LUẬN văn sư PHẠM vật lý rèn LUYỆN kỹ NĂNG học tập vật lý CHO học SINH KHI GIẢNG dạy CHƯƠNG v DÒNG điện XOAY CHIỀU, vật lý 12 NÂNG CAO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN VẬT LÝ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Ngành Sư phạm Vật lý khóa 33

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HỌC TẬP VẬT LÝ
CHO HỌC SINH KHI GIẢNG DẠY CHƯƠNG V.
DÒNG ĐIỆN XOAY CHIỀU, VẬT LÝ 12 NÂNG CAO


Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

ThS - GVC TRẦN QUỐC TUẤN

BÙI THANH DUY
MSSV: 1070210
Lớp: Sư phạm Vật lý khóa 33

Cần Thơ, 5/2011


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian dài nghiên cứu em đã hoàn thành luận văn của
mình. Đó là kết quả của sự cố gắng của bản thân trong những năm
tháng trên giảng đường Đại học và sự hướng dẫn tận tình của quý thầy
cô trong những năm vừa qua.
Để ghi nhớ công ơn trên.em xin chân thành cảm ơn tất cả các
thầy cô trường Đại học Cần Thơ, Khoa Sư Phạm và Bộ Môn Vật lý đã
truyền đạt những kiến thức và kinh nghiệm.
Đặc biệt, em xin chân thành cám ơn ThS-GVC Trần Quốc Tuấn
đã tận tình chỉ dẫn cho em trong suốt quá trình thực hiện luận văn.
Đồng thời cũng gởi lời cảm ơn đến tập thể lớp SP Vật Lý K33 đã
giúp đỡ, động viên giúp em vượt qua những khó khăn, trở ngại để tự
tin hơn hoàn thành đề tài.
Tuy vậy, với trình độ còn hạn chế nên còn một số thiếu sót mong
sự đóng góp nhiệt tình của quý thầy cô và các bạn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Sinh viên thực hiện

Bùi Thanh Duy

i


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày ….. tháng 05 năm 2011

ThS – GVC Trần Quốc Tuấn

ii

Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN I
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

............................................................................................................................
............................................................................................................................
Cần Thơ, ngày ….. tháng 05 năm 2011

iii


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN II
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
Cần Thơ, ngày ….. tháng 05 năm 2011

iv


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU................................................................................................................... 1
1. Đặt vấn đề.............................................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu đề tài .................................................................................... 1
3. Giả thuyết khoa học ............................................................................................... 2
4. Nhiệm vụ của đề tài ............................................................................................... 2
5. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................ 2
6. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................ 2
7. Các giai đoạn thực hiện đề tài ................................................................................ 2
8. Những chữ viết tắt trong đề tài............................................................................... 3
CHƯƠNG I. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VẬT LÝ Ở THPT .................. 4

1.1. Đổi mới giáo dục phổ thông.............................................................................. 4
1.1.1. Mục tiêu chung của giáo dục phổ thông ........................................................... 4
1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học ......................................................................... 4
1.2. Đổi mới PPDH vật lý ở THPT .......................................................................... 4
1.2.1. Những định hướng đổi mới PPDH vật lý ở THPT ............................................ 4
1.2.2. Đổi mới PPDH vật lý ở lớp 12 THPT............................................................... 9
1.3. Đổi mới việc thiết kế bài học........................................................................... 12
1.3.1. Yêu cầu đối với việc thiết kế bài học.............................................................. 12
1.3.2. Những nội dung của việc thiết kế bài học....................................................... 12
1.3.3. Cấu trúc giáo án soạn theo các hoạt động học tập........................................... 13
1.4. Đổi mới việc kiểm tra, đánh giá...................................................................... 13
1.4.1. Vai trò của đánh giá kết quả học tập của học sinh........................................... 13
1.4.2. Nguyên tắc cơ bản của việc thi, kiểm tra ........................................................ 14
1.4.3. Các mức độ nhận thức trong đề thi, kiểm tra .................................................. 14
1.4.4. Qui trình thiết kế đề kiểm tra.......................................................................... 16
CHƯƠNG II. RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HỌC TẬP VẬT LÝ CHO HS .................. 18
2.1. Kỹ năng thực hiện các tiến trình khoa học .................................................... 18
2.1.1. Các kỹ năng thu thập thông tin....................................................................... 18
2.1.2. Các kỹ năng xử lý thông tin ........................................................................... 18
2.1.3. Các kỹ năng truyền đạt thông tin.................................................................... 18

v


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

2.2. Một số hoạt động phổ biến trong một tiết học ............................................... 19
2.2.1. Hoạt động kiểm tra bài cũ .............................................................................. 19
2.2.2. Hoạt động tiếp nhận nhiệm vụ học tập ........................................................... 19
2.2.3. Hoạt động thu thập thông tin .......................................................................... 19
2.2.4. Hoạt động xử lý thông tin............................................................................... 19
2.2.5. Hoạt động truyền đạt thông tin ....................................................................... 20
2.2.6. Hoạt động củng cố bài giảng .......................................................................... 20
2.2.7. Hoạt động hướng dẫn học tập ở nhà ............................................................... 20
CHƯƠNG III. THIẾT KẾ MỘT SỐ BÀI HỌC TRONG CHƯƠNG ....................... 21
3.1. Đại cương về chương Dòng điện xoay chiều .................................................. 21
3.1.1. Kiến thức ....................................................................................................... 21
3.1.2. Sơ đồ cấu trúc nội dung và nhận xét............................................................... 23
3.2. Tiến trình các kiến thức trong chương........................................................... 24
CHƯƠNG IV. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM............................................................ 73
4.1. Mục đích ......................................................................................................... 73
4.2. Nội dung thực nghiệm..................................................................................... 73
4.3. Đối tượng thực nghiệm .................................................................................. 73
4.4. Kế hoạch giảng dạy ......................................................................................... 73
4.5. Kết quả thực nghiệm....................................................................................... 73
NHẬN XÉT, KẾT LUẬN........................................................................................ 79
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 81

vi


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Đến năm 2020 Việt Nam sẽ từ một nước nông nghiệp về cơ bản trở thành nước công
nghiệp, hội nhập với cộng đồng quốc tế. Trong đó, nhân tố quyết định thắng lợi của
công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế là con người, họ phải có
năng lực chiếm lĩnh, sử dụng những tri thức khoa học công nghệ tiên tiến trên thế giới
một cách độc lập. Do đó, để tạo ra đội ngũ nguồn nhân lực có chất lượng đáp ứng
được yêu cầu xã hội thì phải bắt đầu từ giáo dục phổ thông.
Cùng hòa chung với xu thế đổi mới tiến bộ trên thế giới trong lĩnh vực GD, nước ta
đổi mới mạnh mẽ mục tiêu giáo dục nhằm tạo ra những con người có phẩm chất mới.
Với mục tiêu giáo dục phổ thông là “giúp HS phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ,
thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân và sáng tạo, hình
thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách
nhiệm công dân; chuẩn bị cho HS tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động,
tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Khi mục tiêu thay đổi thì phải đổi mới PPDH,
thay đổi cách dạy truyền thụ một chiều, học sinh thụ động, trong đó thầy là trung tâm
sang cách dạy hoạt động lấy HS làm trung tâm, nhằm hướng tới việc tích cực hóa hoạt
động nhận thức bằng các PPDH mới, PPDH tích cực.
Định hướng đổi mới PPDH vật lý THPT bên cạnh việc truyền thụ kiến thức cơ bản
chúng ta cần coi trọng việc rèn luyện kỹ năng cho HS. Trong số những kỹ năng cần
rèn luyện cho HS, người ta đặc biệt chú ý tới các kỹ năng thực hiện các tiến trình khoa
học. Đó là các kỹ năng thu thập thông tin, xử lí thông tin và truyền đạt thông tin.
Chính vì lí do nêu trên, tôi quyết định chọn đề tài:
“Rèn luyện kỹ năng học tập vật lý cho HS khi giảng dạy chương V. Dòng điện
xoay chiều, Vật lý 12 NC”.
Tôi tin rằng thông qua đề tài này, sẽ giúp tôi nhiều bài học kinh nghiệm quí báo và
góp thêm phần nào cho công tác giảng dạy khi về trường phổ thông sau này.
2. Mục đích nghiên cứu đề tài
Mục đích của đề tài là xây dựng tiến trình hoạt động dạy các kiến thức “Chương V.

Dòng điện xoay chiều”, vật lý 12 NC theo hướng rèn luyện kỹ năng học tập vật lý cho
HS bằng việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực.

1


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

3. Giả thuyết khoa học
 Có thể nghiên cứu lý luận về những hoạt động phổ biến của HS trong một tiết học.
 Có thể vận dụng lý luận nêu trên để xây dựng tiến trình bài học theo hướng tổ
chức và hướng dẫn các hoạt động học tập của HS.
4. Nhiệm vụ của đề tài
 Nghiên cứu lý luận về vấn đề rèn luyện kỹ năng học tập vật lý cho HS.
 Thiết kế một số bài học theo hướng rèn luyện kỹ năng học tập vật lý cho HS gồm:
Bài 1. Dòng điện xoay chiều. Mạch điện xoay chiều chỉ có điện trở thuần.
Bài 2. Mạch điện xoay chiều chỉ có tụ điện, cuộn cảm.
Bài 3. Mạch có R, L, C mắc nối tiếp. Cộng hưởng điện.
Bài 4. Công suất của dòng điện xoay chiều. Hệ số công suất.
Bài 5. Máy phát điện xoay chiều.
 Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở THPT.
5. Phương pháp nghiên cứu
 Nghiên cứu tài liệu: SGK Vật lý lớp 12 NC, sách GV Vật lý lớp12 NC, tài liệu bồi
dưỡng GV Vật lý lớp 10, 11, 12, …
 Tổng kết, học tập, trao đổi kinh nghiệm các anh chị đã nghiên cứu đề tài này.
 Quan sát sư phạm.

 Thực nghiệm sư phạm.
6. Đối tượng nghiên cứu
Các hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS trong việc rèn luyện kỹ năng
học tập vật lý cho HS ở THPT.
7. Các giai đoạn thực hiện đề tài
 Giai đoạn 1: Tìm hiểu, trao đổi với thầy hướng dẫn về đề tài nghiên cứu.
 Giai đoạn 2: Nhận đề tài, viết đề cương, lập kế hoạch thực hiện đề tài.
 Giai đoạn 3: Nghiên cứu cơ sở lý thuyết, thu thập tài liệu tham khảo về đề tài.
 Giai đoạn 4: Vận dụng lý thuyết thiết kế 5 bài học SGK Vật lý 12 nâng cao theo
hướng hướng rèn luyện kỹ năng học tập vật lý cho HS.
 Giai đoạn 5: Chỉnh sửa, hoàn chỉnh đề tài. Báo cáo thử.
 Giai đoạn 6: Bảo vệ luận văn.

2


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

8. Những chữ viết tắt trong đề tài
- CNTT: công nghệ thông tin.
- DH: dạy học.
- GA: giáo án.
- GD: giáo dục.
- GV: giáo viên.
- HS: học sinh.
- NC: nâng cao.
- PP: phương pháp.
- PPDH: phương pháp dạy học.

- SGK: sách giáo khoa.
- TN: thí nghiệm.
- THPT: trung học phổ thông.
- VL: vật lí.

3

SVTH: Bùi Thanh Duy


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

CHƯƠNG I. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VẬT LÝ
Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. ĐỔI MỚI GIÁO DỤC PHỔ THÔNG
1.1.1. Mục tiêu chung của giáo dục phổ thông
Đổi mới mục tiêu GD có ý nghĩa rất quan trọng để đưa đất nước phát triển, hội
nhập với cộng đồng thế giới. Trong nền kinh tế cạnh tranh như hiện nay thì việc đổi
mới GD không chỉ trang bị cho HS những kiến thức sẵn có mà phải có tư duy sáng tạo,
kỹ năng cần thiết và năng lực thực hành giỏi.
Nghị quyết hội nghị BCH TW Đảng Cộng Sản Việt Nam, khóa VIII đã chỉ rõ:
“nhiệm vụ cơ bản của giáo dục là nhằm xây dựng con người và thế hệ thiết tha gắn bó
với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên
cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc công nghiệp hóa, hiện đại hóa; giữ gìn và phát huy
các giá trị văn hóa dân tộc, có năng lực tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, phát huy
tiềm năng của dân tộc và con người Việt Nam, có ý thức cộng đồng và phát huy tính

tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức khoa học và công nghệ hiện đại, có tư duy sáng
tạo, có kỹ năng thực hành giỏi, có phong cách công nghiệp, có tính tổ chức kĩ luật, có
sức khỏe, là người kế thừa xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa hồng vừa chuyên như lời
căn dặn Bác Hồ” [quyển 8, trang 49].
1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học
Đổi mới phương pháp dạy và học mới có thể đào tạo lớp người năng động sáng
tạo, có tiềm năng cạnh tranh trí tuệ trong bối cảnh nhiều nước trên thế giới đang hướng
tới nền kinh tế tri thức.
Luật Giáo dục, điều 28.2, đã ghi “phương pháp giáo dục phổ thông phát huy tính
tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp
học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức
vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”
[quyển 1, trang 30].
1.2. ĐỔI MỚI PPDH VẬT LÝ Ở THPT
1.2.1. Những định hướng đổi mới PPDH vật lý ở THPT
a) Sử dụng các PPDH truyền thống theo tinh thần phát huy tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của HS

4


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

Trong việc đổi mới PPDH, ta không phủ nhận vai trò của các PPDH học truyền
thống, tuy nhiên ta sẽ sử dụng các phương pháp đó theo tinh thần mới. Giáo viên phải
lựa chọn các PPDH theo một chiến lược nhằm phát huy được ở mức độ tốt nhất tính

tích cực, chủ động, sáng tạo ở HS trong những tình huống cụ thể.
“Có nhiều cách phân loại các PPDH. Dưới đây là cách phân loại các PPDH
theo phương thức tiếp nhận thông tin hoặc kinh nghiệm xã hội của HS:
- Nhóm các PP dùng lời gồm: diễn giảng, trần thuật, giảng giải, vấn đáp, đọc
SGK, hội thảo, dùng phiếu học tập, nghe băng, đĩa CD…
- Nhóm các PP trực quan gồm: biểu diễn vật thật, biểu diễn thí nghiệm, biểu
diễn mô hình, tranh ảnh, xem phim, băng, đĩa ghi hình…
- Nhóm PP thực hành gồm: quan sát, đo đạc, thí nghiệm, thực hành, thực tập
tại xưởng, khảo sát, nghiên cứu thực địa, sưu tầm tư liệu… Nhóm PP này đặc biệt
quan trọng đối với việc rèn luyện kỹ năng và thói quen…” [quyển 2, trang 81].
Như vậy, đổi mới PPDH bằng cách tổ chức việc dạy học trong đó sử dụng linh
hoạt các PPDH truyền thống nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh.
b) Chuyển từ phương pháp nặng về sự diễn giảng của GV sang phương pháp nặng
về tổ chức cho HS hoạt động để tự lực chiếm lĩnh kiến thức và kỹ năng
Theo quan niệm cũ về việc dạy học thì giáo viên là người truyền thụ kiến thức,
còn học sinh là người tiếp thu kiến thức.
Theo quan niệm mới về việc dạy học, vai trò chính yếu của giáo viên là tổ chức
và hướng dẫn các hoạt động học tập của HS, sao cho HS có thể tự lực chiếm lĩnh kiến
thức và kỹ năng mới. Đó là vì kiến thức, kỹ năng, thái độ ứng xử chỉ có thể hình thành
được ở mỗi con người bằng những hoạt động tìm tòi, khám phá, nghiền ngẫm, trao đổi
và giao tiếp của chính con người đó.
Việc tổ chức các hoạt động học tập của HS trong tiết học phải được tiến hành
một cách hết sức linh hoạt để tránh sự đơn điệu, nhàm chán. Những khó khăn lớn nhất
đối với việc đổi mới PPDH theo hướng này là vấn đề khối lượng kiến thức và thời gian
dạy học. Để giải quyết khó khăn này đòi hỏi phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng của giáo
viên đối với việc tổ chức cho HS hoạt động học tập trên lớp, việc thuyết giảng của
giáo viên và việc tổ chức cho HS tự học ở nhà.
Thành công của việc tổ chức các hoạt động học tập nói trên cho HS phụ thuộc

5

Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

không những vào khả năng của giáo viên mà còn phụ thuộc vào thói quen và thái độ
học của HS. Chúng ta cần tiến hành từng bước, đổi mới dần dần từng hoạt động trên
lớp để không những GV quen dần với PPDH dựa trên nguyên tắc tổ chức cho HS hoạt
động mà còn để HS chuyển dần từ thói quen học tập thụ động sang thói quen học tập
tích cực, sáng tạo. Đây là một quá trình lâu dài đòi hỏi phải thực hiện theo tinh thần
kiên trì, không nóng vội.
c) Tăng cường học tập cá nhân, phối hợp một cách hài hoài với học tập hợp tác
Các hình thức học tập cá nhân, theo nhóm và theo lớp là các hình thức học tập
vẫn được áp dụng trong những PPDH truyền thống. Trong các hình thức trên, hình
thức học tập cá nhân lâu nay vẫn được coi là hình thức học tập cơ bản nhất. Các hình
thức học tập theo nhóm và theo lớp là các hình thức học tập hỗ trợ.
Theo tinh thần của các PPDH tích cực, hình thức học tập cá nhân vẫn là hình
thức học tập cơ bản. Tuy nhiên, GV phải tìm cách kích thích được hứng thú học tập,
làm cho HS học tập một cách tự giác, chủ động, từ đó phát huy được tính sáng tạo của
mỗi cá thể trong học tập.
Các hình thức học tập hợp tác không những góp phần làm cho việc học tập cá
nhân có hiệu quả hơn mà còn có tác dụng rèn luyện cho HS tinh thần hợp tác trong lao
động, thái độ chia sẽ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau, ý thức trách nhiệm trong công
việc chung. Theo lý thuyết về vùng phát triển gần của Vưgốt-xki, các tương tác thầy –
trò và trò – trò trong lớp học có thể giúp cho HS vượt qua những trở ngại để đạt đến
những hiểu biết mới. Qua những thảo luận, tranh luận, ý kiến của mỗi cá nhân được
bộc lộ, được khẳng định hay bị bác bỏ, qua đó những hiểu biết của họ sẽ được hình

thành hoặc được chính xác hóa. Mặt khác, trong việc học tập theo nhóm, tất cả mọi
HS, từ người kém đến người khá, đều có thể trình bày ý kiến của mình, tức là có điều
kiện để tự thể hiện mình.
Hình thức học tập theo nhóm thường được tiến hành theo trình tự sau:
 Giáo viên:
+ Tổ chức lớp thành các nhóm: Nếu lớp học được trang bị các bàn dài thì
mỗi nhóm gồm HS của 1 hoặc 2 bàn cạnh nhau; nếu lớp được trang bị các bàn đôi thì
mỗi nhóm gồm HS của 3 bàn cạnh nhau.
+ Trao nhiệm vụ học tập cho các nhóm và hướng dẫn các nhóm thực hiện.

6


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

Thí dụ: Nếu là một nội dung nghiên cứu một hiện tượng bằng thực nghiệm thì có
những yêu cầu sau: nêu mục đích thí nghiệm, yêu cầu kiểm kê dụng cụ thí nghiệm,
nghiên cứu phương pháp thí nghiệm và cách lắp ráp thí nghiệm, cách lấy số liệu, thảo
luận về cách xử lý số liệu, thảo luận về kết quả và kết luận thu được…
 Học sinh:
+ Thực hiện các hoạt động cá nhân và nhóm theo yêu cầu của giáo viên.
+ Thảo luận về kết quả thu được và cử người báo cáo kết quả trước lớp.
Nhìn chung, không nên tổ chức dạy học theo nhóm một cách tràn lan vì không
có điều kiện thời gian. Trong một tiết học chỉ nên tổ chức một lần cho HS hoạt động
theo nhóm để tìm hiểu một nội dung phù hợp nhất. Những nội dung phù hợp với việc
tổ chức hoạt động theo nhóm có thể là: bài học nghiên cứu một vấn đề bằng thực

nghiệm; bài học nghiên cứu một khái niệm mới, một định luật vật lý có những điểm
cần tranh luận cho sáng tỏ, tránh sự hiểu lầm; bài học vận dụng những hiểu biết vào
một tình huống mới…
d) Coi trọng việc bồi dưỡng phương pháp tự học
Xã hội ngày càng phát triển kéo theo sự bùng nổ thông tin, con người sống
trong xã hội hiện đại phải biết cách cập nhật thông tin vì những hiểu biết của chúng ta
rất mau chóng trở thành lạc hậu. Một trong những cách khả dĩ là phải biết tự học. Dù
là học ở trên lớp hay học ở nhà, mỗi HS phải thực sự động não để tiếp thu những điều
cần học. Vì vậy, trong những hoạt động cá nhân của tiết học, giáo viên phải có chiến
lược bồi dưỡng phương pháp tự học cho HS. Chẳng hạn giáo viên cho HS cách nắm
bắt nội dung chính của một phần tài liệu, tập cho các em cách suy nghĩ và hành động
để giải quyết một vấn đề nho nhỏ, rèn cho các em thói quen tra cứu tài liệu, biểu
bảng,… Giáo viên phải tính toán cân đối giữa nội dung ở trên lớp và nội dung dành
cho HS ở nhà, dành một phần nội dung nào đó cho HS tự tìm hiểu ở nhà rồi sau đó sẽ
kiểm tra kết quả sự tự học của các em. Có như thế chúng ta mới có thời gian để thực
hiện việc đổi mới PPDH.
e) Coi trọng việc rèn luyện kỹ năng ngang tầm với truyền thụ kiến thức
Những kiến thức và kỹ năng cần thiết cho cuộc sống và lao động của con người
trong xã hội hiện đại đang ngày càng tăng lên một cách nhanh chóng. Những kiến và
kỹ năng đưa vào chương trình phổ thông tuy đã được chọn lọc cẩn thận nhưng không

7


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

tránh khỏi tình trạng một số sẽ trở thành lạc hậu và một số sẽ thiếu hụt so với cuộc
sống. Trong nhà trường, chúng ta chỉ dạy cho HS những nguyên tắc đại cương. Khi
vào đời, HS sẽ gặp phải những tình huống thực tế vô cùng phong phú, đa dạng. Làm
sao các em có thể giải quyết những tình huống đó, vùng vẫy được để đem lại cuộc
sống ấm no ? Không thể xóa đói, giảm nghèo nếu chính những người đói, nghèo
không biết bươn trải một cách khoa học để vươn lên. Tất cả những thực tế đó đã đặt ra
cho chúng ta nhiệm vụ phải bồi dưỡng cho HS những kỹ năng sống cần thiết, bên cạnh
việc truyền thụ hệ thống kiến thức. Trong số những kỹ năng cần rèn luyện cho HS,
người ta đặc biệt chú ý tới các kỹ năng thưc hiện các tiến trình khoa học. Đó là các kỹ
năng thu thập thông tin, xử lý thông tin và truyền đạt thông tin. Các kỹ năng này được
vào các hoạt động học tập thích hợp theo một chiến lược đã được hoạt định trước.
f) Tăng cường làm thí nghiệm vật lý trong dạy học
Vật lý học, đặc biệt là Vật lý phổ thông, là một khoa học thực nghiệm. Các khái
niệm vật lý, các định luật vật lý phải gắn với thực tế. Trong chương trình Vật lý phổ
thông, nhiều khái niệm vật lý và hầu hết các định luật vật lý được hình thành bằng con
đường thực nghiệm. Thông qua thí nghiệm ta xây dựng được những biểu tượng cụ thể
về sự vật và hiện tượng mà không một lời lẽ nào có thể mô tả đầy đủ được. Trong thực
hành, không những các kỹ năng thực hành như quan sát, sử dụng cụ vật lý, lắp ráp thí
nghiệm, vẽ đồ thị, xác định sai số… được rèn luyện, mà cả óc suy đoán, tư duy lý luận
và nhất là tư duy vật lý cũng được phát triển mạnh.
“Xét về mặt PPDH, ta có thể chia các thí nghiệm vật lý phổ thông thành ba loại:
các thí nghiệm do HS làm ngay trên lớp, trong tiết học, dưới hình thức các nhân hay
theo nhóm; các thí nghiệm do GV hay một nhóm HS làm để biểu diễn ngay trên lớp,
trong tiết học (thí nghiệm biểu diễn, chứng minh… ) và các thí nghiệm mà HS làm
trong phòng thí nghiêm để lấy số liệu, viết báo cáo dưới dạng một bài làm (thí nghiệm
thực hành)” [quyển 2, trang 87].
So với chương trình cũ thì nội dung của các thí nghiệm vật lý hầu như không có
gì mới; tuy nhiên, sự đổi mới phải thể hiện ở cung cách mà chúng ta cho HS làm thí
nghiệm. Phải cho HS đến với thí nghiệm một cách chủ động và phải tạo cho các em
phát huy được những suy nghĩ sáng tạo trong thực hành.

Muốn thế không thể cho HS làm thí nghiệm theo kiểu chỉ đâu, làm đấy một

8


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

cách máy móc, mô tả một cách đơn giản hiện tượng vật lý xảy ra đã quá rõ ràng.
Cần cho HS nắm được mục đích thí nghiệm, xây dựng phương án thực hành,
tham gia làm thí nghiệm, xử lí kết quả và thảo luận để rút ra kết luận cần thiết.
Ngoài ra, đối với những thí nghiệm vật lý khó làm hoặc đòi hỏi nhiều thời gian
thì ta có thể cung cấp cho HS các số liệu thực nghiệm mà người ta đã thu được trước
đó để cho các em xử lý kết quả. Hình thức này gọi là thí nghiệm “giấy và bút chì”.
Chẳng hạn, ở chương trình vật lý 10, thí nghiệm về sự nóng chảy và đông đặc của
băng phiến thường là thí nghiệm loại này.
1.2.2. Đổi mới PPDH vật lý ở lớp 12 THPT
a) Giảm đến tối thiểu việc giảng giải minh họa của GV, tăng cường việc tổ chức
cho HS tự lực tham gia và giải quyết các vấn đề học tập
Một thói quen tồn tại đã lâu đời trong nền giáo dục ở nước ta là GV luôn chú ý
giảng giải tỉ mỉ, kĩ lưỡng, đầy đủ cho HS ngay cả khi những điều GV nói đã viết đầy
đủ trong SGK, thậm chí GV nhắc lại y nguyên rồi viết lại y hệt trên bảng.
Lúc đầu HS chưa quen với PPDH mới nên vẫn theo cách cũ, chờ GV giảng giải,
tóm tắt, đọc cho chép. Nhưng sau một thời gian tự lực làm việc, họ tự tin hơn, đọc
nhanh hơn, hiểu nhanh hơn và nhất là hiểu kĩ, nhớ lâu. Kết quả là nếu tính tổng cộng
thời gian mà HS phải bỏ ra học một bài lại ít hơn là chờ đợi GV giảng giải rồi cố mà
ghi nhớ.

Muốn cho HS hoạt động tự lực thành công thì GV cần phải biết phân chia một
vấn đề học tập phức tạp thành những bộ phận đơn giản, vừa sức, nếu HS cố gắng một
chút là có thể hoàn thành được.
b) Áp dụng rộng rãi kiểu dạy học nêu và giải quyết các vấn đề
Kiểu dạy học nêu và giải quyết vấn đề là kiểu dạy học trong đó dạy cho HS
thói quen tìm tòi giải quyết vấn đề theo cách của các nhà khoa học. Trong kiểu dạy học
này GV vừa tạo ra cho HS nhu cầu, hứng thú hoạt động sáng tạo; vừa rèn luyện cho họ
khả năng sáng tạo.
Tư duy chỉ bắt đầu khi trong óc nảy sinh vấn đề, nghĩa là người học nhận thấy
được sự mâu thuẫn giữa nhiệm vụ cần giải quyết và trình độ, khả năng, kiến thức đã có
của mình không đủ để giải quyết.
Có rất nhiều cách tạo ra tình huống có vấn đề. Cách phổ biến nhất là đưa ra một

9


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

hiện tượng, một sự kiện, một câu hỏi mà lúc đầu HS tưởng rằng mình đã biết cách trả
lời. Nhưng khi phân tích kỹ mới thấy những kiến thức đã có của mình không đủ giải
thích hiện tượng hay trả lời câu hỏi. Động cơ hoạt động xuất phát từ chỗ muốn hoàn
thiện, phát triển kiến thức kĩ năng của mình bền vững hơn cả.
Phương pháp tìm tòi nghiên cứu giải quyết vấn đề một cách sáng tạo thường
theo quy trình chung sau:
+ Phát hiện, xác định vấn đề, nêu câu hỏi.
+ Nêu câu trả lời dự đoán (giả thuyết) có tính chất lý thuyết, tổng quát.

+ Từ dự đoán có thể suy ra hệ quả lôgic có thể kiểm tra trong thực tế.
+ Tổ chức thí nghiệm kiểm tra xem hệ quả đó có phù hợp với thực tế hay
không. Nếu phù hợp thì điều dự đoán là đúng. Nếu không phù hợp thì dự đoán là sai,
phải xây dựng dự đoán mới.
+ Phát biểu kết luận.
c) Rèn cho HS phương pháp nhận thức vật lý
Một trong những nét đặc trưng của tư duy khoa học là phải biết phương pháp
hành động rồi mới hành động, chứ không hành động mò mẫm ngẫu nhiên. Đến lớp 12
HS đã có khá nhiều kinh nghiệm hoạt động nhận thức và có nhiều cơ hội để làm quen
với các phương pháp nhận thức khác nhau trong vật lý.
+ Về phương pháp thực nghiệm:
Từ các lớp dưới HS đã nhiều lần làm quen với PPTN. Ở lớp 12, các nghiên
cứu đòi hỏi xác lập mối quan hệ định lượng. Bởi vậy GV tùy tình hình cụ thể mà yêu
cầu HS tham gia một vài khâu của phương pháp này. Nhiều trường hợp GV có thể làm
thí nghiệm để thu thập thông tin hoặc củng cố bảng số liệu kết quả thí nghiệm. Còn
sau đó việc xử lí thông tin rút ra kết quả nên dành cho HS làm. Ở khâu thí nghiệm
kiểm tra, cụ thể GV yêu cầu HS đề xuất phương án thí nghiệm kiểm tra bằng những
thiết bị cụ thể, GV có thể làm thí nghiệm biểu diễn.
+ Về phương pháp mô hình:
Phương pháp mô hình cũng được dùng phổ biến ở lớp 12. Nhờ PP mô hình
mà người ta có thể biểu diễn bản chất của hiện tượng ngay cả khi không quan sát được
đối tượng phản ánh ngoài mô hình ảnh, còn hay phổ biến hình toán học.
+ Về phương pháp tương tự:

10


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

Phương pháp tương tự là PP nhận thức khoa học, trong đó sử dụng sự tương
tự và phép suy luận tương tự để rút ra tri thức mới về đối tượng khảo sát.
Phương pháp tương tự gồm các giai đoạn cơ bản sau:
* Tập hợp các dấu hiệu của đối tượng cần nghiên cứu và những dấu hiệu
của đối tượng đã biết định đem nghiên cứu.
* Tiến hành phân tích tìm những dấu hiệu giống nhau và khác nhau giữa
chúng. Kiểm tra xem các dấu hiệu giống nhau có phải là dấu hiệu bản chất của đối
tượng đã biết.
* Chuyển dấu hiệu khác biệt của đối tượng đã biết cho đối tượng nghiên
cứu bằng suy luận tương tự.
* Kiểm tra tính đúng đắn của các kết luận thu được (hoặc các hệ quả của
chúng) bằng thực nghiệm ở chính đối tượng nghiên cứu.
d) Tận dụng phương tiện DH mới, trang thiết bị thí nghiệm mới
Ngày nay, khoa học công nghệ ngày càng phát triển đã tạo ra những phương
tiện kỹ thuật hiện đại phục vụ đắc lực cho mọi ngành kinh tế, xã hội và đó cũng cơ hội
tuyệt vời cho các nhà GD biết khai thác triệt để chúng. Biết rằng không một phương
tiện nào có thể thay thế được vai trò của người thầy trong quá trình dạy học nhưng thời
đại thông tin sẽ làm tăng thêm gấp nhiều lần khả năng của người thầy trong các hoạt
động dạy và hỗ trợ, kích thích mạnh mẽ các hoạt động của HS. Chẳng hạn với chiếc
máy tính cùng phần mềm hiện có, người GV có thể thiết kế những bài giảng phong
phú về nội dung, đa dạng về PP và cập nhật nhanh chóng thông tin từ kho tàng khổng
lồ trên internet.
Thiết bị thí nghiệm dùng trong dạy học vật lý đóng vai trò rất quan trọng, bởi
thí nghiệm vật lý giúp cho HS tự chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, đặc biệt là kỹ
năng, kỹ xảo thực hành. Thêm vào đó, thí nghiệm còn có tác dụng giúp co việc dạy
học vật lý tránh được tính chất giáo điều hình thức, góp phần giúp cho HS củng cố
niềm tin khoa học. Với trang thiết bị thí nghiệm mới có độ chính xác được tăng cao, dễ

sử dụng giúp cho việc áp dụng những PPDH mới, đặc biệt là PPTN nhằm phát huy
tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS trong học tập môn vật lý.

11


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

1.3. ĐỔI MỚI VIỆC THIẾT KẾ BÀI HỌC
1.3.1. Yêu cầu đối với việc thiết kế bài học
Yêu cầu nổi bật của việc thiết kế bài học là việc chuyển trọng tâm từ thiết kế các
hoạt động của GV sang thiết kế các hoạt động của HS.
Trong quá trình thiết kế bài học GV phải suy nghĩ trả lời những câu hỏi sau:
- Trong bài học, HS sẽ lĩnh hội được những kiến thức, kĩ năng nào ?
- Con đường dẫn tới sự chiếm lĩnh được kiến thức, kĩ năng đó như thế nào?
- Phải chỉ đạo hoạt động gì của HS và chỉ đạo như thế nào để đảm bảo cho HS
chiếm lĩnh được kiến thức, kỹ năng đó một cách sâu sắc, vững chắc, đồng thời đạt
được hiệu quả GD.
- Kết quả sau cùng mà HS cần thể hiện ra được là gì ?
1.3.2. Những nội dung của việc thiết kế bài học
 Xác định rõ ràng, cụ thể mục tiêu bài học.
- Mục tiêu bài học phải chỉ rõ mức độ HS đạt được sau bài học về kiến thức,
kĩ năng, thái độ đủ để làm cơ sở đánh giá chất lượng và hiệu quả của bài học.
- Mục tiêu bài học phải chỉ ra những hành vi mà HS phải thể hiện ra khi học
một kiến thức cụ thể.
 Xác định những nội dung kiến thức của bài học.

 Xác định công việc chuẩn bị của GV và HS, các phương tiện DH.
 Thiết kế tiến trình xây dựng từng kiến thức trong bài học. Để làm tốt việc này
GV cần xác định kiến thức cần xây dựng được diễn đạt như thế nào ? Giải pháp nào
giúp trả lời được câu hỏi này ?
 Soạn thảo tiến trình hoạt động dạy học cụ thể:
- Phải thể hiện rõ hoạt động dạy là hoạt động nào, trình tự như thế nào ?
- Mỗi hoạt động của HS, cần viết hoạt động tương ứng của GV, lệnh hoạt
động, câu hỏi, gợi ý để hướng dẫn hoạt động của HS, thông báo bổ sung của GV. Cần
coi trọng việc chuẩn bị các câu hỏi, nhất là câu hỏi then chốt. Trên cơ sở đó, khi lên
lớp, GV sẽ phát triển thêm tùy diễn biến của giờ học.
 Xác định nội dung tóm tắt trình bày bảng.
 Soạn nội dung bài tập về nhà.

12


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

1.3.3. Cấu trúc giáo án soạn theo các hoạt động học tập
Tên bài: ..............................................
Tiết:.....................................................

theo phân phối chương trình

A. Mục tiêu (chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ)
1. Kiến thức

2. Kỹ năng
3. Thái độ
B. Chuẩn bị (thiết bị dạy học, phiếu học tập, các phương tiện dạy học…)
1. GV
2. HS
3. Gợi ý ứng dụng CNTT và các phương tiện dạy học hiện đại
C. Tổ chức các hoạt động học tập:
Hoạt động 1 (… phút) : Kiểm tra bài cũ (nếu cần).
Hoạt động 2 (… phút) : Đơn vị kiến thức, kỹ năng 1.
Hoạt động 3 (… phút) : Đơn vị kiến thức, kỹ năng 2.
Hoạt động i (… phút) : Đơn vị kiến thức, kỹ năng k.
Hoạt động n – 1 (… phút) : Vận dụng, củng cố.
Hoạt động n (… phút) : Hướng dẫn về nhà.
D. Rút kinh nghiệm
Ghi những nhận xét của GV sau khi dạy xong.
1.4. ĐỔI MỚI VIỆC KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ
1.4.1. Vai trò của đánh giá kết quả học tập của học sinh
Đối với GV: Đánh giá kết quả học tập của HS giúp cho GV đánh giá kết quả dạy
của bản thân và kết quả học của HS, qua đó có thể rút kinh nghiệm về nội dung và PP
dạy học nhằm cải tiến, nâng cao chất lượng dạy học trong trường phổ thông.
Đối với HS: Đánh giá kết quả học tập của HS giúp cho bản thân HS tự đánh giá
được kết quả của mình.
Đối với các nhà quản lý giáo dục: Kết quả thi và kiểm tra là những căn cứ pháp
lý cơ bản để đánh giá GV và HS, là những thông tin rất quan trọng làm cơ sở cho việc
điều hành, chỉ đạo quá trình đào tạo trong nhà trường.

13


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

1.4.2. Nguyên tắc cơ bản của việc thi, kiểm tra
Việc thi và kiểm tra phải theo các nguyên tắc cơ bản sau đây:
 Nội dung thi, kiểm tra phải bám sát mục tiêu dạy học đã được ghi rõ trong
chương trình, SGK bộ môn. Không nên dựa vào trình độ HS để qui định nội dung thi,
kiểm tra.
 Việc thi, kiểm tra phải đánh giá đúng kết quả môn học, đảm bảo ba yêu cầu
“Biết - Hiểu - Vận dụng” về ba lĩnh vực kiến thức, kỹ năng và thái độ.
 Hình thức thi, kiểm tra phải phù hợp với mục tiêu dạy học, đặc điểm môn
học. Có những môn thích hợp với hình thức thi, kiểm tra này mà không thích hợp với
hình thức thi, kiểm tra khác.
 Nội dung và hình thức thi, kiểm tra phải đảm bảo phân loại trình độ HS.
 Việc tổ chức thi, kiểm tra phải đảm bảo đầy đủ những điều kiện cần thiết cho
kỳ thi được tiến hành nghiêm túc và thuận lợi.
 Việc đánh giá thi, kiểm tra phải thông qua đáp án, thang điểm chi tiết, rõ
ràng, phải được tiến hành đảm bảo tính khách quan, nghiêm túc, khẩn trương.
Nội dung thi, kiểm tra phải đảm bảo những yêu cầu cơ bản sau đây:
- Đánh giá được một cách toàn diện các mục tiêu về kiến thức, kỹ năng và
thái độ mà HS cần đạt được.
- Đặt trọng tâm vào những nội dung liên quan nhiều đến việc ứng dụng
kiến thức và kỹ năng vào thực tế, đánh giá cao khả năng sáng tạo, năng lực hành động
của HS trong việc vận dụng kiến thức, kỹ năng vào những tình huống của cuộc sống
thực.
- Chú đến đặc thù của khoa học vật lý là khoa học thực nghiệm, do đó cần
có những nội dung cần đánh giá kiến thức kỹ năng và thái độ của HS về thực hành vật
lý. Đây là yêu cầu đòi hỏi những cải thiện đáng kể về trang thiết bị, dụng cụ thí

nghiệm thực hành.
1.4.3. Các mức độ nhận thức trong đề thi, kiểm tra
a) Nhận biết: là sự nhớ lại các dữ liệu, thông tin đã có trước đây; nghĩa là một
người có thể nhận biết thông tin, ghi nhớ, tái hiện thông tin, nhắc lại một loạt dữ liệu,
từ các sự kiện đơn giản đến các lý thuyết phức tạp.
Để kiểm tra mức độ biết của HS, GV có thể nêu câu hỏi bắt đầu bằng các
14


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

động từ như: mô tả, phát biểu, liệt kê, nhớ lại, nhận biết, xác định, kể tên, định nghĩa,
nhận dạng, gọi tên, nhắc lại, cho biết, trình bày,…; hoặc các từ hỏi: như thế nào, ai, ở
đâu, khi nào, bằng cách nào, là gì,…
b) Thông hiểu: là khả năng hiểu được, hiểu được ý nghĩa của các khái niệm,
hiện tượng, sự vật; giải thích được, chứng minh được; là mức độ cao hơn nhận biết
nhưng là mức độ thấp nhất của việc thấu hiểu sự vật, hiện tượng, nó liên quan đến ý
nghĩa của các mối quan hệ giữa các khái niệm, thông tin mà HS đã học hoặc đã biết.
Để kiểm tra mức độ “Hiểu” của HS, GV có thể nêu câu hỏi bắt đầu bằng các
động từ như: giải thích, lí giải, hiểu thế nào, tóm tắt, mô tả, phân biệt, trình bày lại,
viết lại,… hoặc các từ hỏi “Tại sao ?”, “… nghĩa là gì ?”.
c) Vận dụng: là khả năng sử dụng kiến thức đã học vào một hoàn cảnh cụ thể
mới; vận dụng, nhận biết, hiểu biết thông tin để giải quyết vấn đề đặt ra; là khả năng
đòi hỏi HS phải biết vận dụng kiến thức, biết sử dụng phương pháp, nguyên lý hay ý
tưởng để giải quyết một vấn đề nào đó.
Để kiểm tra mức độ “Vận dụng” của HS, ngoài các bài tập ra, GV thường hay

nêu câu hỏi bắt đầu bằng các động từ như: giải quyết, vận dụng, minh họa, tính toán,
diễn dịch, thao tác, dự đoán, phân loại, ước tính, vận hành,…
d) Phân tích: là khả năng phân chia một thông tin ra thành các thông tin nhỏ sao
cho có thể hiểu được cấu trúc, tổ chức của nó và thiết lập mối liên hệ phụ thuộc lẫn
nhau giữa chúng. Thường thì mỗi sự phân tích bao giờ cũng nhằm vào một mục đích
cụ thể, nghĩa là việc nghiên cứu từng bộ phận phải hướng đích. Sau khi chia, mỗi bộ
phận phải được nghiên cứu để hiểu sâu hơn chi tiết hơn, xâm nhập khắp các bộ phận
của chỉnh thể.
Các động từ dùng để hỏi kiểm tra bậc nhận thức này là: phân tích, so sánh,
tìm tương phản, tìm điểm giống nhau, khác nhau, tìm mối tương quan, liên hệ…
e) Tổng hợp: là khả năng sắp xếp, thiết kế lại thông tin, các bộ phận từ các nguồn
tài liệu khác nhau và trên cơ sở đó tạo lập nên hình mẫu mới. HS đạt được mức độ này
có thể bắt đầu từ việc thâu tóm được ý chính mà GV đã giảng, có thể đọc một đoạn
SGK và phát biểu ngắn gọn nội dung đoạn ấy, có thể tìm được kết luận chung cho các
thí nghiệm được biểu diễn …
Các động từ dùng để hỏi kiểm tra bậc nhận thức này là: kết hợp, phối hợp,

15


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

sáng tác, tạo, thiết kế, tổ chức, sắp xếp lại, cấu trúc lại, viết lại, tóm tắt, tìm cách giải
(nguyên tắc, quy trình …).
f) Đánh giá: là khả năng xác định giá trị của thông tin: bình xét, nhận định, xác
định được giá trị của một tư tưởng, một PP, một nội dung kiến thức. Đây là bước mới

trong việc lĩnh hội kiến thức được đặc trưng bởi việc đi sâu vào bản chất của đối
tượng, sự vật, hiện tượng. Việc đánh giá dựa trên các tiêu chí nhất định.
Có thể dùng các câu hỏi: Đánh giá, kết luận, nhận xét, phê bình, phê phán,
bảo vệ, phán đoán,… để đánh giá hoạt động này của HS.
1.4.4. Qui trình thiết kế đề kiểm tra
a) Xác định mục tiêu kiểm tra: cần xác định rõ bài kiểm tra dùng để đánh giá kết
quả học tập của HS sau khi học xong một chủ đề, một chương, một học kỳ hay toàn bộ
chương trình.
b) Xác định mục tiêu dạy học: để xây dựng được đề kiểm tra tốt, cần liệt kê chi
tiết các mục tiêu dạy học, thể hiện ở các hành vi hay năng lực cần phát triển ở HS. Các
mục tiêu này cần dựa trên các mục tiêu cụ thể đã ghi trong chương trình môn học cũng
như các chuẩn kiến thức và kỹ năng.
c) Thiết lập ma trận hai chiều: lập bảng ma trận hai chiều, một chiều thường là
nội dung hay mạch kiến thức chính cần kiểm tra đánh giá, một chiều là các mức độ
nhận thức của HS. Trong mỗi ô là số lượng câu hỏi và hình thức câu hỏi. Quyết định
số lượng câu hỏi cho từng mục tiêu tùy thuộc vào mức độ quan trọng của mục tiêu,
thời gian làm bài kiểm tra và trọng số điểm qui định cho từng mạch kiến thức, từng
mức độ nhận thức. Công đoạn này có thể tiến hành qua các bước sau:
- Xác định trọng số điểm cho từng mạch kiến thức căn cứ vào số tiết qui
định, vào mức độ quan trọng của mỗi mạch kiến thức trong chương trình.
- Xác định trọng số điểm cho từng hình thức câu hỏi: nếu kết hợp cả trắc
nghiệm khách quan và tự luận trong cùng một đề thì cần xác định tỉ lệ trọng số điểm
sao cho thích hợp. Với môn vật lý, ngoài việc đảm nguyên tắc kiểm tra được toàn diện
và tổng hợp các kiến thức cần chú trọng đến việc đánh giá và điều chỉnh quá trình tư
duy của HS. Vì vậy, tỉ trọng điểm thích hợp giữa trắc nghiệm khách quan và tự luận
nên là 3:7; 4:6; 5:5.
- Xác định trọng số điểm cho từng mức độ nhận thức: để đảm bảo phân phối

16

Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

điểm sau kiểm tra có dạng chuẩn hoặc tương đối chuẩn, việc xác định trọng số điểm
của ba mức độ nhận thức: nhận biết, thông hiểu, vận dụng nên tuân theo các tỉ lệ 4:4:2;
3:5:2; 3:4:3…, tức là mức độ nhận thức trung bình (thông hiểu) sẽ được dành nhiều
điểm hơn hoặc bằng các mức độ khác.
- Căn cứ vào trọng số điểm đã xác định ở trên mà xác định số lượng câu hỏi
cho từng ô ma trận tương ứng, trong đó mỗi câu hỏi dạng trắc nghiệm khách quan phải
có trọng số điểm như nhau.
d) Thiết kế câu hỏi theo ma trận: căn cứ vào ma trận và mục tiêu đã xác định ở
bước 2 và 3 mà thiết kế nội dung, hình thức, lĩnh vực kiến thức và mức độ nhận thức
cần đo ở HS qua từng câu hỏi và toàn bộ câu hỏi.
e) Xây dựng đáp án và thang điểm: thang đánh giá gồm 11 bậc: 0, 1, 2, … 10
điểm, có thể cho đến 0,5 ở bài kiểm tra học kỳ hoặc kiểm tra cuối năm.
Với đề chỉ có câu hỏi trắc nghiệm khách quan, có thể xây dựng biểu điểm:
- Cách 1: điểm tối đa là 10 được chia đều cho số câu hỏi toàn bài.
- Cách 2: điểm tối đa toàn bài bằng số lượng câu hỏi, nếu trả lời đúng được
1 điểm, trả lời sai được 0 điểm. Qui về thang điểm 10 theo công thức: 10X/Xmax , trong
đó X là tổng số điểm đạt được của HS, Xmax là tổng số điểm tối đa.
Với đề kết hợp cả câu tự luận và các câu hỏi trắc nghiệm khách quan: điểm
tối đa toàn bài là 10 điểm. Sự phân phối điểm cho từng phần (trắc nghiệm khách quan,
tự luận) tuân theo hai qui tắc:
- Tỉ lệ thuận với thời gian qui định, với từng phần hoàn thành của HS (được
xây dựng khi thiết kế ma trận).
- Mỗi câu hỏi trắc nghiệm nếu trả lời đúng có số điểm như nhau.

17


Luận văn tốt nghiệp đại học

GVHD: ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH: Bùi Thanh Duy

CHƯƠNG II. RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HỌC TẬP VẬT LÝ
CHO HỌC SINH
2.1. KỸ NĂNG THỰC HIỆN CÁC TIẾN TRÌNH KHOA HỌC
2.1.1. Các kỹ năng thu thập thông tin
HS sẽ thu thập được những thông tin cần thiết trong những hoạt động sau:
+ Quan sát các hiện tượng tự thiên, các tranh ảnh, mô hình, thí nghiệm mà
GV biểu diễn, xem băng hình, đĩa CD, khai thác mạng internet…
+ Thực hành, bản thân HS làm thí nghiệm, đo đạt, lấy số liệu…
+ Đọc SGK và các tài liệu khác, tra cứu bảng biểu, đồ thị, biểu đồ…
+ Nghe thông báo của GV, báo cáo của bạn bè, phương tiện truyền thông…
2.1.2. Các kỹ năng xử lý thông tin
Hoạt động xử lí thông tin đòi hỏi tư duy sáng tạo cao. HS được hướng dẫn để
lập và thực hiện kế hoạch xử lí những thông tin thu thập được nhằm rút ra những kết
luận cần thiết. Hoạt động xử lí thông tin có thể là:
+ Suy luận lôgic (phân tích, tổng hợp, so sánh, diễn dịch, qui nạp, khái quát
hóa…) để rút ra một kết luận từ những dữ liệu đã có.
+ Lập biểu bảng, biểu đồ, vẽ đồ thị… từ đó rút ra quy luật của hiện tượng.
+ Đề ra một dự đoán và thiết kế một phương án thí nghiệm nhằm kiểm tra dự
đoán đó.
2.1.3. Các kỹ năng truyền đạt thông tin

Khi HS trình bày được những hiểu biết của mình cho người khác thì những kiến
thức đó mới thực là của các em. Hoạt động truyền đạt thông tin không những góp phần
củng cố kiến thức, phát triển năng lực ngôn ngữ của HS mà giúp các em rèn luyện các
phẩm chất cần thiết để hòa nhập với cuộc sống cộng đồng.
Hoạt động truyền đạt thông tin của HS có thể thực hiện bởi các hình thức sau:
+ Thông báo bằng lời những kết quả xử lí thông tin, những kết quả thí
nghiệm, những dữ liệu điều tra của cá nhân hay của nhóm.
+ Tham gia thảo luận, tranh luận về một nội dung học tập.
+ Viết một báo cáo nhỏ.
+ Trình bày một biểu đồ, một đồ thị, một tranh vẽ.
Cần chú ý rằng hoạt động vận dụng những kiến thức, kỹ năng đã chiếm lĩnh

18