NGHIÊN cứu ẢNH HƯỞNG của các mức độ tấm gạo bổ SUNG TRONG KHẨU PHẦN TRÊN KHẢ NĂNG tận DỤNG THỨC ăn, sự TÍCH lũy đạm và các THÔNG số DỊCH dạ cỏ của cừu TĂNG TRƯỞNG

TR
NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C NG D NG

TR N MINH KI T

NGHIÊN C U NH H
NG C A CÁC M C
T M G O B SUNG TRONG KH U
PH N TRÊN KH N NG T N D NG
TH C N, S TÍCH L Y
M VÀ
CÁC THÔNG S D CH D C
A C U T NG TR
NG

Lu n v n t t nghi p
Ngành: NÔNG H C

n Th , 2012


TR
NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C NG D NG

Lu n v n t t nghi p
Ngành: NÔNG H C

Tên

tài:

NGHIÊN C U NH H
NG C A CÁC M C
T M G O B SUNG TRONG KH U
PH N TRÊN KH N NG T N D NG
TH C N, S TÍCH L Y
M VÀ
CÁC THÔNG S D CH D C
A C U T NG TR
NG

Cán b h ng d n:
GS. TS. Nguy n V n Thu

Sinh viên th c hi n:
Tr n Minh Ki t
MSSV: 3093188
p: TT0919A1

n Th , 2012


TR
NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C NG D NG

Lu n v n t t nghi p
Ngành: NÔNG H C

NGHIÊN C U NH H
NG C A CÁC M C
T M G O B SUNG TRONG KH U
PH N TRÊN KH N NG T N D NG
TH C N, S TÍCH L Y
M VÀ
CÁC THÔNG S D CH D C
A C U T NG TR
NG

C n Th , ngày…tháng… m 2013
CÁN B

H

NG D N

C n Th , ngày…tháng…n m 2013
DUY T C A B

GS. TS. NGUY N V N THU

C n Th , ngày…tháng… m 2013
DUY T C A KHOA NÔNG NGHI P & SH D

MÔN

I CAM OAN
Kính g i: Ban lãnh o Khoa Nông Nghi p & Sinh H c
trong b môn Ch n Nuôi.

ng D ng và các th y cô

Tôi tên: Tr n Minh Ki t, MSSV: 3093188 là sinh viên l p Nông H c, Khóa 35
(2009 - 2013). Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a chính b n thân
tôi. ng th i t t c các s li u, k t qu thu
c trong thí nghi m hoàn toàn có th t
và ch a công b trong b t k lu n v n hay t p chí khoa h c khác. N u có gì sai trái
tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m tr c Khoa và B môn.

C n Th , ngày….tháng…. m 2013
Sinh viên th c hi n

Tr n Minh Ki t

i


IC M

N

Lu n v n t t nghi p i h c là m t quá trình dài h c t p và nghiêm c u c a b n
thân. Bên c nh s n l c c a b n thân tôi còn nh n
c s ng h , chia s , giúp d
c a quý Th y, Cô, gia ình và b n bè.

Xin c m n c a Cô Tr n Th Thanh Th y, c v n h c t p l p Nông H c Khóa 35,
Ng i ã t n tình d y b o, giúp
tôi trong h c t p c ng nh trong cu c s ng.
c bi t, xin c m n GS.TS Nguy n V n Thu và PGS.TS Nguy n Th Kim ông
ã h ng d n, ng viên và t o
u ki n t t nh t cho tôi trong su t th i gian th c
hi n lu n v n.
Chân thành c m n n anh Tr ng Thanh Trung, anh Nguy n H u Lai, anh
Hu nh Hoàng Thi, các anh ch trong phòng thí nghi m E205 và các anh ch tr i
th c nghi m ã t n tình giúp d tôi trong su t th i gian th c hi n tài.
Trân tr ng c m n H i
tôi.

ng ánh giá lu n v n ã óng góp ý ki n cho lu n v n c a

Xin trân tr ng c m n và kính chào!

ii


CL C
Trang
L I C M N .........................................................................................................ii
M C L C .............................................................................................................iii
DANH SÁCH CH

VI T T T............................................................................. vi

DANH SÁCH CÁC B NG...................................................................................vii
DANH SÁCH CÁC HÌNH ...................................................................................viii

DANH SÁCH BI U
TÓM L

........................................................................................ ix

C............................................................................................................ x

CH

NG 1:

TV N

CH

NG 2: C S LÝ LU N ............................................................................. 2

2.1. S L

................................................................................... 1

C V C U PHAN RANG..............................................................2

2.1.1. V

c

m ngo i hình..........................................................................2

2.1.2. V

c

m sinh tr

2.1.3.

ng ........................................................................2

c tính sinh s n....................................................................................3

2.1.4. T p tính sinh h c c a c u.......................................................................3
2.2. S

TIÊU HÓA

GIA SÚC NHAI L I .......................................................4

2.2.1. Sinh lý tiêu hóa ......................................................................................4
2.2.2.

c

m lên men vi sinh v t

2.2.2.1. Nguyên sinh

d c .....................................................5

ng v t (Protozoa) ....................................................5

2.2.2.2. Vi khu n (Bacteria) .........................................................................6
2.2.2.3. N m (Phycomyces) .........................................................................7
2.2.3. Tác

ng t

ng h c a vi sinh v t d c .................................................8

2.2.4. S tiêu hóa th c n.................................................................................8
2.2.4.1. Tiêu hóa x .....................................................................................8
2.2.4.2. Tiêu hoá tinh b t và

ng..............................................................9

2.2.4.3. Tiêu hoá protein ..............................................................................9
2.2.4.4. Tiêu hóa ch t béo ..........................................................................10
2.2.5. S h p thu các d

ng ch t

gia súc nhai l i ........................................10

iii


2.2.5.1. H p thu các axit béo bay h i (VFA:Volatile fatty acid) .................10
2.2.5.2. H p thu amoniac ...........................................................................10
2.2.5.3. S h p thu urê ...............................................................................10
2.2.5.4. H p thu glucose.............................................................................11

2.2.5.5. H p thu các ion và các vitamin......................................................11
2.2.5.6. H p thu và chuy n ng
2.3. S L

c axit amin t máu vào d c ...................11

C V CÁC THÔNG S MÔI TR

NG D CH D C ..............11

2.3.1. Vai trò c a NH3 trong quá trình lên men d ch d c .............................11
2.3.2. Vai trò c a pH c a d ch d c ..............................................................12
2.3.3. Axit béo bay h i...................................................................................12
2.3.4. S s n sinh khí Methane (CH4) ............................................................14
2.4. NHU C U DINH D

NG C A C U......................................................14

2.4.1. Nhu c u v t ch t khô............................................................................14
2.4.2. Nhu c u protein và n ng l
2.4.3. Nhu c u n
2.5. S L

ng ............................................................15

c.......................................................................................17

C V T L TIÊU HÓA

GIA SÚC NHAI L I .........................17

2.5.1. H s tiêu hóa bi u ki n .......................................................................17
2.5.2. H s tiêu hóa th t................................................................................17
2.6. ÁNH GIÁ T L TIÊU HÓA B NG PH

NG PHÁP IN VIVO ...........17

2.7. TH C N DÙNG TRONG THÍ NGHI M................................................18
2.7.1. C lông tây...........................................................................................18
2.7.2. Bìm bìm ...............................................................................................19
2.7.3. T m g o ...............................................................................................20
2.7.4. Bã bia...................................................................................................21
2.7.5. Bánh d u d a .......................................................................................22
2.7.6. Urê.......................................................................................................23
CH
3.1.
3.2.

NG 3: PH
A
IT

NG TI N VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ................. 24

M VÀ TH I GIAN THÍ NGHI M ..............................................24
NG THÍ NGHI M......................................................................24

iv

3.3. V T LI U VÀ D NG C THÍ NGHI M.................................................24
3.3.1. V t li u thí nghi m...............................................................................24
3.3.2. D ng c thí nghi m..............................................................................25
3.4. PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ...............................................................25

3.4.1. Ph

ng pháp b trí thí nghi m .............................................................25

3.4.2. L y m u, các ch tiêu theo dõi và x lý s li u .....................................26
3.4.3. Ph
CH

ng pháp x lý s li u....................................................................27

NG 4. K T QU TH O LU N ................................................................ 28

4.1. THÀNH PH N D
NG CH T C A CÁC LO I TH C LI U DÙNG
TRONG THÍ NGHI M.....................................................................................28
4.2. L NG TH C N VÀ THÀNH PH N D
NG CH T C A CÁC
KH U PH N DÙNG TRONG THÍ NGHI M .................................................29
4.3. T L TIÊU HÓA CÁC D
NG CH T (%), CÂN B NG NIT VÀ
NG TR NG C A C U TRONG THÍ NGHI M ........................................31

4.4. GIÁ TR pH, HÀM L NG AMMONIA (N-NH3) VÀ AXIT BÉO BAY
I D CH D C ...........................................................................................33
CH

NG 5. K T LU N VÀ

NGH .............................................................. 36

5.1. K T LU N ................................................................................................36
5.2.

NGH ....................................................................................................36

TÀI LI U THAM KH O ..................................................................................... 37
PH L C

v


DANH SÁCH CH
DM

V t ch t khô

OM

V t ch t h u c

CP
EE

CF

m thô
Béo thô
thô

VFA

Axit béo bay h i

Ash

Khoáng t ng s

NDF

trung tính

ADF

axit

ME

ng l

ng trao

W0,75

Tr ng l

ng trao

VSV

Vi sinh v t

NPN
SE
BSCL

i
i

m phi protein
Sai s chu n
ng B ng Sông C u Long

g

Gram

Kg

Kilogram

TLTH

T l tiêu hóa

GHG

Hi u ng nhà kính

vi

VI T T T


DANH SÁCH CÁC B NG
Trang
B ng 2.1: Kh n ng sinh tr

ng c a c u Phan Rang .............................................2

B ng 2.2: M t s ch tiêu sinh s n c a c u ............................................................3
B ng 2.3: Thành ph n

c tr ng c a các ch t khí trong d c (tính theo %) ........14

B ng 2.4: Nhu c u dinh d ng trong ngày cho t ng tr ng c a c u
u ki n
nhi t i ..............................................................................................................16
B ng 2.5 : Thành ph n hoá h c và giá tr dinh d

ng c a c lông tây..................18

B ng 2.6: Thành ph n hóa h c và giá tr dinh d

ng c a bìm bìm.......................19

B ng 2.7: Thành ph n hóa h c và giá tr dinh d

ng c a t m g o .......................20

B ng 2.8: Thành ph n hóa h c và giá tr dinh d

ng c a bã bia ..........................21

B ng 2.9: Thành ph n dinh d
B ng 3.1: S

ng c a bánh d u d a (%) ....................................22

b trí thí nghi m c a m i lo i gia súc................................................25

B ng 4.1: Thành ph n d ng ch t (% DM) các lo i th c n dùng trong thí
nghi m ................................................................................................................28
B ng 4.2. L

ng th c n và d

ng ch t tiêu th c a c u trong thí nghi m..........29

B ng 4.3: T l tiêu hóa các d ng ch t (%), cân b ng nit và t ng tr ng c a c u
trong thí nghi m ..................................................................................................31
B ng 4.4: pH, N-NH3 và axit béo bay h i
d ch d c c a c u trong thí
nghi m ................................................................................................................33

vii


DANH SÁCH CÁC HÌNH
Trang
Hình 1: C lông tây trong thí nghi m ..................................................................18
Hình 2: Bìm bìm trong thí nghi m.......................................................................19
Hình 3: T m trong thí nghi m .............................................................................20
Hình 4: Bã bia dùng trong thí nghi m..................................................................21
Hình 5: Bánh d u d a dùng trong thí nghi m ......................................................22
Hình 6: Chu ng sàn và c u trong thí nghi m.......................................................24

viii


DANH SÁCH BI U
Trang
Bi u
1: L ng d ng ch t tiêu th và n ng l ng trao
i c a c u thí
nghi m ................................................................................................................30
Bi u

2: T l tiêu hóa d

ng ch t c a c u thí nghi m .....................................32

Bi u

3: M i liên h gi a t l t m b sung và l

Bi u

4: pH và N-NH3

ng NDF tiêu hóa..................33

d ch d c c a c u thí nghi m ...................................34

Bi u 5: M i liên h gi a s b sung t m và axit béo bay h i d ch d c c a c u
trong thí nghi m ..................................................................................................34

ix


TÓM L

C

Thí nghi m này
c b trí hình vuông latin v i 4 nghi m th c, 4 l n l p l i trên 4 c u. Các
nghi m th c bao g m s b sung 0; 10; 20 và 30 % t m (t ng ng v i TAM0, TAM10, TAM20 và
TAM30) trong kh u ph n (% DM), nh m nghiên c u nh h ng c a vi c b sung t m trong kh u
ph n n s tiêu th th c n, t l tiêu hóa và thông s d ch d c c a c u t ng tr ng.
t qu cho th y là l ng DM tiêu th (kg/ngày) l n l c là 0,624; 0,633; 0,666 và 0,702 kg/ngày
ng ng v i th t các nghi m th c TAM0, TAM10, TAM20 và TAM30, và khác bi t có ý ngh a
th ng kê (P<0,05) gi a các nghi m th c. L ng ME tiêu th trên ngày cao nh t nghi m th c
TAM30 là 10,2 MJ/con/ngày và th p nh t nghi m th c TAM0 là 8,10 MJ/con/ngày và s khác
bi t gi a các nghi m th c có ý ngh a th ng kê (P<0,05). T l tiêu hóa DM, OM, CP khác bi t có ý

ngh a th ng kê gi a các nghi m th c (P>0,05).
ng nit tiêu th dao
ng t 17,4 - 19,1 g/ngày và l ng nit tích l y t ng d n
(11,4 - 13,6 g/ngày) khi t ng b sung các m c
t m trong kh u ph n. T ng tr ng hàng ngày c a
các nghi m th c TAM0, TAM10, TAM20 và TAM30 có giá tr l n l t là 97,8; 105; 108 và 114
g/ngày. Giá tr pH gi m d n và axit béo bay h i t ng lên khi c u
c cho n các m c b sung
m t ng d n (P<0,05) gi a các nghi m th c.
Qua thí nghi m, chúng tôi có th k t lu n r ng - s b sung t m trong kh u ph n ã làm DM,
CP,nit tích l y, t ng tr ng
c c i thi n. N ng
pH gi m, N-NH3 và axit béo bay h i t ng.
Chúng ta có th b sung t m n m c 30 % (% DM) trong kh u ph n nuôi c u t ng tr ng.

x


CH

NG 1:

TV N

Trong nh ng n m g n ây, ch n nuôi c u ngày càng phát tri n c v s l ng và
ch t l ng. Th t c u là lo i th c ph m b d ng, áp ng nhu c u và th hi u ngày
càng cao c a ng i tiêu dùng. Bên c nh ó, th c n c a c u khá a d ng và phong
phú, c ng không c n nhi u di n tích ng c
nuôi chúng, không c nh tranh
ng th c v i các v t nuôi và con ng i. L ng th c n ch b ng 1/10 so v i trâu,

bò. ây là nh ng m t thu n l i, thúc y ch n nuôi c u n c ta phát tri n, ph n
u t i n m 2015, t ng àn dê, c u n c ta t 4.176.946 con (theo C c Ch n
nuôi, 2006).
ng b ng Sông C u Long ( BSCL) là v a lúa l n nh t c n c. Riêng n m 2009,
di n tích tr ng lúa c a c n c là 7,43 tri u hecta và s n l ng lúa kho ng 39,08
tri u t n, trong ó, BSCL chi m 52,1 % v di n tích và 52,5 % v s n l ng (Võ
Th Thanh L c và Nguy n Phú S n, 2011). Ngoài ra, nh ng ph ph m t cây lúa,
h t g o c ng
c dùng trong ch n nuôi nh : t m, cám, r m r ,… nh m nâng cao
hi u qu kinh t góp ph n n nh i s ng c a ng i dân.
Tuy nhiên, vi c nghiên c u và so sánh nh h ng các m c
c a t m g o thích
h p lên s t ng tr ng, kh n ng t n d ng th c n và các thông s d ch d c trong
kh u ph n c u trong th i gian qua còn ch a
c nghiên c u Vi t Nam.
n
th n a, s b sung th c n ng c c s làm gi m l ng khí Methane (CH4) gia súc
nhai l i (AAFC và Dairy Australia, 2012). Vì v y, nghiên c u nh h ng a vi c
s d ng t m g o trong kh u ph n nuôi c u giai
n t ng tr ng là c n thi t, góp
ph n thúc y vi c s d ng các ngu n ph ph m s n có
a ph ng, b o v môi
tr ng và em i hi u qu trong ch n nuôi.
Xu t phát t yêu c u trên tài: “Nghiên c u nh h ng c a các m c
t mg o
b sung trong kh u ph n trên kh n ng t n d ng th c n, s tích l y m và các
thông s d ch d c c a c u t ng tr ng
c ti n hành nh m tìm ra các m c
t m g o thích h p trong ch n nuôi c u giai o n t ng tr ng, là c s
c i ti n

ch
nuôi d ng, ch m sóc cho c u nuôi l y th t.
M c tiêu c a
-

tài là:

Tìm ra m c
t m g o thích h p cho s t ng tr ng c a c u, t
khuy n cáo áp d ng vào th c t s n xu t ch n nuôi.

1

ó có nh ng


CH
2.1.

L

NG 2: C

S

LÝ LU N

C V C U PHAN RANG

C u Phan Rang thu c l p ng v t có vú (Mamanila), b gu c ch n (Artiadactyla),

phân b nhai l i (Ruminantia), phân h dê c u (Capia Rovanae). C u Phan Rang là
gi ng c u
c du nh p vào n c ta t hàng tr m n m nay mà tr c h t là vào
Phan Rang (nay thu c t nh Ninh Thu n). Tr i qua nh ng
u ki n khí h u n ng
nóng g n nh quanh n m, d i s tác ng c a ch n l c t nhiên và nhân t o,
gi ng c u Phan Rang ã thích nghi t t v i u ki n sinh thái c a các t nh Trung b .
Hi n nay Ninh Thu n là t nh nuôi c u nhi u nh t, k
n là Bình Thu n, ng Nai,
Bình D ng. T i
ng b ng Sông C u Lông, c u Phan Rang thích nghi và sinh
tr ng, phát tri n t t, c u
c nuôi nhi u B n Tre, Trà Vinh, C n Th , Ti n
Giang, Tây Ninh.
2.1.1. V

c

m ngo i hình

a s c u Phan Rang có s c lông tr ng (80 %), m t s ít có s c lông nâu tr ng ho c
nâu en (20 %). Toàn thân c u ph m t l p lông, trong ó lông ph n mông h i dài
(t 11 - 12 cm). u, c c u ng n, m i dô, ng c sâu và n , b ng to g n, mông n .
C u Phan Rang không có s ng, 4 chân nh và khô. Vú nh và treo, núm vú ng n.
2.1.2. V

c

m sinh tr

ng

C u sinh tr ng nhanh, nhanh nh t t lúc s sinh
ó t c sinh tr ng ch m d n (86,7 - 137,0 g/ngày),
Kh n ng sinh tr ng c a c u Phan Rang
ng 2.1: Kh n ng sinh tr

c th hi n qua B ng 2.1

ng c a c u Phan Rang

Tu i

Tr ng l

sinh

2,20

3 tháng tu i

14,0

Tr

n 1 tháng tu i (169 g/ngày), sau

ng (kg)

ng thành:

Con

c:

42,60 ± 1,70

Con cái:

39,00 ± l,34

Ngu n: Lê

ng

nh và Lê Minh Châu, 2005

2


2.1.3.

c tính sinh s n

C u là lo i gia súc s m thành th c v sinh d c. C u c 5 tháng tu i ã có bi u
hi n ph i gi ng, nh ng ng i nuôi th ng s d ng làm gi ng lúc 10 tháng tu i.
C u cái 6 tháng ã ng d c và tu i ph i gi ng u tiên th ng vào lúc 9 - 10
tháng. Th i gian mang thai kho ng 150 ngày, chu k
ng d c t 16 - 17 ngày, mùa
ng d c không rõ r t nh ng vào các tháng mùa xuân mát m th ng ng d c

nhi u, t l th thai cao. Theo dõi 120 l a
xã Tân An thì th y s c u 1 con là
91 con chi m 75,8 % sinh ôi 21 con chi m 17,5 % và sinh ba có 8 con chi m
6,7 %. Nh v y c u
sinh ôi và sinh ba chi m g n 25 %, trong lúc
n là
75,8 %, t l m n nh v y là t m c trung bình so v i các gi ng c u th t khác
(Lê ng nh và Lê Minh châu, 2005).
ng 2.2: M t s ch tiêu sinh s n c a c u
Ch tiêu
Con

Th i gian

c:
Tu i có ph n x nh y:

5 tháng tu i

Tu i s d ng ph i gi ng

10 tháng tu i

Con cái:
Tu i

ng d c l n

6 tháng tu i

u:

Tu i ph i gi ng:

9 - 10 tháng tu i

Chu k

16 - 17 ngày

ng d c:

Th i gian mang thai:

150 ngày

S con sinh ra/ :

1,25 ± 0,43 (

Kho ng cách gi a 2 l a
H s

:

:

S c u con/l a/n m:
Ngu n: Lê

ng

n 75,8 %,

kép 24,1 %)

8,01 ± 0,82 tháng
1,4 l a
1,7 l a

nh và Lê Minh châu, 2005.

2.1.4. T p tính sinh h c c a c u
T p tính b y àn: c u th ng s ng t p trung thành b y àn. Vi c di chuy n và tìm
ki m th c n th ng theo b y, bán kính ho t ng cách chu ng không xa (th ng
i 500 m). Khi i n, c b y c u l l t kéo nhau i theo s h ng d n c a con
u àn. Con u àn không nh t thi t ph i là con c u c to nh t trong b y, mà ó
có th là m t con c u cái ho c m t con tr ng thành nào ó t ra rành r
ng i

3


l iv .
N u ta ch nuôi m t con c u n l hay vì m t lý do nào ó ta tách h n m t con ra
kh i àn
nh t riêng, con c u ó s la hét khan c , và t ra bu n bã không màng
n chuy n n u ng, ít ra c ng vài ba ngày u (Vi t Ch ng, 2004).
Tính hi n lành: c u là v t nuôi hi n lành, không qu y phá, tính tình i m
g i v i con ng i. R t hi m khi th y c u xung t v i nhau.

Thích

m, g n

n i cao ráo, mát m và có kh n ng leo trèo r t gi i.

C u nhà khi ch n th ngoài ng, gi a bu i no nê, chúng c ng tìm n nh ng t ng
á cao hay nh ng mô t, s n i
n m ngh . Chu ng nuôi c u có sàn cao m i
thích h p v i cách s ng c a chúng. Trong tr ng h p nuôi v i b y àn l n, t i v
nh t t m vào khu t r ng, thì khu t ó c n ph i cao ráo và s ch s m i t t.
T p tính n u ng: c u là loài ng v t n t p, có kh n ng s d ng h u h t các lo i
th c n thô xanh, nhi u ch t x . C u có c u t o môi m ng, linh ho t nên ngoài vi c
g m c chúng còn có kh n ng b t các lo i lá cây, hoa, thân cây b i, cây h
u
thân g h t dài. C u thích n
cao t 0,5 m tr xu ng, n ch m ch , không b
phí th c n. Khi nuôi nh t trong chu ng thì c trong máng
c c u ng n r t t
t n, chúng không s c s o, không vung v y h t
nh cách n c a dê. Ngoài ra, c u
còn có kh n ng ch u khát r t gi i.
2.2. S

TIÊU HÓA

GIA SÚC NHAI L I

2.2.1. Sinh lý tiêu hóa
Gi ng nh

trâu bò, d dày c a c u c ng có 4 túi (d c , d t ong, d lá sách, d
múi kh ). Trong ó 3 túi là: d c , d t ong, d lá sách không ti t ra d ch tiêu hóa.
S tiêu hóa th c n ch y u x y ra d c và d t ong, do h vi sinh v t m trách,
trong ó 50 % v t ch t khô c a kh u ph n
c tiêu hóa d c (Nguy n Thi n và
inh V n Bình, 2007).
c u tr ng thành, d c chi m th tích kho ng 80 % th tích d dày, ây là n i
lên men chính. Môi tr ng d c thu n l i cho s phát tri n c a vi sinh v t, ây là
môi tr ng trung tính (pH = 6,5 - 7,4), có
c
u này vì n c b t c a c u là
+
dung d ch m có tính ki m, ch a nhi u ion Na , NH4+, … trung hòa axit sinh ra do
quá trình lên men c a vi sinh v t. Nhi t
trong d c là 38 - 41 0C,
m
80 - 90 %. D c có môi tr ng y m khí, n ng
oxy nh h n 1 % (Nguy n Thi n
và inh V n Bình, 2007).
Vi sinh v t tr c tiên s d ng l ng
ng hoà tan và tinh b t có trong th c n làm
ngu n n ng l ng sinh tr ng và phát tri n, sau ó chúng b t u công phá ch t
có trong th c n (Hoàng V n Ti n et al., 1995).

4


Th c n sau khi
c vi sinh v t lên men tiêu hóa, m t ph n chúng s s d ng cho
chính b n thân chúng, ph n khác s

c chuy n xu ng d t ong, r i d lá sách sau
cùng là d múi kh
cung c p cho v t ch . M t khác xác vi sinh v t khi n d
múi kh , ru t non c ng s
c tiêu hoá cung c p ngu n n ng l ng và ch t m
cho c th v t ch .
Nh ng thành ph n th c n hòa tan nhanh trong dung môi trung tính (Neutral
detergen solubles: NDS) h u nh
c lên men hoàn toàn trong d c , nh ng thành
ph n ó ch y u là: protein, c u trúc không ph i là carbohydrate…
S tiêu hóa th c n xanh
c k t h p v i nitrogen c a kh u ph n n vào và lo i
th c li u c a th c n xanh. N u th c n xanh có hàm l ng protein t 6 - 8 % thì
tiêu hóa cao, vì nó s n sàng cung c p nhu c u nitrogen cho vi sinh v t d c
(McDonald et al., 2002).
2.2.2.

c

m lên men vi sinh v t

d c

Vi sinh v t d c có kh n ng lên men carbohydrate, phân h y th c n t o ra các
axit béo bay h i, metan, khí carbonic và n ng l ng cung c p cho s sinh tr ng và
phát tri n c a vi sinh v t. H vi sinh v t s ng trong d c g m: nguyên sinh ng
v t, vi khu n và vi n m.
2.2.2.1. Nguyên sinh

ng v t (Protozoa)

Protozoa có trong d c c a c u b t u t khi c u n th c n là th c v t khô.
Nh ng ngày u sau khi sinh, d c c u không ch a protozoa. H u h t các protozoa
có m t trong d c c u là k khí, chúng có kh n ng phân gi i ch t x có trong th c
n. Tuy nhiên, c ch t chính c a chúng là
ng và tinh b t.
S l ng protozoa thay i tu theo cách th c nuôi d ng, kh u ph n n. Khi ta
cho con v t n kh u ph n ch a nhi u th c n x , ít ch t
ng hòa tan thì m t
protozoa th p (d i 100.000 con/ml d ch d c ). Trái l i, kh u ph n n có nhi u
tinh b t và
ng, m t
protozoa có th lên n 4.000.000 con/ml d ch d c . Khi
qu n th protozoa cao có th
t t i 70 % sinh kh i vi sinh v t trong d ch d c và
vi khu n ch có 30 % (Preston và Leng, 1991).
Protozoa có m t trong d c
c chia làm 2 lo i chính: Entodineomorphs (ch y u
là Entodinia spp) và Holotrich (ch y u là Isotricha ho c Dasytricha spp). M t vài
lo i protozoa có kh n ng phân gi i cellulose, nh ng c ch t chính là
ng và tinh
b t, chúng s
c h p thu nhanh chóng và d tr d i d ng polydextran, ây là
d ng s
c huy ng ra theo nhu c u
cung c p n ng l ng cho duy trì và sinh
tr ng c a protozoa.
Có s tác ng t ng h gi a protozoa và vi khu n, protozoa n và tiêu hóa vi
khu n, lo i ra xác trôi n i trong d ch d c (Coleman, 1975), chính vì th mà làm
5

gi m l ng vi khu n bám vào m u th c n. V i nh ng th c n d tiêu hóa thì i u
này s không có ý ngh a l n, nh ng i v i th c n khó tiêu thì s làm t ng th i
gian tiêu hóa th c n.
Khi m t
protozoa trong d c cao, m t t l l n vi khu n b protozoa n và tiêu
hóa. Tr ng h p nhóm Entodinia nhi u (kho ng 2 tri u con protozoa/ml d ch d c )
thì t t c vi khu n t do trong d ch d c s b n m t i, chi m kho ng 30 % t ng
ng sinh kh i (Coleman, 1975).
2.2.2.2. Vi khu n (Bacteria)
Thông th ng, vi khu n chi m ph n l n trong h sinh v t d c , m t
t
10
11
10 - 10 con/ml d ch d c (Nguy n V n Thu, 2006). Vi khu n có trong d c bao
g m:
Vi khu n t do trong d ch d c (chi m kho ng 30 %)
Vi khu n bám vào các m u th c n (chi m kho ng 70 %)
Vi khu n trú ng

n p g p bi u mô

Vi khu n bám vào protozoa (ch y u là lo i sinh khí metan).
Do th c n liên t c
c chuy n kh i d c , vì th ph n l n vi khu n bám vào th c
n s b tiêu hóa i. Do v y, s l ng vi khu n d ng t do có trong d ch d c là
r t quan tr ng xác nh t c công phá và lên men th c n.
Vi khu n có nh ng nhóm chính sau ây:
Nhóm vi khu n phân gi i carbohydrate không ph i là ch t x (NFC): s l ng c a

chúng s t ng khi ta cho gia súc n kh u ph n giàu carbohydrate d lên men (nh :
tinh b t,
ng, glucose…) có t th c n h t, c , c xanh t i, r m t
ng…
Nhóm vi khu n lên men lactic: chúng có tác d ng lên men
ng, chúng phát tri n
r t nhanh khi d c ch a ít streptococcus. Vi khu n lactic chi m u th khi kh u
ph n n giàu c khô ho c th c n tinh.
Nhóm vi khu n phân gi i ch t x : chi m t l nh
khu n. T i d c ch t x
c tiêu hóa nh men
phân gi i x (Cellulolytic bacteria) s ng d c ti
gi i
c cellulose, hemicellulose và c pectin.
s lên men ch t x
loài nhai l i.

(d i 10 %) so v i t ng s vi
phân gi i ch t x c a vi khu n
t ra. Các lo i vi khu n này phân
u này có ý ngh a r t l n i v i

Nhóm vi khu n phân gi i ch t ch a nitrogen: bao g m Butyrivibro, Bacteroides,
Streptococcus, Selenomas, Clostridium, Lachnospira va Borrelia. Trong ó, có nh ng
loài có ho t ng phân h y cellulose, xylanose, pectinose, amylose và saccarose r t

6


m nh có trong th c n. Các vi khu n này có kh n ng phân h y protein có trong th c

n.
2.2.2.3. N m (Phycomyces)
Trong t t c các lo i n m y m khí có m t trong d c , chúng ta có th chia ra làm 5
loài, bao g m: Neocallim, Piromyces, Caecomyces, Orpinomyces, Anaeromyces
(Nguy n V n Thu, 2006).
N m có m t
kho ng 103 - 104/ml d ch d c . Vai trò c a n m trong s phân h y
ch t x t i d c
c th hi n ch : chúng thích nh c trên nh ng ch t x c a
th c v t trong d c c u và gia súc nhai l i. Chúng phá v c u trúc carbohydrate có
vách x c a t bào th c v t, t o u ki n cho vi khu n bám vào c u trúc t bào
ti n hành lên men phân h y.
Vai trò c a NH3 trong d ch d c
Ngu n NH3 trong d ch d c bao g m t s lên men protein, peptid, axit amin và
các nguyên li u nitrogen hòa tan khác, Urê, axit uric và nitrate
c chuy n hóa
nhanh chóng thành NH3 trong d c . Các axit nucleic trong d ch d c có l c ng
c phân gi i m nh thành NH3 (Preston và Leng, 1991).
Do v y “kho” NH3 là tr ng tâm cho các nghiên c u v trao i nitrogen trong d c .
N ng
NH3 trong d ch d c òi h i m b o t i a cho vi sinh v t t ng tr ng.
Trong phòng thí nghi m, n ng
NH3 có giá tr t i thi u là 20 - 50 mg NH3/lít d ch
d c (Nguy n V n H n, 1998).
th c n
c phân gi i t i a b i vi sinh v t d
c , nhu c u t i thi u v n ng
NH3 trong d c cao h n khi kh u ph n n có ch t
ng th p, n ng
NH3 nên kho ng 60 - 100 mg/lít (Oosting và Waanders, 1993).

Theo Leng và Nolan (1984), các kh u ph n th c n khác nhau có nh h ng n m c
NH3 thích h p, n ng
NH3 cao nh t có th
t m c 150 - 200 mg NH3/lít d ch d
c .
Thi u NH3 d n n gi m hi u qu c a h vi sinh v t s ng trong d c m c dù con
ng t ng h p axit amin vi sinh v t d c ch a
c xác nh rõ. Tuy nhiên,
ng i ta th y r ng: NH3 óng vai trò quan tr ng cho vi c t ng h p có hi u qu axit
amin và protein vi sinh v t. T c
t ng h p c a vi sinh v t cao nh t n ng
NH3 t 5 - 8 mgN/100 ml d ch d c (Satter và Styler, 1974).
Vai trò c a pH trong d c
C ng ng vi sinh v t d c ch u nh h ng b i l ng n c b t. Môi tr ng
trung tính d c luôn luôn
c duy trì
m b o cho s t n t i c a vi sinh v t.
Môi tr ng d c thu n l i cho s phát tri n c a vi sinh v t là môi tr ng trung tính
(pH = 6,5 - 7,4),
ng i n nh nh tác d ng trung hòa axit sinh ra do quá trình

7


lên men c a n c b t. Các mu i phosphat và bicarbonate trong n
d ng là ch t m (Nguy n Thi n et al, 2007).

c b t có tác

N u

pH d c th p, s l ng vi khu n cellulose, amylose và m t s l n protozoa
b ch t i và
c chuy n n túi sau. Khi
pH d c th p, CO2 s tách ra kh i
dung d ch và tích t
túi vùng l ng, sau ó CO2 và CH4 s
c th i ra ngoài qua
i. Khi
pH cao, ph n l n CO2 s n sinh trong quá trình lên men s
c h p thu,
sau ó th i ra bên ngoài theo
ng ph i.
2.2.3. Tác

ng t

ng h c a vi sinh v t d c

Vi sinh v t d c , c trong th c n và trong bi u mô d c k t h p v i nhau trong
quá trình tiêu hóa th c n, chúng cùng nhau tiêu hóa các lo i th c n mà không ho t
ng riêng l , m t mình, loài này phát tri n trên s n ph m c a loài kia.
Trong i u ki n bình th ng gi a vi khu n và protozoa c ng có s c ng sinh, c
bi t là trong tiêu hóa x . Tiêu hóa x m nh nh t khi có m t c vi khu n và
protozoa. Protozoa nu t và tích tr tinh b t, h n ch t c
sinh axit lactic, h n ch
gi m pH t ng t nên có l i cho vi khu n phân gi i x .
Tuy nhiên gi a các nhóm vi khu n khác nhau c ng có s c nh tranh sinh t n v i
nhau. Khi gia súc n kh u ph n giàu tinh b t nh ng nghèo protein thì s l ng vi
khu n phân gi i cellulose gi m làm cho t l tiêu hóa x th p. M t khác, khi
protozoa n và tiêu hóa vi khu n s làm gi m t c

và hi u qu chuy n hóa protein
trong d c . Lo i b protozoa s làm t ng s l ng vi khu n trong d c
(T. R. Preston and R. A. Leng, 1987).
2.2.4. S tiêu hóa th c n
2.2.4.1. Tiêu hóa x
Cellulose và hemicellulose là thành ph n chính c a t bào th c v t, chúng liên k t
v i lignin t o thành polyme b n v ng v lý h c và hoá h c. M t n v cellulose
g m hai phân t glucose, cellulose nguyên ch t là m t chu i các cenlobiose l p i
l p l i b i các liên k t β-1,4. Nh v y cellulose nguyên ch t g m các
ng n
glucose.
Kho ng 80 % cellulose và hemicellulose
c phá v b i protozoa. Protozoa phá
v màng cellulose ngoài vi c t o
u ki n cho vi khu n lên men cellulose còn t o
i u ki n l ra các thành ph n d ng ch t bên trong t bào th c v t nh tinh b t,
ng, protein.
M t ph n cellulose
c protozoa n
t o n ng l ng s ng cho b n thân chúng.
Protozoa c ng có th tiêu hoá
c m t ph n cellulose. Ch y u cellulose và

8


hemicellulose
cho v t ch .

c len men b i vi khu n

2.2.4.2. Tiêu hoá tinh b t và

t o ra các axit béo bay h i cung c p

ng

Vi khu n và protozoa phân gi i tinh b t thành polysaccharide, glycogen, aploectin,
các s n ph m này
c lên men t o thành axit béo bay h i.
ng (disaccharide, monosaccharide…) m t ph n s n có th c n, m t ph n
c t o thành t s lên men phân gi i cellulose và hemicellulose… Các s n ph m
ng c ng
c lên men t o thành axit béo bay h i và m t ít axit lactic.
N u l ng axit lactic nhi u s làm gi m pH d c , c ch ho t
gây nhi m c axit lactic.

ng c a vi sinh v t,

S n ph m cu i cùng do vi sinh v t lên men cellulose, hemicellulose, tinh b t và
ng là axit béo bay h i và m t ít béo có m ch carbon dài nh axit valeric, axit
caproic… và các khí th (CO2, H2, N2, O2…). C ng hình thành axit béo bay h i
m nh (có th
t 4 lít/ngày).
Các axit béo bay h i
cho c th , m t ph n

c h p thu, m t ph n n gan oxy hóa t o thành n ng l
n các mô bào nh t là mô tuy n s a.

ng

2.2.4.3. Tiêu hoá protein
Protein
c phân gi i thành peptiol và axit amin b i men proteaza và men
peptidaza c a vi khu n. Ph n l n các axit amin ti p t c b vi khu n lên men
bi n
thành NH3, axit béo bay h i. Sau ó vi sinh v t d c t ng h p protein và axit amin
cho c th chúng t NH3. S tiêu hoá protein d c ã t o ra m t l ng l n NH3
cho môi tr ng lên men c a vi sinh v t.
Ngoài ra các h p ch t phi protein trong th c n nh các axit amin, amid, nitrat...
c ng cung c p m t ngu n áng k NH3. Hàm l ng NH3 trong d c r t quan tr ng,
chúng quy t nh n quá trình lên men phân hu x và các h p ch t carbonhydrate
khác. M t ph n protein và axit amin tuy hoà tan trong d c nh ng không b phân
hu
d c mà
c i xu ng d múi kh và ru t non. Ph n protein này
c g i là
protein “thoát qua” (bypass protein).
Nhi u tài li u ã xác nh gia súc nhai l i có th s d ng 25 - 35 % nit trong kh u
ph n, t ngu n m phi protein mà gia súc v n phát tri n t t (Bùi
c L ng và ctv,
1995). Hi n nay urê
c s d ng r ng rãi nh t cho gia súc nhai l i. V i nh ng
kh u ph n nghèo protein nh ng có nhi u x mà
c b sung m t l ng r
ng
hay th c n tinh thích h p, hi u qu s d ng protein khá rõ r t. Có th s d ng so
a, urê, bánh d u bông v i
làm th c n b sung m cho bò, nh t là trong ch n

nuôi bò th t. (Nguy n Th an Thanh, 2007).

9


2.2.4.4. Tiêu hóa ch t béo
Lipid c a th c v t r t d b th y phân trong d c b i ennzym lipase c a vi khu n
t o thành axit béo và ti p t c lên men t o thành axit béo bay h i. Ph n l n axit béo cao
phân t là các axit béo không no và d tách ra nh axit oleic, axit linoleic... Chúng
c h p thu trong d c và
c vi sinh v t hydro hóa, khi ó m t l ng l n axit
béo s b bi n i thành axit bão hòa (ch y u là axit stearic và axit palmitic) ch
c h p thu ru t non.
2.2.5. S h p thu các d

ng ch t

gia súc nhai l i

2.2.5.1. H p thu các axit béo bay h i (VFA:Volatile fatty acid)
Các axit béo bay h i ch y u là axit acetic, axit propionic, axit butyric và m t
ng nh các axit khác (izobutyric, valeric, izovaleric). Các axit này
c h p thu
qua vách d c vào máu và là ngu n n ng l ng chính cho v t ch . Chúng cung c p
kho ng 70 - 80 % t ng s n ng l ng
c gia súc h p thu. T l gi a các axit béo
bay h i ph thu c vào b n ch t c a các lo i glucid có trong kh u ph n.
Axit béo bay h i
c h p thu b ng cách khuy ch tán qua vách d c . Kho ng 25 %
c h p thu ph n sau d c . Vì l ng này r i kh i d c cùng v i th c n.

pH c a d ch d c có nh h ng l n t i s h p thu các axit béo bay h i, các nhà
khoa h c ã ch ng minh r ng pH = 6,4 trong d c có c anion c a axit béo và c
axit béo t do. Khi pH cao h n t 7,0 - 7,5 t c
h p thu các axit béo gi m rõ r t,
+
i u ó ph thu c vào H có l liên quan v i s l ng t ng i c a axit béo
d ng không phân li. Các tác gi nh n th y r ng ngay n t n 24 - 48 gi sau khi n,
hàm l ng axit béo bay h i trong máu t nh m ch c a v n còn cao h n trong máu
ng m ch.
2.2.5.2. H p thu amoniac
Amoniac
c gi i phóng t ngu n nit protein và phi protein b i vi sinh v t d c
s
c h p thu m t ph n ngay d dày tr c. T c
h p thu amoniac ph thu c
vào ch s pH. môi tr ng ki m s h p thu ti n hành nhanh h n môi tr ng
axit. N u d th a amoniac s
c h p thu vào máu
a n gan. gan
amoniac s
c t ng h p thành urê, l ng urê này m t ph n nh s
c bài ti t
qua n c ti u, m t ph n l n i vào tuy n n c b t và
c nu t xu ng d c tr
thành ngu n cung c p nit cho vi sinh v t.
2.2.5.3. S h p thu urê
Urê c a kh u ph n ho c theo n c b t vào d c c ng nh urê
c chuy n t máu
qua vách d c b phân gi i nhanh chóng b i urease c a vi khu n thành amoniac và
khí carbonic nên n ng

c a urê trong d c gi m rõ r t. Trong
u ki n nuôi

10


ng bình th ng, d c không th y có urê ho c ch có m t ít nh ng khi cho n
urê thì 20 - 48 phút u trong d c có nhi u urê ch a phân gi i, sau ó urê gi m
d n, sau 75 - 80 phút th ng ch còn th y d u v t ho c m t l ng không quá vài
mg/100 ml.
2.2.5.4. H p thu glucose
Lên men th c n trong d c là lên men các
ng hòa tan, tinh b t trong kh u ph n
nh ng l ng glucose h p thu
c ch b ng m t ph n nh so v i l ng glucose
trong th c n. Ph n l n tinh b t có kh n ng
kháng v i s lên men c a d c và
ph n còn l i s
c chuy n xu ng tiêu hóa ph n d i b máy tiêu hóa và
c
h p thu t i ó.
2.2.5.5. H p thu các ion và các vitamin
Tính n nh t ng i c a các thành ph n ion trong d c
c duy trì nh s h p
thu nhanh c a các ion vô c và s chuy n n c t máu vào d c . Khi áp su t th m
th u c a d ch d c v t kh i m t m c
n nh còn n u áp su t th m th u l i
th p h n m c này thì m t quá trình ng c l i x y ra.
S h p thu các vitamin nhóm B d c , các nhà khoa h c cho r ng, trong u ki n
nuôi d ng bình th ng không có s h p thu vitamin nhóm B vì vitamin trong d

c là m t trong nh ng thành ph n c a c th vi sinh v t và nó không tr ng thái t
do.
2.2.5.6. H p thu và chuy n ng

c axit amin t máu vào d c

a s các nhà nghiên c u u i n k t lu n r ng axit amin có th
c h p thu t
xoang d c vào máu và s h p thu này là m t trong nh ng con
ng xâm nh p
nit vào c th t ng tiêu hóa, tr c khi l ng axit amin trong máu t nh m ch d c
có ít h n so v i máu ng m ch, nh v y s h p thu các axit amin ph thu c vào
m c c a chúng trong d c .
2.3. S L

C V CÁC THÔNG S MÔI TR

NG D CH D C

2.3.1. Vai trò c a NH3 trong quá trình lên men d ch d c
Theo Preston & Leng (1987), thì NH3 trong d c bao g m các protein, peptid, axit
amin và các nguyên li u nit hòa tan khác. Urê, axit uric và nitrate
c chuy n
hóa nhanh chóng thành NH3 trong d c . Các axit nucleic trong d c có l c ng
c phân gi i r t m nh thành NH3. N ng
NH3 trong d ch d c òi h i m
b o t i a cho vi sinh v t t ng tr ng trong phòng thí nghi m có giá tr t i thi u
20 - 50 mg/lít d ch d c .
th c n
c phân gi i t i a b i vi sinh v t d c nhu

c u t i thi u n ng
NH3 trong d c cao h n m c t i thi u kho ng 60 - 100 mg/lít
(Oosting & Waanders, 1993).

11


Theo Leng & Nolan (1984), các kh u ph n th c n khác nhau có nh h ng n
m c NH3 thích h p và n ng
NH3 cao nh t có th
t m c 150 - 200 mg/lít. Thi u
NH3 d n n gi m hi u qu h th ng vi sinh v t d c . Khi thay i kh u ph n t
lo i th c n t o n ng
NH3 cao thành lo i th c n n ng
NH3 th p n m c t i
h n.
2.3.2. Vai trò c a pH c a d ch d c
c b t có dung d ch m bicarbonate, pH = 8 ch a n ng
ion natri và
photphate cao. N c b t và s di chuy n các ion bicarbonate qua bi u mô d c
giúp cho s n nh pH. D ch m d c là môi tr ng thích h p cho s phát tri n
c a vi sinh khu n, n m và protozoa y m khí và cho phép axit béo bay h i tích t
trong d c . Môi tr ng trung tính d c luôn
c duy trì do pH c a d c
c
i u ch nh liên t c b i quá trình trên.
Ði u ki n pH d c là k t qu th hi n t s t ng tác c a quá trình lên men vi sinh
v t v i c ch t và
c xem nh là c s
nh n nh v s thay i s l ng vi

sinh v t d c . T l tiêu hóa (TLTH) th c n có liên h
n pH, khi
pH 5,8 TLTH ch t h u c (OM), vách t bào (NDF) và m th p và t ng pH 6,2,
nh ng ch h i t ng pH 7,0. Ng i ta tính
c khi t ng pH 0,1 n v thì tiêu hóa
ADF (x axit) t ng 3,6 n v . S s n sinh axit acetic t ng pH 6,2 - 6,6 trong khi
axit propionic và axit butyric ch t ng khi pH 5,8 - 6,2. S hi n di n cao c a
carbohydrate d hoà tan s gi m pH, do s tích l y axit béo bay h i cao trong th i
gian ng n ch a k p h p thu t s lên men các carbohydrate hòa tan. Nhi u tác gi
cho th y pH thay i theo th i gian sau khi cho n. Nhìn chung gia súc n nhi u
th c n h n h p d d n n s h th p pH d ch d c h n th c n thô.
Ho t l c c a vi sinh v t phân gi i x
t m c t i u khi pH d c b ng kho ng 6,8 và
s gi m rõ r t khi pH d c xu ng d i 6,2. B sung quá nhi u th c n tinh vào kh u
ph n có th làm gi m ho t l c phân gi i x do axit béo bay h i
c sinh ra nhi u
và nhanh làm gi m t ng t pH d c . Do v y, trong tr ng h p b sung th c n
c n ph i cho n u n
tránh gi m
t ng t pH d c (Nguy n Xuân
Tr ch, 2004).
2.3.3. Axit béo bay h i
Các axit béo bay h i, ch y u là axit axetic (C2), axit propyonic (C3), axit butyric (C4)
và m t l ng nh các axit khác (izobytyric, valeric, izovaleric). Các axit béo bay h i
này
c h p thu qua vách d c vào máu và là ngu n n ng l ng chính cho v t
ch . Chúng cung c p kho ng 70 - 80 % t ng s n ng l ng
c gia súc nhai l i
h p thu. Trong khi ó gia súc d dày n l y n ng l ng ch y u t glucoza và lipit
h p thu ru t. T l gi a các axit béo bay h i ph thu c vào b n ch t c a các lo i

glucoza có trong kh u ph n.
12