ĐẶC điểm SINH học của một số LOÀI THUỘC họ cá BỐNG PHÂN bố ở TỈNH TIỀN GIANG

TR

NG
I H C C N TH
KHOA TH Y S N

NGUY N TH H NG H NH

C
M SINH H C C A
T S LOÀI THU C H CÁ B NG
PHÂN B
T NH TI N GIANG

LU N V N T T NGHI P
IH C
NGÀNH QU N LÝ NGH CÁ

CÁN B H
NG D N
TS. TR N
C NH
LÊ TH NG C THANH

2009


L IC MT
Xin g i l i cám n n ban lãnh o Khoa Th y s n, quí th y, cô và các anh, ch
công tác b môn Qu n lý và kinh t ngh cá ã truy n t ki n th c, ã giúp
và t o m i

u ki n t t nh t cho em trong su t 4 qua, c ng nh trong th i gian
th c hi n tài.
c bi t xin trân tr ng c m n th y Tr n c nh và cô Lê Th Ng c Thanh ã
t n tình h ng d n, ch b o em trong su t th i gian th c hi n tài.
Xin ghi ân sâu s c n th y Nguy n V n Th ng, c v n h c t p l p Qu n lý
ngh cá K31, ã quan tâm ch d y em trong su t th i gian qua.
Cu i l i, tôi xin c m n các b n l p Qu n lý ngh cá K31, nh ng ng i b n luôn
sát cánh cùng tôi v t qua khó kh n và luôn giúp
tôi trong 4 n m h c qua.
Tôi xin chân thành c m n
C n Th , ngày 14, tháng 05, n m 2009
Nguy n Th H ng H nh

i


TÓM T T
ng B ng Sông C u Long, cá B ng r t a d ng v thành ph n loài, trong ó
có nhi u loài có giá tr cao. Tuy nhiên, các loài cá B ng ã b suy gi m r t nhi u
trong nh ng n m qua. Trong khi ó các nghiên c u v ngu n l i cá B ng còn
h n ch . Vì v y
góp ph n tìm hi u v ngu n l i cá B ng c ng nh cung c p
thông tin làm c s cho nh ng nghiên c u ti p theo v nuôi tr ng và qu n lý
ngu n l i th y s n,
tài
c
m sinh h c c a các loài thu c h cá B ng
phân b
t nh Ti n Giang”
c ti n hành t tháng 01 n tháng 04 n m

2009.
K t qu nghiên c u ã phát hi n 22 loài thu c 2 h cá B ng.
H Eleotridae (Bostrichthys sinensis, Butis butis, Butis koilomatodon, Eleotris
balia, Oxyeleotris marmorata, Oxyeleotris urophthalmus)
H Gobiidae (Acentrogobius caninus, Acentrogobius chlorostigmatoides,
Acentrogobius viridipunctatus, Aulopareia janetae, Glossogobius giuris,
Oxyurichthys sp, Oxyurichthys microlepis, Stigmatogobius pleurostigma,
Trimma sp, Periophthalmodon shlosserri, Boleophthalmus boddarti,
Parapocryptes serperaster, Pseudapocryptes elongatus, Taenioides gracilis,
Taenioides nigrimarginatus, Trypauchen vagina)
Quan h chi u dài – tr ng l ng c a các loài
c xác nh b ng ph ng pháp
h i qui tuy n tính.
Butis butis có ph ng trình h i qui W = 0,079L3,1091 v i R2 = 0,9136
Eleotris balia có ph ng trình h i qui W = 0,0105L2,9944 v i R2 = 0,956
Oxyeleotris urophthalmus có ph ng trình h i qui W = 0,0153L2,876 v i R2 =
0,9377
Acentrogobius viridipunctatus có ph ng trình h i qui W = 0,0162L2,9521 v i R2
= 0,9728
Aulopareia janetae có ph ng trình h i qui W = 0,0064L3,2724 v i R2 = 0,986
Glossogobius giuris có ph ng trình h i qui W = 0,0048L3,179 v i R2 = 0,9843
Trimma sp có ph ng trình h i qui W = 0,0092L2,9983 v i R2 = 0,9104
Boleophthalmus boddarti có ph ng trình h i qui W = 0,0097L2,9809 v i R2 =
0,9061
Parapocryptes serperaster có ph ng trình h i qui W = 0,0155L2,5314 v i R2 =
0,9323
Pseucapocryptes elongatus có ph ng trình h i qui W = 0,0119L2,6191 v i R2 =
0,8902
Trypauchen vagina có ph ng trình h i qui W = 0,0179L2,4306 v i R2 = 0,9463

ii


S thành th c sinh d c c a các loài cá B ng ch n giai
n III ho c IV, không
th y giai
n V, VI. H s thành th c bi n ng qua t ng tháng thu tùy t ng
loài. H s tích l y n ng l ng bi n i qua th i gian nghiên c u
Tên loài
Tháng
Giai
Giai
Giai
Giai
GSI HSI
o n I o n II
o n
o n
(%) (%)
(%)
(%) III (%) IV (%)
Butis butis
1
0
71
29
0
2,18 3,63
2
17

50
17
17
3,54
2
41
3
0
26
41
6,2 2,69
8
4
0
77
8
1,32 2,37
Oxyeleotris
1
0 33,33 33,33 33,33
0,92 1,65
urophthalmus
9,09
2
0 36,36 54,55
2,09 2,24
3
0 33,33
50 16,67
3,73 2,64

Acentrogobius
1
50
50
0
0
0,4 1,19
viridipunctatus
29
2
0
42
29
1,79 2,64
45
3
0
10
45
2,7 1,86
0
4
0
0
100
0,14 1,36
Glossogobius
1
0
100

0
0
0,49 2,42
giuris
0
2
0
100
0
0,51 5,19
0
3
0
0
100
3,79 4,82
0
4
0
40
60
4,73 2,45
Boleophthalmus
1
0
0
0
0
0
0

boddarti
2
0
36
57
7
2,64 5,71
3
0
0
33
67
3,08
5,4
50
4
0
0
50
3,34 2,96
Parapocryptes
1
0
0
0
0
0
0
serperaster
14

2
0
29
57
0,9 5,09
8
3
23
31
38
1,15 4,57
50
4
0
0
50
2,01 4,21
Pseucapocryptes
1
10
70
20
0
0,12 10,9
lanceolatus
0
2
0
100
0

0 7,96
0
3
0
93
7
0,24
9,1
0
4
0
0
100
0,05 7,64
Trypauchen
1
12,5
50
12,5
25
1,03 2,63
2
0
100
0
0,52
1,8
vagina
0
34

3
0
8
58
1,97 2,55
4
0
20
80
0
1,15
2,1

iii


S c sinh s n tuy t i c a cá B ng trân là 3.083 – 8.138 tr ng/cá cái. Cá B ng
d a có s c sinh s n tuy t i là 11.766 – 7.320. S c sinh s n tuy t i c a cá
B ng x là 1.825 – 23.567. Còn cá B ng trimma sp có s c sinh s n 6.690 –
12.160. S c sinh s n tuy t i c a cá B ng Sao là 12.890 – 16.748. Cá B ng kèo
v y to có s c sinh s n dao ng 4.145 – 9.537. Cá B ng cao có s c sinh s n
2.899 – 9.338.

iv


CH

NG 1

GI I THI U
1.1

tv n

t n c Vi t Nam ã
c thiên nhiên ban t ng các ngu n tài nguyên: t,
c, khoáng s n phong phú và a d ng, ngu n tài nguyên này ã góp ph n r t
l n vào s phát tri n c a t n c ta. Trong ó ph i k
n s óng góp c a tài
nguyên th y s n, th y s n t lâu i ã
c xem là ngành kinh t m i nh n c a
t n c. Tuy nhiên ngu n tài nguyên ó ngày càng b c n ki t. ng b ng sông
C u Long là m t trong b y vùng kinh t tr ng
m n m c c Nam T qu c.
ng b ng Sông C u Long g m 12 t nh và 1 thành ph tr c thu c trung ng
v i t ng di n tích 3.960.000 ha (12% t ng di n tích c a Vi t Nam) v i h th ng
kênh r ch ch ng ch t làm cho ngu n l i thêm phong phú. Vì v y, v n
nghiên
c u v hình thái h c c ng nh thành ph n loài cá óng vai trò vô cùng quan
tr ng i v i ngh cá Vi t Nam c ng nh trên th gi i.
Ti n Giang thu c
ng B ng Sông C u Long n m tr i dài trên sông Mê Kông
Ti n Giang là t nh thu c ng b ng sông C u Long, n m tr i d c trên b B c
sông Mê Kông v i chi u dài 120km. V i
u ki n t nhiên thu n l i t nh Ti n
Giang là v a cá c n c m n và n c ng t. Tuy nhiên s n l ng khai thác ã
t m c cho phép. Do ó
a ngành th y s n tr thành ngành kinh t m i
nh n thì vi c qui ho ch, u t

phát tri n nuôi tr ng th y s n là vi c làm c n
thi t hi n nay. Trong ó vi c th ng xuyên kh o sát l i thành ph n loài c a m t
s loài có giá tr kinh t nh loài cá B ng, góp ph n gi i quy t nhu c u l ng
th c th c ph n cho dân s ngày càng t ng. Cho nên vi c nghiên c u loài cá này
là r t c n thi t
ánh giá l i tình tr ng ngu n l i c a loài cá b ng này tìm ra
nh ng gi i pháp nh h ng phát tri n ngu n l i b n v ng. ó chính là nguyên
nhân d n n
tài “
c
m sinh h c c a m t s loài thu c h cá B ng
phân b
t nh Ti n Giang”
c ti n hành.
1.2 M c tiêu c a

tài

tài
c th c hi n nh m xác nh thành ph n loài và m t s
c
m sinh
h c c a các loài thu c h cá B ng phân b
t nh Ti n Giang nh m làm c s
cho các nghiên c u ti p theo v nuôi tr ng và qu n lý ngh cá.

1


1.3 N i dung nghiên c u:

• Xác

nh ch tiêu v hình thái,

nh danh các loài cá B ng.

• Xác nh m i t ng quan gi a chi u dài và tr ng l ng c a các loài cá
b ng thu
c. Kh o sát m c
thành th c sinh d c, m c
tích l y
ng l ng và s c sinh s n c a các loài cá b ng thu
c.
1.4 Th i gian th c hi n
T tháng 1/2009 d n tháng 5/2009

2


CH

NG 2

T NG QUAN TÀI LI U
2.1 T ng quan tình hình nghiên c u cá B ng
Theo Tr n Th Khoa - Tr n Th Thu H ng (1993), b ph cá B ng (Gobiodei)
có kho ng 300 gi ng v i 700 loài ã
c mô t , nh ng hàng n m có nhi u
gi ng m i và loài m i
c phát hi n. a s có kích th c nh , nh ng c ng có

m t s loài có kích th c to nh cá B ng T ng (Oxyeleotris marmotarus) có
th
t 50cm chi u dài. V m t hình thái cá B ng có nh ng c m sau: Không
có v y c m giác d c thân nh ng
u có nhi u rãnh c m giác n i lên rõ r t,
hai vi b ng th ng dính li n nhau t o thành giác bám (tr gi n Eleotris), c g c
vi ng c phát tri n.
B ph Gobioidei
loài sau:

BSCL Vi t Nam có 5 h ,

c nh n d ng theo khóa phân

1. a - Thân không gi ng d ng l n, có hai vi l ng tách r i nhau (ít khi dính nhau
g c). Vi l ng và vi h u môn cách xa vi uôi.
2. a - M t không có cu ng, mi m t d
phát tri n

i không c

ng

c, c g c vi ng c ít

3. a - Hai vi b ng tách r i nhau ………………………………………Eleotridae.
2. b - M t có cu ng và d ng ng trên nh u, mí m t d i c
ng
c. C
g c vi ng c r t phát tri n ………………………………...Periophthalmidae.

2. c - M t trên m t cu ng ng n ho c không, m t mí d i có th c
ng
c.
Rãnh hàm d i có m t hang n m ngang có ho c không có m t ôi r ng chó sau
i m ti p h p c a hàm d i. C g c vi ng c phát tri n nhi u ho c ít
……………………………………………………………....Apocrypteidae.
1. b - Thân dài có d ng l n, ch có m t vi l ng. Vi l ng và vi h u môn r t dài,
n i li n ho c g n k v i vi uôi ………………………………..Gobioi iae.
B ph Gobioidei

BSCL Vi t nam có 5 h

H : Eleotridae
Gi ng: Eleotris Bloch
Loài: Eleotris balia Jorr and Seale – Cá B ng tr ng.
Phân b
Cá s ng n

c ng t và l , phân b

Nh t B n, Trung Qu c và Vi t Nam.

3


Giá tr kinh t
Cá có kích th

c nh , th t ngon, s n l

ng th p. Không có giá tr kinh t .

Gi ng: Butis Bloch .
Loài: Butis butis (Hamilton) – Cá b ng trân.
Phân b
Cá s ng n c l , n, và ng t. Phân b
Thái Lan, Trung Qu c và Vi t Nam

các qu n

o gi a n

và châu Úc,

Giá tr kinh t
Cá có kích th

c nh , s n l

ng th p không có giá tr kinh t .

Gi ng: Oxyleotris Bleeker
Loài: Oxyeleotris marmoratus – Cá B ng t

ng.

Phân b
Cá s ng
Nam.

n

c ng t, phân b

Malaixia, Lào, Campuchia và

BSCL Vi t

Giá tr kinh t
Cá có kích th c to nh t so v i các loài cá B ng khác tìm th y
r t ngon, có giá tr xu t kh u, ây là loài có giá tr kinh t .

BSCL. Th t

Loài Oxyeleotris urophthalmus (Bleeker) – Cá B ng d a
Phân b
Cá s ng n c ng t, có kh n ng ch u
Thái Lan và BSCL Vi t Nam.

c i u ki n thi u oxy. Cá phân b

Giá tr kinh t
Th t cá ngon nh ng kích th

c nh , s n l

ng th p, không có giá tr kinh t .

H : Gobbidae
Gi ng: Oxyurichthys Bleeker

Loài: Oxyurichthys sp – Cá B ng x v y to
Giá tr kinh t :
Cá có kích nh , s n l

ng th p không có giá tr kinh t .

Loài: Oxyurichthys microlepis – Cá B ng x v y nh .

4


Phân b
Cá s ng n c ng t, nh ng c ng có khi hi n di n
Qu c, Thái Lan, Philippin, Vi t Nam.

n

c l . Phân b

Trung

Giá tr kimh t
Cá có kích th

c nh , s n l

ng th p, không có giá tr kinh t

Gi ng: Pogonogobius H.M.Smith
Loài: Pogonogobius sp – Cá B ng.

Giá tr kinh t
Có kích th

c nh , s n l

ng th p, không có giá tr kinh t .

Gi ng: Glossogobius
Loài: Pogonogobius guiris (Hamilton) – Cá B ng cát.
Phân b
Cá s ng n c ng t, l , m n. Vùng phân b r t r ng:
Úc, Philippin, Trung Qu c.

n

, Thái Lan, Châu

Giá tr kinh t
Cá có kích th

c nh , th t ngon, s n l

ng th p

Gi ng: Brachygobius Bleeker
Loài: Brachygobius doriae – Cá B ng m t tre.
Phân b
Cá s ng n

c ng t, phân b

Malaysia và Vi t Nam

Giá tr kinh t
Cá có kích th

c r t nh , nh ng màu s c r t

p và

c nuôi làm cá c nh

H : Periophthalmida
Gi ng: Periothalmodon Bleeker
Loài: Periophthalmodon schlosseri (Pallas) – Cá thòi lòi.
Phân b
Cá s ng c hai môi tr ng n c ng t và m n. Lúc nh s ng sông, l n lên s ng
bi n. Chúng s ng trong hang c a các th y v c áy bùn, th ng tr n ho c
nh y trên bùn, trên cây, nh vào vi uôi và vi ng c b t m i.

5


Giá tr kinh t
Có s n l

ng th p không có giá tr kinh t

H : Apocrypteidae
Gi ng: Pseudapocryptes Bleeker

Loài: Pseudapocryptes lanceolatus (Bloch) – Cá B ng kèo.
Phân b
Cá s ng ch y u n c l m n nh ng có th s ng n c ng t chúng làm hang
các bãi bùn và có th tr n lên các bãi này. Vùng phân b : n
, Thái Lan,
Malaysia, Trung Qu c, BSCL Vi t Nam.
Giá tr kinh t
Là i t ng thu ho ch chính
mn
th c nh , th t ngon, s n l ng cao, cá
tr kinh t .

c l , ru ng mu i, ngh áy, cào. Kích
c n t i làm khô. ây là loài có giá

Gi ng: Parapocryptes Bleeker
Loài: Parapocryptes serperaster (Rich) – Cá B ng kèo v y to.
Phân b
Cá s ng n c l ít khi tìm th y
Qu c, BSCL Vi t Nam.

n

c ng t. Phân b

n

, Thái Lan, Trung

Giá tr kinh t

Có kích th

c nh , s n l

ng th p, không có giá tr kinh t .

Gi ng: Boleophthalmus Cuvier and Valenciennes
Loài: Boleophthalmus boddarti (Pallas) – Cá B ng sao.
Phân b
Cá s ng n c l và m n, r t ít khi g p n c ng t. Chúng s ng trong hang và
hay bò thành t ng àn
ki m s ng nh g c vi ng c, c g c vi uôi, các tia vi
uôi phía d i kh e m nh nên cá có th tr n và nh y nhanh nh n trên bùn.
Phân b
n , Thái Lan, Trung Qu c, Vi t Nam.
Giá tr kinh t
Th t ngon nh ng s n l ng th p. Ng c khai thác g m òn b y, l
không có giá tr kinh t .

6

i bao. Cá


H : Gobioididae
Gi ng: Brachyamblyopus Bleeker
Loài: Brachyamblyopus urolepis (Bleeker) -

n sông

Phân b
Cá s ng n

c ng t, phân b

Thái Lan, BSCL Vi t Nam.

Giá tr kinh t
Có kích th

c nh và hi m. Cá không có giá tr kinh t .

Gi ng: Trypauchen Cvier and Valenciennes
Loài: Trypauchen vagina (Bloch) – Cá B ng v y cao.
Phân b
Có kích th

c nh . Không có giá tr kinh t

Theo Mai ình Yên, 1993

ng b ng Nam b

H : Eleotridae
Gi ng: Eleotris Bloch
Loài: Eleotris fuscus
Gi ng: Butis Bleeker
Loài: Butis butis
Gi ng: Oxyeleotris Bleeker
Loài: Oxyeleotris siamensis

Loài: Oxyeleotris marmoratus
H : Gobiidae
Gi ng: Pogonogobius H. M. Smith
Loài: Pogonogobius planifrons
Gi ng: Pseudogobiopsis Koumans
Loài: Pseudogobiopsis oligactis
Gi ng: Oxyurichthys Bleeker
Loài: Oxyurichthys microlepis
Gi ng: Stigmatogobus Bleeker
Loài: Stigmatogobus sadanundio

7

ã tìm th y n m h :


Loài: Stigmatogobus javanicus
Gi ng: Acentrogobius Bleeker
Loài: Acentrogobius canius
Loài: Acentrogobius viridipunctatus
Loài: Acentrogobius atripinnatus H.M. Smith
Gi ng: Aulapareia H.M. Smith
Loài: Aulapareia janetae H.M. Smith
Gi ng: Glossgobius Gill
Loài: Glossgobius (Hamilton)
Loài: Glossgobius sparsipapillus
Gi ng: Oligolepis Bleeker
Loài: Oligolepis acutipennis
Gi ng: Ctenogobius Gill
Loài: Ctenogobius ocellatus

Gi ng: Brachygobius Bleeker
Loài: Brachygobius sua
H : Periophthalmidae
Gi ng: Periophthalmus schlosseri
H : Apocrypteidae
Gi ng: Pseudapocryptes Bleeker
Loài: Pseudapocryptes lanceolatus
Gi ng: Parapocryptes Bleeker
Loài: Parapocryptes serperaster
Gi ng: Boleophthalmus Cuvier and Valenciennes
Loài: Boleophthalmus boddarti
H : Gobioididae
Gi ng: Taenioides
Loài: Taenioides gracilis
Loài: Taenioides nigrimarginatus

8


Gi ng: Trypauchen Cuvier and Valenciennes
Loài: Trypauchen vaniga
Theo Nguy n Nh t Thi (1991) trong công trình nghiên c u cá bi n Vi t Nam –
Cá x ng v nh B c B , ã công b danh m c 77 loài, 47 gi ng, 4 h
Theo Nguy n Nh t Thi (1997) trong danh m c cá bi n Vi t Nam ã công b 94
loài, 54 gi ng, thu c 4 h trong b cá B ng
Theo t li u hi n có, phân b cá B ng trên toàn th gi i có 6 h , g m 270 gi ng,
1500-2000 loài
Theo Nguy n Nh t Thi (2000) trong
gi ng , 96 loài.
S sinh tr

ng, phát tri n, sinh s n

S sinh tr

ng và phát tri n

ng v t trí Vi t Nam có 4 h , 4 phân h 54

Sinh tr ng t c là s l n lên c a c th . Xét v hình thái, sinh tr ng là s t ng
lên (t ng tr ng) v
dài và tr ng l ng c a c th cá trong quá trình s ng.
Sinh tr
chúng

ng theo chi u dài và tr ng l

ng c a cá - m i t

ng quan gi a

Theo Mai ình Yên, V Trung T ng, Bùi Lai và Tr n Mai Thiên (1979), thì sinh
tr ng là khuynh h ng t ng v chi u dài và tr ng l ng c th . Sinh tr ng
cá kéo dài su t i s ng, m c dù càng tu i già t c
sinh tr ng càng ch m.
Sinh tr ng là c ch t
u ch nh s tái s n xu t c a loài, i u ch nh s l ng
c a qu n ch ng và kích th c c a các cá th trong qu n ch ng y khi i u ki n
m b o th c n bi n i.
Sinh tr ng theo chi u dài và tr ng l ng c a cá x y ra theo quy lu t r t c

tr ng. Tr c lúc cá th
t
c tr ng thái thành th c l n u ch y u cá t ng
nhanh v kích th c. Sau khi t tr ng thái sinh s n, t c
t ng tr ng theo
chi u dài gi m i nh ng b c cho s t ng tr ng v kh i l ng.
S t ng nhanh v chi u dài giai
n u c a i s ng có ý ngh a thích nghi
r t l n. Cá có chi u dài l n s m v t kh i s chèn ép c a k thù và cá s m t
c tr ng thái thành th c, t ng cá th c a àn
tr ng. Liên quan v i
u ó
th c n h u nh
c s d ng t ng tr ng protit. Còn giai
n sau, cá t ng
tr ng do quá trình tích l y các ch t d tr
m b o cho cá kh n ng phát d c và
ti n hành di c sinh s n, di c trú ông. Khi cá già, n ng l ng l y vào dùng
t ng tr ng và tích l y d i d ng ch t d tr
u gi m i rõ r t.

9


S thành th c sinh d c và sinh s n
Sinh s n là m t ph ng th c t n t i và phát tri n nòi gi ng c a sinh v t. ó là
m t quá trình sinh lý ph c t p, có liên quan n quá trình sinh lý khác c a c th ,
có quan h m t thi t v i các y u t môi tr ng (D ng Tu n, 1978).
Theo D ng Tu n (1978), s thành th c sinh d c là khi ng v t ã sinh tr ng
và phát tri n n giai

n có kh n ng sinh s n, c quan sinh d c c a chúng ã
có th sinh ra nh ng t bào sinh d c có kh n ng th tinh. Bi u hi n bên ngoài
c a c th thành th c v sinh d c là s xu t hi n các c tr ng sinh d c ph ,
xu t hi n nh ng ph n x v sinh lý sinh d c.
Sau khi ng v t ã thành th c v sinh d c m t th i gian nh t nh, trong c th
và c quan sinh d c c a ng v t cái s phát sinh m t s thay i, trong noãn sào
ti n hành có tính ch t chu k quá trình t bào tr ng thành th c, r ng tr ng và th i
tr ng. S thay i ó g i là chu k sinh d c. Chu k sinh d c c a các loài ng
v t khác nhau thì không gi ng nhau.
2.2 Các tài li u tham kh o m i nh t
Ø Tr ng Th Khoa và Tr n Th Thu H
vùng ng B ng Sông C u Long.
Ø Mai ình Yên (1992).

nh lo i cá n

ng (1993).

nh lo i cá n

c ng t

c ng t Nam b .

Ø Nguy n Nh t Thi (2000). Phân b cá B ng – Gobioidei.
Ø

ng v t chí Vi t Nam trung tâm khoa h c t nhiên và Công ngh qu c
gia – phân b h cá b ng Gobioidei..

Ø Tetsuji Nakabo (2002). Fishes of Janpan with pictorial keys to the species,
English edition I and II. Tokai University Press. 1749 pages.

10


CH
V T LI U VÀ PH

NG 3
NG PHÁP NGHIÊN C U

3.1 V t li u nghiên c u
3.1.1 M u v t nghiên c u
M u cá dùng cho nghiên c u

c thu t các ch

Ti n Giang

3.1.2 Hóa ch t và d ng c
• Thùng nh a, can nh a, khai nh a, cân, kéo, th
gim dùng c
nh m u, pen
• Kính lúp, kính hi n vi, máy ch p nh
• Formal, c n
• Axit nitric 80%
• Axit glacial acetic
• Mereuric chloride
3.2

3.2.1

a

m thu m u và th i gian nghiên c u
a

m thu m u

- Ch Gò Công
- Ch V nh Bình
- Ch Long Thu n
- C ng Vàm Láng
- C ng èn
3.2.2 Th i gian nghiên c u
T tháng 1 n m 2009

n tháng 5 n m 2009

11

c o, xô, kim khâu, ch ,


3.2.3 B n

khu v c nghiên c u

Ti n Giang

Hình 3.1: B n

v trí

a lý Vi t Nam

(Ngu n: />Vàm Láng

Gò Công
V nh Bình

èn

Hình 3.2: B n

v trí

a lý t nh Ti n Giang
(Ngu n: />
12


3.3 Ph

ng pháp nghiên c u

3.3.1 Thu và c
- M u cá

nh m u

c mua t các ch ,

nh k m i tháng m t l n

- S l ng thu 3 – 30 con trong m t
sinh h c.

t thu

phân tích các ch tiêu hình thái và

-C
nh m u thu trong dung d ch formol 5 – 10% ho c tr l nh
tích t i phòng thí nghi m Khoa Th y s n, i h c C n Th .

a v phân

3.3.2 Các ch tiêu hình thái cá
3.3.2.1 Các ch tiêu nghiên c u
Cân tr ng l

ng cá (BW)

Dùng cân i n t (hi n nay
c dùng khá ph bi n và cá B ng kích th c khá
nh nên dùng cân i n t cho k t qu chính xác h n, v i
chính xác là 0.01g)
Các ch tiêu hình thái
• Chi u dài toàn thân (Total length (TL))

• Chi u dài chu n (Standard length (SL)).
• Dài

u (Head length (HL))

• Chi u cao thân (Body depth (BD)).
•

ng kính m t

• Kho ng cách hai m t (inter-orbital width)
• Chi u dài cu ng uôi (Length of caudal peduncle(Lcp)).
• Chi u cao nh nh t cu ng uôi (Least height of the caudal peduncle
(Lhcp)).
3.3.2.2

nh danh

M u sau khi

c phân tích s

c

nh danh t i phòng thí nghi m theo:

-

Tr ng Th Khoa và Tr n Th Thu H ng (1993).
ng t vùng ng B ng Sông C u Long.

-

Mai ình Yên (1992).

-

Nguy n V n H o (2005). Cá n

-

Nguy n Nh t Thi (2000). Phân b cá B ng – Gobioidei.

nh lo i cá n

13

nh lo i cá n

c ng t Nam b .

c ng t Vi t Nam (t p IIIA. IIIB).

c


-

Tetsuji Nakabo (2002). Fishes of Janpan with pictorial keys to the
species, English edition I and II. Tokai University Press.

-

Website: ./

-

Website: ./

3.3.3 T

ng quan gi a chi u dài và tr ng l

ng

Theo Ph m Thanh Liêm Và Tr n
c nh (2004), nguyên lý chung là s t ng
tr ng c a cá nh h ng lên chi u dài c a chúng.
M i liên h gi a chi u dài và tr ng l
th c:

ng

W = a * Lb

Trong ó:

W: là tr ng l

c Huxley (1923)

xu t công

Công th c 3.1

ng (g)

L: là chi u dài (cm)
a,b: là các h s
a = CF = W/Lb
Le Cren (1951) ã chuy n

i ph

ng trình trên thành d ng log nh sau:

Log W = log a + b* log L
Giá tr c a a và b

c xác

Công th c 3.2

nh b ng công th c:

a= y -b* x
b=

Trong ó:

Công th c 3. 3

∑ xy − n * xy
∑ x − n * ( x)
2

Công th c 3.4

2

n: t ng s nhóm chi u dài kh o sát.
x : giá tr chi u dài trung bình.

y : Giá tr tr ng l

ng trung bình

H s t ng quan r
c dùng
c tính theo công th c:

ki m tra m c

r=

∑ xy − ∑ xy
{(∑ x − nx )(∑ y − ny
2

2

2

14

2

)}

ch t ch c a

ng h i qui và

Công th c 3.5


N u giá tr r l n h n 0.5 thì có s t ng quan gi a chi u dài và tr ng l ng.
Ng c l i, giá tr r nh h n ho c b ng 0.5 thì không có s t ng quan gi a chi u
dài và tr ng
ng.
3.3.4 M c

thành th c và s c sinh s n

3.3.4.1 Các giai o n phát tri n c a tuy n sinh d c
Gi i ph u

quan sát tuy n sinh d c.

Ph ng pháp ánh giá các giai o n thành th c c a cá là xác nh giai

thành th c c a t ng cá th d a vào b c thang thành th c c a Nikolsky (1963)

n

3.3.4.2 H s thành th c (GSI)
GSI là m t tham s th hi n m c
thành th c c a các cá th trong qu n th
nh m d oán mùa v sinh s n c a cá và
c tính theo công th c
c xác nh cho t ng t thu m u và là m t trong nh ng ch s ph n ánh mùa
v sinh s n c a cá d a theo công th c:
Tr ng l
GSI =

ng tuy n sing d c
x 100
ng không n i quan

Tr ng l

(3.6)

Trong ó GSI: H s thành th c (%)
3.3.4.3 Tính s c sinh s n
S c sinh s n là s l ng tr ng chín c a m t lo i cá cái tr c khi sinh s n
(Bagenal và Braum, 1968
c trích d n b i Ph m Thanh Liêm và Tr n
c
nh, 2004)
S c sinh s n

c xác

nh theo các b

c:

• L y m u bu ng tr ng t cá cái m t cách ng u nhiên.
• Xác nh s l
m u i di n.

ng tr ng b ng cách

m toàn b bu ng tr ng hay t các

• Phân tích k t qu trong m i lien h v i các ch tiên sinh h c khác nh
chi u dài, tr ng l ng thân, tr ng l ng tuy n sinh d c, tu i cá.
* S c sinh s n tuy t

i (F)

c xác

nh theo Banegal (1967):

F = n * G /g
Trong ó

G: tr ng l

(3.7)
ng bu ng tr ng

15


g: tr ng l
ng t 300 – 500 tr ng)
n: là s l
3.3.5 H s tích l y n ng l

ng 01 m u tr ng

c l y ra

ng tr ng có trong m u trên

ng (HSI)

Theo Miller, P.J (1984) h s tích l y n ng l
sau:

ng HIS

HSI % =100* Tr ng l

ng cá – Tr ng l

ng gan (m )/(Tr ng l

Trong ó HIS: H s tích l y n ng l
3.4 Ph
Ph

m (dao

c tích theo công th c
ng n i quan).

ng (%)

ng pháp thu th p, tính toán và x lý s li u

ng pháp thu và c

nh m u

Các m u thu nghiên c u v sinh h c, sinh thái c a các loài cá B ng
c th c
hi n t i các huy n Gò Công ông, Gò Công Tây và nh k m i tháng m t l n.
Chu n b bi u m u
Tr c khi thu m u c n chu n b bi u m u
ghi chép các thông tin v m u thu
và
xác nh m t s ch tiêu o c nhanh. N i dung c a các bi u m u bao
g m
-

i khai thác (tên sông, h , ng tr

-

a

m thu m u.

-

Lo i tàu ánh b t.

-

Ng c khai thác và kích c m t l

-

ng, tên ch ,…)

sâu ng tr

i.

ng khai thác.

-

S l

-

Các ch tiêu chi u dài, tr ng l

ng m u thu

c.
ng c a cá.

Thu m u

C

-

M u cá mua l i t các ng dân, nông dân hay mua l i t các ch .

-

S l ng thu 3 – 30 con trong m t l n thu
thái và sinh h c.

phân tích các ch tiêu hình

nh m u

M u sau khi thu c n r a l i b ng n c ng t, ánh d u m u thu, cân tr ng l
o chi u dài và ghi chép s li u c n th n.
S li u thu th p

cs

c ki m tra và nh p vào máy tính.
16

ng,


Các s li u s
c tính các giá tr trung bình, l n nh t, nh nh t b ng ph n m m
Microsoft Office Excel. K t h p dùng Microsoft Office vi t báo cáo.

17


CH

NG IV

K T QU TH O LU N
4.1 Thành ph n loài cá B ng phân b

t nh Ti n Giang

Trong su t quá trình thu m u t tháng 1 n tháng 4 n m 2009 các ch và c ng
t nh Ti n Giang ã thu
c 22 loài.
c trình bày b ng 4.1
B ng 4.1: S l

ng các loài cá B ng trong th i gian nghiên c u

H

Tên Loài

Tên

Eleotridae

Bostrichthys sinensis

B ng b p

3

Butis butis

B ng trân

91

Butis koilomatodon

B ng c a

13

Eleotris balia

B ng tr ng

52

Oxyeleotris marmorata

B ng t

Oxyeleotris urophthalmus

B ng d a

Acentrogobius caninus

B ng ch m

Acentrogobius chlorostigmatoides

B ng ch m b ng

17

Acentrogobius viridipunctatus

B ng x

46

Aulopareia janetae

Cá b ng

Glossogobius giuris

B ng cát

96

Oxyurichthys sp

B ng x v y to

27

Oxyurichthys microlepis

B ng x v y nh

2

Gobiidae

a ph

ng

ng

Stigmatogobius pleurostigma

S
m u

5
87

u tr c

3

19

152

Trimma sp

93

Periophthalmodon shlosserri

18

Cá thòi lòi

3


Boleophthalmus boddarti

Cá b ng sao

39

Parapocryptes serperaster

Cá b ng kèo v y
to

40

Pseudapocryptes elongatus

Cá b ng kèo

55

i búa

12

n sông

11

Taenioides gracilis
Taenioides nigrimarginatus
Trypauchen vagina

Cá b ng v y cao

73

27%
Eleotridae
Gobiidae
73%

Hình 4.1: T l (%) thành ph n các loài cá B ng
gian nghiên c u

t nh Ti n Giang trong th i

4.1.1 H cá B ng en Eleotridae
- Cá có thân h i dài, ph v y nh ho c v a
- Hai vây b ng r i nhau.
- Vây l ng th nh t th
hai
- Mi ng cân

ng g m 6 gai tách r i ho c dính nhau

i, r ng y u

4.1.1.1 Cá B ng b p
H : Eleotridae
Gi ng: Bostrichthys
Loài: Bostrichthys sinensis

19

g c vi l ng th

Hình 4.2: Cá B ng b p Bostrichthys sinensis
Tên ti ng Anh: Four – eyed sleeper
Tên

ng danh
Bostrichthys sinensis Bostrichthys sinensis
Bostrychus sinensis Lacepède, 1801
( c p nh t ngày 20/04/2009)

T ng s m u thu: 3
S m u

nh danh: 3

Kích th

c: 6,3 – 12 cm

Mô t
Dài chu n / Dài

u = 4,1 (4,08 – 4,12)

Dài chu n / Cao thân = 5,94 (5,88 – 6)
Dài

u/

ng kính m t = 5,9 (5,67 – 6,13)

Dài

u / Kho ng cách 2 m t = 2,64 (2,55 – 2,72)

Dài

u / Dài mõm = 3,86 (3,64 – 4,08)

Dài cu ng uôi / Cao cu ng uôi = 1,96 (1,91 – 2)
Cao thân / Cao cu ng uôi = 1,44 (1,4 – 1,48)
c

m hình thái

Thân dài, d ng tr tròn, ph n uôi h i thuôn và d p bên, b p uôi dài.
i d p. Mõm v a ph i, h i d p.
Thân và

ul n

u ph v y tròn.

Toàn th n màu nâu, m t b ng màu tr ng. Trên l ng có các vân tr ng ngang. Vây
uôi có tròn màu tr ng.
4.1.1.2 Cá B ng Trân
H : Eleotridae

20