bài tập lớn chuẩn in

Lời cảm ơn

Bài tập lớn trên chính là kết quả đầu tiên của em sau chặng
đường học tập môn Phương pháp dạy học môn tự nhiên – xã hội
tại trường Đại học Vinh. Trước hết, cho phép em được gửi lời
cảm ơn sâu sắc nhất tới cô Nguyễn Thị Hường đã tạo cho em cơ
hội được nghiên cứu đề tài này.Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới
thư viện Đại học Vinh giúp em trong công việc tìm kiếm tài liệu
về nghiên cứu lí thuyết của đề tài lời cảm ơn chân thành nhất!
Là một sinh viên bước đầu làm quen với nghiên cứu khoa
học. Trong bài viết này chắc chắn em không thể tránh khỏi
những thiếu sót và hạn chế do điều kiện thời gian và năng lực
cá nhân. Rất mong muốn được sự góp ý từ cô.
Em xin chân thành cảm ơn!
Sinh viên
Sầm Thị Ly

1


Phần 1. MỞ ĐẦU
1.

Lý do chọn đề tài

Chúng ta đang sống trong thời đại của nền văn minh công
nghiệp, cách mạng khoa học công nghệ phát triển như vũ bão đòi
hỏi người lao động cần phải có trình độ chuyên môn cao, năng
lực tư duy, năng lực giải quyết vấn đề nhanh gọn, sáng tạo. Vì
vậy đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài là việc mà mỗi quốc
gia đều quan tâm, chú ý. Đất nước ta đang trong quá trình tiến

hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Để thực hiện sự nghiệp này
đất nước cần những con người năng động, tích cực, sáng tạo có
thế thích ứng với sự thay đổi và phát triển của xã hội hiện đại.
Xuất phát từ yêu cầu đào tạo con người mới của xã hội, ngành
giáo dục và đào tạo đã từng bước thực hiện việc đổi mới một
cách toàn diện từ mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức
tổ chức dạy học trong trường phổ thông.
Thực thế trong thời gian qua, bên cạnh những kết quả đạt
được, nền giáo dục nước nhà vẫn tồn tại những hạn chế nhất
định. Thực trạng dạy học hiện nay chưa đáp ứng được nhu cầu


giáo dục của nước nhà, dẫn đến chất lượng dạy học còn thấp.
Nguyên nhân dẫn đến chất lượng dạy học chưa được cao là do
chất lượng sử dụng các phương pháp dạy học chưa cao. Do đó,
việc đổi mới phương pháp dạy học càng trở nên bức xúc, trước
hết là đối với bậc Tiểu học - bậc học đặt nền móng vững chắc
cho các bậc học trên. Trẻ em vừa là mục tiêu, vừa là đối tượng
của giáo dục vì thế mọi hoạt động giáo dục phải xuất phát từ trẻ
em và phải đáp ứng mọi nhu cầu phát triển tự nhiên của trẻ em.
Vì vậy đối mới phương pháp dạy học Tiểu học là tất yếu để phù
hợp với trẻ em. Đổi mới phương pháp dạy học là khắc phục cách
thức truyền thụ “thầy giảng - trò ghi”, phát huy tính tích cực chủ
động sáng tạo của người học.
Mục tiêu của giáo dục Tiểu học nhằm giúp học sinh hình
thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài
về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản góp
phần hình thành và phát triển toàn diện về nhân cách cho các em,
là cơ sở để học sinh học tiếp các bậc học sau. Bên cạnh các môn
học trung tâm như Toán, Tiếng Việt, môn Tự nhiên và Xã hội là

một môn khoa học có tính tích hợp cao, là tổng hợp của nhiều
ngành khoa học như: Toán học, Hóa học, Vật lý học, Sinh học,...
là môn học cung cấp cho hoc sinh những kiến thức cơ bản ban


đầu về các sự việc, hiện tượng trong tự nhiên xã hội và trong các
mối quan hệ của con người, xảy ra xung quanh các em. Đồng
thời hình thành và rèn luyện cho học sinh những kỹ năng thực
hành cần thiết cho cuộc sống của các em trong mối quan hệ với
cộng đồng xã hội. Vì vậy việc dạy học môn Tự nhiên và Xã hội
cũng quan trọng như việc dạy môn Toán và môn Tiếng Việt.
Hòa cùng với công cuộc đổi mới mạnh mẽ về phương pháp,
hình thức tố chức dạy học trên toàn ngành, môn Tự nhiên và Xã
hội cũng có những bước chuyển mình, từng bước vận dụng thay
đổi linh hoạt các phương dạy học nhằm tích cực hóa các hoạt
động của học sinh, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh
trong quá trình lĩnh hội tri thức.
Phương pháp quan sát là phương pháp đặc trưng, thường
được sử dụng khi dạy học môn Tự nhiên và Xã hội đặc biệt là
đối với học sinh ở giai đoạn 1. Phương pháp quan sát giúp học
sinh dễ dàng nhận biết hình dạng, đặc điểm bên ngoài của sự vật,
hiện tượng đang diễn ra trong môi trường tự nhiên, trong cuộc
sống. Khi được sử dụng các giác quan tiếp cận trực tiếp với sự
vật, hiện tượng (sờ mó, ngửi, nếm, mổ xẻ, nhìn, nghe) để lĩnh
hội tri thức học sinh sẽ thích thú hơn trong học tập.
Tuy nhiên, trên thực tế việc sử dụng phương pháp quan sát


trong dạy học Tự nhiên và Xã hội vẫn chưa được thực hiện một
cách đúng mức. Việc dạy học Tự nhiên và Xã hội diễn ra một

cách khô khan, cứng nhắc, mang tính chất đối phó cho đầy đủ
chương trình. Học sinh, phụ huynh và thậm trí cả giáo viên cũng
cho rằng môn học này là phụ nên không chuyên tâm để ý, nên
hay bị cắt giảm thời lượng để giành thời lượng cho hai môn học
chính: Toán và Tiếng Việt vốn có luợng kiến thức nhiều. Chính
vì thế, khi dạy học giáo viên sử dụng phương pháp quan sát chưa
linh hoạt, thành thạo, còn học sinh thì lúng túng khi quan sát,
chua thực sự chủ động chiếm lĩnh tri thức. Vì vậy các em còn
chưa hứng thú với môn học. Vấn đề đặt ra là sử dụng các
phương pháp quan sát như thế nào trong dạy học môn Tự nhiên
và Xã hội để phát huy tính tích cực học tập của học sinh và nâng
cao chất lượng dạy học. Trên cơ sở nghiên cứu đặc điểm bản
chất của phương pháp quan sát, đặc điểm tâm lý học sinh lớp 1
và đặc điểm môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 em nhận thấy việc
vận dụng phương pháp quan sát trong dạy học môn Tự nhiên và
Xã hội lớp 1 là cần thiết và có hiệu quả giáo dục cao. Xuất phát
từ lý do đó em chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp quan sát
trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1”.


2.

Mục đích nghiên cứu của đề tài

Vận dụng phương pháp quan sát trong dạy học môn Tự
nhiên và Xã hội lớp 1 theo hướng phát huy tính tích cực hoạt
động nhận thức của học sinh
3.

Đối tượng, khách thể nghiên cứu

3.1.

Đối tượng nghiên cứu

Quy trình dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 bằng
phương pháp quan sát theo hướng tích cực hóa hoạt động của
học sinh.
3.2.

Khách thế nghiên cứu

Hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1.
4.

Phạm vi nghiên cứu

Do thời gian có hạn nên phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ
dừng lại ở việc vận dụng phương pháp quan sát trong dạy học
môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1.
5.
-

Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

Tìm hiểu định hướng đổi mới phương pháp dạy học Tiểu

học hiện nay.
-

Tìm hiểu cơ sở lý luận của phương pháp quan sát, thực

trạng vận dụng phương pháp quan sát trong dạy học môn Tự
nhiên và Xã hội lớp 1.


-

Đề xuất quy trình dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1

theo phương pháp quan sát và thiết kế một số giáo án môn Tự
nhiên và Xã hội lớp 1 theo phương pháp quan sát.
6.

Giả thuyết khoa học

Nế vận dụng tốt phương pháp quan sát để dạy môn Tự
nhiên và Xã hội lớp 1 sẽ giúp các em tiếp thu bài học một cách
nhanh nhất, tạo hứng thú học tập và giúp các em có niềm say mê
với môn học, nâng cao hiệu quả dạy học.
7.

Các phương pháp nghiên cứu

-

Phương pháp nghiên cứu tài liệu lý luận.

-

Phương pháp trò chuyện.

-

Phương pháp điều tra.

-

Phương pháp quan sát.

8.

Đề cương chi tiết

Phần 1: Mở đầu.
Phần 2: Nội dung.
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn
Chương 2: Vận dụng phương pháp quan sát trong dạy
học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1.
Chương 3 : Giải pháp nhằm vận dụng phương pháp quan
sát trong dạy học môn tự nhiên và xã hội 1


Phần 3: Kết luận.
Phần 2. NỘI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
I.

Cơ sở lý luận
1.1.

Cơ sở triết học

Theo Lênin: Con đường biện chứng của nhận thức chân lý
là đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, và từ tư duy
trừu tượng đến thực tiễn - đó là con đường biện chứng của nhận
thức chân lý, sự nhận thức hiện thực khách quan. Giai đoạn nhận
thức cảm tính là giai đoạn mở đầu của quá trình nhận thức. Đó là
giai đoạn mà con người trong hoạt động thực tiễn sử dụng các
giác quan để tiến hành phản ánh sự vật - hiện tượng khách quan
mang tính cụ thể sinh động, là bước khởi đầu và cũng là bàn đạp
cho nhận thức lý tính.
Như vậy, sử dụng phương pháp quan sát trong dạy học môn
Tự nhiên và Xã hội lớp 1 tức là chúng ta đã tạo nền móng khởi
đầu cho sự phát triến nhận thức tư duy cho các em.
I.2 Cơ sở tâm lý học
Lứa tuổi Tiểu học, cơ thể các em đang thời kỳ phát triển. Vì
thế sức dẻo dai của cơ thể còn thấp. Các em (đặc biệt là học sinh
lớp 1) không thể thực hiện lâu một cử động hay ngồi quá lâu một


chỗ, các em có nhu cầu được vận động.
Học sinh Tiểu học “dễ nhớ - dễ quên” mức tập trung ý chí
của các em còn thấp. Vì vậy, người giáo viên phải tạo hứng thú
học tập cho các em, làm cho giờ học sôi nổi và phải thường
xuyên được thực hành, luyện tập.
Tâm lỷ trẻ lớp 1 chưa được ổn định, giàu tình cảm, dễ xúc
động, bản tính tò mò, thích khám phá. Các em thích tiếp xúc với
các sự vật - hiện tượng nào đó. Tuy nhiên các em cũng chóng
chán. Do vậy, trong dạy học giáo viên phải sử dụng nhiều đồ

dùng dạy học, đưa học sinh đi tham quan, đi thực tế, tăng cường
thực hành... để củng cố khắc sâu kiến thức.
II.

Cơ sở thực tiễn

Vì điều kiện thời gian nghiên cứu nên không thể xuống các
trường tiểu học trong địa bàn điều tra thực trạng sử dụng phương
pháp quan sát trong dạy học các môn tự nhiên – xã hội
Tuy nhiên khi sử dụng phương pháp này đòi hỏi phải chuẩn
bị đồ dùng, dụng cụ công phu, tốn kém và mất nhiều thời gian
của tiết học. Do điều kiện nhà trường và địa phương mà các hoạt
động ngoại khóa: tham quan, dã ngoại còn rất nhiều hạn chế.
Hơn nữa học sinh lớp 1 quá hiếu động, ý thức kỷ luật vẫn còn
thấp nên gây khó khăn cho giáo viên trong khâu quản lý.


Vì vậy vấn đề đặt ra là nên sử dụng phương pháp quan sát
như thế nào? Tiến hành ra sao để tạo hứng thú học tập cho học
sinh vừa đảm bảo tính khoa học, mang lại hiệu quả cao trong dạy
học Tự nhiên và Xã hội đang là vấn đề mà mỗi giáo viên phải
qua tâm.
III. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu học
3.1 Khái niệm phương pháp dạy học
Theo Hêghen “Phương pháp là cách thức làm việc của chủ
thể, cách thức này phụ thuộc vào nội dung vì phương pháp là sự
vận động bên ngoài của nội dung”.
Thuật ngữ phương pháp dạy học được bắt nguồn từ tiếng Hi
Lạp (Methodos) có nghĩa là con đường để đạt được mục đích
dạy học. Theo đó phương pháp dạy học là con đường để đạt

được mục đích dạy học.
Phương pháp dạy học là hình thức, cách thức hoạt động của
giáo viên và học sinh trong những điều kiện dạy học xác định
nhằm đạt được mục đích dạy học.
Phương pháp dạy học đặc trưng bởi tính chất hai mặt gồm
hoạt động của thầy và trò. Hai hoạt động này tồn tại và được tiến
hành trong mối quan hệ biện chứng, trong đó hoạt động của thầy


giữ vai trò chỉ đạo (tố chức, điều khiển) và hoạt động của trò
đóng vai trò tích cực, chủ động (tự tố chức, tự điều khiển).
3.2 Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu học
Học sinh Tiểu học có trí thông minh khá nhạy bén, sắc sảo,
có óc tưởng tượng phong phú. Đó là tiền đề tốt cho việc phát
triến tư duy nhưng rất dễ bị phân tâm, rối trí nếu bị áp đặt, căng
thẳng, quá tải. Chính vì thế nội dung chương trình, phương pháp
giảng dạy, hình thức chuyển tải, truyền đạt làm thế nào cho phù
hợp với tâm sinh lý lứa tuổi là điều không thể xem nhẹ. Đặc biệt
đối với học sinh lớp 1, lớp mà các em vừa mới vượt qua những
mới mẻ ban đầu chuyển từ hoạt động vui chơi sang hoạt động
học tập là chủ đạo. Như vậy nói về cách học, về yêu cầu học thì
trẻ lớp 1 gặp phải sự thay đổi đột ngột mà các em cần phải có
thời gian mới quen dần với cách đọc đó. Do vậy giờ học sẽ trở
nên nặng nề, không duy trì được khả năng chú ý của các em nếu
các em chỉ có nghe và làm theo.
Muốn giờ học có hiệu quả thì đòi hỏi người giáo viên phải
đối mới phương pháp dạy học tức là dạy học “Lấy học sinh làm
trung tâm” hướng tập trung vào học sinh, trên cơ sở hoạt động
của các em. Với kiểu dạy này người giáo viên là người định
hướng, tố chức ra những tình huống học tập kích thích óc tò mò

và tư duy độc lập của học sinh. Muốn các em học được thì trước
hết giáo viên phải nắm chắc nội dung của mỗi bài và lựa chọn,
vận dụng các phương pháp sao cho phù hợp, bài nào thì sử dụng
các phương pháp quan sát trực quan, thuyết trình, trò chơi,...
hoặc hoạt động nào thì sử dụng phương pháp giảng giải, kiểm
tra, thí nghiệm,... nhưng phải chú ý đến đặc điểm tâm sinh lý của
học sinh Tiểu học.
Học sinh Tiểu học không thể ngồi quá lâu trong giờ học
cũng như làm một việc gì đó nhiều thời gian vì thế giáo viên có
thể thay đổi hoạt động học của các em trong giờ học: cho các em
thảo luận, làm bài tập hoặc thông qua trò chơi. Có như vậy mới
gây được hứng thú học tập và khắc sâu được bài học.
Tuy nhiên không có phương pháp dạy học nào là tối ưu. Vì
vậy, giáo viên cần phải biết phối hợp các phương pháp một cách
linh hoạt, nhuần nhuyễn. Làm được điều đó, giáo viên mới mong
tổ chức được giờ dạy thành công.
Học sinh lớp 1 vừa bước vào giai đoạn đầu của bậc Tiểu
học: Giai đoạn tiếp cận với những kiến thức hết sức sơ giản chủ
yếu được giáo viên cung cấp qua trực quan sinh động, ở giai
đoạn này, nhận thức của các em thiên về tri giác trực tiếp đối
tượng mang tính tổng thể, khả năng phân tích chưa cao, khó


nhận ra mối quan hệ giữa các sự vật, hiện tượng, năng lực suy
luận của các em còn kém, trong khi đó lượng kiến thức cần
truyền đạt thì nhiều và ấn dưới dạng tranh vẽ, yêu cầu và phần
bài học đóng khung rất khô cứng. Nếu không khai thác bài học
phù hợp thì rất dễ dẫn đến việc học sinh chán học môn Tự nhiên

Xã hội. Giáo viên cần phải cập nhật, đổi mới phương pháp để
giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo trong
học tập, giúp học sinh hoạt động nhiều đi theo đúng các con
đường mà các nhà khoa học đã đi tìm ra kiến thức đó. Từ đó học
sinh hứng thú hơn với việc học tập môn học Tự nhiên và Xã hội.
III.2 Một số định hướng đổi mới phương pháp dạy học các
môn về tự nhiên và xã hội
a. Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học
-

Ngày nay khoa học kỹ thuật và công nghệ phát triển
mạnh mẽ, trình độ văn minh của xã hội cao đòi hỏi phải
có những người lao động mới năng động, sáng tạo, tự
chủ . Thực tiễn này làm cho mục tiêu đào tạo của nhà
trường phải điều chỉnh, kéo theo sự đổi mới về nội dung
và phương pháp dạy học.

-

Sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước đòi hỏi
ngành giáo dục phải đào tạo ra những con người đáp ứng


những yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội. Vì vậy
nhà trường các cấp phải: “đổi mới mạnh mẽ phương pháp
giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều,
rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng
bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện
hiện đại vào quá trình dạy – học, bảo đảm điều kiện và
thời gian học, tự nghiên cứu cho học sinh “(Nghị quyết

BCHTW Đảng lần thứ 2 khóa 8).
-

Cách dạy học truyền thống có sự mất cân đối rõ rệt giữa
hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học
sinh. Giáo viên lên lớp sử dụng chủ yếu là phương pháp
thuyết trình, giảng giải, học sinh thụ động tiếp thu theo
cách của thầy giảng, trò chép.
Cách dạy học này có hạn chế: Học sinh học tập thụ
động, hạn chế tính độc lập, sáng tạo của học sinh, do đó
khó thích ứng với yêu cầu học tập cao hơn ở lớp trên,
càng khó thích ứng với hoạt động muôn màu muôn vẻ
của cuộc sống xã hội sau này. Năng lực của cá nhân học
sinh không có điều kiện bọc lộ và phát huy đầy đủ.
Vì vậy trường tiểu học cần rèn luyện cho học sinh
tính năng động và sáng tạo bằng cách sớm chuyển sang


dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của
người học. có như vậy mới rèn luyện cho trẻ những năng
lực cần thiết đáp ứng yêu cầu đổi mới đất nước .
Dạy học theo hướng tích cực có nghĩa là:
+ Phát huy tối đa mọi khả năng của từng học sinh, học
sinh được tham gia xây dựng bài nhiều hơn, tìm tòi,
khám phá ra những nội dung mới của bài học.
+ Giúp học sinh có những điều kiện và phương tiện hoạt
động để họ tự phát hiện ra tình huống có vấn đề trong
học tập và trong cuộc sống, biết lập kế hoạch và biết lựa
chọn kế hoạch hợp lý nhất để giải quyết vấn đề.
+ Tập trung mọi cố gắng để phát triển năng lực sở trường

của mỗi học sinh.
Dạy học như vậy, khuyến khích giáo viên chủ động và
sáng tạo trong nghề nghiệp, giúp học sinh có phương
pháp học tập sáng tạo.
b. Dạy học các môn về tự nhiên –xã hội theo định hướng đổi
mới phương pháp dạy học
Một trong những vấn đề trọng tâm của việc đổi mới chương
trình và sách giáo khoa ở bậc tiểu học nói chung, trong các môn
về TN-XH nói riêng là đổi mới PPDH. Đổi mới PPDH được


hiểu là đưa các PPDH mới vào nhà trường trên cơ sở phát huy
mặt tích cực của các PPDH truyền thống nhằm nâng cao chất
lượng dạy học.
Từ đặc điểm chương trình và SGK các môn về TN-XH, từ quan
điểm đổi mới PPDH ở bậc tiểu học, việc sử dụng PPDH các môn
về TN-XH cần dựa trên các định hướng cơ bản sau:
- Để cao vai trò chủ thể của người học: Đây chính là cách dạy
học hướng tập trung vào học sinh, học sinh thực sự là chủ thể
nắm tri thức, rèn luyện kỹ năng. Trong dạy học các môn TN-XH,
thay cho việc chủ yếu là giảng giải, thuyết trình, đọc, nói theo tài
liệu có sẵn, GV cần huy động tối đa kinh nghiệm và vốn tri thức
có sẵn của HS để tổ chức cho các em tự phát hiện trí thức mới
của bài học. GV thiết kế, hệ thống câu hỏi, bài tập giao cho HS
thực hiện với sự hướng dẫn, giúp đỡ khi cần thiết, tổ chức các
hoạt động như quan sát, thảo luận nhóm, trò chơi học tập... qua
đó giúp HS lĩnh hội kiến thức của bài học một cách tích cực, chủ
động.
- Đưa các PPDH mới vào quá trình dạy học các môn về TN-XH
trên cơ sở phát huy những ưu điểm của các PPDH truyền thống

nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
Trong dạy học các mồn về TN-XH không phủ nhận việc sử dụng


các PPDH truyền thống như giảng giải, hỏi đáp... Tuy nhiên,
GVcần sử dụng các PPDH này theo quan điểm phát triển, kích
thích, phát huy vai trò chủ động, tích cực nhận thức của HS; tạo
mọi điều kiện cho HS được tham gia tích cực vào việc xây dựng
bài học.
Bên cạnh phát huy ưu điểm của các PPDH truyền thống, cần vận
dụng một cách linh hoạt các PPDH mới như thảo luận, điều tra,
đóng vai, động não...Đây là các PPDH yêu cầu HS phải hoạt
động tích cực với các nguồn tri thức như vật thật, tranh ảnh, sơ
đồ...,đồng thời vận dụng vốn tri thức, vốn hiểu biết của mình để
tự phát hiện kiến thức của bài học.
- Liên quan đển việc đổi mới PPDH, đòi hỏi phải đổi mới các
hình thức tổ chức dạy học, đổi mới cơ sở vật chất, trang thiết bị
dạy học, đổi mới cách đánh giá trong dạy học các môn về TNXH.
IV. Phương pháp quan sát
4.1

Khái niệm phương pháp quan sát

Theo tác giả Nguyễn Thị Than (trích Giảo trình phương
pháp dạy học các môn học về Tự nhiên và Xã hội) thì phương
pháp quan sát là phương pháp giáo viên tổ chức cho học sinh sử
dụng các giác quan khác nhau để tri giác các sự vật, hiện tượng


một cách có mục đích, có kế hoạch, có trọng tâm, qua đó rút ra

được những kết luận khoa học.
Như vậy, phương pháp quan sát có sự hợp tác giữa thầy và
trò trong đó giáo viên là người tố chức, hướng dẫn học sinh quan
sát các đối tượng để nhận biết hình dạng, đặc điểm bên ngoài của
các sự vật và hiện tượng của môi trường tự nhiên - xã hội từ đó
hình thành ở các em những biểu tượng và những khái niệm đầy
đủ, chính xác, sinh động về thế giới tự nhiên - xã hội xung
quanh.
Tóm lại có thể nói: phương pháp quan sát là phương pháp
dạy học mà giáo viên tổ chức cho học sinh sử dụng các giác
quan khác nhau để tri giác các đối tượng mà không tác động đến
diễn biến, quá trình của đối tượng nhằm tiếp nhận các thông tin.
4.2

Bản chất của phương pháp quan sát

Phương pháp quan sát là cầu nối giữa nhận thức của học
sinh với nội dung bài học Tự nhiên và Xã hội, là khởi đầu của sự
hiếu biết và khám phá trí tuệ cho trẻ.
Quan sát được sử dụng bằng nhiều cách khác nhau: quan
sát tranh ảnh, quan sát các mô hình, quan sát mẫu vật, quan sát
trực tiếp vật thật, quan sát sơ đồ,... nhằm giúp học sinh thu thập
và xử lý thông tin qua đó rút ra được các khái niệm, kết luận


khoa học của các sự vật, hiện tượng. Bản chất của phương pháp
quan sát là lấy học sinh làm trung tâm thông qua đó giáo viên
hướng dẫn học sinh quan sát từ đó phát hiện ra tri thức của bài.
Qua các hoạt động quan sát học sinh chủ động phát hiện ra kiến
thức của bài học.

Phương pháp quan sát được sử dụng phố biến trong các bài
học môn Tự niên và Xã hội. Học sinh quan sát chủ yếu là để
nhận biết hình dạng, đặc điểm bên ngoài của cơ thể người, của
một số cây xanh, một số động vật hoặc để nhận biết các hiện
tượng đang diễn ra trong môi trường tự nhiên, trong cuộc sống
hằng ngày.
Mục tiêu quan sát phải đơn giản, phù hợp với đặc điểm
nhận thức và tư duy hình tượng của học sinh. Trong quá trình
quan sát, giáo viên cần đặt ra các câu hỏi ngắn và rõ ràng, để
hướng dẫn học sinh tập trung vào các kiến thức cần tìm kiếm.
Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh quan sát ở trong lớp
hay ngoài lớp (sân trường, vườn trường, các địa điểm xung
quanh trường...).
4.3 Ưu, nhược điểm của phương pháp quan sát
a) Ưu điểm
Phương pháp quan sát rất phù hợp với tư duy trực quan của


học sinh Tiểu học.
Qua quan sát học sinh dễ dàng nắm được các đặc điểm bên
ngoài của đối tượng từ đó kích thích tư duy tích cực, chủ động
sáng tạo, tìm kiếm kiến thức mới của học sinh.
Quan sát giúp học sinh ghi nhớ kiến thức dễ dàng, dễ dàng
tái hiện kiến thức khi cần thiết. Phương pháp quan sát đơn giản,
dễ sử dụng qua quan sát giúp học sinh hình thành một số kỹ
năng: quan sát, nhận xét, ghi chép, báo cáo, phân tích, tống hợp.
b) Nhược điểm
Học sinh chỉ nắm được các đặc điểm bên ngoài của đối
tượng Khó hình thành tư duy trừu tượng cho học sinh , chuẩn bị
đối tượng quan sát công phu, gây khó khăn cho giáo viên về điều

kiện kinh tế và thời gian chuẩn bị.
4.4

Vai trò của giáo viên và học sinh trong việc vận dụng
phương pháp quan sát

a) Vai trò của giáo viên
Để sử dụng phương pháp quan sát có hiệu quả trong giờ
học thì vai trò của giáo viên là rất quan trọng. Mọi công tác
chuẩn bị phải thật chu đáo và tỷ mỷ. Phải xác định rõ thời điểm
tố chức cho học sinh quan sát.
Giáo viên cần phải căn cứ vào nội dung, mục tiêu, khả năng


của học sinh để chuẩn bị đối tượng quan sát như: tranh ảnh, mẫu
vật, sơ đồ, bản đồ.
Với mỗi hình thức quan sát giáo viên cần có những hướng
dẫn khác nhau để học sinh quan sát. Giáo viên xây dựng hệ
thống câu hỏi, bài tập để hướng dẫn học sinh quan sát các sự vật,
hiện tượng có mục đích, có trọng tâm.
Khi sử dụng phương pháp quan sát giáo viên giúp học sinh
diễn đạt đúng đắn và chính xác những đặc điểm mà mình quan
sát được, hướng dẫn học sinh các xử lý thông tin và rút ra kết
luận cần thiết.
Như vậy trong phương pháp quan sát giáo viên chỉ đóng vai
trò là người hướng dẫn, trợ giúp để học sinh tự phát hiện, chủ
động tìm ra kiến thức của bài.
b) Vai trò của học sinh
Với học sinh, để đạt được mục đính của phương pháp quan
sát, học sinh phải tham gia một cách tự giác, tích cực, dưới sự

hướng dẫn của giáo viên. Dựa vào yêu cầu mục đích quan sát mà
giáo viên nêu ra học sinh trực tiếp tri giác các sự vật hiện tượng
và đưa ra nhận xét hay kết luận chung về sự vật, hiện tượng mà
mình đã quan sát được. Trên những kết quả học sinh quan sát
được giáo viên tố chức cho học sinh hoàn thiện các kiến thức và


bố sung những kiến thức cần thiết cho học sinh.
V.

Một số vấn đề về môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1
a. Nội dung chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1
Chương trình Tự nhiên và Xã hội lớp 1 bao gồm 3 chủ đề:

Con người và sức khỏe, xã hội, tự nhiên.
-

Chủ đề con người và sức khỏe gồm 10 bài có nội dung

như sau:
+ Con người và các giác quan.
+ Nhận biết thế giới xung quanh và các giác quan.
+ Vệ sinh cơ thể và các giác quan, vệ sinh răng miệng.
+ Hoạt động ăn uống và nghỉ ngơi.
-

Chủ đề xã hội gồm 11 bài có nội dung sau:

+ Gia dinh:
•

Các thành viên trong gia đình.

•

Nhà ở và các đồ dùng trong gia đình.

•

Giữ gìn nhà ở sạch sẽ.

•

An toàn khi ở nhà.
+ Lớp học:
•Các thành viên trong lớp học.
•Các đồ dùng trong lớp học.
•Giữ lớp học sạch sẽ.


+ Thôn, xóm, xã hoặc đường, phố, phường nơi đang sống:
phong cảnh và hoạt động sinh sống của nhân dân.
+ An toàn giao thông.
- Chủ đề tự nhiên gồm có 14 bài như sau:
+ Thực vật và động vật: Một số cây cối và con vật phố biến
(tên gọi, đặc điểm, lợi ích và tác hại đối với con người).
+ Hiện tượng tự nhiên: Một số hiện tượng phố biến của thời
tiết (nắng, mưa, gió, nóng, rét).
b. Đặc điểm của môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1
Môn Tự nhiên và Xã hội lớp l có cấu trúc theo quan điểm

tích hợp thông qua ba chủ đề lớn: Con người và sức khỏe, xã hội
và tự nhiên. Kiến thức được lựa chọn gần gũi thiết thực của học
sinh. Hình thành và phát triến ở học sinh các kỹ năng học tập
khoa học như quan sát, dự đoán, giải thích các hiện tượng tự
nhiên đơn giản và có khả năng vận dụng các kiến thức vào thực
tiễn cuộc sống.
Nội dung của môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 chủ yếu là
những bài học giúp các em có những hiếu biết về cơ thế người,
những hiếu biết về mối quan hệ của những người trong gia đình,
ở trường, ở lớp, những hiểu biết về thế giới tự nhiên xung quanh
học sinh, những sự vật như cây cối, con vật gần gũi với học sinh.


Đây đều là những vấn đề thực tế được trình bày một cách khoa
học. Với những vấn đề này học sinh cũng đã có chút ít kiến thức
trước khi đển trường. Vì vậy khi học các nội dung này học sinh
có thể quan sát và liên hệ thực tế để trả lời. Như vậy đối với học
sinh lớp 1 thì việc sử dụng phương pháp quan sát là rất quan
trọng và cần thiết để các em lĩnh hội kiến thức.
c. Vai trò của phương pháp quan sát trong dạy học môn Tự
nhiên và Xã hội lớp 1
Trên cơ sở nghiên cứu đặc điểm tâm sinh lý của học sinh,
nghiên cứu bản chất của phương pháp quan sát và đặc điểm nội
dung của môn Tự nhiên và Xã hội em thấy vận dụng phương
pháp quan sát vào dạy học môn Tự nhiên và Xã hội là rất cần
thiết vì nó phù hợp với nội dung của môn học. Do Tự nhiên và
Xã hội là một môn học tích hợp kiến thức của khoa học tự nhiên
và khoa học xã hội nên nội dung của nó mang tính thực tiễn cao.
Nhũng hiểu biết học sinh thu được sẽ được ứng dụng rất nhiều
vào trong cuộc sống. Nhờ việc quan sát và nhờ những kinh

nghiệm vốn có mà học sinh có thể tìm ra được kiến thức mới của
bài học. Vì vậy phương pháp quan sát đóng vai trò quan trọng
trong việc giúp các em hiếu đúng các kiến thức và hình thành
niềm tin ở các em.


Quá trình nhận thức của học sinh mang tính trục quan cụ
thể. Tri giác của học sinh gắn liền với hoạt động thực tiễn, trí
nhớ mang tính chất hình ảnh, trực tiếp. Quá trình dạy học bằng
phương pháp quan sát lại luôn đặt học sinh vào những hoạt động
thực tiễn, lấy hoạt động của học sinh làm trọng tâm dưới sự chỉ
đạo của giáo viên, học sinh quan sát và phát hiện ra kiến thức
mới. Vì vậy việc dạy học bằng phương pháp này rất phù hợp với
tư duy của học sinh lớp đầu Tiểu học.
Thông qua tri giác trực tiếp có mục đích các đối tượng học
sinh sẽ nắm bắt kiến thức một cách dễ dàng và vững chắc.
Phương pháp quan sát còn tạo cơ hội cho học sinh tìm hiểu, đánh
giá, học hỏi lẫn nhau thông qua các bài tập thực tế, và mở rộng
nhu cầu nhận thức.
VI. Những thuận lợi và khó khăn khi sử dụng phương pháp
quan sát trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1
Thuận lợi
-

Đối mới phương pháp dạy học không có nghĩa là sử dụng

các phương pháp dạy học mới mà còn phải kết hợp các phương
pháp dạy học truyền thống trên cơ sở cải tiến phù hợp và sử
dụng đúng mức, đúng lúc, đúng chỗ nhằm phát huy tính tích cực
của học sinh. Trên cơ sở này, phương pháp quan sát cũng được