LUẬN văn LUẬT tư PHÁP xử PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH vực GIÁ cả
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (547.28 KB, 68 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN HÀNH CHÍNH
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA: 2006-2010
ĐỀ TÀI
XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH
TRONG LĨNH VỰC GIÁ CẢ
&
Giáo viên hướng dẫn:
Sinh viên thực hiện:
Thầy NGUYỄN HỮU LẠC
ĐOÀN THỊ HUỲNH LIÊN
MSSV:5062333
LỚP LUẬT TƯ PHÁP 2K32
Cần Thơ, tháng 4/2010
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN HÀNH CHÍNH
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
(Niên khóa 2006-2010)
XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG
LĨNH VỰC GIÁ CẢ
&
?
Giáo viên hướng dẫn
Sinh viên thực hiện:
Thầy NGUYỄN HỮU LẠC
ĐOÀN THỊ HUỲNH LIÊN
MSSV: 5062333
LỚP: LUẬT TƯ PHÁP2K32
Cần Thơ, tháng 04/2010
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU .......................................................................................................................... 1
1. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................................... 2
2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................. 2
3. Bố cục của đề tài ............................................................................................................. 2
CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH VÀ GIÁ ............. 3
1.1. Lý luận chung về xử phạt vi phạm hành chính ............................................................. 3
1.1.1. Vi phạm hành chính ............................................................................................... 3
1.1.1.1. Lược sử hình thành khái niệm vi phạm hành chính .......................................... 3
a. Yếu tố khách quan của vi phạm hành chính .......................................................... 6
b. Yếu tố chủ quan của vi phạm hành chính ............................................................. 7
c. Yếu tố khách thể của vi phạm hành chính ............................................................. 8
d. Yếu tố chủ thể của vi phạm hành chính ................................................................ 8
1.1.1.4. Phân biệt vi phạm hành chính với một số vi phạm pháp luật khác.................. 10
a. Phân biệt vi phạm hành chính với vi phạm hình sự ............................................. 10
b. Phân biệt vi phạm hành chính và vi phạm kỷ luật ............................................... 11
c. Phân biệt vi phạm hành chính và vi phạm dân sự............................................... 11
1.2. Xử phạt vi phạm hành chính – vai trò của xử phạt vi phạm hành chính ....................... 12
1.2.1. Xử phạt vi phạm hành chính ................................................................................ 12
1.2.2. Vai trò của xử phạt vi phạm hành chính ............................................................... 14
1.3. Lý luận chung về giá cả .............................................................................................. 17
1.3.1. Sơ lược về sự hình thành giá cả ............................................................................ 17
1.3.2. Khái niệm giá cả .................................................................................................. 18
1.3.3. Đặc trưng của giá cả ............................................................................................ 18
1.3.4 . Vai trò của giá cả trong nền kinh tế thị trường ..................................................... 19
CHƯƠNG 2 CƠ SỞ PHÁP LÝ VỀ XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH
VỰC GIÁ................................................................................................................................ 22
2.1. Các hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả đối với hành vi vi phạm trong
lĩnh vực giá ....................................................................................................................... 22
2.2. Nguyên tắc xử phạt ..................................................................................................... 23
2.3. Thẩm quyền, thủ tục xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá ........................... 26
2.3.1. Thẩm quyền xử phạt ............................................................................................ 26
2.3.2. Thủ tục, trình tự xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá ........................... 28
2.4. Những hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá, hình thức và mức phạt ............ 31
2.4.1. Hành vi vi phạm những quy định về bình ổn giá ................................................. 32
2.4.2. Hành vi chấp hành sai giá hiệp thương ................................................................. 33
2.4.3. Đối với hành vi vi phạm về lập phương án giá ..................................................... 35
2.4.4 Hành vi vi phạm về thẩm định giá ......................................................................... 37
2.4.5 Hành vi chấp hành sai giá do cơ quan có thẩm quyền quyết định .......................... 38
2.4.6. Vi phạm quy định về niêm yết giá ....................................................................... 39
2.4.7. Hành vi vi phạm quy định về các hành vi bị cấm quy định tại Điều 28 Pháp lệnh
giá ................................................................................................................................. 40
2.4.7.1. Hành vi liên kết độc quyền về giá ............................................................. 40
2.4.7.2. Hành vi đầu cơ tăng giá, ép giá .................................................................. 42
2.4.7.3. Hành vi bịa đặt, loan tin không có căn cứ về việc tăng giá hoặc hạ giá ....... 42
2.4.8. Hành vi vi phạm quy định về trợ giá, trợ cước vận chuyển, các biện pháp hỗ trợ để
thực hiện chính sách giá................................................................................................. 43
2.4.9. Hành vi vi phạm quy định về quản lý thuốc phòng, chữa bệnh cho người............. 45
2.5. Thời hiệu xử phạt đối với vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá ............................... 46
CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC
GIÁ VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP ............................................................................................... 48
3.1. Thực trạng xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả ..................................... 48
3.2. Những vướng mắc và bất cập trong xử phạt vi phạm hành chính về giá và một số giải
pháp .................................................................................................................................. 50
3.2.1. Hoàn thiện pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá ............... 52
3.2.2. Tuyên truyền, giáo dục pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá
nhằm năng cao ý thức pháp luật trong nhân dân ............................................................. 55
3.2.3 . Đào tạo, nâng cao năng lực, phẩm chất của cán bộ nhà nước có thẩm quyền xử
phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá ................................................................... 56
3.2.4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật về xử phạt vi
phạm hành chính trong lĩnh vực giá. .............................................................................. 57
KẾT LUẬN............................................................................................................................. 59
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................................... 61
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
LỜI NÓI ĐẦU
Trong những năm gần đây, nhà nước ta thực hiện chính sách kinh tế hàng hóa
nhiều thành phần có sự điều tiết của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Trong quá trình đổi mới nền kinh tế, bên cạnh những mặt tích cực cũng xuất hiện
những hạn chế, tồn tại nhất định về mặt xã hội như phân hóa giàu nghèo, nạn thất
nghiệp, tình trạng vi phạm pháp luật có chiều hướng gia tăng, nhất là trong lĩnh vực vi
phạm về giá cả hàng hóa. Thực trạng này đòi hỏi các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền
phải tăng cường hơn nữa hoạt động quản lý nhà nước nhằm điều chỉnh các quan hệ xã
hội trong lĩnh vực hành chính nói chung và trong lĩnh vực giá nói riêng. Đảm bảo trật
tự quản lý giá là một trong những điều kiện thiết yếu để ổn định xã hội, thúc đẩy kinh
tế phát triển, làm tiền đề cho sự nghiệp đổi mới đạt được kết quả vững chắc.
Thực tiễn về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá đã có những đóng
góp tích cực như kịp thời trừng trị những vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá, góp
phần ngăn chặn những hành vi vi phạm trong lĩnh vực này xảy ra, tăng cường hiệu quả
quản lý nhà nước trong lĩnh vực giá cả. Tuy nhiên, bên mặt tích cực thì việc xử phạt vi
phạm hành chính trong lĩnh vực giá vẫn còn tồn tại những hạn chế, vướng mắc cần
được khắc phục. Những hạn chế, vướng mắc này phần lớn là do ý thức tuân thủ pháp
luật của người dân chưa cao dẫn đến tình hình vi phạm pháp luật nói chung và vi phạm
hành chính trong lĩnh vực giá nói riêng xảy ra ngày càng tăng và phức tạp. Đồng thời,
những hạn chế, vướng mắc còn xuất phát từ phía cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử
phạt như tình trạng đùng đẩy, không xử lý nhanh chóng khi có vi phạm hành chính xảy
ra giữa các cơ quan, người có thẩm quyền xử phạt. Bên cạnh đó thẩm quyền xử phạt
của một số chức danh có thẩm quyền trực tiếp xử phạt còn hạn hẹp như Thanh tra viên
chuyên ngành Tài chính đang thi hành công vụ thì được phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền
đến 200.000đ …
Từ những hạn chế trên, dẫn đến hiệu quả của xử phạt vi phạm hành chính trong
lĩnh vực giá chưa đáp ứng được yêu cầu của đấu tranh phòng, chống và ngăn ngừa vi
phạm hành chính xảy ra, làm ảnh hưởng đến đời sống của nhân dân và sự phát triển
của đất nước. Do đó việc nghiên cứu một cách có hệ thống về xử phạt vi phạm hành
chính trong lĩnh vực giá dưới góc độ lý luận cũng như thực tiễn có ý nghĩa quan trọng
cho việc xử phạt vi phạm hành chính đạt được hiệu quả cao hơn.
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
1
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
1. Phạm vi nghiên cứu
Trong đề tài này, tác giả tìm hiểu những quy định của pháp luật hiện hành về những
vấn đề liên quan đến xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá. Qua đó, nhằm làm
rỏ cơ sở lý luận về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cũng như ý nghĩa,
vai trò của biện pháp xử phạt. Đồng thời đưa ra một số ý kiến về công tác xử phạt vi
phạm hành chính trong lĩnh vực giá mà tác giả rút ra trong quá trình tìm hiểu, nghiên
cứu đề tài này.
2. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành đề tài này, tác giả đã vận dụng những phương pháp nghiên cứu cơ
bản sau: phương pháp tổng hợp, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương
pháp chứng minh kết hợp lý luận và thực tiễn một cách có chọn lọc những quy định
của pháp luật về công tác xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả.
3. Bố cục của đề tài
Đề tài được trình bày theo bố cục sau:
Chương 1: Trong nội dung chương này, tác giả đề cập đến những vấn đề chung
nhất về giá và vi phạm hành chính.
Chương 2: Đề cập đến những vấn đề cụ thể được pháp luật quy định về xử phạt
vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá.
Chương 3: Trong chương này, tác giả đề cập đến thực tiễn xử phạt và những hạn
chế trong công tác xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá. Từ đó đưa ra những
phương hướng, giải pháp, kiến nghị đối với những quyết định chưa phù hợp hoặc chưa
quyết định.
Xử phạt vi phạm hành chính là một trong những biện pháp cưỡng chế nghiêm
khắc của Nhà nước đối với hành vi vi phạm hành chính nói chung và vi phạm hành
chính trong lĩnh vực giá nói riêng, nhằm góp phần quan trọng trong công tác phòng,
chống những hành vi vi phạm này. Qua đó, kịp thời xử lý vi phạm hành chính, ngăn
chặn hành vi vi phạm mới xảy ra nhằm đảm bảo trật tữ xã hội, tăng cường pháp chế xã
hội chủ nghĩa.
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
2
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH
VÀ GIÁ
1.1. Lý luận chung về xử phạt vi phạm hành chính
1.1.1. Vi phạm hành chính
1.1.1.1. Lược sử hình thành khái niệm vi phạm hành chính
Thuật ngữ vi phạm hành chính mới xuất hiện gần đây. Từ trước đến nay nhà
nước đã ban hành nhiều văn bản điều chỉnh vi phạm pháp luật hành chính nhằm xử lý
và bảo vệ tài sản của nhà nước và công dân. Trong Nghị định 143/NĐ-CP ngày 27- 051977 của Chính phủ ban hành điều lệ xử lý vi cảnh thì không gọi là vi phạm hành
chính mà gọi là vi cảnh. Từ sau ngày 30- 11- 1989 khi Pháp lệnh xử lý vi phạm hành
chính ban hành thì người ta là vi phạm hành chính. Trong pháp lệnh xử lý vi phạm
hành chính 1995 cũng như Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính có hiệu lực ngày 0107- 2002 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2007 và năm 2008 không đưa ra khái niệm vi
phạm hành chính trực tiếp mà chỉ đưa ra khái niệm một cách gián tiếp, Khoản 2 Điều 1
quy định: “Xử phạt vi phạm hành chính được áp dụng đối với cá nhân, cơ quan, tổ
chức (sau đây gọi chung là cá nhân, tổ chức) có hành vi cố ý hoặc vô ý vi phạm các
quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy
định của pháp luật phải bị xử phạt hành chính”.1
1.1.1.2 . Khái niệm vi phạm hành chính
Vi phạm hành chính là một loại vi phạm pháp luật xảy ra khá phổ biến trong đời
sống xã hội. Tuy mức độ nguy hiểm của nó cho xã hội thấp hơn so với tội phạm hình
sự nhưng vi phạm hành chính là hành vi gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho lợi
ích của nhà nước, lợi ích của nhân dân, cũng như lợi ích của toàn thể cộng đồng, là
nguyên nhân dẫn đến tình trạng phạm tội nảy sinh trên các lĩnh vực của đời sống xã hội
nếu như không được ngăn chặn và xử lý kịp thời.
Nó là một phạm trù pháp lý quan trọng và việc đưa ra khái niệm vi phạm hành chính
giúp các cơ quan nhà nước có thẩm quyền có căn cứ xác đáng dự liệu các hành vi vi
phạm hành chính trong từng lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước. Mặt khác, thông
qua đó để xác định trách nhiệm hành chính cho các chủ thể vi phạm hành chính dưới
các hình thức xử phạt hành chính.
1
Khoản 2 Điều 1 Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002, sửa đổi bổ sung năm 2007, năm 2008.
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
3
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
Chính vì lẽ đó, công tác đấu tranh phòng và chống vi phạm hành chính luôn là
vấn đề được xã hội quan tâm. Từ trước đến nay, Nhà nước đã ban hành khá nhiều văn
bản pháp luật quy định về vi phạm hành chính và các biện pháp xử lý đối với loại vi
phạm này. Trong đó phải kể đến Nghị định 143/CP ngày 27- 05- 1997 của Chính phủ
ban hành điều lệ xử phạt vi cảnh, Pháp lệnh xử phạt vi phạm hành chính ngày 30- 111989, Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính ngày 06- 07- 1995, Pháp lệnh xử lý vi phạm
hành chính ngày 02- 07- 2002 và văn bản đang có hiệu lực thi hành là Pháp lệnh xử lý
vi phạm hành chính năm 2002 đã được sửa đổi năm 2007. Cùng với Pháp lệnh xử lý vi
phạm hành chính, Chính phủ đã ban hành hàng loạt các Nghị định quy định cụ thể về
việc xử lý các vi phạm hành chính trên các lĩnh vực khác nhau của quản lý hành chính
Nhà nước.
Để xác định rõ tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của loại vi phạm này,
đặc biệt là việc xác định ranh giới giữa vi phạm hành chính và tội phạm, tạo cơ sở cần
thiết để quy định, xử lý cũng như đấu tranh phòng, chống có hiệu quả đối với các vi
phạm hành chính, cần đưa ra một định nghĩa chính thức về vi phạm hành chính.
Định nghĩa vi phạm hành chính lần đầu tiên được nêu ra trong Pháp lệnh xử lý
vi phạm hành chính ngày 30/11/1989. Điều 1 của pháp lệnh này chỉ rõ: “vi phạm hành
chính là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm các
quy tắc quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm hình sự và theo quy định của pháp
luật phải bị xử phạt hành chính”.2
Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 1995 không trực tiếp đưa ra định nghĩa
về vi phạm hành chính nhưng khoản 2 Điều 1 của Pháp lệnh đã định nghĩa vi phạm
hành chính một cách gián tiếp, theo đó “xử phạt vi phạm hành chính được áp dụng đối
với cá nhân, tổ chức có hành vi cố ý hoặc vô ý vi phạm các quy tắc quản lý nhà nước
mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự và theo quy định của pháp luật phải bị
xử phạt vi phạm hành chính”.
Tại Khoản 2 Điều 1 Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002, vi phạm hành
chính cũng được định nghĩa một cách gián tiếp “xử phạt vi phạm hành chính được áp
dụng đối với cá nhân, cơ quan, tổ chức (sau đây gọi chung là cá nhân, tổ chức) có hành
vi cố ý hoặc vô ý vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không
phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt hành chính.”
Tuy có sự khác nhau về cách diễn đạt nhưng quan niệm về vi phạm hành chính
2
Khoản 2 Điều 1 Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 1995.
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
4
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
trong các văn bản pháp luật nêu trên đều thống nhất với nhau về những dấu hiệu, bản
chất của loại vi phạm pháp luật này. Trên cơ sở những nội dung đã nêu ra trong các
văn bản pháp luật nêu trên, có thể đưa ra định nghĩa về vi phạm hành chính như sau:
Vi phạm hành chính là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện với lỗi cố ý hoặc
vô ý vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội
phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính.
Vi phạm hành chính luôn là hành vi (hành động hoặc không hành động) của con
người. Đây là dấu hiệu cơ bản bắt buộc phải có trong mọi loại vi phạm hành chính.
Những gì mới chỉ nằm trong tư tưởng, trong suy nghĩ mà chưa thể hiện ra ngoài bằng
những hành vi thì chưa thể là vi phạm hành chính.
Vi phạm hành chính có những đặc điểm cơ bản là:
-Vi phạm hành chính là hành vi trái pháp luật xâm phạm các quy tắc quản lý nhà
nước;
-Hành vi đó do tổ chức, cá nhân thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý (đối với tổ
chức, yếu tố lỗi phải được xác định ở từng con người cụ thể);
-Hành vi đó không phải là tội phạm;
-Hành vi đó được pháp luật quy định phải bị xử phạt vi phạm hành chính.
1.1.1.3. Cấu thành của vi phạm hành chính
Cấu thành của vi phạm hành chính là tổng hợp những dấu hiệu đặc trưng thể
hiện đầy đủ tính xâm hại cho trật tự quản lý nhà nước của một loại vi phạm hành chính
và cần thiết cho việc xác định ranh giới của các vi phạm hành chính với nhau.
Trong một loại vi phạm hành chính có thể có nhiều cấu thành vi phạm hành
chính khác nhau. Dựa vào các yếu tố trong cấu trúc của vi phạm hành chính cơ bản và
căn cứ vào tình hình vi phạm hành chính, yêu cầu đấu tranh phòng chống mỗi loại vi
phạm để xây dựng cấu thành vi phạm hành chính tăng nặng hay cấu thành vi phạm
hành chính giảm nhẹ.
-Cấu thành vi phạm hành chính tặng nặng bao gồm những dấu hiệu đặc trưng
của cấu thành vi phạm hành chính cơ bản và những dấu hiệu bổ sung. Những dấu hiệu
bổ sung này phản ánh mức độ xâm hại cho xã hội cao hơn của loại vi phạm hành chính
so với cấu thành vi phạm hành chính cơ bản.
- Cấu thành nhẹ bao gồm những dấu hiệu đặc trưng cơ bản và những dấu hiệu
bổ sung. Những dấu hiệu bổ sung này phản ánh mức độ xâm hại cho xã hội thấp hơn
của loại vi phạm hành chính đó so với cấu thành vi phạm hành chính cơ bản.
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
5
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
Dựa trên các dấu hiệu của vi phạm hành chính, cấu thành của hành vi vi phạm hành
chính phải có bốn yêu cầu cơ bản sau:
- Yếu tố khách quan của vi phạm hành chính;
- Yếu tố chủ quan của vi phạm hánh chính;
- Yếu tố khách thể của vi phạm hành chính;
- Yếu tố chủ thể của vi phạm hành chính;
a. Yếu tố khách quan của vi phạm hành chính
Mặt khách quan của vi phạm hành là những biểu hiện ra bên ngoài của hành vi
vi phạm hành chính. Yếu tố có hành vi vi phạm hành chính là bắt buộc, thể hiện :
Hành vi vi phạm hành chính là những biểu hiện của con người hoặc tổ chức tác
động vào thế giới khách quan dưới những hình thức bên ngoài cụ thể gây tác hại đến sự
tồn tại và phát triển bình thường của trật tự quản lý nhà nước. Những biểu hiện này thể
hiện dưới dạng hành động hoặc không hành động bởi ý thức và ý chí của chủ thể vi
phạm hành chính.
Hành vi vi phạm hành chính là hành vi trái pháp luật, chủ thể vi phạm hành
chính bằng hành động hay không hành động thực hiện những hành vi nhất định mà
pháp luật quy định. Tính chất trái pháp luật của hành vi xét về mặt hình thức nó thể
hiện ở các dạng sau đây:
+ Làm một việc (hành động) mà pháp luật cấm không được làm;
+ Không làm một việc (không hành động) mà pháp luật đòi hỏi phải làm (nghĩa
vụ pháp lý) ;
+ Sử dụng quyền vượt quá giới hạn cho phép của pháp luật;
+ Hậu quả của hành vi trái pháp luật: là trật tự quản lý nhà nước bị hành vi vi
phạm hành chính tác động tới, gây xâm hại. Tuy nhiên, đa số các hành vi vi phạm hành
chính là hành vi có cấu thành hình thức nên hậu quả phải được xem là trật tự đã vi
phạm, chứ không cần hậu quả nào đó trên thực tế.
Quan hệ nhân quả: là mối quan hệ giữa hành vi hành chính và hậu quả của vi
phạm hành chính, trong đó hậu quả của vi phạm hành chính có tiền đề xuất hiện của nó
là hành vi khách quan của vi phạm hành chính. Việc xác định mối quan hệ nhân quả
cần phải có những căn cứ nhất định. Cụ thể :
+ Hành vi trái pháp luật xảy ra trước hậu quả xâm hại các quan hệ xã hội về thời
gian;
+ Hành vi trái pháp luật phải chứa đựng khả năng thực tế làm phát sinh hậu quả
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
6
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
xâm hại quy tắc quản lý nhà nước;
+ Hậu quả xâm hại đã xảy ra phải chính là sự hiện thực hóa khả năng thực tế
làm phát sinh hậu quả trái pháp luật.
Ngoài ra, còn một số dấu hiệu khác như địa điểm, thời gian, phương tiện, công
cụ…của vi phạm hành chính. Đây không phải là những dấu hiệu có ý nghĩa quyết định
trong mọi cấu thành vi phạm. Tuy nhiên, trong một số trường hợp cụ thể chúng sẽ trở
thành dấu hiệu bắt buộc, có ý nghĩa, làm tăng hoặc giảm mức độ của hành vi vi phạm
hành chính.
b. Yếu tố chủ quan của vi phạm hành chính
Mặt chủ quan của vi phạm hành chính là quan hệ tâm lý bên trong, bao gồm
các yếu tố: Lỗi, mục đích, động cơ của vi phạm hành chính. Trong đó yếu tố lỗi được
coi là một dấu hiệu cơ bản trong cấu thành của mọi vi phạm hành chính, có ý nghĩa
quyết định đến các yếu tố khác trong mặt chủ quan của vi phạm hành chính.
Lỗi là trạng thái tâm lý của một người khi thực hiện hành vi vi phạm hành
chính, biểu hiện thái độ của người đó đối với hành vi của mình. Khi một người nhận
thức được các yêu cầu xử sự cần thiết mà lại chọn và thúc đẩy hành động của mình trái
với yêu cầu này thì người đó có lỗi trong hành vi của mình. Lỗi trong luật hành chính
bao gồm: lỗi cố ý và lỗi vô ý.
- Lỗi cố ý trong vi phạm hành chính là thái độ tâm lý của một người khi thực
hiện hành vi trái pháp luật hành chính nhận thức được nghĩa vụ pháp lý bắt buộc nhưng
lại có ý thức xem thường mặc dù họ hoàn toàn có khả năng xử sự theo đúng nghĩa vụ
đó.
- Lỗi vô ý trong vi phạm hành chính là lỗi của một người khi thực hiện hành vi
trái pháp luật hành chính do vô tình hoặc thiếu thận trọng mà không nhận thức được
những nghĩa vụ pháp lý bắt buộc, mặc dù họ có khả năng và điều kiện xử sự theo đúng
nghĩa vụ này.
Trong đó lỗi là một dấu hiệu cơ bản, bắt buộc hiện diện trong mọi cấu thành của
hành vi vi phạm hành chính. Vì vậy, các trường hợp loại trừ các yếu tố lỗi sẽ không đủ
các dấu hiệu cần thiết để xác định hành vi vi phạm pháp luật. Ví dụ: tình thế cấp thiết,
sự kiện bất ngờ, phòng vệ chính đáng…
Tuy nhiên mức độ của lỗi thì tùy trường hợp để xem xét. Thậm chí trong rất
nhiều cấu thành của vi phạm hành chính, khi truy cứu cũng không cần xem xét mức độ
lỗi là cố ý hay vô ý. Ví dụ: vượt đèn đỏ.
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
7
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
Mục đích của vi phạm hành chính là dấu hiệu không bắt buộc phải có trong mọi
cấu thành của mỗi loại vi phạm hành chính. Nó chỉ có ở một số cấu thành nhất định,
tồn tại ở một số với lỗi cố ý. Động cơ vi phạm hành chính là động lực bên trong thúc
đẩy người vi phạm hành chính vi phạm hành chính. Trừ những vi phạm hành chính với
lỗi cố ý có mục đích xác định, phần lớn động cơ trong vi phạm hành chính là không rõ
rệt. Với ý nghĩa như vậy, động cơ vi phạm hành chính không có ý nghĩa quyết định
tính chất xâm hại của một loại vi phạm hành chính, động cơ vi phạm hành chính không
được coi là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành của tất cả mọi loại vi phạm hành chính.
c. Yếu tố khách thể của vi phạm hành chính
Khách thể của vi phạm hành chính là các quy tắc quản lý nhà nước có nội dung
xã hội và các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực quản lý nhà nước được pháp luật
quy định và bảo vệ. Còn hình thức pháp lý của chúng là các quy tắc xử sự mang tính
bắt buộc chung, do Nhà nước đặt ra, tức là các quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh
các hoạt động của các bên tham gia quan hệ quản lý nhà nước bao gồm:
Khách thể chung của vi phạm hành chính là các quan hệ xã hội phát sinh trong
lĩnh vực quản lý nhà nước hay nói cách khác là trật tự quản lý nhà nước nói chung.
Khách thể chung được thể hiện trong các quy phạm pháp luật tổng quát, có tính luật.
Ví dụ : Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002.
Khách thể loại là những quan hệ xã hội có cùng hoặc gần tính chất với nhau
trong từng lĩnh vực nhất định của quản lý nhà nước. Đây chính là trật tự quản lý nhà
nước chuyên ngành hoặc từng lĩnh vực cụ thể.
Ví dụ: Nghị định 169/2004/NĐ-CP ngày 22-9-2004 của chính phủ quy định về
xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá.
Khách thể trực tiếp là những quan hệ xã hội cụ thể được pháp luật quy định và
bảo vệ bị chính hành vi vi phạm hành chính xâm hại tới.
d. Yếu tố chủ thể của vi phạm hành chính
Chủ thể thực hiện hành vi vi phạm hành chính là các tổ chức, cá nhân có năng
lực chịu trách nhiệm hành chính theo quy định của pháp luật hành chính.
Theo quy định của pháp luật hiện hành, cá nhân là chủ thể của vi phạm hành
chính phải là người không mắc các bệnh tâm thần hoặc mắc các bệnh khác làm mất
khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi và đủ độ tuổi do pháp luật quy
định, cụ thể là:
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
8
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi là chủ thể của vi phạm hành chính trong
trường hợp thực hiện với lỗi cố ý. Như vậy, khi xác định người ở độ tuổi này có vi
phạm hành chính hay không, cần xác định yếu tố lỗi trong mặt chủ quan của họ. Pháp
lệnh xử lý vi phạm hành chính hiện hành không định nghĩa thế nào là lỗi cố ý hoặc vô
ý trong vi phạm hành chính. Tuy nhiên, trong thực tiễn, người ta thường quan niệm
người thực hiện hành vi với lỗi cố ý là người nhận thức được hành vi của mình là nguy
hiểm cho xã hội, bị pháp luật cấm đoán nhưng vẫn cố tình thực hiện.
Người từ đủ 16 tuổi trở lên có thể là chủ thể của vi phạm hành chính trong mỗi
trường hợp.
Tổ chức là chủ thể của vi phạm hành chính bao gồm: các cơ quan nhà nước, các
tổ chức xã hội, các đơn vị kinh tế, các đơn vị thuộc lực lượng vũ trang nhân dân và các
tổ chức khác có tư cách pháp nhân theo quy định của pháp luật.
Khi xác định một cá nhân nào đó có phải là chủ thể của vi phạm hành chính hay
không chính là xác định cá nhân đó khi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật có lỗi hay
không. Lỗi chỉ có thể ở cá nhân, ở con người cụ thể. Vì vậy, tổ chức, pháp nhân không
thể có lỗi dưới góc độ pháp lý được.
Để đảm bảo cho việc đấu tranh phòng chống vi phạm hành chính có hiệu quả
trong trường hợp một tổ chức (cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội…) có biểu hiện xem
thường pháp luật, vô trách nhiệm với các nghĩa vụ pháp lý mà có những hành vi vi
phạm hành chính…thì cũng vẫn phải chịu trách nhiệm hành chính như đối với cá nhân.
Tổ chức trong trường hợp này có thể được xem như là chủ thể đặc biệt của vi phạm
hành chính. Trong cấu thành vi phạm hành chính của tổ chức, do không xác định được
lỗi của nó nên ở đây, yếu tố chủ quan không có ý nghĩa gì cả. Chỉ cần tổ chức đó có
biểu hiện xâm hại đến các khách thể trong lĩnh vực quản lý nhà nước, trái pháp luật
hành chính là xem như đủ cơ sở để coi là chủ thể của vi phạm hành chính.
Tất cả các chủ thể nêu trên phải đủ năng lực chủ thể, tức là phải có năng lực chủ
thể và năng lực hành vi.
Đối với tổ chức nói chung, năng lực pháp luật và năng lực hành vi phát sinh
cùng lúc từ khi tổ chức đó có quyết định thành lập hoặc công nhận hoạt động hợp pháp.
Vì vậy cả hai loại năng lực này cùng chấm dứt khi tổ chức chấm dứt hoạt động hoặc
theo pháp luật, bị buộc phải chấm dứt hoạt động.
Năng lực trách nhiệm hành chính là cơ sở chủ yếu bên trong để xác định lỗi. Cơ
sở đánh giá bên trong suy cho cùng là năng lực nhận thức của con người. Chỉ khi nào
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
9
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
xác định năng lực nhận thức tức là khả năng hiểu và điều khiển được hành vi thì mới
khẳng định được lỗi của người vi phạm. Có xác định được lỗi của một người khi thực
hiện hành vi vi phạm hành chính thì mới xác định được chủ thể của vi phạm hành
chính, không có lỗi trong hành vi thì không có chủ thể của vi phạm hành chính. Đối với
cá nhân, năng lực pháp luật phát sinh khi cá nhân đó ra đời và mất khi cá nhân đó mất
đi. Còn năng lực pháp luật được phát sinh sau khi có năng lực pháp luật mà mình có
thể nhận thức và điều khiển hành vi bản thân, thể hiện người đó thỏa mãn các điều kiện
luật định: đạt đến một độ tuổi nhất định, không mắc bệnh tâm thần hoặc các bệnh khác
làm mất khả năng hành vi. Trong khi đó, độ tuổi có năng lực hành vi theo Pháp lệnh xử
lý vi phạm hành chính 1995 và 2002 (Điều 7) được xác định như sau:
+ Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hành chính về mọi vi phạm
hành chính do mình gây ra;
+ Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi, là những người bắt đầu có năng lực
trách nhiệm hành chính, chỉ bị xử phạt hành chính đối với những vi phạm hành chính
được thực hiện với lỗi cố ý. Đây là tuổi có năng lực trách nhiệm hành chính chưa đầy
đủ và những người từ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi được gọi là những người có năng lực
trách nhiệm hành chính đầy đủ. Có những người tuy đạt độ tuổi chịu trách nhiệm hành
chính nhưng lại mắc bệnh tâm thần, rối loạn hoạt động thần kinh chức năng đến mức
mất khả năng nhận thức hoặc bị một bệnh nào đó làm mất khả năng điều khiển hành vi
được xem là không có lỗi. Những người trong tình trạng như vậy không thể là chủ thể
của vi phạm hành chính.
Riêng đối với cá nhân, tổ chức nước ngoài được hưởng các quyền ưu đãi về
ngoại giao, lãnh sự nếu họ vi phạm pháp luật hành chính thì việc xử lý vi phạm hành
chính của họ được giải quyết bằng con đường ngoại giao.
1.1.1.4. Phân biệt vi phạm hành chính với một số vi phạm pháp luật
khác
a. Phân biệt vi phạm hành chính với vi phạm hình sự
Khi xác định các dấu hiệu của vi phạm hành chính, cần đặc biệt lưu ý đến
việc nhận biết các dấu hiệu để phân biệt vi phạm hành chính với tội phạm hình sự. Vi
phạm hành chính là hành vi nguy hiểm cho xã hội nhưng chưa đến mức truy cứu trách
nhiệm hình sự. Trong rất nhiều trường hợp, ranh giới giữa vi phạm hành chính và tội
phạm hình sự rất khó phân biệt. Như vậy, nếu không xác định đúng đắn vấn đề này thì
có thể sẽ xảy ra tình trạng để lọt tội phạm hoặc xử lý oan người vi phạm chưa đến mức
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
10
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
phạm tội.
Việc phân biệt vi phạm hành chính với tội phạm có thể dựa vào nhiều căn cứ
khác nhau. Trước hết, hai loại vi phạm này được phân biệt với nhau ở yếu tố chủ thể.
Nếu như chủ thể của vi phạm hành chính có thể là cá nhân hoặc tổ chức thì chủ thể của
tội phạm theo quy định của pháp luật hình sự nước ta chỉ có thể là cá nhân.
Vi phạm hành chính khác với vi phạm hình sự ở mức độ nguy hiểm cho xã hội
của các hành vi vi phạm. Vi phạm hành chính tuy xâm hại đến các quan hệ xã hội
nhưng ở mức độ thấp, còn tội phạm hình sự có tính nguy hiểm cho xã hội cao. Sự khác
nhau về mức độ giữa hai hành vi vi phạm này thường được xem xét thong qua việc
định tính hóa (về tính chất quan trọng của khách thể bị xâm hại) hoặc định lượng hóa
(mức độ thiệt hại của khách thể do hành vi vi phạm gây ra). Mức độ nguy hiểm cho xã
hội của hành vi vi phạm được đánh giá ở nhiều yếu tố khác nhau và những yếu tố này
thể hiện một cách cụ thể trong các văn bản pháp luật của cơ quan nhà nước có thẩm
quyền.
Ngoài ra, còn có thể thấy sự khác biệt của hai loại vi phạm này ở cơ sở pháp lý
quy định chúng. Tội phạm là hành vi được quy định trong Bộ luật Hình sự và chỉ có
Quốc hội mới có quyền đặt ra các quy định về tội phạm và hình phạt. Vi phạm hành
chính được quy định trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau của các cơ quan nhà
nước có thẩm quyền như Luật, Pháp lệnh, Nghị định.
Tội phạm được xử lý theo trình tự và thủ tục tư pháp còn vi phạm hành chính
chủ yếu thuộc thẩm quyền lý của cơ quan quản lý hành chính nhà nước và theo thủ tục
hành chính.
b. Phân biệt vi phạm hành chính và vi phạm kỷ luật
Vi phạm kỷ luật là hành vi của công nhân viên chức xâm phạm kỷ luật nội bộ
của cơ quan nhà nước. Còn vi phạm hành chính là hành vi xâm phạm các quy tắc về
quản lý nhà nước.
Vi phạm hành chính và vi phạm kỷ luật còn khác nhau ở chủ thể vi phạm, trình
tự, thủ tục xử lý vi phạm.
c. Phân biệt vi phạm hành chính và vi phạm dân sự
Vi phạm hành chính xâm phạm các quyền liên quan đến quản lý hành chính
nhà nước. Còn vi phạm dân sự xâm phạm đến quyền chủ thể của người bị thiệt hại.
Chế tài dân sự luôn nhằm mục đích khắc phục thiệt hại đã xảy ra. Còn chế tài
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
11
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
hành chính ngoài mục đích này còn nhằm duy trì một trật tự hành chính ổn định, mang
tính trừng phạt, răn đe.
1.2. Xử phạt vi phạm hành chính – vai trò của xử phạt vi phạm
hành chính
1.2.1. Xử phạt vi phạm hành chính
Xử phạt vi phạm hành chính là hoạt động của các chủ thể có thẩm quyền, căn cứ
vào các quy định pháp luật hiện hành về xử phạt vi phạm hành chính và các biện pháp
cưỡng chế hành chính khác đối với cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính.
Tham gia vào quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh, các chủ thể được
hưởng những quyền và phải gánh vác những nghĩa vụ pháp lý nhất định. Khi những
chủ thể này không thực hiện những nghĩa vụ mà pháp luật quy định thì họ phải gánh
chịu những hậu quả pháp lý bất lợi. Đây là điều cần thiết, bởi vì sức mạnh của pháp
luật thể hiện ở việc đặt ra các quy tắc xử sự mang tính chất bắt buộc chung, được nhà
nước đảm bảo thực hiện bằng nhiều biện pháp trong đó có biện pháp cưỡng chế nhà
nước.
Cưỡng chế hành chính là một dạng cưỡng chế nhà nước, nó được áp dụng vì lợi
ích của nhà nước và nhân danh nhà nước, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền và
người có chức vụ áp dụng. Đó là tổng hợp các biện pháp mà nhà nước áp dụng để tác
động đến tâm lý, tư tưởng và hành vi của công dân, người có chức vụ buộc họ phải
thực hiện các nghĩa vụ pháp lý nhằm mục đích ngăn chặn các hành vi trái pháp luật,
đảm bảo trật tự quản lý nhà nước và xử lý trách nhiệm người gây ra vi phạm pháp luật.
Cưỡng chế hành chính bao gồm nhiều loại biện pháp khác nhau, được áp dụng theo
từng mục đích nhất định: các hình thức xử phạt vi phạm hành chính; các biện pháp
pháp phòng ngừa hành chính; các biện pháp ngăn chặn vi phạm hành chính; các biện
pháp cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính; các biện pháp xử phạt
vi phạm hành chính khác.
Xử phạt vi phạm hành chính là một bộ phận cưỡng chế hành chính với mục đích
là xử lý các hành vi vi phạm hành chính nhằm đấu tranh phòng, chống vi phạm hành
chính, góp phần giữ vững an ninh, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ lợi ích của nhà nước,
quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân và tổ chức.
Xử phạt vi phạm hành chính thực chất là một loại hành động áp dụng pháp luật
hành chính, là quá trình các cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền căn cứ vào pháp
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
12
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
luật, tính chất, mức độ vi phạm, nhân thân người vi phạm, các tình tiết tăng nặng, giảm
nhẹ… để ban hành các quyết định xử phạt, gây cho cá nhân, tổ chức vi phạm hành
chính một hậu quả pháp lý đặc biệt, họ buộc phải chịu hậu quả bất lợi trước nhà nước
về tinh thần hoặc tài sản.
Khác với các loại biện pháp cưỡng chế hành chính khác, xử phạt vi phạm hành
chính có những đặc điểm riêng biệt sau:
- Xử phạt vi phạm hành chính được áp dụng đối với cá nhân, tổ chức vi phạm
hành chính theo quy định của pháp luật. Nói cách khác, vi phạm hành chính là cơ sở để
tiến hành hoạt động xử phạt vi phạm hành chính. Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính
và các Nghị định của Chính phủ quy định hành vi vi phạm hành chính, hình thức, biện
pháp xử phạt vi phạm hành chính áp dụng đối với tổ chức, cá nhân vi phạm hành chính
trong các lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước cụ thể, là cơ sở pháp lý quan trọng để
tiến hành hoạt động xử phạt vi phạm hành chính.
- Về bản chất xử phạt vi phạm hành chính là một loại hoạt động cưỡng chế
mang tính quyền lực nhà nước, cho nên hoạt động xử phạt hành chính chỉ được thực
hiện bởi các cơ quan, cán bộ nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật, tức
là chỉ những cơ quan, cán bộ nhà nước nào được nhà nước trao thẩm quyền xử phạt
hành chính mới có quyền quyết định xử phạt.
- Biện pháp xử phạt vi phạm hành chính với mục đích là xử lý các hành vi vi
phạm hành chính nhằm đấu tranh phòng chống vi phạm hành chính. Vì thế, nó chỉ
được áp dụng để xử phạt đối với hành vi nào bị pháp luật xử phạt vi phạm hành chính
coi là vi phạm. Tức là nó chỉ được áp dụng trên cơ sở vi phạm hành chính xảy ra, do đó
khi áp dụng các biện pháp xử phạt đòi hỏi các cơ quan, cán bộ nhà nước có thẩm quyền
phải xác định rõ có vi phạm hành chính xảy ra hay không, tính chất và mức độ của vi
phạm hành chính như thế nào, hành vi vi phạm hành chính đó được quy định trong các
văn bản pháp luật về xử phạt hành chính hay chưa.
- Hoạt động xử phạt vi phạm hành chính phải được thực hiện bằng quyết định
xử phạt hành chính. Bởi vì, quyết định xử phạt hành chính là hình thức thể hiện công
khai ý chí của nhà nước về thái độ phản ứng trước hành vi vi phạm hành chính và mức
cưỡng chế của nhà nước đối với chủ thể vi phạm.
- Hoạt động xử phạt vi phạm hành chính phải được thực hiện trong khuôn khổ
và tuân thủ theo pháp luật về trình tự, thủ tục hành chính được quy định trong các văn
bản pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
13
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
hành.
- Kết quả của hoạt động xử phạt vi phạm hành chính thể hiện ở các quyết định
xử phạt hành chính, trong đó ghi nhận các hình thức, biện pháp xử phạt áp dụng đối
với tổ chức, cá nhân vi phạm hành chính. Việc áp dụng biện pháp xử phạt đó thể hiện
sự trừng phạt nghiêm khắc của Nhà nước đối với tổ chức, cá nhân vi phạm hành chính,
qua đó giáo dục cho mọi người ý thức tuân thủ pháp luật hành chính nói riêng và pháp
luật nói chung.
Tóm lại, xử phạt vi phạm hành chính là một loại hoạt động cưỡng chế hành
chính cụ thể mang tính quyền lực nhà nước, phát sinh khi có vi phạm hành chính, biểu
hiện ở việc áp dụng các chế tài hành chính mang tính chất trừng phạt, gây cho đối
tượng bị áp dụng thiệt hại về vật chất hoặc tinh thần và do các chủ thể có thẩm quyền
nhân danh Nhà nước thực hiện theo quy định của pháp luật. Khi tiến hành hoạt động
xử phạt vi phạm hành chính, người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính phải
tuân thủ những nguyên tắc xử phạt được quy định trong Pháp lệnh xử phạt vi phạm
hành chính 2002, sửa đổi bổ sung năm 2007, năm 2008:
- Việc xử phạt vi phạm hành chính phải do người có thẩm quyền tiến hành theo
đúng quy định của pháp luật;
- Cá nhân, tổ chức chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính khi có hành vi vi phạm
hành chính do pháp luật quy định;
- Mọi vi phạm hành chính phải được phát hiện kịp thời và phải bị đình chỉ ngay.
Việc xử lý phải được tiến hành nhanh chóng, công minh; mọi hậu quả do vi phạm hành
chính gây ra phải được khắc phục theo đúng pháp luật;
- Một hành vi vi phạm hành chính chỉ bị xử phạt một lần. Một người thực hiện
nhiều hành vi vi phạm thì bị xử phạt từng hành vi. Nhiều người cùng thực hiện một
hành vi vi phạm thì mỗi người vi phạm đều bị xử phạt;
- Việc xử phạt vi phạm hành chính phỉa căn cứ vào tính chất, mức độ vi phạm,
nhân thân và những tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng để quyết định hình thức, biện pháp xử
lý thích hợp;
- Không xử phạt vi phạm hành chính trong trường hợp thuộc tình thế cấp thiết,
phòng vệ chính đáng, sự kiện bất ngờ hoặc mắc các bệnh khác làm mất khả năng nhận
thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.
1.2.2. Vai trò của xử phạt vi phạm hành chính
Để tác động đến các quan hệ xã hội, hành vi của đối tượng bị quản lý, trong quá
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
14
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
trình quản lý của mình, các cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền áp dụng nhiều
biện pháp khác nhau. Trong đó có kết hợp cả thuyết phục và cưỡng chế. Thuyết phục
có vai trò rất quan trọng để việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, củng cố pháp chế
xã hội chủ nghĩa và kỷ luật trong quản lý hành chính nhà nước. Tuy nhiên, nếu chỉ áp
dụng biện pháp thuyết phục không thì không phải lúc nào cũng đảm bảo hiệu quả quản
lý. Vì thế, khi thuyết phục không có tác dụng thì việc áp dụng biện pháp cưỡng chế là
cần thiết nhằm đảm bảo việc tuân thủ nghiêm chỉnh pháp luật, giữ vững kỷ cương nhà
nước, đảm bảo quyền lợi chính đáng của công dân.
Nhưng tùy thuộc vào đặc điểm của từng loại vi phạm mà nhà nước áp dụng các
loại biện pháp cưỡng chế khác nhau: cưỡng chế dân sự, cưỡng chế hình sự, cưỡng chế
kỷ luật hay cưỡng chế hành chính.
Vì thế bên cạnh việc giáo dục, thuyết phục thì xử phạt vi phạm hành chính là
công cụ pháp lý cò vai trò rất quan trọng trong hoạt động quản lý nhà nước:
- Xử phạt vi phạm hành chính là công cụ hữu hiệu trong cuộc đấu tranh phòng
và chống vi phạm hành chính, nhằm bảo vệ trật tự quản lý nhà nước, củng cố pháp chế
xã hội chủ nghĩa.
Điều 12 Hiến pháp 1992 quy định: “Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật,
ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa” . Vì vậy, để quản lý xã hội bằng pháp
luật, nhà nước trước hết phải đặt ra pháp luật và pháp luật chỉ thực sự có tác dụng khi
nó được thực hiện nghiêm chỉnh trong thực tế. Khi có vi phạm hành chính xảy ra, điều
đó có nghĩa là pháp luật đã không được thực hiện nghiêm chỉnh trong đời sống xã hội,
pháp chế xã hội chủ nghĩa bị vi phạm. Do đó nhà nước buộc phải áp dụng các biện
pháp cưỡng chế.
- Xử phạt vi phạm hành chính là công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
cá nhân, tổ chức.
Vi phạm hành chính xảy ra mặc dù tính nguy hiểm cho xã hội không cao nhưng
nhìn chung chúng đều mang tính nguy hiểm cho xã hội. Nó trực tiếp xâm hại đến các
quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ, gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho quyền
và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, lợi ích của nhà nước.
Việc xử phạt vi phạm hành chính ngoài tác dụng trừng trị người vi phạm, còn có
ý nghĩa rất quan trọng trong việc phòng ngừa, cải tạo, giáo dục chủ thể đó ý thức tôn
trọng, thực hiện nghiêm chỉnh pháp luật. Mặt khác, nó còn giáo dục, răn đe những
người khác không vi phạm pháp luật. Dần từng bước hạn chế và tiến đến loại trừ
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
15
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
những vi phạm pháp luật trong lĩnh vực quản lý nhà nước. Từ đó, bảo vệ các quyền và
lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức khỏi sự xâm hại của vi phạm hành chính.
- Xử phạt vi phạm hành chính còn góp phần năng cao ý thức pháp luật cho
người dân. Ý thức pháp luật thể hiện sự nhận thức của công dân và thái độ của họ đối
với các quy định của pháp luật. Vì vậy, ý thức pháp luật càng được nâng cao thì tinh
thần tôn trọng pháp luật càng được bảo đảm.
Xử phạt vi phạm hành chính không đơn thuần chỉ có tác dụng trừng trị đối với
những chủ thể vi phạm pháp luật. Thông qua việc xử phạt, người có thẩm quyền còn
giải thích cho người vi phạm hiểu được hành vi của họ đã xâm hại đến trật tự quản lý
nhà nước được pháp luật bảo vệ và hậu quả là họ phải gánh chịu các hình thức xử phạt.
Vì vậy, việc xử phạt hành chính còn có tác dụng định hướng đúng đắn đối với các giá
trị xã hội được pháp luật ghi nhận và bảo vệ, làm cho họ nhận thức được tính nguy
hiểm của hành vi vi phạm. Từ đó góp phần nâng cao ý thức tôn trọng và tuân thủ pháp
luật của người dân.
- Xử phạt vi phạm hành chính còn góp phần ngăn chặn, phòng ngừa tội phạm
hình sự xảy ra. Vi phạm hành chính và tội phạm đều là những hành vi vi phạm pháp
luật. Nhưng sự khác nhau giữa chúng là mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi vi
phạm. Vi phạm hành chính có mức độ nguy hiểm cho xã hội thấp hơn tội phạm. Tuy
nhiên, một hành vi vi phạm hành chính mặc dù tính nguy hiểm chi xã hội không cao
nhưng nhiều hành vi vi phạm cộng lại sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng cho xã hội. Mặt
khác, nếu như vi phạm hành chính không được ngăn chặn, xử lý kịp thời, nghiêm minh
thì trong nhiều trường hợp sẽ có sự chuyển hóa từ vi phạm hành chính sang tội phạm.
Xử phạt vi phạm hành chính với mục đích xử lý nhanh chóng, kịp thời các hành
vi vi phạm hành chính đã xảy ra, đồng thời ngăn ngừa các vi phạm mới xảy ra.
Như vậy, trong hoạt động quản lý nhà nước thì việc áp dụng các biện pháp xử
phạt vi phạm hành chính có vai trò hết sức quan trọng. Nó không chỉ là biện pháp trừng
trị đối với người thực hiện hành vi vi phạm hành chính mà nó còn là công cụ bảo vệ
pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ trật tự quản lý nhà nước. Đồng thời là công cụ bảo
vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, lợi ích của nhà nước, góp phần ngăn
chặn, phòng ngừa tội phạm xảy ra, nhằm giữ vững an ninh, trật tự an toàn xã hội.
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
16
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
1.3. Lý luận chung về giá cả
1.3.1. Sơ lược về sự hình thành giá cả
Trong lịch sử phát triển của loài người, lúc đầu con người sống thành từng bầy,
kiếm ăn một cách tự nhiên, chưa có chiếm hữu tư nhân, chưa có sản xuất và trao đổi
hàng hóa nên chưa có tiền tệ. Tuy nhiên ngay từ trong xã hội nguyên thủy đã xuất hiện
mầm mống của sự trao đổi. Lúc đầu nó mang tính ngẫu nhiên, và tiến hành dưới hình
thức vật đổi vật. Giá trị của sản phẩm cá biệt chỉ biểu thị một cách ngẫu nhiên trong một
hàng hóa bất kỳ nào đó. Hình thái giá trị này là hình thái giản đơn, giá trị của một vật
được thể hiện thông qua giá trị sử dụng của một vật khác.
Khi phân công lao động xuất hiện, đã làm tăng năng xuất lao động xã hội, sản
phẩm thặng dư nhiều, trao đổi trở nên thường xuyên hơn. Thích ứng với giai đoạn phát
triển này là hình thái giá trị mở rộng. Ở đây, hình thái ngang giá được mở rộng ra nhiều
hàng hóa khác nhau. Tuy nhiên trao đổi vẫn mang tính chất trực tiếp.
Sự phát triển tiếp tục của lược lượng sản xuất và phân công lao động xã hội, nhu
cầu trao đổi hàng hóa ngày càng tăng, hình thái giá trị mở rộng càng bộc lộ nhiều
nhược điểm. Trong quá trình trao đổi, tất yếu đòi hỏi phải có một hàng hóa đặc biệt
đóng vai trò vật ngang giá chung tách ra từ các hàng hóa khác và có khả năng trao đổi
được với tất cả các hàng hóa khác. Như vậy, việc trao đổi không còn mang tính trực
tiếp mà phải qua một bước trung gian.
Tuy nhiên, vật ngang giá chung chưa ổn định ở một hàng hóa nào cụ thể. Các
vùng, khu vực khác nhau có những háng hóa khác nhau đóng vai trò vật ngang giá
chung, hình thái giá trị chung xuất hiện.
Cùng với hàng hóa phát triển và mở rộng thị trường, tình trạng nhiều hàng hóa
làm vật ngang giá chung trở nên mâu thuẫn với nhu cầu ngày càng tăng của thị trường.
Điều đó đòi hỏi phải có một vật ngang giá chung thống nhất giữa các vùng, miền, khu
vực. Khi vật ngang giá chung cố định ở một hàng hóa là vàng, khi đó hình thái giá trị
chung chuyển thành hình thái tiền tệ.
Như vậy, tiền xuất hiện sau một quá trình phát triển lâu dài của trao đổi và của
các hình thái giá trị. Khi tiền xuất hiện, thế giới hàng hóa được phân làm hai: một là
hàng hóa thông thường, hai là hàng hóa tiền tệ.
Theo Các Mác, tiền là một hàng hóa đặc biệt, tách ra khỏi thế giới hàng hóa,
dùng làm vật ngang giá chung để thể hiện và đo lường giá trị của một hàng hóa. Nó
trực tiếp thể hiện lao động xã hội và biểu hiện quan hệ giữa những người sản xuất hàng
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
17
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
hóa. So sánh hàng hóa này với hàng hóa khác thông qua đồng tiền làm môi giới được
biểu hiện ra ngoài là giá cả. Giá cả xuất hiện, kinh tế hàng hóa ra đời thay cho kinh tế
hiện vật. Kinh tế hàng hóa phát triển cùng với sự hoàn thiện của hệ thống nhà nước đã
tạo ra sự ra đời của tiền mới – tiền phù hiệu; mỗi quốc gia, mỗi giai đoạn có những
hình thái tiền tệ khác nhau. Sự xuất hiện và hoàn thiện của phạm trù giá cả gắn liền với
sự phát triển của kinh tế hàng hóa và sự hoàn thiện của nhà nước.
1.3.2. Khái niệm giá cả
Giá cả với tư cách là một phạm trù kinh tế khách quan:
Theo quan điểm của các nhà kinh tế thị trường hiện đại, giá cả là sự biểu hiện
bằng tiền của giá trị và giá trị sử dụng của hàng hóa, đồng thời cũng biểu hiện một cách
tổng hợp các mối quan hệ lớn trong nền kinh tế quốc dân như: quan hệ tích lũy với tiêu
dùng, quan hệ công nghiệp với nông nghiệp, quan hệ giữa các ngành, các vùng, giữa
các tầng lớp dân cư khác nhau …
Trên góc độ của người mua và người bán:
- Trên góc độ của người mua: Giá cả là tổng số tiền phải chi ra để có được
quyền sở hữu và quyền sử dụng một khối lượng hàng hóa hay một hang hóa nhất
định.Giá cả tác động trực tiếp dến lợi ích của người tiêu dùng, đây là một căn cứ để
người tiêu dùng ra quyết định mua hàng hóa. Sự chấp nhận của người mua, hành vi
mua của người mua sẽ ấn định mức giá cuối cùng của hàng hóa. Sự chấp nhận của
người mua tuy có những nét riêng của từng con người cụ thể, nhưng nó không thoát ly
khỏi những yếu tố chung của nền kinh tế đó là thu nhập quốc dân, sức mua của đồng
tiền …
- Trên góc độ của người bán: Giá cả là tổng số tiền thu được khi tiêu thụ một
khối lượng hàng hóa hay một đơn vị hàng hóa nhất định. Giá cả tác động trực tiếp đến
lợi nhuận của người bán trong một đơn vị sản phẩm. Giá cả tác động gián tiếp đến tổng
lợi nhuận của người bán thông qua việc tác động đến khối lượng hàng tiêu thụ của
người bán – quyết định khối lượng hàng hóa cung ứng ra thị trường. Ở mỗi mức giá
khác nhau, lượng hàng hóa tiêu thụ được khác nhau, tổng khối lượng hàng hóa tiêu thụ
ảnh hưởng đến tổng lợi nhuận thu được của người bán.
1.3.3. Đặc trưng của giá cả
Từ các khái niệm trên cho thấy giá cả có các đặc trưng cơ bản sau:
- Giá cả là một phạm trù kinh tế khách quan đồng thời là một chỉ tiêu kinh tế
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
18
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
Luận văn tốt nghiệp: Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giá cả
hiện hữu trong đời sống kinh tế xã hội, đồng thời nó cũng là một phạm trù kinh tế trung
tâm của kinh tế thị trường có mối quan hệ chặt chẽ với các phạm trù kinh tế khác như:
phạm trù hàng hóa, tiền tệ, chi phí, lợi nhuận, thu nhập quốc dân, ...
- Giá cả biểu hiện sự thống nhất của giá trị sử dụng. Trên thị trường giá cả hình
thành thống nhất theo một đơn vị sử dụng. Mặt biểu hiện quan trọng nhất của giá trị sử
dụng là chất lượng hàng hóa, vì vậy giá cả tất yếu hình thành theo chất lượng của hàng
hóa, giá cả xoay quanh giá trị. Tại một thị trường và thời gian nhất định, hàng hóa có
chất lượng ngang nhau thì giá cả sẽ như nhau. Sự thống nhất giữa giá trị sử dụng và giá
trị là cơ sở để hiện diện mức giá trên thị trường. Điều đó có nghĩa là đối với người mua
hàng thì giá trị sử dụng có vai trò đáp ứng nhu cầu tiêu dùng và thỏa mãn lợi ích tiêu
dùng chứ không phải là giá trị.
- Giá cả phản ánh mối quan hệ về lợi ích kinh tế giữa người bán và người mua.
Người mua bao giờ cũng muốn mua rẻ, còn người bán bao giờ cũng muốn bán với giá
cao. Mâu thuẫn trên chỉ được giải quyết khi giá cân bằng thị trường xuất hiện, đó là giá
cả mà tại đó người bán đồng ý bán và người mua đồng ý mua một hàng hóa dịch vụ
nào đó.
- Giá cả biểu hiện sự thừa nhận của thị trường về những gì có trong sản phẩm
mang bán thông qua quyết định mua và hành vi mua của người mua. Khi người mua
chấp nhận mua hàng hóa và trả giá cho hàng hóa đó, tức là thị trường đã thừa nhận trực
tiếp, cũng có nghĩa về cơ bản quá trình sản xuất của hàng hoá đã hoàn thành. Thị
trường thừa nhận giá trị và giá trị sử dụng của hàng hóa, chuyển giá trị sử dụng và giá
trị sử dụng cá biệt thành giá trị sử dụng và và giá trị xã hội của hàng hóa.
1.3.4 . Vai trò của giá cả trong nền kinh tế thị trường
Trong hệ thống thị trường, mọi thứ đều có giá cả, đó là giá trị hàng hóa hoặc
dịch vụ được tính bằng tiền. Giá cả thể hiện mức mà người tiêu dùng và các nhà sản
xuất tự nguyện trao đổi các loại hàng hóa với nhau.Giá cả hoạt động như một tìn hiệu
đối với nhà sản xuất và người tiêu dùng. Nếu nhu cầu của người tiêu dùng tăng thì giá
cả là phương tiện phát tín hiệu cho người bán biết cần cung ứng nhiều hơn. Tuy nhiên,
nếu có một hàng hóa bị tồn kho quá nhiều, tín hiệu giá cả sẽ báo cho các nhà sản xuất
biết cần phải hạn chế sản xuất, giá cả có xu hướng giảm xuống. Với mức giá thấp hơn,
nhiều người tiêu dùng sẽ muốn mua hàng hóa đó nhiều hơn, nhưng vì giá thấp người
sản xuất lại muốn sản xuất ít hơn. Kết quả là sự cân bằng giữa người mua và người bán
được duy trì. Giá cả sẽ kết hợp các quyết định của nhà sản xuất và người tiêu dùng trên
GVHD: Nguyễn Hữu Lạc
19
SVTH: Đoàn Thị Huỳnh Liên
