢN............................................................19

1.3.1 Quyền bình đẳng giữa vợ và chồng trong việc chia tài sản theo pháp luật
thời kỳ phong kiến..............................................................................................19
1.3.2. Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản theo pháp luật thời
kỳ pháp thuộc.....................................................................................................20
1.3.3. Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản theo pháp luật thời
kỳ từ Cách mạng tháng tám năm 1945 đến nay..................................................21
1.3.3.1. Giai đoạn 1945 – 1954...................................................................................................................21
1.3.3.2. Giai đoạn 1954 – 1975...................................................................................................................22
1.3.3.3. Giai đoạn 1975 – 2000...................................................................................................................24
1.3.3.4. Giai đoạn từ năm 2000 đến nay.....................................................................................................25
CHƯƠNG 2..........................................................................................................................................27
QUYỀN BÌNH ĐẲNG CỦA VỢ VÀ CHỒNG TRONG VIỆC CHIA TÀI SẢN THEO PHÁP LUẬT
HIỆN HÀNH.........................................................................................................................................27
2.1. NGUYÊN TẮC CHUNG VỀ CHIA TÀI SẢN CHUNG VỢ CHỒNG....................................27

2.1.1. Nguyên tắc hiến định................................................................................27
2.1.1.1. Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật.................................................................................27
2.1.1.2 Nam nữ bình đẳng trong mọi lĩnh vực xã hội.................................................................................28
2.1.1.3. Công dân có quyền tự do kinh doanh theo quy định của pháp luật...............................................29

2.1.2. Nguyên tắc chung của Bộ Luật Dân Sư....................................................29


2.1.2.1. Nguyên tắc bình đẳng....................................................................................................................29
2.1.2.2. Nguyên tắc bình đẳng giữa vợ và chồng.......................................................................................29

2.1.3. Nguyên tắc bình đẳng theo Luật Hôn Nhân Gia Đình 2000......................30
2.2. QUYỀN BÌNH ĐẲNG CỦA VỢ CHỒNG TRONG CÁC TRƯỜNG HỢP CHIA TÀI SẢN33

2.2.1. Quyền bình đẳng của vợ và chồng khi chia tài sản trong thời kỳ hôn nhân
............................................................................................................................ 33
2.2.1.1. Căn cứ chia tài sản trong thời kỳ hôn nhân....................................................................................33
2.2.1.2. Đặc điểm của phân chia tài sản vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân................................................35
2.2.1.3. Thể thức phân chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân ......................................37
2.2.1.4. Nội dung của việc phân chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân .......................39
2.2.1.5. Thời điểm có hiệu lực của phân chia tài sản chung.......................................................................41
2.2.1.6. Hậu quả pháp lý của chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân ..................................................42
2.2.1.7. Khôi phục chế độ tài sản vợ chồng................................................................................................48

2.2.2. Quyền bình đẳng của vợ chồng trong phân chia tài sản khi ly hôn...........49
2.2.2.1. Chuẩn bị phân chia.........................................................................................................................50
2.2.2.2. Nguyên tắc phân chia.....................................................................................................................50
2.2.2.3. Phương thức phân chia...................................................................................................................51
2.2.2.4. Phân chia đối với một số loại tài sản đặc biệt................................................................................53

2.2.3. Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong trường hợp chia tài sản khi một
trong hai bên vợ chồng chết................................................................................57
2.2.3.1. Phương thức chia tài sản................................................................................................................57
2.2.3.2. Điều kiện tạm hoãn phân chia di sản thừa kế.................................................................................61
CHƯƠNG 3..........................................................................................................................................64

THỰC TIỄN BẢO VỆ QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỮA VỢ CHỒNG TRONG VIỆC CHIA TÀI SẢN
VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT................................................................64
3.1. THỰC TIỄN BẢO VỆ QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỮA VỢ CHỒNG TRONG VIỆC CHIA TÀI
SẢN........................................................................................................................................................64

3.1.1. Nhận xét chung.........................................................................................64
3.1.2. Một số vụ việc cụ thể về bảo vệ quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc
chia tài sản..........................................................................................................64
3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT NHẰM ĐẢM BẢO QUYỀN BÌNH ĐẲNG
GIỮA VỢ CHỒNG TRONG VIỆC CHIA TÀI SẢN.......................................................................69

3.2.1. Đối với việc phân chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân
............................................................................................................................ 69
3.2.2. Đối với việc chia tài sản chung của vợ chồng khi một bên vợ hoặc chồng
chết..................................................................................................................... 71
3.2.3. Đối với việc chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn..........................71
3.2.4. Về công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật............................72
KẾT LUẬN...........................................................................................................................................74

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài


Trong quá trình xã hội hoá và hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam đang
trong quá trình chuyển đổi và phát triển về mọi mặt của đời sống xã hội. Việt
Nam là một trong những quốc gia luôn coi trọng vấn đề bình đẳng giới và coi đó
chính là mục tiêu mang tính chiến lược nhằm đảm bảo quyền con người nói
chung và quyền bình đẳng giữa các thành viên trong gia đình nói riêng. Đặc biệt
là sự bình đẳng giữa vợ và chồng. Chính vì vậy, trong các văn kiện của Đảng và
trong các văn bản pháp luật của Nhà nước, quyền bình đẳng giữa nam và nữ,

giữa vợ và chồng luôn được quan tâm sâu sắc. Trong lĩnh vực hôn nhân và gia
đình (sau đây viết tắt là HN&GĐ), nhìn chung, quyền bình đẳng giữa vợ chồng,
đặc biệt là quyền bình đẳng trong việc chia tài sản giữa vợ chồng đã được đề cập
khá cụ thể và chi tiết trong các quy định của pháp luật và ngày càng có xu hướng
hoàn thiện hơn. Điều đó cho thấy sự quan tâm của Đảng, của Nhà nước và của
toàn xã hội đến vấn đề này đồng thời góp phần vào mục tiêu chung là bình đẳng
giới của toàn thế giới. Song các quy định đó vẫn còn nhiều bất cập, chưa hoàn
thiện trong từng trường hợp cụ thể khi chia tài sản của vợ chồng dẫn đến việc
chia tài sản còn nhiều sai sót và chưa đảm bảo quyền bình đẳng cho các bên.
Hơn thế nữa, trong điều kiện kinh tế đang phát triển theo hướng thị trường
hóa hiện nay, khi khối lượng tài sản của công dân tăng lên, nhu cầu riêng cũng
nhiều hơn, ý thức, tâm lý tài sản riêng để phục vụ cho nhu cầu cuộc sống, nghề
nghiệp, sinh hoạt cá nhân được chủ động hình thành và phù hợp với tâm lý dân
tộc, mong muốn tạo lập cho mình một khoản tài sản độc lập không bị phụ thuộc
bất cứ ai kể cả giữa vợ và chồng cùng với tình trạng ly hôn ngày một gia tăng thì
việc chia tài sản giữa vợ chồng là một yêu cầu hợp lý. Và vấn đề phải đảm bảo
quyền bình đẳng giữa vợ chồng là một nhiệm vụ cần thực hiện.
Trước tình hình thực tế về chia tài sản giữa vợ chồng trong những năm
qua mặc dù đã đạt được những kết quả tốt đẹp, đáp ứng được nhu cầu, nguyện
vọng và đảm bảo quyền lợi cho cả đôi bên thì còn có không ít những trường hợp
xảy ra mâu thuẫn, bất đồng giữa vợ chồng sau khi chia tài sản. Một điều dễ thấy
trong các vụ án về chia tài sản giữa vợ chồng, người vợ thường là người phải
chịu thiệt thòi hơn. Đó là do phong tục tập quán và tư tưởng lạc hậu luôn bảo vệ
quyền lợi của người chồng vốn dĩ đã ăn sâu vào tiềm thức của mọi tầng lớp trong
xã hội. Người phụ nữ còn có thái độ tự ti an phận không muốn tự đòi quyền lợi
cho mình. Bên cạnh đó là công tác tuyên truyền pháp luật vẫn chưa sâu rộng dẫn
đến sự hiểu biết về pháp luật còn quá ít. Chính vì thế vẫn tồn tại sự bất bình đẳng
giữa vợ chồng trong việc chia tài sản.

Tuân thủ và thực hiện nguyên tắc quyền bình đẳng trong việc chia tài sản
giữa vợ chồng là yêu cầu bắt buộc với tất cả các cơ quan, tổ chức và mọi cá nhân
trong xã hội. Làm được điều đó sẽ góp phần xóa bỏ chế độ HN&GĐ phong kiến
lạc hậu đồng thời củng cố và xây dựng chế độ HN&GĐ Xã Hội chủ nghĩa đặc
biệt là bảo vệ quyền lợi chính đáng cho người phụ nữ, giải phóng họ khỏi thân
phận lệ thuộc và bất bình đẳng trong gia đình cũng như trong mọi lĩnh vực của
đời sống xã hội.
Nghiên cứu về quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản là
việc làm thiết thực và có nhiều ý nghĩa. Xuất phát từ lý do đó người viết đã chọn
đề tài “Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản theo pháp luật
Hôn nhân gia đình hiện hành” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Qua tìm hiểu các công trình nghiên cứu khoa học về lĩnh vực HN&GĐ đã
có nhiều bài viết về tài sản vợ chồng trên Tạp chí Luật học, Tạp chí Dân chủ và
Pháp luật, Tạp chí Tòa án nhân dân… đề cập đến những khía cạnh khác nhau của
tài sản vợ chồng: Ví như “Quyền sở hữu của vợ chồng theo luật Hôn nhân và
gia đình 2000” (Nguyễn Văn Cừ, Tạp chí Luật học số 4/2000. Tr. 3); “Hậu quả
pháp lý của việc chia tài sản vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân” (Nguyễn Phương
Lan, Tạp chí Luật học số 6/2002)… Ngoài ra cũng đã có những luận văn tốt
nghiệp cử nhân và luận văn thạc sĩ luật học nghiên cứu về vấn đề tài sản vợ
chồng như luận văn tốt nghiệp cao học luật và gần đây nhất là công trình khoa
học “Chế độ tài sản vợ chồng theo luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam” được
ông Nguyễn Văn Cừ bảo vệ thành công luận án tiến sĩ vào đầu năm 2005. Đây
thực sự là những công trình có giá trị về khoa học và thực tiễn, nhưng những
công trình này chủ yếu tập trung đi vào phân tích những khía cạnh chế độ tài sản
của vợ chồng theo luật HN&GĐ hiện hành chứ chưa nghiên cứu dưới góc độ
bình đẳng giới. Chính vì vậy vấn đề “Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc
chia tài sản theo pháp luật Hôn nhân và gia đình hiện hành” mặc dù đã được
nghiên cứu và trình bày trong giáo trình Luật HN&GĐ Việt Nam của Trường
Đại Học Cần Thơ,Đại Học Luật Hà Nội và trong các giáo trình giảng dạy luật

học tại các cơ sở đào tạo luật học ở nước ta, nhưng việc trình bày đó chỉ dừng lại
ở một số vấn đề mang tính nguyên tắc mà không đi sâu vào giải quyết toàn diện
vấn đề liên quan, đặc biệt là dưới khía cạnh bình đẳng giới.
3. Mục đích, phạm vi nghiên cứu đề tài
Mục đích nghiên cứu của đề tài là làm rõ quyền bình đẳng giữa vợ chồng
trong các trường hợp chia tài sản của vợ chồng theo pháp luật HN&GĐ Việt


Nam và đưa ra những kiến nghị về việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật nhằm
đảm bảo cho quyền bình đẳng đó được triệt để tuân thủ trong thực tế.
Phạm vi nghiên cứu đề tài: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề
chia tài sản của vợ chồng dưới góc độ bình đẳng giới theo pháp luật Việt Nam.
Đề tài không bao gồm việc nghiên cứu những vấn đề chia tài sản của vợ chồng
có yếu tố nước ngoài.
4. Phương pháp nghiên cứu
Việc nghiên cứu, đánh giá các vấn đề trong luận văn nhất quán dựa trên
cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê Nin về chủ nghĩa duy vật biện
chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm của Đảng và tư tưởng Hồ Chí
Minh. Để đạt được mục đích nghiên cứu tác giả có sử dụng kết hợp nhiều
phương pháp như: phân tích, tổng hợp, so sánh…
5. Cơ cấu Luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo luận văn còn
có phần nội dung được cơ cấu thành 3 chương:
Chương I: Khái quát chung về quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc
chia tài sản.
Chương II: Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản theo
quy định của pháp luật hiện hành.
Chương III: Thực tiễn bảo vệ quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc
chia tài sản và một số giải pháp hoàn thiện pháp luật.

CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN BÌNH ĐẲNG
TRONG VIỆC CHIA TÀI SẢN
1.1. KHÁI NIỆM CHUNG
1.1.1. Khái niệm về giới và bình đẳng giới
1.1.1.1. khái niệm về giới
Theo khoản 1, 2, điều 5 của Luật Bình đẳng giới đã được Quốc hội khóa
XI thông qua tại kỳ họp thứ 10 ngày 29-10-2006, có hiệu lực thi hành từ ngày 01
tháng 7 năm 2007 thì:
1. Giới tính chỉ các đặc điểm sinh học của nam và nữ.


2. Giới là khái niệm chỉ đặc điểm, vị trí và vai trò của nam và nữ trong tất
cả các mối quan hệ xã hội.
Theo đó ta có thể hiểu nó là phạm trù chỉ quan niệm, vai trò và mối quan
hệ xã hội giữa nam giới và phụ nữ. Xã hội tạo ra và gán cho trẻ em gái và trẻ em
trai, cho phụ nữ và nam giới các đặc điểm giới khác nhau. Bởi vậy, các đặc điểm
giới rất đa dạng và có thể thay đổi được.
Giới là khái niệm chỉ đặc điểm, vị trí và vai trò của nam và nữ trong tất cả
các mối quan hệ xã hội nên có những đặc điểm sau:
- Một phần còn bị quy định bởi các yếu tố, tiền đề sinh học của giới
tính (Ví dụ chúng ta thường nói: Cháu là gái nên rất ngoan, ăn nói nhẹ nhàng).
- Không mang tính di truyền, bẩm sinh mà mang tính tập nhiễm (tức là
bị quy định bởi điều kiện sống của cá nhân và xã hội, được hình thành và phát
triển qua hàng loạt các cơ chế bắt chước, học tập, ám thị...).
- Mang tính đa dạng, phong phú cả về nội dung, hình thức và tính
chất. (Chúng ta thấy các đặc điểm giới bộc lộ qua suy nghĩ, tình cảm và hành vi
của mỗi cá nhân, nhóm.)
1.1.1.2. Khái niệm về giới tính
Giới tính là để chỉ khái niệm về kiểu hình của một cá thể nào đó (cái này

thường dựa vào đặc điểm sinh học của cá thể đó mà không dựa vào đặc điểm xã
hội). Người ta chia ra hai giới tính:

a. Nam
Bên ngoài có kiểu hình nam
Bên trong có kiểu gen XY
b. Nữ
Bên ngoài có kiểu hình nữ
Bên trong có kiểu gen XX
Giới tính là những đặc điểm đồng nhất mà khi chúng ta sinh ra đã có và
không thể thay đổi được.
Giới tính chỉ các đặc điểm sinh học của nam và nữ nên khái niệm này có
những đặc điểm:
w Bị quy định hoàn toàn bởi gen qua cơ chế di truyền từ mẹ sang con
cái.
w Mang tính bẩm sinh (sinh ra đã là nam hay nữ).


wCác đặc điểm giới tính hầu như không phụ thuộc vào không gian,
thời gian. (từ xưa cho tới nay, ở bất kỳ nơi nào trên trái đất, về mặt đặc điểm sinh
học thì phụ nữ vẫn là phụ nữ và nam giới vẫn là nam giới).
wCác đặc điểm sinh học có những biểu hiện thể chất có thể quan sát
được trong cấu tạo, giải phẫu sinh lý người (nam và nữ có những đặc điểm sinh
học khác nhau về gen, cơ quan nội tiết, hoóc môn, cơ quan sinh dục..)
wGắn liền với một số chức năng sinh học (ví dụ phụ nữ có khả năng
mang thai và sinh con).
wSinh thành, biến đổi tuân theo quy luật sinh học, không phụ thuộc
vào ý muốn chủ quan của cá nhân (tuổi dậy thì, lão hóa..)
1.1.1.3. Khái nệm vể bình đẳng giới
Quan điểm “nam nữ bình quyền” của Đảng và Bác Hồ đã được xác định

từ Cương lĩnh năm 1930, là một trong mười nhiệm vụ cốt yếu của Cách mạng
Việt nam, tiếp tục được khẳng định trong Nghị quyết của Đảng trong các nhiệm
kỳ, được thể chế hóa trong các bản Hiến pháp và nhiều văn bản Luật.
“Bình đẳng giới” là thuật ngữ mới trong xã hội hiện đại, về thực chất không
ra khỏi nội dung của vấn đề bình đẳng nam nữ, là mục tiêu và thước đo trình độ phát
triển của xã hội.
Theo quy định tại khoản 3 điều 5 của Luật Bình đẳng giới 2006 thì:
Bình đẳng giới là việc nam, nữ có vị trí, vai trò ngang nhau, được tạo điều
kiện và cơ hội phát huy năng lực của mình cho sự phát triển của cộng đồng, của
gia đình và thụ hưởng như nhau về thành quả của sự phát triển đó.
Ta có thể hiểu nó như sau: Là sự thừa nhận và coi trọng như nhau các đặc
điểm giống và khác nhau giữa phụ nữ và nam giới.
Phụ nữ và nam giới có vị thế bình đẳng như nhau và cùng:
+ Có điều kiện bình đẳng để phát huy hết khả năng và thực hiện các nguyện vọng
của mình.
+ Có cơ hội bình đẳng để tham gia, đóng góp và thụ hưởng các nguồn lực xã hội
và thành quả phát triển.
+ Được bình đẳng trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội và gia đình.
Bản chất của bình đẳng giới là sự tôn trọng, tạo điều kiện cho cả nam và
nữ cùng phát triển, cùng nhau cống hiến nhiều nhất cho xã hội và đáp ứng các
nhu cầu của cá nhân. Hình thành nhận thức xã hội đúng đắn về khái niệm bình


đẳng giới sẽ là một trong những điều kiện để Luật Bình đẳng giới đi vào cuộc
sống.
Khái niệm "bình đẳng giới" phải được hiểu như thế nào? Theo Luật Bình
đẳng giới, thì mọi người, dù là nam giới hay phụ nữ, với tư cách là các cá nhân
đều có quyền bình đẳng và cần được tạo cơ hội để phát huy tiềm năng sẳn có của
mình cũng như có quyền thụ hưởng bình đẳng trong quá trình phát triển chung
như:

- Tiếp cận và sử dụng các nguồn lực (tài chính, đất đai, thời gian, cơ
hội...)
- Tham gia quyết định những vấn đề liên quan tới việc sử dụng nguồn lực.
- Tham gia vào các hoạt động chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội...
- Thụ hưởng những thành tựu của sự phát triển.
Bình đẳng giới không có nghĩa và không đòi hỏi số lượng phụ nữ và nam
giới tham gia vào các hoạt động phải ngang bằng nhau mà bình đẳng giới có
nghĩa là phụ nữ và nam giới, trẻ em gái và trẻ em trai phải có cơ hội ngang nhau
trong việc sử dụng các quyền của họ.Và vì thế, bình đẳng giới đòi hỏi các
chương trình phát triển, các dịch vụ công và các dịch vụ xã hội phải được thiết kế
sao cho đáp ứng được các nhu cầu nhiều mặt phù hợp với mức độ ưu tiên khác
nhau của phụ nữ và nam giới. Nếu làm được việc này thì sự phát triển kinh tế xã
hội sẽ dẫn tới sự công bằng trong việc hưởng thụ các thành quả và mở ra cơ hội
như nhau cho phụ nữ và nam giới trong việc phát huy các tiềm năng của cá nhân
họ.
Bản chất của bình đẳng giới là sự tôn trọng, tạo điều kiện cho cả nam và
nữ cùng phát triển, cùng nhau cống hiến nhiều nhất cho xã hội và đáp ứng các
nhu cầu của cá nhân. Hình thành nhận thức xã hội đúng đắn về khái niệm bình
đẳng giới
1.1.2. Khái niệm về thời kỳ hôn nhân
Theo Khoản 1 điều 8 Luật HN&GĐ năm 2000 thì “Thời kỳ hôn nhân là
khoảng thời gian tồn tại quan hệ vợ chồng, tính từ ngày đăng kí kết hôn đến
ngày chấm dứt hôn nhân”.(1)
Thời kì hôn nhân bắt đầu từ khi vợ chồng kết hôn và kết thúc khi hôn
nhân chấm dứt do vợ chồng ly hôn, do vợ, chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là
đã chết. Trong trường hợp vợ chồng ly hôn hoặc vợ, chồng bị Tòa án tuyên bố là
1

Luật Hôn nhân và gia đình và các văn bản hướng dẫn thi hành, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.2002.
Tr.13.

đã chết thì hôn nhân chấm dứt kể từ ngày bản án hoặc quyết định của Tòa án có
hiệu lực pháp luật.
Việc xác định thời kỳ hôn nhân trong trường hợp đặc biệt: Nam nữ chung
sống như vợ chồng thì theo Nghị Quyết 35/2000/NQ-QH10 ngày 9/6/2000 của
Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về việc thi hành Luật
HN&GĐ và Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP
ngày 3/1/2001 của Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao và
Bộ Tư Pháp hướng dẫn thi hành Nghị Quyết 35/2000 đã quy định như sau:
Quan hệ vợ chồng được xác lập trước ngày 3/1/1987 sau đó họ mới đăng
kí kết hôn thì quan hệ vợ chồng của họ được công nhận là đã xác lập kể từ ngày
họ bắt đầu chung sống với nhau như vợ chồng mà không phải từ ngày đăng kí kết
hôn.
Nam nữ chung sống như vợ chồng từ sau ngày 1/1/2003 mà không đăng
kí kết hôn thì họ không được công nhận là vợ chồng và không được xác lập thời
kỳ hôn nhân.
Nam nữ chung sống như vợ chồng từ sau ngày 1/1/2003 họ mới đăng kí
kết hôn thì quan hệ vợ chồng của họ chỉ được công nhận là đã xác lập kể từ ngày
họ đăng kí kết hôn. Vì thời kỳ hôn nhân được bắt đầu kể từ ngày đăng kí kết hôn.
Nam nữ chung sống như vợ chồng bắt đầu từ ngày 1/1/2001 trở đi mà
không đăng kí kết hôn thì pháp luật không công nhận là vợ chồng và thời kỳ hôn
nhân không được xác lập.
Như vậy việc xác định thời kỳ hôn nhân có ý nghĩa rất quan trọng trong
việc giải quyết các vụ kiện liên quan đến quyền và nghĩa vụ của vợ chồng, đặc
biệt là trong việc chia tài sản. Là một trong những cơ sở đảm bảo quyền bình
đẳng và quyền lợi chính đáng cho cả hai bên.
1.1.3. Khái niệm tài sản, quyền sở hữu tài sản của vợ chồng, chia tài sản của
vợ chồng
1.1.3.1. Khái niệm tài sản

Tài sản là một khái niệm quen thuộc đối với bất kỳ ai, bởi đơn giản tài sản
là công cụ của đời sống con người. phân loại tài sản có vai trò rất quan trọng
trong việc tạo lập các quy định pháp luật và giải quyết các tranh chấp pháp lý.
Theo quy định tại điều 163, Bộ luật Dân sự (BLDS) 2005 giải nghĩa: “Tài
sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản”


Theo từ điển luật học: “tài sản là tất cả những gì có thể chiếm hữu đuợc”,
ở đây có sự phân biệt giữa tài sản là động sản và tài sản là bất động sản, giữa tài
sản hữu hình và tài sản vô hình.
Bên cạnh đó tài sản còn là một trong những lĩnh vực quan trọng đuợc quy
định tại phần thứ 2 các chuơng X, XI của Bộ Luật Dân Sự hiện hành, tài sản
đuợc phân loại như sau;
§ Bất động sản: là tài sản không thể di dời đuợc (đất đai, nhà ở)
§ Động sản: là những tài sản không phải là bất động sản.
§ Hoa lợi: là những sản vật tự nhiên mà tài sản mang lại
§ Lợi tức: là những khoảng lợi thu đuợc từ khai thác tài sản
§ Vật chính: là vật độc lập có thể khai thác đuợc theo tính năng
§ Vật phụ: là vật trực tiếp phục vụ cho công dụng của vật chính và là mộ
bộ phận của vật chính
Ngoài ra vật còn đuợc chia làm: vật chia đuợc, vật không chia được, vật
cùng loại, vật đặt định, vật đồng bộ…….
1.1.3.2. Khái niệm quyển sở hữu tài sản của vợ chồng
Dưới góc độ pháp lý, tài sản của vợ chồng có thể hiểu là tổng hợp các quy
phạm pháp luật điều chỉnh về vấn đề tài sản vợ chồng bao gồm các quy định về
căn cứ xác lập tài sản vợ chồng, quyền và nghĩa vụ của vợ chồng đối với tài sản
chung, tài sản riêng, căn cứ thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ về tài sản của
vợ chồng.
Dưới góc độ pháp luật HN&GĐ thì quyền sở hữu tài sản của vợ chồng
được hiểu là quyền sở hữu đối với tài sản chung và quyền sở hữu đối với tài sản

riêng của vợ chồng.
Quyền sở hữu đối với tài sản chung của vợ chồng: Tài sản chung của vợ
chồng bao gồm tài sản do vợ, chồng tạo ra trong thời kỳ hôn nhân, thu nhập do
lao động, hoạt động sản xuất, kinh doanh và những thu nhập hợp pháp khác của
vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân. Tài sản được tặng cho chung, được thừa kế
chung hoặc tài sản mà vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung. Quyền sử dụng đất
mà vợ chồng có sau khi kết hôn cũng là tài sản chung của vợ chồng (Điều 27
Luật HN&GĐ năm 2000).
Tài sản chung của vợ chồng thuộc sở hữu chung hợp nhất. Vợ chồng có
quyền ngang nhau trong việc sở hữu tài sản chung đó. Như vậy, bình thường


chúng ta không thể xác định được phần tài sản nào là của vợ, phần tài sản nào là
của chồng mà chỉ khi cần phải chia tài sản chung vợ chồng thì mới xác định được
phần tài sản của từng người trong khối tài sản chung ấy. Trong gia đình, vợ
chồng là “đồng sở hữu chủ” đối với tài sản chung nên “vợ chồng đều có quyền
và nghĩa vụ ngang nhau trong việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung”
(Điều 28 Luật HN&GĐ 2000), nhằm đảm bảo nhu cầu đời sống chung của gia
đình.
Sự “ngang nhau” trong việc sử dụng tài sản chung nhưng không có nghĩa
là tài sản chung đó phải do cả hai vợ chồng cùng chiếm giữ, quản lý. Tài sản
chung của vợ chồng có thể do một bên chiếm hữu, sử dụng và định đoạt theo
những điều kiện mà pháp luật cho phép.
Vợ chồng có quyền và nghĩa vụ ngang nhau trong việc sử dụng tài sản
chung. Đó là sự khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản chung
nhưng phải vì lợi ích của vợ chồng và các thành viên trong gia đình. Vợ chồng
phải có nghĩa vụ sử dụng tài sản chung đúng mục đích luật định. Nếu có sự gian
dối trong việc sử dụng tài sản chung làm ảnh hưởng đến lợi ích của vợ, chồng và
gia đình đều bị coi là trái pháp luật.
Vợ chồng có quyền ngang nhau trong việc định đoạt tài sản chung. Mọi

giao dịch dân sự liên quan đến tài sản chung có giá trị lớn hoặc dùng tài sản
chung để đầu tư kinh doanh, hoặc tài sản chung là nguồn sống duy nhất của gia
đình thì về nguyên tắc phải có sự thỏa thuận của hai vợ chồng. Đó chính là sự
bình đẳng giữa vợ và chồng trong việc chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản
chung.
Quyền sở hữu đối với tài sản riêng của vợ chồng: Tài sản riêng của vợ,
chồng bao gồm tài sản có trước khi kết hôn, tài sản được tặng cho riêng, được
thừa kế riêng trong thời kỳ hôn nhân, tài sản được chia riêng trong thời kỳ hôn
nhân, đồ dùng tư trang cá nhân… (Điều 32 Luật HN&GĐ năm 2000). Vợ, chồng
có toàn quyền trong việc chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản riêng của mình
phù hợp với quy định của pháp luật. Vợ, chồng có quyền tặng, cho, mua bán, trao
đổi tài sản riêng của mình với bất cứ chủ thể nào một cách độc lập và bình đẳng.
“Vợ chồng có quyền nhập hoặc không nhập tài sản riêng vào khối tài sản
chung”(2).
Quyền “tự định đoạt” của vợ, chồng đối với tài sản riêng của mình chính
là sự bình đẳng mà pháp luật đã thừa nhận và bảo đảm thực hiện. Nó cho phép
người có tài sản riêng nhập hay không nhập tài sản đó vào khối tài sản chung mà
2

Luật Hôn nhân và gia đình 2000 Khoản 2 Điều 32. Nxb Chính tri quốc gia Hà Nội 2002. Tr. 23.


không bên nào có quyền ép buộc bên nào. Mặc dù “Tài sản riêng của vợ, chồng
cũng được sử dụng vào các nhu cầu thiết yếu của gia đình trong trường hợp tài
sản chung không đủ đáp ứng” (Khoản 4 Điều 33 luật HN&GĐ 2000) thực chất
đã hạn chế quyền sở hữu tài sản riêng của vợ chồng, nhưng quy định đó không
làm ảnh hưởng đến quyền bình đẳng của vợ chồng trong sở hữu tài sản riêng vì
nó nhằm đảm bảo nhu cầu đời sồng chung của gia đình.
1.1.3.3. Khái niệm chia tài sản vợ chồng
Về nguyên tắc, khi hôn nhân còn tồn tại thì tài sản chung cũng vẫn còn

tồn tại, chế độ tài sản này chỉ chấm dứt khi hôn nhân chấm dứt về mặt pháp lý (ly
hôn; một bên vợ, chồng chết hoặc bị Toà án tuyên bố là đã chết)
Tuy nhiên, trên thực tế nhiều cặp vợ chồng muốn được chia tài sản chung
trong thời kỳ hôn nhân (có thể xuất phát từ mâu thuẫn giữa vợ chồng trong quản
lý sử dụng, định đoạt tài sản chung xuất phát từ mâu thuẫn về tình cảm, song họ
không muốn ly hôn nhưng muốn được độc lập về tài sản để tránh phát triển mâu
thuẫn và được độc lập trong cuộc sống…)
Xuất phát từ thực tế trên, Luật HN&GĐ năm 2000 trên cơ sở kế thừa Luật
HN&GĐ năm 1986 (Điều 18 ) tiếp tục qui định chia tài sản chung của vợ chồng
trong thời kỳ hôn nhân (Điều 29 và Điều 30), các qui định này được hướng dẫn
từ Điều 6 đến Điều 11 Nghị định số 70/2001/NĐ-CP ngày 3/10/2001 của Chính
phủ qui định chi tiết thi hành Luật HN&GĐ năm 2000 (gọi chung là Nghị định
số 70).
Theo qui định của pháp luật HN&GĐ hiện hành, trong trường hợp có lý
do chính đáng, việc chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân có
thể được thực hiện thông qua thoả thuận bằng văn bản giữa vợ và chồng, hoặc
bản án, quyết định của Toà án. Khi chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân,
quan hệ nhân thân giữa vợ và chồng không thay đổi. Đây chính là điểm khác biệt
cơ bản nhất của chế định này so với chế định ly thân được qui định trong pháp
luật của một số nước phương Tây. Tuy nhiên, quan hệ sở hữu giữa vợ và chồng
đối với tài sản đã có sự thay đổi rất nhiều. Theo Điều 30 Luật HN&GĐ và theo
Điều 8 Nghị định số 70 ngày 3/10/2001 của Chính phủ, phần tài sản mà vợ,
chồng được chia, hoa lợi, lợi tức từ tài sản riêng, thu nhập do lao động, hoạt động
sản xuất kinh doanh và những thu nhập hợp pháp khác của vợ, chồng sau khi
chia tài sản chung là tài sản riêng của mỗi bên trừ khi vợ chồng có thoả thuận
khác.


1.2. Ý NGHĨA QUYỀN BÌNH ĐẲNG CỦA VỢ CHỒNG TRONG PHÂN
CHIA TÀI SẢN

1.2.1. Ý nghĩa về mặt pháp lý
Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản là cơ sở để cơ quan Nhà
nước có thẩm quyền giải quyết các vấn đề liên quan đến quan hệ vợ chồng như: giải
quyết tranh chấp tài sản, giải quyết ly hôn… Một trong những nguyên tắc hoạt động
của Tòa án nhân dân là độc lập xét xử và chỉ tuân theo pháp luật, nên khi giải quyết các
án kiện về HN&GĐ thì Tòa án phải xét xử trên cơ sở các quy định của Luật HN&GĐ.
Ví dụ: Luật HN&GĐ năm 2000 dựa trên nguyên tắc vợ chồng bình đẳng đã
quy định ra nguyên tắc chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn. Hơn nữa đây còn là
cơ sở để các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể
giúp cho việc giải quyết tranh chấp về HN&GĐ được khách quan, thống nhất, đúng
pháp luật, đảm bảo quyền lợi cho các bên.
Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản là cơ sở pháp lý thực
hiện quyền và nghĩa vụ của vợ chồng đối với tài sản trong gia đình. Họ được hưởng
những quyền ngang nhau, thực hiện nghĩa vụ như nhau về tài sản. Đó là các quyền mà
họ được Nhà nước trao cho và bảo đảm thực hiện.
Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản là cơ sở để ban hành các
văn bản pháp luật liên quan đến quyền lợi của người phụ nữ nhằm đảm bảo tính khả thi
các quyền của phụ nữ được thực hiện trên thực tế đời sống, làm ổn định quan hệ
HN&GĐ. Đó chính là cơ sở để đảm bảo một gia đình dân chủ, hòa thuận và hạnh phúc.
Quy định về quyền bình đẳng trong việc chia tài sản của vợ chồng góp phần
thúc đẩy quá trình xã hội hóa theo xu hướng bình đẳng thực sự từ trong gia đình đến cả
xã hội, tiến tới mục tiêu bình đẳng giới trên toàn thế giới.
1.2.2. Ý nghĩa về xã hội
Từ thực tế cuộc sống cho thấy, do bị ảnh hưởng bởi những tư tưởng lạc hậu,
phong kiến nên vẫn tồn tại trong xã hội sự bất bình đẳng giữa nam và nữ, giữa vợ và
chồng. Sự bất bình đẳng ấy đã đẩy người phụ nữ vào tình trạng lệ thuộc, không có sự
đảm bảo về quyền lợi chính đáng của mình. Quyền bình đẳng giữa vợ và chồng trong
việc chia tài sản được khẳng định và thể hiện là một nhu cầu cấp thiết, góp phần bảo vệ
quyền lợi của người vợ, đẩy lùi tư tưởng lạc hậu phong kiến, xây dựng chế độ xã hội
chủ nghĩa thực sự dân chủ và bình đẳng ở nước ta.

Đặc biệt trong điều kiện kinh tế, xã hội đang phát triển theo hướng thị trường
hóa hiện nay, sự đa dạng hóa các mối quan hệ đã ảnh hưởng không nhỏ tới vấn đề tài
sản của vợ chồng. Đó là, khi họ muốn kinh doanh riêng cần phải sử dụng một phần tài


sản chung mà không muốn ly hôn hay vì một lý do nào khác thì việc đảm bảo quyền
bình đẳng khi chia tài sản giữa vợ chồng là hoàn toàn cần thiết và phù hợp với thực tiễn.
Quyền bình đẳng giữa vợ và chồng trong việc chia tài sản là một trong những cơ
sở góp phần triển khai các chương trình bình đẳng về giới, tránh bạo lực trong gia đình
như: Hội Liên Hiệp Phụ Nữ Việt Nam đã phát động phong trào “Vì sự nghiệp giải
phóng phụ nữ”, “Vì sự tiến bộ của phụ nữ”. Tất cả những ý nghĩa xã hội đó đều hướng
tới sự bình đẳng giữa vợ chồng, sự bình đẳng trong xã hội – cái mà xã hội ta đang vươn
tới.
1.3. SƠ LƯỢC VỀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ
QUYỀN BÌNH ĐẲNG CỦA VỢ CHỒNG TRONG VIỆC PHÂN CHIA
TÀI SẢN
1.3.1 Quyền bình đẳng giữa vợ và chồng trong việc chia tài sản theo
pháp luật thời kỳ phong kiến
Trong cổ luật Việt Nam – ngay từ thời Lý – Trần (Thế kỉ XI – Thế kỉ
XIV) đã có quy định liên quan đến HN&GĐ nhưng sử liệu ghi chép không toàn
diện nên rất khó cho việc tìm hiểu và nghiên cứu. Vì vậy, Bộ Quốc Triều Hình
Luật (thường gọi là Bộ Luật Hồng Đức) ban hành dưới thời Lê (thế kỉ XV) và
Hoàng Việt Luật Lệ (thường gọi là Bộ Luật Gia Long) ban hành dưới thời
Nguyễn (năm 1815) ra đời được coi là hai bộ luật tiêu biểu nhất cho chế độ
HN&GĐ phong kiến Việt Nam.
Chế độ tài sản được thể hiện trong hai bộ luật này là chế độ tài sản cộng
đồng toàn sản. Bao gồm:
- Tài sản người chồng có trước khi kết hôn gọi là phu điền sản.
- Tài sản người vợ mang từ nhà mẹ đẻ về nhà chồng khi kết hôn gọi là thê
điền sản.

- Tài sản vợ chồng cùng nhau tạo ra trong thời gian chung sống gọi là tần
tảo điền sản.
Như vậy tài sản chung của vợ chồng trong thời kì này gọi là tần tảo điền
sản. Trong một số quy định của Bộ Quốc Triều Hình Luật và Hoàng Việt Luật
Lệ thì vợ chồng có thể chia tài sản chung khi một bên chết hoặc khi vợ chồng ly
hôn: Trường hợp vợ chồng ly dị nếu có con chung thì tài sản sẽ để lại nuôi con,
người vợ không có con thì có thể được mang tài sản về nhưng nếu là thời gian
sống dài mà không sinh con. Nhưng nếu phạm vào thất suất sẽ không được mang
thê điền sản về nhà mình.


Đó là sự bất bình đẳng trong việc chia tài sản giữa vợ chồng. Yếu tố lỗi
của người vợ là yếu tố quyết định phần tài sản mà người vợ được mang về khi ly
hôn, thể hiện sự coi trọng quyền lợi của người chồng mà coi nhẹ vị trí của người
vợ. Người vợ luôn phải chịu thiệt thòi khi chia tài sản chung với chồng
Trong pháp luật phong kiến, sự bất bình đẳng giữa vợ chồng trong việc
chia tài sản là không tránh khỏi bởi ảnh hưởng của tư tưởng nho giáo, người
chồng được coi là chủ gia đình (gia trưởng) còn người vợ thì phải “tứ đức” và
tuân theo thuyết“tam tòng”. Vì vậy, vai trò của người phụ nữ rất mờ nhạt, họ
hoàn toàn lệ thuộc vào người chồng nên người chồng có toàn quyền trong việc
quản lý, sử dụng tài sản trong gia đình, kể cả khi tài sản đó là cộng đồng tài sản.
Tuy nhiên, bên cạnh sự bất bình đẳng ấy thì chúng ta còn tìm thấy một số
quy định tiến bộ, thể hiện sự bình đẳng nhằm bảo vệ quyền lợi của người vợ
trong việc chia tài sản giữa vợ chồng. Về nguyên tắc, chỉ vợ chồng được xác định
là những chủ thể trong việc chia tài sản chung. Việc phân định thê điền sản, phu
điên sản và cho phép người vợ khi ly hôn có thể lấy lại thê điên sản được coi là
một bước tiến bộ đặc biệt của pháp luật thời kỳ này, quyền sở hữu tài sản của
người vợ đã được thừa nhận.
Điều 375 Bộ Quốc Triều Hình Luật quy định: “Tài sản của vợ chồng làm
ra thì chia làm hai, vợ chồng mỗi người được một phần nếu một trong hai người

chết mà chưa có con”, và khi ly hôn thì người vợ giữ lại tài sản của mình, kể cả
những gì trước đây đã được chồng tặng… Đó là một quan điểm tiến bộ ghi nhận
sự bình đẳng tương đối trong hai bộ luật mang sắc thái Việt Nam thuần túy. Đó
cũng là một sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa hướng nho và phong tục tập quán dân
tộc bản địa. Sự tiến bộ ấy là một trong những cơ sở quan trọng để hình thành nên
quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản được quy định trong pháp
luật hiện hành.
1.3.2. Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản theo pháp luật
thời kỳ pháp thuộc
Trước Cách Mạng tháng 8 năm 1945 Việt Nam là một nước thuộc địa nửa
phong kiến. Với việc duy trì quan hệ sản xuất phong kiến thì nền kinh tế, xã hội
của đất nước luôn ở trình độ lạc hậu đi liền với những hủ tục đã ăn sâu từ nhiều
thế kỷ trước. Thực dân Pháp và giai cấp địa chủ phong kiến đã lợi dụng chế độ
HN&GĐ phong kiến đang tồn tại ở nước ta để củng cố nền thống trị của chúng.
Sau khi đề ra chính sách “chia để trị” thực dân Pháp đã tiến hành chia
nước ta làm ba miền với ba sự cai quản riêng: Bắc kỳ và Trung kỳ là xứ bảo hộ


của Pháp, Nam kỳ là thuộc địa của Pháp, bên cạnh đó thực dân Pháp đã cho ban
hành ba bộ dân luật ở ba miền:
- Ở Bắc kỳ theo Bộ Dân Luật 1931
- Ở Trung kỳ theo Bộ Dân Luật 1936
- Ở Nam kỳ theo Tập Giản Yếu 1883
Mặc dù mỗi bộ luật được ban hành để áp dụng riêng cho từng miền nhưng
nội dung của ba bộ luật trên đều toát lên những điểm chung của chế độ HN&GĐ
Việt Nam thời bấy giờ. Một trong những điểm chung đó là sự bảo vệ quyền lợi
của người chồng “thực hiện nguyên tắc bất bình đẳng giữa vợ với chồng với
quan niệm “thuyền theo lái, gái theo chồng”, “phu xướng phụ tùy”(3)
Tại Điều 112 Dân Luật Bắc Kỳ quy định:
“Khi nào vì sự ly hôn mà thành ra tiêu việc giá thú, nếu người vợ bị ly

hôn đã có con thì được một phần trong tài sản chung, phần ấy sẽ tùy theo kỷ
phần của người vợ đã góp vào hoặc đã tăng thêm cho của chung. Nếu người vợ
vì sự gian thông mà bị ly hôn thì cái phần ấy sẽ bị bớt đi một nửa”.
Đây là trường hợp chia tài sản của vợ chồng khi ly hôn nhưng quy định đó
không đảm bảo được quyền lợi của người vợ. Vì khi ly hôn nếu người vợ đã có
con thì được một phần trong tài sản chung và phần ấy được nhiều hay ít tùy
thuộc vào công sức đóng góp trước đó của người vợ là bao nhiêu vào khối tài sản
chung của vợ chồng mà không phải là sự chia đôi, ngang bằng. Mặt khác, yếu tố
lỗi của người vợ là một yếu tố quan trọng để quyết định “kỷ phần” mà người vợ
được mang theo hay không khi ly hôn, đó là trường hợp nếu người vợ “gian
thông”. Mặc nhiên quy định này hoàn toàn không đề cập đến lỗi của người
chồng và điều đó cũng chính là sự bất bình đẳng mà pháp luật thừa nhận giữa vợ
với chồng khi chia tài sản. Song do điều kiện kinh tế, xã hội còn quá nghèo nàn,
dưới ách thống trị của chế độ thực dân nửa phong kiến và ảnh hưởng của tư
tưởng nho giáo luôn bảo vệ quyền lợi của người người chồng và giai cấp thống
trị thì sự bất bình đẳng với người vợ là điều khó tránh khỏi.

1.3.3. Quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản theo pháp
luật thời kỳ từ Cách mạng tháng tám năm 1945 đến nay
1.3.3.1. Giai đoạn 1945 – 1954
Cách mạng tháng tám thành công, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra
đời, đồng thời với đó là sự ra đời của Hiến pháp năm 1946. Với tính chất là đạo
3

Trường Đại Học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam, Nxb Công an nhân dân,
Hà Nội 2002. Tr.58


luật cơ bản tạo cơ sở pháp lý để Nhà nước ta ban hành các văn bản pháp luật
khác nhau điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong xã hội, trong đó có các quan hệ

về HN&GĐ.
Điều 9 Hiến pháp năm 1946 quy định: “Đàn bà ngang quyền với đàn ông
về mọi phương diện” nhưng vào thời điểm đất nước đang gặp khó khăn trong
tình trạng “ngàn cân treo sợi tóc” với ba thứ giặc tràn lan thì chúng ta chưa xây
dựng ngay được một văn bản Luật HN&GĐ để thể chế hóa quy định tại Điều 9
Hiến pháp năm 1946.
Đến năm 1950, Nhà nước ta đã ban hành sắc lệnh đầu tiên điều chỉnh
quan hệ HN&GĐ, đó là Sắc lệnh 97- SL ngày 22/2/1950 về sửa đổi một số quy
lệ và chế định trong dân luật và Sắc lệnh số 159- SL ngày 17/11/1950 quy định
về vấn đề ly hôn. Một trong những nội dung của hai sắc lệnh này là phản ánh
nguyên tắc “nam nữ bình đẳng” và nguyên tắc “ người chồng và người vợ có địa
vị bình đẳng trong gia đình”.
Rõ ràng đây là những quy định mới và tiến bộ trong pháp luật về HN&GĐ
đã góp phần đáng kể vào việc xóa bỏ chế độ HN&GĐ phong kiến lạc hậu, góp
phần vào sự nghiệp giải phóng phụ nữ khỏi chế độ đó, thúc đẩy sự phát triển của
xã hội Việt Nam trong thời kỳ Cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Tuy nhiên
cả hai sắc lệnh này vẫn chưa thể hiện đầy đủ và chặt chẽ về chế độ tài sản cũng
như vấn đề chia tài sản giữa vợ chồng nên quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong
việc chia tài sản cũng chưa được thể hiện một cách rõ nét.
1.3.3.2. Giai đoạn 1954 – 1975
Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta đã thắng lợi (năm
1954) nhưng đất nước ta vẫn tạm thời bị chia cắt làm hai miền với hai chế độ
chính trị khác biệt. Miền bắc được giải phóng, bước vào thời kỳ quá độ xây dựng
chủ nghĩa xã hội. Miền nam tiếp tục cuộc Cách mạng dân tộc, dân chủ, đấu tranh
thống nhất nước nhà. Chính sự khác biệt đó làm cho hệ thống pháp luật điều
chỉnh hai miền cũng khác nhau.
Ở miền Bắc, chế độ HN&GĐ phong kiến lạc hậu vẫn còn ảnh hưởng sâu
sắc trong đời sống nhân dân nên cần phải xóa bỏ triệt để những tàn tích đó, xây
dựng chế độ HN&GĐ xã hội chủ nghĩa. Cùng với việc ban hành Hiến pháp năm
1959 vào 31/12/1959 Quốc hội khóa I đã chính thức thông qua dự luật HN&GĐ

ngày 29/12/1959. Một trong những nguyên tắc cơ bản được đề ra đó là nguyên
tắc nam nữ bình đẳng, bảo vệ quyền lợi của người phụ nữ trong gia đình.


Vấn đề chia tài sản giữa vợ chồng trong Luật HN&GĐ năm 1959 đã có sự
quy định cụ thể hơn so với các văn bản pháp luật về HN&GĐ trước đó. Ví dụ
“Khi ly hôn, việc chia tài sản sẽ căn cứ vào sự đóng góp công sức vào của mỗi
bên, vào tình hình tài sản và tình trạng cụ thể của gia đình. Lao động trong gia
đình được kể như lao động sản xuất. Khi chia phải bảo vệ quyền lợi của người
vợ, của con cái và lợi ích của việc sản xuất”. (Điều 29 Luật HN&GĐ năm 1959).
Nhưng luật không quy định chi tiết về cách chia tài sản giữa vợ chồng như thế
nào và sự bình đẳng ở đây còn mờ nhạt, không rõ ràng. Tuy nhiên đó vẫn là công
cụ pháp lý của Nhà nước ta phục vụ lợi ích của nhân dân lao động, là cơ sở mới
để từng bước xây dựng quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong hệ thống pháp luật
HN&GĐ nước ta. Việc căn cứ vào công sức đóng góp mà luật HN&GĐ năm
1959 đề cập đến cũng chưa thể hiện sự bình đẳng của vợ chồng trong việc chia
tài sản khi ly hôn. Và không hề đề cập đến nguyên tắc chia đôi tài sản của vợ
chồng khi ly hôn. Luật HN&GĐ năm 1959 quy định tài sản chung của vợ chồng
là tài sản có trước và sau khi cưới nên khi ly hôn phải chia theo công sức đóng
góp để đảm bảo quyền và lợi ích của mỗi bên vợ chồng, phần nào tránh được
việc kết hôn vì mục đích kinh tế. Tuy nhiên, điều này cũng cho thấy việc quy
định về vấn đề tài sản của vợ chồng theo Luật HN&GĐ năm 1959 là chưa hoàn
toàn phù hợp, chưa thể hiện được triệt để nguyên tắc vợ chồng bình đẳng, đặc
biệt là bình đẳng trong việc chia tài sản của vợ chồng.
Ở miền Nam, sau năm 1954 Đế Quốc Mỹ đã thay chân thực dân Pháp
thực hiện âm mưu chia cắt lâu dài đất nước ta, tiến hành cuộc chiến tranh xâm
lược kiểu mới. Các văn bản pháp luật HN&GĐ do Nhà nước tay sai phản động
của ngụy quyền Sài Gòn ban hành như:
- Luật Gia đình ngày 2/1/1959 (Luật số 1-59) dưới chế độ Ngô Đình
Diệm.

- Sắc luật 15/64 ngày 23/7/1964 về Giá thú, tử hệ và tài sản cộng đồng.
- Bộ dân luật 20/12/1972 dưới chế độ Nguyễn Văn Thiệu.
Cả ba văn bản pháp luật này tuy đã hủy bỏ chế độ đa thê song vẫn duy trì
quyền gia trưởng của người chồng. Những quy định về chế độ tài sản cũng chỉ
nghiêng về bảo vệ quyền lợi cho người chồng. Người vợ có toàn quyền quản lý
tài sản khi người chồng không thể bày tỏ ý chí được vì thất tung hoặc đi xa vắng.
Tuy về mặt quản lý tài sản thì người vợ không được bình đẳng như người chồng
nhưng khi ly hôn hoặc ly thân thì người vợ sẽ được nhận lại phần tài sản riêng
của họ (Điều 204, Dân Luật Sài Gòn). Và ngay cả trong khi hôn nhân đang tồn
tại thì cả vợ và chồng đều có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết chế độ biệt sản,


nhưng đều phải có lý do theo luật định và phải được Tòa án công nhận bằng một
án biệt sản. (Điều 165 - Dân Luật Sài Gòn).
Như vậy, vấn đề chia tài sản giữa vợ chồng đã được đề cập đến trong
những văn bản pháp luật này nhưng cũng còn rất khái quát, mờ nhạt, chưa thể
hiện được quyền bình đẳng giữa vợ chồng thậm chí vẫn là sự bất bình đẳng vốn
đã tồn tại lâu đời ở nước ta.
1.3.3.3. Giai đoạn 1975 – 2000
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước thắng lợi (30/4/1975), cả nước
thống nhất đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Với tình hình mới đó thì việc áp
dụng Luật HN&GĐ năm 1959 có một số điều không phù hợp nữa. Vì vậy ngày
29/12/1986 Dự Luật HN&GĐ mới đã được Quốc hội Khóa VII kỳ họp thứ 12
thông qua. Luật HN&GĐ năm 1986 được xây dựng và thực hiện trên các nguyên
tắc tiến bộ. Và một trong những sự tiến bộ đó là nguyên tắc vợ chồng bình đẳng
mà nhất là bình đẳng trong việc chia tài sản giữa vợ chồng.
Theo luật này, việc chia tài sản giữa vợ chồng được quy định tại các điều
17, 18, 42 mà nội dung là sự ghi nhận việc thanh toán tài sản chung của vợ chồng
trong các trường hợp luật định, quyền và nghĩa vụ của vợ chồng đối với tài sản
đó. Việc chia tài sản chung của vợ chồng khi hôn nhân đang tồn tại là quy định

mới của Luật HN&GD năm 1986 so với Luật HN&GĐ năm 1959. Điều 18 Luật
HN&GĐ năm 1986 đã quy định: “Khi hôn nhân tồn tại, nếu một bên có yêu cầu
và có lý do chính đáng thì có thể chia tài sản chung của vợ chồng …”
Như vậy phải có yêu cầu của một bên vợ, chồng và có lý do chính đáng
thì Tòa án mới giải quyết việc chia tài sản chung của vợ chồng khi hôn nhân
đang tồn tại. Khi nhận được đơn của vợ, chồng, Tòa án phải xem xét xem lý do
chia tài sản chung của vợ chồng đã là “lý do chính đáng” chưa. Nếu là lý do
chính đáng thì Tòa án phải xác minh xem thực tế có đúng như vậy không hoặc đó
chỉ là hình thức để vợ chồng trốn tránh nghĩa vụ về tài sản …
Nghị quyết 01/NQ- HĐTP 20/1/1988 hướng dẫn:
“Lý do chính đáng: vợ chồng tính tình không hợp nhưng con cái đã lớn
nên không muốn ly hôn mà chỉ muốn ở riêng, do đó một bên hoặc cả hai bên xin
chia tài sản thì tài sản được chia như khi xử về ly hôn”.
Việc quy định về chia tài sản chung khi hôn nhân đang tồn tại là rất “cô
đọng”. Hướng dẫn của Nghị quyết 01 chưa đầy đủ, mới chỉ đưa ra một lý do
chính đáng. Điều ấy không tránh khỏi sự vân dụng tùy tiện của các cơ quan Tòa
án gây sai sót và không đảm bảo quyền lợi cho các bên.


Tuy nhiên so với Luật HN&GĐ năm 1959 thì Luật HN&GĐ năm 1986 đã
quy định chi tiết và rõ ràng hơn về quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc
chia tài sản. Thể hiện ở quy định sự “chia đôi” tài sản của vợ chồng khi ly hôn
và việc chia tài sản, sử dụng, quản lý tài sản khi một bên vợ chồng chết. Điều đó
đã khẳng định đường lối của Đảng và Nhà nước trong việc giải phóng người phụ
nữ, là cơ sở pháp lý để Luật HN&GĐ năm 2000 tiếp tục kế thừa, phát triển và
đảm bảo quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản được thực hiện
trong thực tế đời sống hiện nay.
1.3.3.4. Giai đoạn từ năm 2000 đến nay
Sau hơn 10 năm thực hiện Luật HN&GĐ năm 1986, bước đầu quyền bình
đẳng giữa vợ chồng đã được khẳng định và thực thi. Tuy nhiên thực tiễn áp dụng

Luật HN&GĐ năm 1986 cho thấy những quy định còn mang tính khái quát, định
khung, chưa cụ thể. Việc áp dụng luật để giải quyết các tranh chấp từ các quan hệ
HN&GĐ đặc biệt là vấn đề chia tài sản vợ chồng gặp nhiều vướng mắc. Tình
hình đó đòi hỏi Nhà nước ta phải sửa đổi, bổ sung Luật HN&GĐ năm 1986 một
cách toàn diện. Theo đó, Quốc hội khóa X kỳ họp thứ 7 chính thức thông qua dự
luật HN&GĐ năm 2000 vào ngày 9/6/2000.
Luật HN&GĐ năm 2000 tiếp tục kế thừa và phát triển hệ thống pháp luật
HN&GĐ, nguyên tắc “vợ chồng bình đẳng” tiếp tục được khẳng định là nguyên
tắc cơ bản của Luật. Theo Luật này, việc chia tài sản của vợ chồng được quy
định ở các Điều 29, 30, 31, 32, 95. Ngoài sự ghi nhận việc chia tài sản của vợ
chồng khi ly hôn thì Luật còn quy định cả việc chia tài sản vợ chồng khi hôn
nhân đang tồn tại cũng như khi một bên vợ, chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố
là đã chết. Hơn thế cách chia mà Luật HN&GĐ năm 1986 áp dụng còn quá
chung chung, chưa cụ thể nguyên tắc chia đôi tài sản cũng như phương thức chia
tài sản khi một bên vợ, chồng chết và khi vợ chồng ly hôn. Bởi vậy, quyền bình
đẳng giữa vợ chồng trong việc chia tài sản theo Luật HN&GĐ năm 2000 quy
định là phù hợp với thực tế, đáp ứng được nhu cầu, tâm lý của mỗi cá nhân trong
xã hội. Đã góp phần xóa bỏ những phong tục tập quán lạc hậu của xã hội phong
kiến Việt Nam, xóa bỏ quyền gia trưởng, bảo vệ quyền bình đẳng cho phụ nữ
cũng như bảo vệ quyền bình đẳng cho cả hai vợ chồng khi chia tài sản trong thời
đại kinh tế hội nhập như ngày nay.
Tóm lại, theo từng giai đoạn lịch sử, để phù hợp với sự nghiệp Cách mạng
của đất nước, phù hợp với tình hình phát triển của nền kinh tế và thực tiễn các
quan hệ HN&GĐ, Nhà nước ta đã kịp thời ban hành các văn bản pháp luật về
HN&GĐ, đặc biệt là các quy định bảo vệ quyền bình đẳng giữa vợ chồng trong