Văn học thiếu nhi với giáo dục đạo đức cho trẻ lứa tuổi mầm non (2014)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC

TRẦN NGỌC ÁNH

VĂN HỌC THIẾU NHI
VỚI GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
CHO TRẺ LỨA TUỔI MẦM NON
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Văn học trẻ em

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
ThS. TRẦN THỊ MINH

HÀ NỘI - 2014


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới Th.S Trần Thị
Minh - người đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiêm cứu và hoàn
thành khóa luận tốt nghiệp.
Tôi cũng xim chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục
Tiểu học - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã quan tâm, tạo điều kiện
thuận lợi cho tôi hoàn thành khoá luận tốt nghiệp này.
Hà Nội, tháng 5 năm 2014
Sinh viên

Trần Ngọc Ánh

Trần Ngọc Ánh

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số
liệu và kết quả nghiên cứu trong khoá luận này là hoàn toàn trung thực. Đề tài
chưa được công bố trong bất kỳ một công trình khoa học nào khác.
Hà Nội, tháng 5 năm 2014
Sinh viên

Trần Ngọc Ánh

Trần Ngọc Ánh

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

MỤC LỤC

[

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do lựa chọn đề tài ..................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 3
3. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 5
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 5
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 6
6. Bố cục của khoá luận .................................................................................... 6
NỘI DUNG....................................................................................................... 7
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ......................................................................... 7
1.1. Những yếu tố tâm lý của trẻ mầm non có liên quan đến việc tiếp nhận
tác phẩm văn học ........................................................................................... 7
1.1.1. Đặc điểm xúc cảm, tình cảm của trẻ mầm non .............................. 7
1.1.2. Đặc điểm tư duy và nhận thức của trẻ mầm non.............................. 9
1.2. Cơ sở giáo dục học .............................................................................. 10
1.2.1. Mục tiêu và nhiệm vụ giáo dục trẻ ở trường mầm non .................. 10
1.2.2. Vấn đề giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non .................................... 12
1.2.3. Ý nghĩa của giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non ............................ 13
1.2.4. Nội dung giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non ................................ 13
1.2.4.1.Giáo dục lòng nhân ái (tình thƣơng) với những nhân tố sơ đẳng
của lòng yêu nƣớc ................................................................................. 14
1.2.4.2. Giáo dục quan hệ bạn bè, xây dựng lớp học đoàn kết thân ái 14
1.2.4.3.Giáo dục những quy tắc lễ phép và văn hoá, những đức tính tốt
............................................................................................................... 15
1.2.5. Nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non .............................. 16
1.2.6. Các phương pháp giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non thông qua tác
phẩm văn học............................................................................................ 17
Trần Ngọc Ánh

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

1.2.6.1. Phƣơng pháp sử dụng tác phẩm văn học thiếu nhi để tác động
vào mặt tình cảm của trẻ....................................................................... 18
1.2.6.2. Phƣơng pháp sử dụng các tấm gƣơng đạo đức trong các tác
phẩm văn học để trẻ noi theo ................................................................ 18
1.2.6.3. Phƣơng pháp khen chê đúng mực gắn với tác phẩm văn học . 19
1.3. Cơ sở ngữ văn ....................................................................................... 20
1.3.1. Vai trò của tác phẩm văn học đối với giáo dục trẻ lứa tuổi mầm non
.................................................................................................................. 20
1.3.2. Một số đặc trưng cơ bản của văn học phù hợp với việc giáo dục đạo
đức cho trẻ mầm non ................................................................................ 23
1.3.2.1. Ngắn gọn và rõ ràng ................................................................ 23
1.3.2.2. Nghệ thuật của văn học dành cho trẻ mầm non thƣờng không
quá cầu kỳ, phức tạp ............................................................................. 25
1.3.2.3. Mỗi tác phẩm văn họcthiếu nhi đều là một bài học đạo đức sâu
sắc nhƣng lại rất gần gũi, giúp trẻ hiểu rõ ràng .................................. 26
1.3.3. Đặc điểm tiếp nhận văn học của trẻ mẫu giáo ............................... 27
1.3.3.1. Trẻ em lứa tuổi mầm non giàu cảm xúc và tình cảm ............... 27
1.3.3.2. Trí tƣởng tƣợng phong phú bay bổng ...................................... 27
1.3.3.3. Tƣ duy hình tƣợng .................................................................... 28
Chương 2. NHỮNG GIÁ TRỊ CỦA VĂN HỌC THIẾU NHI ĐỐI VỚI
GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ LỨA TUỔI MẦM NON................... 30
2.1. Văn học thiếu nhi góp phần phát triển tình cảm cho trẻ lứa tuổi mầm
non................................................................................................................ 30

2.1.1. Văn học giúp trẻ hiểu được tình yêu thương gắn bó với ông bà, cha
mẹ, anh chị em.......................................................................................... 31
2.1.2. Văn học giúp trẻ bày tỏ tình cảm thích hợp với mọi người xung
quanh: thầy cô, bạn bè và những người lao động .................................... 41

Trần Ngọc Ánh

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

2.1.3. Văn học góp phần khơi gợi ở trẻ tình yêu đối với quê hương đất
nước .......................................................................................................... 45
2.2. Văn học thiếu nhi góp phần giáo dục trẻ mầm non thái độ hành vi và
cách ứng xử có văn hoá ............................................................................... 50
2.1.1. Văn học giúp trẻ biết cảm thông và chia sẻ với những hoàn cảnh
khó khăn ................................................................................................... 50
2.2.2. Văn học giúp trẻ biết được các quy tắc hành vi và thói quen ứng xử
có văn hoá, hình thành ở trẻ những phẩm chất đạo đức tốt đẹp .............. 53
2.2.3.Văn học giúp trẻ biết nâng niu trân trọng những sản phẩm lao động
do con người làm ra .................................................................................. 56
KẾTLUẬN …………………………………………………………………61
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 63

Trần Ngọc Ánh

Lớp K36B -Mầm Non

Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Chúng ta vẫn thường nói:“Trẻ em hôm nay, thế giới ngày mai”.Trẻ em
là niềm hạnh phúc của mỗi gia đình, là tương lai của mỗi dân tộc. Trẻ em hôm
nay là những công dân của thế giới mai sau. Bảo vệ và chăm sóc trẻ em là
trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân và toàn xã hội.Vì vậy, quan tâm đến giáo
dục đạo đức cho con người Việt Nam ngay từ độ tuổi mầm non chính là một
nhiệm vụ quan trọng hàng đầu góp phần hình thành nền tảng nhân cách con
người mới.
Cũng bởi vì: “Tiên học lễ, hậu học văn”. Các em tới trường đi học đâu
chỉ có đơn thuần học tri thức, học các phép toán cộng trừ, nhân chia, hay các
chữ cái a, b, c,… Mà các em còn được học cách làm người, học cách làm bé
ngoan, bé giỏi, bé vâng lời,.. Để đảm bảo cho trẻ có được một nền tảng về đạo
đức vững chắc cho các lớp học về sau thì giai đoạn mầm non của trẻ cần được
đặc biệt quan tâm hơn nữa. Giáo dục đạo đức có ảnh hưởng to lớn tới các mặt
giáo dục khác. Mặt khác, đối với trẻ thơ việc hình thành những dấu ấn ban
đầu có ý nghĩa to lớn vì nó là mầm mống đạo đức sau này của các em. Chẳng
thế mà Macarencô - nhà giáo dục Xô Viết vĩ đại đã nói: “Những gì không có
được ở trẻ năm tuổi thì sau này khó có thể hình thành và sự hình thành nhân
cách ban đầu lệch lạc giáo dục lại rất khó khăn”. Có thể thấy rằng: quan tâm
đầu tư cho giáo dục chính là đầu tư cho sự phát triển, là chính sách hàng đầu
của Đảng và nhà nước ta. Có rất nhiều cách khác nhau, nhiều hình thức,
phương tiện khác nhau để giáo dục đạo đức cho trẻ lứa tuổi Mầm non. Trong
đó, hiệu quả nhất là thông qua con đường sư phạm và bằng các tác phẩm văn

học thiếu nhi. Đó là những tác phẩm gần gũi với đời sống tinh thần của trẻ,
bồi bổ tư tưởng, tình cảm, đem đến sự tươi mát trong suy nghĩ của các em,
đưa các em đến với những giá trị đạo đức tốt đẹp.
Trần Ngọc Ánh

1

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

Văn học thiếu nhi cũng như văn học nói chung, là một loại hình nghệ
thuật độc đáo, đó là nghệ thuật ngôn từ, đóng vai trò quan trọng trong việc
phát triển toàn diện nhân cách trẻ. Đến với văn học, trẻ được sống trong thế
giới riêng của mình, một thế giới hấp dẫn, mới lạ với những xúc cảm tình cảm
trong sáng hồn nhiên. Văn học không những góp phần mở rộng nhận thức cho
trẻ về thế giới môi trường xung quanh mà còn góp phần làm giàu tâm hồn,
hướng trẻ đến những tình cảm đạo đức tốt đẹp mà khó loại hình nghệ thuật
nào có thể có được. Sớm tiếp xúc với văn học, trẻ thơ sẽ học được biết bao
nhiêu điều tốt đẹp trong cách ứng xử giữa con người với con người, giữa con
người với thiên nhiên, vạn vật xung quanh. Từ đó, trẻ có thái độ đúng đắn với
cái tốt, cái xấu, biết yêu những điều hay lẽ phải trong văn chương cũng như
trong cuộc sống. Văn học góp phần giáo dục cho trẻ những tình cảm tốt đẹp
về cha mẹ, thầy cô, bạn bè và mọi người xung quanh. Thực chất là văn học
dạy các em tập làm người - những con người chân chính có ích cho cuộc
sống, cho xã hội. Như ông cha ta đã nói:
Uốn cây từ thuở còn non

Dạy con từ thuở con còn thơ ngây
Kho tàng văn học dành cho trẻ em lứa tuổi mầm non khá phong phú và
đa dạng về số lượng và thể loại, bao gồm cả tác phẩm dân gian, các sáng tác
của các tác giả nước ngoài. Mỗi tác phẩm ở mỗi thể loại khác nhau đều đem
đến cho trẻ những bài học đạo đức sâu sắc. Tuy nhiên, cho đến nay hầu như
chưa có công trình nghiên cứu nào nghiên cứu sâu về những ảnh hưởng của
văn học thiếu nhi đối với giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non. Trên thực tế,
vấn đề này cũng chưa được các cô giáo quan tâm đúng mức dù mục đích giáo
dục đạo đức cho trẻ cũng đã được các cô giáo đặt ra. Xuất phát từ những lý do
trên và bản thân cũng là một cô mầm non trong tương lai, chúng tôi đã lựa
chọn nghiên cứu đề tài: Văn học thiếu nhi với giáo dục đạo đức cho trẻ lứa
tuổi mầm non để triển khai trong khóa luận tốt nghiệp này.
Trần Ngọc Ánh

2

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Văn học trẻ em hay văn học thiếu nhi hiểu theo nghĩa hẹp, gồm những
tác phẩm văn học hoặc phổ cập khoa học dành riêng cho các em. Trên thế
giới, từ rất lâu đã xuất hiện các tác phẩm văn học viết cho thiếu nhi. Đã có
nhiều tác phẩm sáng tác cho các em trở thành những tác phẩm kinh điển của
nền văn học nhân loại, như: Truyện cổ An-đéc-xen, truyện kể của Pe-rôn, tiểu
thuyết Không gia đình của Héc-tô Ma-lô....Với mỗi dân tộc, văn học cho các

em có những nét riêng. Tuy nhiên, những tác phẩm hay đều gặp nhau ở một
điểm là hướng về mục đích nhân văn, hướng tới cái thiện, cái đẹp trong cuộc
sống. Ở Việt Nam, từ đầu thế kỷ XX bắt đầu xuất hiện các tác phẩm văn học
viết cho thiếu nhi, nhưng phải sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, nền văn
học thiếu nhi mới chính thức được hình thành. Và cũng với mục đích giáo dục
đạo đức cho các em, văn học thiếu nhi đã, đang phát triển và hoàn thiện mình
trên sự chuyển mình của nền văn học nói chung.Vấn đề giáo dục đạo đức cho
trẻ mầm non nói chung và đặc biệt là giáo dục đạo đức cho trẻ thông qua tác
phẩm văn học nói riêng đã được một số nhà giáo dục cũng như những người
cầm bút sáng tác cho các em quan tâm nghiên cứu.
Trên thế giới, đã có một số nhà giáo dục kinh điển quan tâm đến vấn đề
giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non thông qua tác phẩm văn học như:
N.Krupxkcaia, Uxôra (Nga)... S.Avranov, I.Kotova (Bun - ga - ri)...Ở Việt
Nam, vấn đề giáo dục đạo đức cho con người ngay từ thuở ấu thơ cũng luôn
được chú trọng.
Nhấn mạnh đến nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho trẻ qua thơ, truyện, tác
giả Nguyễn Thu Thuỷ trong cuốn Giáo dục trẻ mẫu giáo qua truyện và thơ đã
khẳng định giá trị của một tác phẩm văn học đối với nhiệm vụ giáo dục đạo đức
cho trẻ: “Thông qua các nhân vật trong các tác phẩm văn học, trẻ nhận thức
được khái niệm đạo đức, trẻ bộc lộ tình cảm đạo đức đúng mức đối với các nhân
vật và lấy đó làm bài học cho việc cư xử của mình” [ 11, 51].

Trần Ngọc Ánh

3

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

Trong giáo trình Phƣơng pháp cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học,
tác giả Hà Nguyễn Kim Giang nhấn mạnh: “Có thể nói, những ấn tượng trẻ
thu được trong những năm tháng đầu tiên của cuộc đời qua tác phẩm văn học
rất sâu sắc, nhiều ấn tượng vẫn được lưu giữ trong tình cảm, ý thức suốt đời
người. Trẻ em rất nhạy cảm với nội dung giáo dục đạo đức trong tác phẩm
văn học (...). Giáo dục đạo đức là một trong những mặt quan trọng của sự
phát triển nhân cách” [2, 18].
Cũng đứng trên quan điểm này, nhà nghiên cứu văn học thiếu nhi Lã Thị
Bắc Lý trong chuyên luận Văn học thiếu nhi với giáo dục trẻ Mầm non có viết:
“Bằng cách này hay cách khác, văn học luôn vì con người và hướng con người
tới những tình cảm tốt đẹp. Văn học thiếu nhi cũng vậy, các sáng tác cho các
em luôn phản ánh những cái tốt, cái đẹp, nhằm giáo dục lòng nhân ái cho các
em (...). Giáo dục lòng nhân ái là cơ sở hàng đầu giúp trẻ xác lập được các mối
quan hệ tích cực với môi trường xung quanh và cuộc sống để từ đó trẻ có thể
phát triển nhân cách một cách toàn diện” [7, 42].
Không chỉ các nhà nghiên cứu, ngay cả bản thân những người cầm bút
trực tiếp sáng tác cho thiếu nhi cũng rất đề cao vai trò của văn học đối với
giáo dục đạo đức cho trẻ qua những ý kiến bàn luận sâu sắc.
Trần Hoài Dương - nhà văn suốt đời dành tâm huyết cho văn học thiếu
nhi Việt Nam từng tâm niệm: “Tôi chắt lọc từ cuộc sống ngổn ngang bề bộn
những gì tinh tuý nhất, trong ngần nhất. Để viết cho các em. Tôi đến với văn
học thiếu nhi như một thứ Đạo. Viết là để đem lại lòng yêu thương và vẻ đẹp
tuyệt vời của văn chương cho trẻ nhỏ. Tôi hi vọng những trang viết của tôi
không chỉ dành riêng cho các em đọc mà còn cho tất cả những ai muốn có
những giây phút sống bình yên trong thế giới trắng trong của cái đẹp và thánh
thiện” [9].
Nhà thơ Ngô Quân Miện cũng có những giây phút trăn trở: “Văn học

thiếu nhi khiến cho một đứa trẻ từ một thính giả thụ động biến thành một người
Trần Ngọc Ánh

4

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

tham gia tích cực vào các sự kiện của nhân vật vốn chỉ là chim muông, cây cỏ
hay những vật vô tri vô giác trở thành người bạn thân thiết với chúng” [9].
Còn Võ Quảng - cây đại thụ của văn học thiếu nhi Việt Nam từng quan
niệm rằng: “Văn học thiếu nhi còn đặt ra vấn đề chính yếu thứ hai, đó là vấn đề
giáo dục: Giáo dục cái đẹp cái hay cho thiếu nhi. Người viết cho thiếu nhi là một
nhà văn nhưng đồng thời cũng là một nhà giáo muốn các em trở nên tốt đẹp.
Quan điểm sư phạm và văn học thiếu nhi là hai anh em sinh đôi” [5, 27].
Trên trang báo Nhân Đạo đời sống, số ra ngày 04/ 12/ 2013, một nhà báo
cũng có viết: “Văn học dành cho thiếu nhi là món ăn tinh thần quan trọng cho
thiếu nhi. Những tác phẩm có giá trị có những tác động tích cực trong việc làm
phong phú thêm đời sống tâm hồn, hoàn thiện nhân cách, góp phần bồi dưỡng,
nâng cao định hướng thị hiếu thẩm mỹ cho lớp độc giả nhỏ tuổi” [8].
Qua nghiên cứu, khảo sát tài liệu, chúng tôi nhận thấy rằng: vấn đề giáo
dục đạo đức cho trẻ lứa tuổi Mầm non thông qua tác phẩm văn học đã được
nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm. Nhưng chưa có công
trình nào nghiên cứu một cách sâu sắc, tổng thể vấn đề này. Tuy nhiên, chúng
tôi trân trọng ý kiến của tất cả các tác giả đi trước và coi đó là những gợi ý để
triển khai đề tài.

3. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu vai trò, giá trị của văn học thiếu nhi đối với giáo dục đạo
đức cho trẻ lứa tuổi mầm non nhằm phát huy vai trò của văn học trong giáo
dục trẻ.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Những giá trị của văn học thiếu nhi đối với giáo dục đạo đức cho trẻ lứa
tuổi mầm non.

Trần Ngọc Ánh

5

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Các tác phẩm văn học viết cho thiếu nhi rất phong phú và đa dạng
nhưng trong khoá luận này, chúng tôi giới hạn khảo sát những tác phẩm của
các tác giả trong nước có giá trị về phương diện giáo dục đạo đức cho trẻ lứa
tuổi mầm non.
- Nguồn dẫn chứng cụ thể được lấy từ các tuyển tập văn học thiếu nhi,
tuyển tập thơ ca mẫu giáo, các tập sách tiêu biểu được xuất bản chủ yếu ở các
nhà xuất bản trong nước như: nhà xuất bản Kim Đồng, nhà xuất bản Giáo
dục, nhà xuất bản Đại học Sư phạm,..
5. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Phương pháp nghiên cứu lý luận
- Phương pháp phân tích văn học
- Phương pháp liên ngành
6. Bố cục của khoá luận
Ngoài phần Mở đầu, phần Kết luận và Tài liệu tham khảo, Nội dung
của khóa luận được triển khai trong 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận
Chương 2: Những giá trị của văn học thiếu nhi với giáo dục đạo đức
cho trẻ lứa tuổi mầm non.

Trần Ngọc Ánh

6

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1. Những yếu tố tâm lý của trẻ mầm non có liên quan đến việc tiếp nhận
tác phẩm văn học
1.1.1. Đặc điểm xúc cảm, tình cảm của trẻ mầm non
“Trẻ em là một thực thể đang phát triển, là một thực thể tự vận động
theo quy luật của bản thân nó” [12, 80]. Vì thế, tâm lý của trẻ luôn được hoàn
thiện và phát triển dần theo từng giai đoạn độ tuổi.

Như chúng ta đã biết, cuối tuổi lên ba, ở trẻ xuất hiện một mâu thuẫn
giữa một bên là tính độc lập đang được phát triển mạnh mẽ, muốn được làm
như người lớn, và một bên là khả năng còn quá non yếu của trẻ, không thể
làm nổi những việc đó. Chính giai đoạn này trẻ hay cáu gắt, hay tỏ ra bướng
bỉnh và ngang ngạnh. Tuy nhiên, đây lại là giai đoạn thuận tiện cho việc học
“bắt chước” ở trẻ: trẻ thích học theo các tấm gương và hướng mình theo
những gì mà người khác khen ngợi. Từ đó, khơi gợi ở trẻ những tình cảm
thiết thực, đó là sự cảm thông chia sẻ, cùng vui lây buồn lây.
Bước sang giai đoạn 4 - 5 tuổi, lúc này trẻ đã phần nào tự ý thức được
về bản thân mình với mọi người xung quanh. Cũng như trong lứa tuổi ấu nhi,
ở lứa tuổi mẫu giáo, tình cảm thống trị tất cả các mặt trong hoạt động tâm lý
của đứa trẻ, nhưng đặc biệt ở độ tuổi mẫu giáo nhỡ thì đời sống tình cảm của
trẻ có một bước chuyển biến mạnh mẽ, vừa phong phú vừa sâu sắc hơn lứa
tuổi trước đó. Ở độ tuổi mẫu giáo nhỡ, quan hệ của trẻ với những người xung
quanh được mở rộng ra một cách đáng kể, do đó tình cảm của trẻ cũng được
phát triển về nhiều phía đối với từng người trong xã hội. Có thể coi đây là
nguồn cảm xúc mạnh mẽ nhất và quan trọng nhất trong đời sống tinh thần của
trẻ mẫu giáo nhỡ. Sự phát triển mạnh những cảm xúc thẩm mỹ kết hợp với trí
Trần Ngọc Ánh

7

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

nhớ máy móc vốn có của trẻ, khiến cho ở lứa tuổi này, trẻ rất nhạy cảm với các

tác phẩm văn học. Đặc biệt trẻ mẫu giáo tiếp nhận và thuộc rất dễ dàng, nhanh
chóng những bài thơ, bài hát có vần rõ ràng, giai điệu hay và hình tượng đẹp.
Những nét tâm lý và phẩm chất nhân cách của trẻ mẫu giáo nhỡ tập trung nhất
cho trẻ mẫu giáo nói chung. “Nó là những nét quý giá, có ý nghĩa tuyệt đối và
lớn lao đối với toàn bộ tiến trình phát triển nhân cách của trẻ em, ngay cả khi
chúng trở thành người lớn thì ý nghĩa này cũng không bị mất đi”. [12, 302].
Bước sang giai đoạn mẫu giáo lớn là giai đoạn cuối cùng của trẻ em ở lứa tuổi
“mầm non” - tức là lứa tuổi trước khi tới trường phổ thông. Ở giai đoạn này,
những cấu tạo tâm lý đặc trưng của con người đã được hình thành trước đây đặc biệt là trong độ tuổi mẫu giáo nhỡ vẫn tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Với sự
giáo dục của người lớn, chức năng tâm lý vẫn tiếp tục được hoàn thiện về mọi
phương diện của hoạt động tâm lý (nhận thức, tình cảm và ý chí).
Trẻ bắt đầu có sự bộc lộ nhạy cảm với ngôn ngữ, biết sử dụng ngôn
ngữ như một công cụ để biểu lộ tình cảm nhu cầu cảm xúc của mình. Có trẻ
bắt đầu thích làm thơ để biểu đạt tình cảm và miêu tả cảnh vật mà trẻ yêu quý.
Như vậy, những xúc cảm, tình cảm của trẻ được thể hiện không chỉ qua các
trò chơi, qua các hoạt động mà nó còn được bộc lộ rõ nét thông qua việc trẻ
được tiếp xúc với tác phẩm văn học. Thông qua “ thế gới thứ hai” trong văn
học, trẻ bộc lộ thái độ của mình, hình thành nên những ý niệm đạo đức. Sự
bộc lộ tình cảm của trẻ thực sự mạnh mẽ không chỉ với cuộc sống thực, với
những người xung quanh, mà trẻ còn tỏ thái độ dứt khoát với nhân vật, hành
động của nhân vật trong tác phẩm thơ, truyện. Mặt khác, trẻ có tâm lý đồng
nhất thế giới được miêu tả trong tác phẩm với thế giới thực ngoài đời nên rất
dễ dàng chia sẻ: yêu cái tốt, ghét cái xấu. Tất cả những điều đó tạo ra mảnh
đất thuận lợi để giáo dục những phẩm chất đạo đức sau này. Chính vì vậy,
việc giáo dục tình cảm đúng đắn, trong sáng chính là một trong những việc
làm quan trọng bậc nhất để hình thành nhân cách trẻ. Ở mỗi độ tuổi, việc giáo
Trần Ngọc Ánh

8

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

dục đạo đức cụ thể là giáo dục xúc cảm, tình cảm cao đẹp cho trẻ rất khác
nhau. Với trẻ em lứa tuổi ấu nhi, giáo dục đạo đức chính là bước đầu khơi gợi
ở các em mối quan hệ tốt đối với những người xung quanh. Mẫu giáo nhỡ là
độ tuổi phát triển những xúc cảm, tình cảm mãnh liệt - đây chính là tiền đề
giúp trẻ hiểu được những điều hay lẽ phải ở lứa tuổi tiếp theo. Đến cuối tuổi
mẫu giáo, những tình cảm xã hội xuất hiện, đây chính là cơ hội tốt để giáo
dục cho các em tình yêu quê hương, đất nước.
Tóm lại, giáo dục đạo đức cho trẻ lứa tuổi mầm non chính là gốc rễ để
xây dựng nhân cách toàn diện, giúp trẻ biết làm chủ xúc cảm của mình, biết
đồng cảm, chia sẻ với mọi người xung quanh.
1.1.2. Đặc điểm tƣ duy và nhận thức của trẻ mầm non
Tư duy là một quá trình phát hiện những thuộc tính bên trong và những
quy luật khách quan của sự vật để tìm hiểu về một vấn đề nào đó, người ta
cần có thái độ khách quan, càng khách quan bao nhiêu càng dễ tiến tới chân lý
bấy nhiêu. Cũng như đời sống tình cảm và cảm xúc, tư duy và nhận thức của
trẻ mầm non cũng được hình thành và phát triển hoàn thiện theo từng giai
đoạn độ tuổi.
Cuối tuổi hài nhi, trẻ bắt đầu xuất hiện những hành vi có thể coi đó là
mầm mống của tư duy. Trẻ đã bắt đầu hình thành các mối liên hệ với các sự
vật mà trẻ nghe, nhìn thấy và cảm nhận được.
Đến tuổi mẫu giáo, tư duy của trẻ có một bước ngoặt rất cơ bản. Đó là sự
chuyển tư duy từ bình diện bên ngoài vào bình diện bên trong mà thực chất đó
là việc chuyển những định hướng bên ngoài vào những hành động định hướng

bên trong theo cơ chế nhập tâm. Do đặc điểm tư duy “vật ngã đồng nhất”, trẻ
mầm non luôn đồng nhất thế giới xung quanh với chính bản thân mình, do đó
tình cảm của trẻ không chỉ được thể hiện với những người thân thích, với nhân
vật trong tác phẩm mà còn được biểu hiện sâu sắc với cả thế giới cỏ cây, hoa lá
và những vật vô tri vô giác. Các nhà nghiên cứu tâm lý học cũng đã chỉ ra rằng:
Trần Ngọc Ánh

9

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

Ở lứa tuổi này, khả năng bắt chước phát triển mạnh, đây chính là điều kiện giúp
trẻ tích luỹ hành vi, phẩm chất đạo đức từ xã hội. Do đó, vai trò chăm sóc, giáo
dục của gia đình và trường mầm non rất quan trọng, nó có ảnh hưởng lớn đến
sự phát triển nhân cách trẻ. Trong trường mầm non, các hoạt động giáo dục cần
lồng ghép với nhiệm vụ giáo dục đạo đức, đặc biệt là trong hoạt động cho trẻ
làm quen với tác phẩm văn học. Với ý nghĩa đó, việc sử dụng tác phẩm văn
học thiếu nhi để giáo dục đạo đức được coi là phương tiện hữu hiệu nhất để
góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho trẻ.
1.2. Cơ sở giáo dục học
1.2.1. Mục tiêu và nhiệm vụ giáo dục trẻ ở trƣờng mầm non
Theo “Quyết định 55 của Bộ giáo dục quy định mục tiêu, kế hoạch đào tạo
của nhà trẻ - mẫu giáo” thì mục tiêu giáo dục mầm non được xác định là:
“...Hình thành ở trẻ những cơ sở đầu tiên của nhân cách con người mới
XHCN Việt Nam:

- Khoẻ mạnh, nhanh nhẹn, cơ thể phát triển hài hoà cân đối.
- Giàu lòng thương biết quan tâm, nhường nhịn giúp đỡ những người
gần gũi (bố, mẹ, bạn bè, cô giáo ), thật thà, lễ phép, mạnh dạn, hồn nhiên.
- Yêu cái đẹp biết giữ gìn cái đẹp và mong muốn tạo ra cái đẹp ở xung
quanh.
- Thông minh, ham hiểu biết, thích khám phá tìm tòi, có một số kỹ
năng cơ bản (qua sát, so sánh, phân tích, tổng hợp, suy luận) cần thiết để vào
trường phổ thông, thích đi học”.
Như vậy, mục tiêu giáo dục mầm non không phải xuất phát từ ý thức
chủ quan mang tính áp đặt của nhà giáo dục mầm non mà chính là sự phản
ánh, đòi hỏi của nền sản xuất hiện đại, dựa trên trình độ phát triển tâm lý sinh lý của trẻ em Việt Nam hiện nay và mai sau. Giáo dục mầm non là khâu
đầu tiên của quá trình giáo dục thường xuyên cho mọi người, là giai đoạn đầu
tiên cho việc hình thành và phát triển nhân cách con người. Thực tế đã chứng

Trần Ngọc Ánh

10

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

minh rằng: Ngay từ những năm tháng đầu tiên của cuộc đời trẻ đã có khao
khát tìm hiểu về thế giới xung quanh và điều này chỉ có thể thoả mãn khi trẻ
được tiếp xúc với các tác phẩm văn học. Qua văn học, trẻ được học hỏi các
tấm gương đạo đức tốt đẹp như vâng lời, hiếu thuận với cha mẹ, chan hoà với
bạn bè... Tuy nhiên, khi sử dụng tác phẩm văn học để giáo dục đạo đức cho

trẻ phải phù hợp với lứa tuổi và đạt hiệu quả giáo dục cao. Có thể lồng ghép
giữa hai hình thức “học mà chơi - chơi mà học” để trẻ thêm hứng thú. Trong
đó hướng nhiều đến giáo dục thẩm mĩ, giáo dục trí tuệ và phát triển ngôn ngữ.
Giáo dục thẩm mĩ là quá trình tác động có hệ thống nhằm phát triển năng
lực cảm thụ và nhận biết cái đẹp trong nghệ thuật, trong tự nhiên và trong đời
sống xã hội. Giáo dục trẻ tình yêu với cái đẹp là đưa đến cho trẻ những tác phẩm
văn học trong sáng, giản dị, ngây thơ, giàu cảm xúc, từ đó hình thành ở trẻ thị
hiếu thẩm mỹ và những tình cảm đạo đức tốt đẹp. Để làm được điều đó, cô giáo
phải làm tốt được nhiệm vụ giáo dục nghệ thuật, giúp trẻ đến với nghệ thuật thơ
văn, để thơ văn lôi cuốn, hấp dẫn trẻ một cách tự nhiên.
Giáo dục trí tuệ cũng là một nhiệm vụ quan trọng, tạo cơ hội cho việc
hình thành những biểu tượng, những khái niệm đạo đức, niềm tin đạo đức và
nó có mối liên hệ chặt chẽ với giáo dục thẩm mỹ.
Giáo dục trí tuệ cũng tạo điều kiện cho ngôn ngữ phát triển nhanh. Lứa
tuổi mầm non được đánh giá là giai đoạn bộc lộ rõ và có tính nhạy cảm khá
cao với các hiện tượng ngôn ngữ. Vì vậy, việc chú ý phát triển ngôn ngữ có
hệ thống cho trẻ ngay từ đầu và gắn liền với tác phẩm văn học có vai trò vô
cùng quan trọng.
Xuất phát từ những đặc điểm tâm lý của trẻ lứa tuổi mầm non nên mọi
nhiệm vụ giáo dục cho trẻ lứa tuổi này cần phải được tiến hành rất sớm. Do
đó, việc sử dụng các tác phẩm văn học thiếu nhi nhằm giáo dục đạo đức cho
trẻ cũng rất phù hợp và cần thiết.
Trần Ngọc Ánh

11

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

1.2.2. Vấn đề giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non
Giáo dục đạo đức cho trẻ nhỏ là một công việc khó khăn nhưng vô
cùng quan trọng. Dưới sự tác động sư phạm của người lớn, đứa trẻ ngay từ
những tháng năm đầu tiên của cuộc đời đã có thể lĩnh hội một số khái niệm,
biểu tượng đạo đức hết sức đơn giản và có hành vi phù hợp với những khái
niệm, biểu tượng ấy. Trong khi giao tiếp với người lớn, trẻ được chứng kiến
những hành vi của họ và sự đánh giá, cho phép “nên, không nên, được phép
hoặc không được phép”… của người lớn. Từ đó trẻ biết được cái gì là “tốt”,
cái gì là “xấu” theo sự đánh giá của người lớn và trẻ tiếp thu, thấm nhuần
những biểu tượng đạo đức sơ đẳng.
Những ấn tượng đầu tiên ấy của trẻ thường để lại những dấu vết trong
suốt cuộc đời. Chính vì thế mà cần phải xây dựng sao cho những khái niệm
đạo đức ban đầu, những biểu tượng ban đầu ấy thật chính xác và phản ánh
đạo đức của xã hội đặc biệt là đạo đức tâm hồn của dân tộc Việt Nam chúng
ta. Như chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nhấn mạnh:
Hiền dữ phải đâu là tính sẵn
Phần nhiều do giáo dục mà nên
(Lời Hồ Chí Minh)
Ở trẻ mầm non, cấu trúc tâm lý bên trong, đặc biệt là hệ thống những
xúc cảm, tình cảm của trẻ có nhiều những biến động phức tạp, ý thức của trẻ
đã xuất hiện nhưng chưa bền vững và vẫn chịu sự tác động của người lớn.
Nên việc giáo dục những chuẩn mực đạo đức cho trẻ mầm non không chỉ
được thực hiện thông qua hoạt động dạy và học mà còn phải thực hiện trong
mọi lúc mọi nơi, qua sự gương mẫu của cô giáo và những người lớn xung
quanh trẻ. Như vậy, giáo dục đạo đức cho trẻ lứa tuổi mầm non là quá trình tổ
chức, hướng dẫn, kích thích trẻ tích cực tham gia vào các hoạt động để lĩnh
hội những chuẩn mực giá trị đạo đức, văn hoá, xây dựng cho trẻ những phẩm

chất đạo đức bên trong gồm: lòng nhân ái, ý thức đạo đức đồng thời bồi
Trần Ngọc Ánh

12

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

dưỡng cho trẻ những quy tắc, hành vi ứng xử bên ngoài và bên trong thống
nhất với nhau.
Quá trình hướng dẫn, kích thích hoạt động tích cực của trẻ phải được tổ
chức trong sự phối kết hợp với các hoạt động giáo dục khác, đặc biệt là hoạt
động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học và dựa trên nền tảng truyền
thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc ta.
1.2.3. Ý nghĩa của giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non
Như ở trên đã phân tích, đạo đức là một hoạt động chuyên biệt, có mục
đích của nhà giáo dục nhằm xây dựng cho trẻ những nét tính cách, những
phẩm chất đạo đức và bồi dưỡng cho các em những tiêu chuẩn và quy tắc
hành vi quy định thái độ của chúng với nhau, đối với gia đình, đối với người
khác, đối với nhà nước và Tổ quốc. Giáo dục đạo đức có ý nghĩa rất quan
trọng trong toàn bộ sự nghiệp giáo dục con người mới.
Việc hình thành cơ sở phẩm chất đạo đức của con người phải bắt đầu ngay
từ lứa tuổi nhà trẻ, mẫu giáo. Giáo dục mẫu giáo là khâu đầu tiên của việc đào tạo
nhân cách con người mới, có nhiệm vụ hình thành những cơ sở ban đầu của nhân
cách con người mới tạo tiền đề cho sự phát triển về sau. Dưới sự hướng dẫn của
cô giáo, trong các hoạt động ở trường mầm non, đặc biệt là hoạt động cho trẻ làm

quen với tác phẩm văn học, trẻ sẽ hình thành những tình cảm bạn bè, tình yêu
thương cha mẹ, ông bà, tình đoàn kết, gắn bó trong tập thể, biết chia sẻ giúp đỡ
nhau trong cuộc sống. Từ đó, những hiểu biết, nhu cầu về đạo đức, tình cảm đạo
đức, đặc biệt là hành vi, thói quen đạo đức ngày càng phong phú và hoàn thiện.
Nói như V.A. Xukhomoki: “Giáo dục lòng nhân ái cần được bắt đầu ngay từ tuổi
ấu thơ...Đó là một mặt quan trọng nhất của việc hình thành đạo đức cho trẻ”.
1.2.4. Nội dung giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non
Qua thực tế tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy rằng : Trong trường Mầm
non, nội dung giáo dục đạo đức được lồng ghép vào từng chủ điểm. Cụ thể
bao gồm những nội dung cơ bản sau:
Trần Ngọc Ánh

13

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

1.2.4.1.Giáo dục lòng nhân ái (tình thƣơng) với những nhân tố sơ đẳng của
lòng yêu nƣớc
Được sống trong tình thương là hạnh phúc của trẻ thơ. Giáo dục tình
thương cũng đồng thời đáp ứng một nhu cầu sống của trẻ.Tình thương suy
cho đến cùng, cũng là gốc đạo đức của con người. Vì vậy giáo dục lòng nhân
ái cần được coi là nhiệm vụ trọng tâm của công tác giáo dục đạo đức cho trẻ.
Để giáo dục lòng nhân ái cho trẻ, trước tiên chúng ta cần phải hướng trẻ đến
với tình cảm gia đình. Trẻ cần hiểu mọi người trong gia đình đều gắn bó với
nhau trên tình ruột thịt, cần sống hoà thuận và quan tâm chăm sóc lẫn nhau.

Trong gia đình, ai cũng làm việc hoặc học hành, đó là những việc làm có ích
cho gia đình và cho xã hội, cần được tôn trọng. Do vậy, cần dạy trẻ biết yêu
quý bố mẹ, kính trọng ông bà, thương yêu anh chị em và những người thân
trong gia đình. Bên cạnh đó, giáo dục trẻ tình yêu thiên nhiên, yêu thế giới
hoa cỏ chim muông xung quanh cuộc sống của mình để trẻ có ý thức bảo vệ
thiên nhiên, không hành hạ đau đớn các sinh vật. Yêu quê hương tươi đẹp nơi
trẻ đang sống là thắp lên ở trẻ ngọn lửa tự hào về đất nước muôn màu.
Đối với trẻ mẫu giáo, cũng nên giáo dục tình yêu đối với Bác Hồ, trẻ
biết lá cờ Tổ quốc, quan tâm đến những ngày lễ quan trọng trong nước hoặc
địa phương, những danh lam thắng cảnh, di tích và truyền thuyết lịch sử,....
Tất nhiên, sự hiểu biết của trẻ ở đây còn rất nhiều hạn chế, nhưng sự đồng
cảm mang ý nghĩa xã hội đó của đứa trẻ, dù còn non nớt và chưa thực sự hình
thành nhưng cũng có những tác dụng tiềm năng, tích cực đối với sự phát triển
tình cảm đạo đức ở trẻ.
1.2.4.2. Giáo dục quan hệ bạn bè, xây dựng lớp học đoàn kết thân ái
Nếu trước đây, khi ở nhà, trẻ chỉ làm quen và cùng vui chơi với những
người thân trong gia đình thì khi đến trường mầm non, trẻ bắt đầu cùng chơi
với nhau. Một mối quan hệ giữa các trẻ bắt đầu hình thành và phát triển đồng
thời có ảnh hưởng sâu sắc đến việc hình thành nhân cách, đến bộ mặt đạo đức
Trần Ngọc Ánh

14

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

của từng trẻ, đó là quan hệ bạn bè. Giáo dục quan hệ ban bè cho trẻ lứa tuổi
mầm non vừa là một nhiệm vụ đức dục quan trọng vừa là công việc phức tạp,
tế nhị đòi hỏi cô giáo phải nắm vững nội dung cơ bản theo từng độ tuổi để có
những tác động thích hợp và kịp thời. Đối với trẻ mẫu giáo bé, cần khuyến
khích trẻ làm quen với nhau, biết sống hoà thuận bên nhau, biết tuân thủ các
quy tắc ban đầu của sinh hoạt tập thể (phân chia đồ chơi, nhường nhịn bạn giúp
đỡ bạn bè ...) đồng thời nhen nhóm dần ở trẻ nhu cầu cùng nhau hoạt động, tập
cho trẻ biết phối hợp với nhau.
Ở trẻ mẫu giáo nhỡ, cần từng bước mở rộng nhóm chơi của trẻ, mở rộng
vốn kinh nghiệm của trẻ về hoạt động chung, kịp thời biểu dương những hành
vi tốt, uốn nắn ngăn chặn những hành vi không tốt.
Đến giai đoạn mẫu giáo lớn, trẻ tự biết tập hợp nhau lại để tự đề xuất trò
chơi chung. Trẻ đã nhận ra và biết các quy tắc ứng xử cần thiết trong quan hệ
bạn bè. Quan hệ bạn bè phong phú, đa dạng hơn đã trở thành một nhân tố quan
trọng trong đời sống của trẻ. Giáo dục quan hệ bạn bè lúc này cần đặc biệt quan
tâm mở rộng với kinh nghiệm và hiểu biết của trẻ về tình bạn tốt, người bạn tốt,
về những cách cư xử cụ thể (đoàn kết, thân ái, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau cùng
học tập). Quá trình trưởng thành về quan hệ bạn bè của trẻ cũng là quá trình
hình thành và phát triển của tập thể trẻ - lớp đặc biệt là lớp nhỡ và lớp lớn, có
ảnh hưởng rõ rệt tới sự phát triển đạo đức của trẻ. Trẻ thích tham gia vào các
hoạt động chung, dễ chú ý đến dư luận của bạn bè của lớp, để điều chỉnh hành
vi của mình. Vì vậy, xây dựng lớp thành một tập thể đoàn kết, thân ái, có xu
hướng đạo đức tốt đẹp, đồng thời giáo dục trẻ gắn bó với lớp, biết quan tâm tới
tình hình chung của lớp, biết góp phần vào sự tiến bộ của lớp là một nhiệm vụ
không thể thiếu trong giáo dục đạo đức cho trẻ.
1.2.4.3.Giáo dục những quy tắc lễ phép và văn hoá, những đức tính tốt
Đó là việc giáo dục trẻ những quy tắc lễ phép như chào hỏi, thưa gửi,
cảm ơn ..., những quy tắc hành vi văn hoá nơi công cộng như không bứt hoa,
Trần Ngọc Ánh

15

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

bẻ cành, tại nơi đông người, không chen lấn xô đẩy, mà có cách ứng xử tốt
đẹp với mọi người: giúp đỡ những người khó khăn, không coi khinh những
người tàn tật, dỗ dành em bé. Đối với trẻ, cần kịp thời phát hiện, biểu dương,
nuôi dưỡng và phát triển những đức tính tốt ở trẻ ngay khi có những biểu hiện
manh nha như tính tự lập, tính mạnh dạn, tính ngăn nắp và tính kỷ luật.
Ngược lại, cần tìm ra nguyên nhân và kiên quyết ngăn chặn, uốn nắn
khi thấy trẻ có những hành vi sai lệch, khi thấy xuất hiện ở trẻ một tính xấu
nào đó. Tuy nhiên, giáo dục những quy tắc hành vi, những nét tính cách cho
trẻ phải phù hợp với đặc điểm lứa tuổi trẻ, tránh để làm mất đi cái ngây thơ
hồn nhiên của lứa tuổi này.
1.2.5. Nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non
Nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non được tiến hành chủ yếu
thông qua hoạt động có mục đích học tập mà chủ yếu là hoạt động cho trẻ làm
quen với tác phẩm văn học. Cô giáo cần hướng trẻ tới những quy tắc cơ bản,
các khái niệm đạo đức làm cơ sở để trẻ tập đánh giá hành vi của mình. Sự tích
luỹ các khái niệm đạo đức chỉ được hình thành đúng khi cô giáo chú ý tới đặc
điểm lứa tuổi của từng trẻ. Ngay từ khi còn rất nhỏ, trẻ đã có khả năng lĩnh
hội những yếu tố của hành vi đạo đức, những quy tắc đơn giản nhất của sự
giao tiếp với những người xung quanh. Ví dụ, việc giáo dục đạo đức cho trẻ 2
- 3 tuổi thông qua văn học bằng cách bắt đầu từ việc khơi gợi ở các em những
tình cảm tốt đẹp, lòng vị tha, tình cảm gắn bó, tôn trọng mọi người trong gia

đình, tôn trọng cô giáo và những người bạn cùng tuổi. Việc giáo dục đạo đức
cũng bắt đầu bằng việc hình thành cho các em sự nhận biết về các mối quan
hệ xung quanh đa dạng trong văn học. Khi trẻ 3 - 4 tuổi, trẻ đã có thể hiểu
được về một số hành vi đơn giản có tính tổ chức. Chính lúc này, cô giáo cần
giải thích cho trẻ hiểu những quy tắc, hành vi ứng xử phù hợp. Việc làm đó
có lẽ không gì hiệu quả bằng cách sử dụng các tác phẩm văn học.

Trần Ngọc Ánh

16

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

Như vậy, nhiệm vụ cơ bản của giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non là
hình thành ở trẻ những tình cảm đạo đức, kỹ năng và thói quen hành vi đạo
đức trong sự thống nhất với những biểu tượng đạo đức và động cơ hành vi.
Qua đó, hình thành ở trẻ những biểu tượng sơ đẳng về các chuẩn mực hành vi
đạo đức trong mối quan hệ ứng xử hàng ngày. Về phương diện này, giáo viên
cần giải thích cho trẻ hành động của trẻ như thế nào là đúng. Như trong tác
phẩm Chú vịt xám, cô giáo cần dạy cho trẻ biết được hành vi không nghe lời
mẹ của chú vịt xám là sai, là đáng chê. Để từ đó, trẻ có thể tự rút ra bài học
cho mình, biết vâng lời ông bà, cha mẹ và thầy cô giáo.
Mặt khác, do trẻ chưa hiểu được một cách khái quát các khái niệm đạo
đức vì tư duy của trẻ còn mang tính cụ thể nên giáo viên cần giúp trẻ hiểu
thực chất các khái niệm trong việc so sánh đối chiếu các hành động cụ thể

hàng ngày của trẻ với những hành động của các nhân vật được biểu hiện trong
văn học. Đây chính là cơ sở phát triển các động cơ hành vi thúc đẩy trẻ đi đến
hành động đúng. Điều quan trọng là cô giáo cần phải biết lồng ghép những
nội dung giáo dục cụ thể thành yêu cầu cần đạt được ở trong từng tác phẩm
văn học và lấy đó làm các ví dụ để giáo dục, hướng trẻ “bắt chước” một cách
chủ động, tự giác. Để làm được điều đó, cô giáo phải có quan niệm tổng hợp
trong việc lựa chọn các phương tiện, phương pháp cũng như các tác phẩm văn
học để giáo dục cho trẻ. Việc giáo dục phẩm chất, nhân cách cho trẻ mầm non
phải trải qua quá trình tác động của ba mặt: lý trí, tình cảm và hành động thì
mới có hiệu quả.
1.2.6. Các phƣơng pháp giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non thông qua tác
phẩm văn học
Mục đích của đề tài là tìm hiểu những giá trị của văn học thiếu nhi đối
với giáo dục đạo đức cho trẻ lứa tuổi mầm non để từ đó đề ra các phương
pháp giáo dục hiệu quả.
Trần Ngọc Ánh

17

Lớp K36B -Mầm Non


Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

Phương pháp giáo dục có mối quan hệ mật thiết và có tính biện chứng với
các thành tố khác của quá trình giáo dục. Nói cách khác: “Phương pháp giáo dục
là cách thức tác động sư phạm lên người được giáo dục, nhằm đạt mục đích giáo
dục”. Có rất nhiều cách định nghĩa về phương pháp giáo dục, nhưng các định

nghĩa đều thống nhất với nhau ở chỗ coi phương pháp giáo dục là “phương thức
hoạt động gắn bó với nhau của người giáo dục và người được giáo dục nhằm
giải quyết những nhiệm vụ hình thành nhân cách con người”. [13, 37]
Hệ thống các phương pháp giáo dục đạo đức cho trẻ mầm non thông
qua các tác phẩm văn học bao gồm:
1.2.6.1. Phƣơng pháp sử dụng tác phẩm văn học thiếu nhi để tác động vào
mặt tình cảm của trẻ
Mục đích: Nhằm gợi lên ở trẻ những xúc cảm, tình cảm tốt đẹp để hình
thành những hành vi tốt.
Cách tiến hành phƣơng pháp: Trong việc giáo dục đạo đức cho trẻ, xúc
cảm, tình cảm có ý nghĩa rất quan trọng. Chính vì vậy, những tác động giáo
dục đạo đức đến với trẻ trước hết là bằng con đường tình cảm. Những tình
cảm tốt đẹp, chính là điều kiện cho trẻ được giao tiếp, tiếp xúc với những
người xung quanh để cho trẻ có cơ hội bộc lộ tình cảm, cảm xúc của mình.
Đây được coi là phương pháp chủ đạo xuyên suốt trong việc giáo dục
đạo đức cho trẻ mầm non. Makarenco, nhà giáo dục Xô Viết vĩ đại, bằng quan
điểm biện chứng về con người theo tinh thần chủ nghĩa Mác - Lê nin xác định
cơ sở của sự phát triển nhân cách là hoạt động. Đối với trẻ mầm non, đặc biệt
là trẻ mẫu giáo , giáo dục đạo đức trên các mặt xúc cảm, tình cảm, ý thức,
trách nhiệm, hình thành thói quen hành vi, quy tắc ứng xử có văn hoá.
1.2.6.2. Phƣơng pháp sử dụng các tấm gƣơng đạo đức trong các tác phẩm
văn học để trẻ noi theo
Mục đích: Nhằm động viên giáo dục trẻ, khuyến khích các em bắt
chước làm theo các tấm gương đạo đức tốt đẹp cụ thể trong các tác phẩm văn
học, giúp khắc sâu ở trẻ khái niệm về cái tốt, cái xấu.
Trần Ngọc Ánh

18

Lớp K36B -Mầm Non

Khóa luận tốt nghiệp Đại học

Khoa Giáo dục Tiểu học

Cách tiến hành phƣơng pháp: Là phương pháp dùng những chuẩn mực
đạo đức cụ thể, sống động trong các tác phẩm văn học để động viên kịp thời
trẻ ngoan ngoãn, khích lệ trẻ còn mắc khuyết điểm cố gắng sửa chữa. Cơ sở
của phương pháp này bắt nguồn từ đặc điểm tâm lý muốn bắt chước, học theo
những khuôn mẫu nhân cách toàn diện của trẻ. Tuy nhiên sự bắt chước này
không có nghĩa là sao chép một cách máy móc mà cần có sự sáng tạo và phù
hợp với hoàn cảnh. Vì vậy, cần phải giải thích cụ thể từng hành vi đạo đức
của từng tuyến nhân vật thế nào là tốt, thế nào là xấu. Chẳng hạn, trong truyện
Gấu con bị sâu răng, cô giáo nên giúp trẻ nhận ra rằng vì không nghe lời bác
sĩ nên bạn Gấu đã bị sâu răng và rất đau đớn...
Khi giáo dục đạo đức cho trẻ, ngoài các tấm gương đạo đức tốt đẹp
trong các tác phẩm văn học, cô giáo và những người xung quanh cần luôn nêu
gương tốt cho trẻ noi theo. Với trẻ mầm non, tấm gương từ cô giáo chính là
phương tiện trực quan cụ thể, sinh động nhất và tạo niềm tin cho trẻ nhiều
nhất. Do vậy, giáo viên muốn hoàn thành nhiệm vụ cao cả của mình thì phải
thường xuyên trau dồi đạo đức và nâng cao trình độ tư tưởng, lý luận và trình
độ nghiệp vụ của mình. Đồng thời mọi người xung quanh trẻ cũng cần chú
tới những hành vi, thái độ của mình vì trẻ rất dễ cảm nhận thái độ đạo đức của
người lớn. Để giáo dục đạo đức cho trẻ cô giáo cần kết hợp với việc giải thích
tỉ mỉ từng hành động đâu là tốt, đâu là xấu, đâu là ngoan, đâu là chưa ngoan
để khắc sâu biểu tượng ở trẻ. Cô giáo cần biết lựa chọn để kể cho trẻ nghe
những câu chuyện có mục đích giáo dục, những bài thơ hay. Không chỉ kể
cho trẻ nghe mà còn dạy trẻ học thuộc thơ, tập kể lại truyện thì những hình
ảnh, những tấm gương đạo đức tốt đẹp sẽ in đậm trong tâm trí của trẻ và có

tác dụng to lớn trong việc củng cố những hành vi đạo đức tốt đẹp.
1.2.6.3. Phƣơng pháp khen chê đúng mực gắn với tác phẩm văn học
Mục đích: Nhằm tạo ra hứng thú, xây dựng tính tự giác, thúc đẩy trẻ
đua tài gắng sức để được khen ngợi.
Trần Ngọc Ánh

19

Lớp K36B -Mầm Non