Xây Dựng Chiến Lược Toàn Diện Để Tăng Cường Khả Năng Tiếp Cận Dịch Vụ Tài Chính Vi Mô (Của Người Nghèo)

Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mô

NGÂN HÀNG TH GI I

VI T NAM: XÂY D NG CHI N L
C TOÀN DI N
T NG C
NG KH N NG TI P C N D CH V
TÀI CHÍNH VI MÔ [C A NG
I NGHÈO]

T ng c

ng Ph m vi, Hi u qu và
Tính b n v ng

Ph n II: Các l a ch n cho
m t Chi n l c Toàn di n

DFC S.A

06/02/2007

1


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mô

Vi t Nam: Xây d ng Chi n l c Toàn di n
t ng c ng kh n ng ti p
c n [c!a ng i nghèo và ng i có thu nh p th"p] n
các D#ch v$ Tài chính Vi mô.
T ng c

ng Ph m vi, Hi u qu và Tính b n v ng

Ph n II: Các l a ch n cho m t Chi n l

c Toàn di n

1.Tóm t t ......................................................................................................................... 3

2. Gi i thi u .................................................................................................................... 7
A)Mơi tr ng Chính sách, các v n và nh ng h n ch : C ch tín d ng
c tr

c p, Lãi su t và Giao d ch b t bu c. ....................................................................... 0
B) Các v n và h n ch v T ch c, N ng l c nhân s và nh ch .............. 154
a) Các v n và h n ch v N ng l c nhân s và T ch c
i) Danh m c và ch t l ng các s n ph m Tài chính vi mơ
ii) Các v n v tính b n v ng và ho t ng tài chính
iii) Th tr ng b phân tán r i rác và Kinh t theo quy mô
b) Các v n v T ch c cho ngành Tài chính vi mơ và Nh ng l a ch n
trong vi c gi i quy t các v n
ó................................................................. 19
i) Vai trị c a các T ch c qu n chúng
ii) B lu t v ng x cho cho các MFP không chuy n i
C) Các v n v Môi tr ng pháp lý và qu n lý trong ngành Tài chính vi mơ
ang ti n tri n ................................................................................................ 22
a) Ngh nh v "T ch c và Ho t ng c a các T ch c Tài chính vi mơ t i
Vi t Nam
b) Các v n khác v Qu n lý và pháp lý..........................................................
3. M t chi n l c cho vi c t ng c ng ti p c n Tài chính Vi mơ: Xem xét l i các ch n
l a............ ..................................................................................................................... 27
A) Nh ng l a ch n cho vi c t o ra mơi tr ng chính sách thu n l i trong ngành
Tài chính vi mơ..................................................................................................... 27
B) Nh ng l a ch n và các Bi n pháp C i thi n khuôn kh T ch c, N ng l c
nhân s và nh ch cho ngành Tài chính vi mơ và các C quan qu n lý............32
a) Các l a ch n và Bi n pháp c i thi n C i thi n T ch c và N ng l c
nhân s .............................................................................................................32
b) H tr k thu t và Xây d ng n ng l c
c i u ch nh cho phù h p.........33
c) Các l a ch n cho Vai trò phù h p h n c a các T ch c qu n chúng..........34
C) Các l a ch n có th có C i thi n Khn kh Pháp lý và Qu n lý...............35
a) Th c thi Ngh nh 28..................................................................................35
b) Các bi n pháp/Hành ng pháp lý khác ph i

c ti n hành.....................39
4. K t lu n: Nh ng i u ki n và nh ng nhân t có th c a m t chi n l c t ng
c ng kh n ng ti p c n tài chính vi mơ..................................................................40

2


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

1. Tóm t t
Vi t Nam ã

t

c nh ng ti n b

áng k trong công cu c gi m nghèo ói trong th p k v a

qua nh ng v n còn kho ng 4,6 tri u h gia ình (kho ng h n 20% dân s m t chút) s ng trong
nghèo ói và Vi t Nam v n còn là m t trong nh ng qu c gia nghèo h n trên th gi i. Khi Vi t
Nam ti p t c chính sách kinh t và tài chính n
chính sách

nh h

ng kinh t th tr

c c lên (ch y u là) t o ra công n vi c làm
c ng s

c gi m b i tác

nh và hi u qu c a mình và làm sâu s c thêm

ng c a mình và khi c m nh n

ng c a vi c thu hút liên t c nh ng lao
ng

ng h n (ho c

ng khơng có vi c làm

n nh ng n

c khác thông qua

nông thôn.

Ngành tài chính vi mơ ã và ang phát tri n r t nhanh chóng, và nhi u ng

i tin r ng tài chính vi

mơ ã óng góp tích c c r t l n cho vi c gi m nghèo ói. ! c tính kho ng t 70%
ng

i nghèo có th ti p c n

ng tích

thành th khi Vi t Nam gia nh p WTO, nghèo ói

nơng thơn vào nh ng khu v c thành th n ng
quá trình di dân) và t ng l

c nh ng tác

n 80% s

c m t trong s các lo i hình d ch v tài chính, h"u h t d

i d ng

các kho n ti t ki m hay tín d ng ng n h n (và s 20% -30% còn l i có l n m trong lo i ho t
ng trong m ng l
l

i an sinh xã h i c a chính ph ). Tuy nhiên, Vi t Nam v n ch a có m t chi n

c tồn di n và nh t qn cho ngành tài chính vi mơ, và cho t i g"n ây thì th m chí cịn v n

ch a

nh hình m t chính sách cho ngành này và cu i cùng là vi c h i nh p tài chính vi mơ vào

ngành tài chính. Có l vì v y mà ngành tài chính vi mơ v n cịn manh mún, thi u lu t l và kém
hi u qu c v m t ti t ki m l n cho vay mà i u này làm gi m ch t l
d#a t i s b n v ng, h n ch t c

phát tri n và khi n tài chính vi mơ khơng th h i nh p hồn

tồn v i ngành tài chính c a Vi t Nam
C th h n,

c.

c tr ng c a tài chính vi mơ

Vi t Nam là: (a) khn kh chính sách khơng hi u

qu và b bi n d ng, là k t qu c a c ch tín d ng

c tr c p, làm bi n d ng tr c p lãi su t

và chuy n giao ti t ki m b t bu c (b) vi c quan tâm không "y
th ch c"n thi t
cách/hi n

cho tài chính vi mơ tr

i hóa nhanh chóng

i ch a áp $ng

t i n ng l c c a con ng

thành m t ph"n c a ngành tài chính ang

ng

m xã h i

c bi t là

Vi t Nam. Tuy nhiên, ng

th gi i ã kiên trì ch$ng minh r ng ti p c n nh t quán và thu n ti n

i v i môi tr

(a) Lãi su t Chính ph áp
tr

ng

i nghèo trên kh p

n tín d ng và các d ch v

ó.

ng chính sách mang tính kh thi là

t mà VBSP áp s t

ng

ng v i n&a m$c lãi su t th

c h"u h t các MFP khác áp. Chính sách này khơng khuy n khích huy

ti t ki m và k t qu là tín d ng “

m

i v i nh ng khu v c và các t%nh nghèo nh t, ch c

tài chính khác quan tr#ng h n giá c c a các d ch v
l n gây c n tr

cc i

này ã và ang n i

Vi t Nam gây nh"m l n các d ch v tài chính v i chi tr b o

ch n s có v trí cho mình trong m t vài n m t i

Nh ng v n

i và

Vi t Nam, và (c) khn kh pháp lý và chính sách ang chuy n

c t t nhu c"u c a ngành tài chính vi mơ. Nh ng v n

lên m t ph"n là b i xu h
xã h i. Chi tr b o

ng ph m vi cung c p, e

c chia theo ph"n” cho ng

ng

i nghèo. 'i u này c ng

h n ch kh n ng c a nh ng t ch$c tài chính vi mơ khác ph c v ng

i có thu nh p

3


Xây d ng Chi n l
th p và ng
tr

c Toàn di n
i nghèo

t ng c

ng kh n ng ti p c n

c nh tranh trên th tr

n Tài chính vi mô

ng và làm suy gi m ti m n ng t ng

ng c a h#.

(b) Chính sách chuy n giao u quy n kho ng 80% các ngu(n l c tài chính huy

ng

c c a Ngân hàng Ti t ki m B u i n Vi t Nam (VPSC) sang cho Ngân hàng Phát
tri n Vi t Nam (VDB). S m t cân

i gi a th i h n các ngu(n l c

(kho ng 80% là dài h n) và ngu(n l c
VDB (h"u h t là trung h n), tác

tr

nh k) gi m d"n n* l c huy

m$c lãi su t

c p là c"n thi t cho các doanh nghi p nh+ và v a

tr

cách là kho n vay cho
ng các ngu(n l c

khu v c nông thôn và thành th vì nh ng lý do phi th tr

(c) VDB cho các doanh nghi p v a và nh+ vay
vùng xa và

ng

ng tiêu c c lên VPSC v kh n ng thanh kho n và kh

n ng sinh l i và d n d t VPSC theo
c a mình c

c chuy n giao v i t

c VPSC huy

có th c nh tranh trên th tr

ng.

c tr c p trên c s là

"u t

vào nh ng vùng sâu

ng bên ngoài. Chính sách v lãi su t

c

c p có th khi n cho các SOCB và các JSCB th y ít h p d n h n vì c ng cho các

doanh nghi p v a và nh+ vay – và ngày càng h
thành th -

ng

n th tr

i trong h nghèo và thu nh p th p b lo i tr

m t hình th$c tài chính nào ó) che d u nh ng v n
n m sâu

d

Nh ng v n

i tiêu dùng

gi m quy mô h n n a.

Ph m vi v th ch r ng l n và khá sâu c a ngành tài chính vi mơ
24% nh ng ng

ng ng

hoàn toàn kh+i vi c ti p c n

v t ch$c, n ng l c con ng

i trong ngành này m t ph"n là do nh ng v n

v chính sách nh

mang tính h th ng nh th này b n thân nó

(a) Ph m vi h n ch và ch t l

Vi t Nam (ch% m t s trong
n

i, t ch$c

ã nêu

trên.

c b c l trên b n l,nh v c c th :

ng khá th p các s n ph-m tài chính vi mơ do các MFI cung

c p;
(b) Nh ng quan ng i n ng n v kh n ng sinh l i v m t tài chính và do ó là nh ng v n

v b n v ng c a MFIs;
(c) V n v t và t n mát th tr
tr

ng áng k và hi u qu kinh t theo quy mơ ch a có (tr

ng h p c a VBARD và VBSP), và;

(d) Vai trò m h( c a các T ch$c qu"n chúng trong tài chính vi mơ.
Vào tháng 3 n m 2005, Chính ph Vi t Nam ã thơng qua Ngh
ng c a các T ch c Tài chính vi mơ”
c th cho tài chính vi mơ. Ngh

nh 28

bán chính th$c (và hi n t i không
chuy n

Vi t Nam

a ra c s pháp lý cho các ho t
c i u ti t)

n

i. Do ó, ngh

nh

ng tài chính vi mơ

c này thơng qua vi c yêu c"u có s

i c a các MFP sang các trung gian tài chính

vào h th ng tài chính “chính th$c” h n và em l i s
chuy n

nh s 28 v “T ch c và Ho t

a ra khn kh% chính sách và pháp lý

c i u ti t và do ó h# s gia nh p

h p lý v m t pháp lý cho các MFI

c

a ra khuôn kh cho vi c h i nh p c a các nhà cung c p tài chính

vi mơ vào ngành tài chính chính th$c h n.
Tuy nhiên, ch a có s nh t trí v vi c áp d ng c th và chi ti t th c hi n Ngh
nh ng thông t

h

ng d n th c hi n c"n thi t ch a bao gi

nh 28 và do ó

c s& d ng (hi n t i nh ng v n
4


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

b n này v n ang trong q trình chu-n b ho c tham v n). Vi c ch a có s
ph n ánh r i ro r ng th c thi Ngh
th$c hi n t i

ng

ng ngách

dàng ti p c n
thi ngh

(ng thu n rõ ràng

l ch trình là vào tháng 3 n m 2007 và theo hình

c trình lên có th gây ra s suy gi m áng k s l

hi n ang ho t
th tr

nh 28 nh

ng các MFP bán chính th$c

Vi t Nam mà nh ng MFP bán chính th$c này có th cung c p các d ch v

c bi t ho c ti p c n

n nh ng ng

c. 'i u này có th có nh ng tác

i r t nghèo

ng tiêu c c

nh ng khu v c không d.
n ph m vi ho t

ng. Th c

nh c ng s gây ra gánh n ng l n v chính sách và giám sát cho Ngân hàng Nhà n

trong khi Ngân hàng Nhà n

c v n ch a s/n sàng cho vi c này.

Báo cáo

n các kh n ng v chính sách chi n l

xu t m t th c

c,

c

nh ch và t ch$c, và

pháp lý và qu n lý và các bi n pháp cho chính ph và c ng (ng các nhà tài tr cân nh c. Cu i
cùng, các kh n ng
c

c l a ch#n (và báo cáo

a thích) s cùng nhau

tác xây d ng d

i s lãnh

a ra m t b ng h

a ra m t s khuy n ngh v nh ng kh n ng
ng d n cho Chính ph Vi t Nam trong công

o chung c a B Tài chính và Ngân hàng Nhà n

cho ngành tài chính vi mô v i t

cách là m t l,nh v c tài chính t

c, v chi n l

l c v i nhi m v xã h i (ch$

không ph i là m t cơng c cho vay chính sách) mà i u này s giúp Vi t Nam
m c tiêu nêu ra trong vi c
v i ch t l

m b o t ng c

ng cao h n cho ng

ng ti p c n

i nghèo, t ng c

1. '

t

0 VBSP có th tr

m b o s
c

b n v ng c a h# trong
xu t là:

ng chính sách t o thu n l i h&n:
thành m t t ch$c cho vay bán buôn v,nh vi.n v i m$c th tr

(ho c g"n h n) m$c lãi su t th tr
ng

c nh ng

n nhi u d ch v tài chính vi mơ h n

c tích h p. Các bi n pháp và l a ch#n chính

c m t mơi tr

t

ng hi u qu c a các t ch$c bán chính th$c

và “chính th$c” bao g(m ngành tài chính vi mơ và do ó
ngành tài chính

c

ng

c bi t là cho MFIs ph c v ng

ng

i nghèo và

i có thu nh p th p và duy trì n ng l c cho bán l1 riêng r nh ng nh+ h n nhi u.

0 Theo cách khác (và

c u thích), VBSP nên có hai “c&a s ” cho vay khác nhau

hoàn toàn. M t cho các ho t
sinh viên vay)

c tài tr

t

ng có th là ti p t c u c"u có tr

c p (ví d nh

cho

phân b ngân sách hàng n m và th$ hai là cho các ho t

ng xây d ng “ngân hàng/tín d ng” nói chung

c tài tr hồn tồn t v n hi n t i c a

VBSP và các ngu(n ti t ki m b sung mà VBSP có th huy ng
c t th tr ng.
0 M$c lãi su t cho vay c a VBSP theo m t trong hai cách trên s c"n gia t ng d n d n
theo m$c
phí ho t

th tr
ng

0 M t s ho t

ng, t$c là trang tr i các r i ro tín d ng, chi phí v n và t t c các chi

phát huy "y

ti m n ng c a VBSP cho vi c huy

ng hi n t i

c VBSP “tài tr ” v b n ch t mang tính m ng l

sinh xã h i h n và c"n ph i

ng các ngu(n l c.

c chuy n giao sang cho các B , ngành t

i an

ng $ng.

0 B n ch t b t bu c c a vi c chuy n giao t VPSC sang VDB c"n
c lo i b+ m t
cách m nh m và m$c lãi su t cho vay c a VDB c ng c"n
c t ng lên d n d n n
m$c th tr

ng

h# có th huy

ng các ngu(n l c theo i u ki n th tr

ng (bao g(m

trái phi u chính ph và các ngu(n l c c a VPSC).

5


Xây d ng Chi n l
2. ' t ng c

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

ng khn kh ' nh ch và T ch$c c a ngành và cho phép các MFIs chính th$c

và bán chính th$c m

r ng khi h# th y có c

h i trên th tr

ng, c"n ti n hành hai ho t

ng

m u ch t sau ây:
0 ' t ng c
l

ng k2 n ng v r i ro ngân hàng và tín d ng c a nhân viên c a h# và ch t

ng v qu n lý và ki m toán c ng nh là vi c s& d ng MIS.

0 Các nhà tài tr

c"n gia t ng ph"n các ngu(n l c trong các kho n vay/tài tr

khơng

hồn l i dành cho vi c ào t o nhân viên và các nhà qu n lý c a các MFPs chính th$c
và ch a chuy n

i. Lý t

ng là các ngu(n l c nên

c phân b

giúp c i thi n n ng

l c ào t o c a các t ch$c ào t o hi n nay, ví d nh Hi p h i Ngân hàng, CCF (cho
các PCF), ho c BTC (do IFC h* tr ) cung c p ào t o cho m t di n r ng nh ng MFIs v
k2 n ng ngân hàng và ph

ng th$c làm k toán.

0 Trong s các MFI s g(m có m t s t ch$c chính th$c (VBARD, VBSP, PCF và các
MFI

c chuy n

i) và các t ch$c bán chính th$c, theo B lu t v 3ng x&

c xây

d ng t t, các T ch$c Qu"n chúng và c bi t là H i Ph n nên ti p t c óng vai trị
trong ó h# n i tr i và th hi n
c quá kh$ ho t ng tuy t v i: ó là c a tác nhân
thúc

y

gia t ng s

ti p c n c a ng

i nghèo (ph n

trong tr

n các d ch v tài chính và phi tài chính, ch$ khơng ph i v i t

ng h p c a VWU)

cách là nhà cung c p

d ch v tài chính vi mơ b n v ng, m t vai trị theo ó VWU hay các T ch$c qu"n chúng
khác c ng ch a chu-n b hay ch a
3. ' t ng c

c c c u.

ng khuôn kh% Pháp lý và Qu n lý

0 Các thông t

h

ng d n th c hi n Ngh

nh 28 c"n

c ban hành càng s m càng

t t. N u kh thi v m t pháp lý, các Thông t c"n cho phép thêm m t chút th i gian n a
cho các MFP có ý

nh chuy n

th i i m th c thi ngh

i

làm nh v y. N u các thông t không th gia h n

nh, c"n tính

n vi c s&a

i ngh

nh

cho phép có s

gia

h n này.
0 Giúp xây d ng m t B lu t v 3ng x& cho các MFI hi n nay có m$c v n ít h n 500
tri u VND s ch#n không chuy n
i u ti t” c a Ngân hàng Nhà n

i và cho phép h# ti p t c ho t

c nh ng theo lu t v $ng x& r t ch t ch

ph xây d ng và thông qua. Các MFI trong t
c ng s

c phép ho t

ng theo B lu t 3ng x&.
i u ch%nh c a Ngh

có ch p nh n hay khơng ti t ki m t
c"u khác nhau
c a Ngh
0 T ng c

ng lai có m$c v n t

500 tri u

nh 28 nh ng cho phép h# l a ch#n li u

nguy n mà i u này s bu c h# theo nh ng yêu

c Ngân hàng Nhà n

c c p phép nh

ã

c nêu trong 'i u 8

nh.
ng n ng l c c a Ngân hàng Nhà n

c trong vi c duy trì c s d li u thơng

tin nh t qn và c p nh t v t t c các t ch$c tài chính ph c v th tr
l

c chính

ng lai v i m$c v n ít h n 500 tri u VND

0 Th c thi yêu c"u v vi c các MFI hi n t i và trong t
n 5 t VND s theo s

ng mà “khơng có s

ng tài s n, ph m vi ho t

ng, ngu(n tài tr và phân o n th tr

ng bao g(m ch t
ng

c i thi n vi c

qu n lý r i ro.

6


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

0 Xem xét thay

t ng c

i các quy

ng kh n ng ti p c n

nh và t ng b

n Tài chính vi mô

c (và th n tr#ng) cho phép PCF m r ng ra

ngoài biên gi i c a các xã hi n t i ang h n ch h#

c i thi n c h i c a h# nh m

t

c th ph"n l n h n và c t gi m chi phí c a mình.
0 H* tr

vi c xây d ng h th ng tham chi u tín d ng (c c) v i ít nh t là m t h th ng

ng ký không tr

cn

c t gi m r i ro c a vi c n

danh m c cho vay không phát hi n
0 Xây d ng m t h th ng x p h ng th
th$c và bán chính th$c
tr

ng s

ng và h

q nhi u và do ó là r i ro
c ph c v t t.

ng xuyên các MFP/MFI trung bình và l n (chính

u gi ng nhau)

c i thi n s

hi u bi t và ni m tin vào th

c m i nh t quán theo ó trong báo cáo này (T p I và T p II) hy v#ng

óng góp vào vi c giúp xây d ng m t s
nh h

ng

ng v n trong ngành này.

Vi c áp d ng m t chi n l
s

c trên th tr

ng

(ng thu n chung gi a t t c các bên liên quan và

phát tri n c a ngành tài chính vi mơ g n k t v i các th c ti.n t t d a trên ho t
n k t qu trong toàn b ngành tài chính mà i u này s giúp Vi t Nam phát

tri n.

7


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mô

2. Gi'i thi u
Vi t Nam ã

t

c nh ng ti n b

áng k trong cơng tác xóa ói gi m nghèo trong th p k

qua, nh ng v n còn kho ng 4,6 tri u h (h n 20% dân s m t chút) ang s ng trong nghèo ói
và Vi t Nam hi n v n là m t trong nh ng qu c gia nghèo h n trên th gi i. Ngành tài chính c a
Vi t Nam ã và ang phát tri n nhanh chóng và cùng v i i u này là ph m vi các
chính vi mơ ph c v nh ng ng
ti p c n

c d. dàng h n

nhu c"u ã

i nghèo và ng

i có thu nh p th p. Vi c ng

n m t lo t nh ng d ch v tài chính h p lý, giá c phù h p và theo

c ch$ng minh trên toàn th gi i và

nâng cao kh n ng t thoát nghèo c a nh ng ng
h# t

nâng cao

nh ch tài

i nghèo có th

Vi t Nam ây là m t trong nh ng y u t

i nghèo và ngu i có thu nh p th p ho c giúp

c thu nh p theo cách c a mình m t cách hi u qu và b n v ng. Khi Vi t

Nam ti p t c chính sách kinh t

n

nh và hi u qu và ng

c c c a vi c Vi t Nam gia nh p WTO
nghèo ói s gi m b t nh
vi c thu hút liên t c lao
nông thôn. Tuy v y, v t

ã t ng x y ra

t t c các n

chú ý

ốn

ng tích
thành th ,

c ang phát tri n b i tác

ng c a

nông thôn ra nh ng khu v c ô th n ng

c khác thông qua quá trình di c ) và gia t ng l

ng lai có th d

Nam s c"n ti p t c dành s

c tác

n vi c t o ra công n vi c làm (ch y u) là

ng khơng có ngh nghi p

ng h n (ho c sang nh ng n

i ta c m nh n

ng b ng

c, chính sách xã h i và phân ph i c a Vi t

n vi c gi m b t s l

nông thôn, s ng trong nghèo ói. Và ngành tài chính và

ng khá nhi u ng

i, ch y u là

c bi t là khu v c tài chính vi mơ s

ti p t c óng vai trị m u ch t trong ti n trình này.
Tuy nhiên, ngành tài chính vi mơ

Vi t Nam v n còn cho th y m t s b t c p i n hình, ó là s

manh mún, thi u lu t l và hi u qu th p d n
s

phát tri n b n v ng c a ngành, h n ch s

khơng th hịa nh p "y
h

ng ph m vi h* tr , e d#a

phát tri n và khi n cho l,nh v c tài chính vi mơ

vào h th ng tài chính c a Vi t Nam. M c dù chính ph

ng t t nh t và các nhà tài tr

nh ng Vi t Nam v n ch a có
vi mơ và cho

n vi c gi m ch t l

qu c t c ng nh
c m t chi n l

b n thân các bên liên quan

n g"n ây thì th m chí v n ch a d
c

ng các y u t cho chi n l

nh

u ng h

c toàn di n và ch t ch cho khu v c tài chính
tính

a tài chính vi mơ cu i cùng s hịa

nh p vào h th ng tài chính. Vì v y, m c ích c a báo cáo này (T p I và II) là nh m
chính ph m t

ã có

a ra cho

c tài chính vi mơ b n v ng c a Vi t Nam trong

ó bao g(m m t s l a ch#n cho vi c can thi p nh m nâng cao ph m vi ti p c n, tính hi u qu
và s b n v ng c a ngành phù h p v i các chi n l
n

c và các thông l t t nh t

nh n khi n cho chi phí

c ch t ch cho tài chính vi mơ, có tính

c nh ng thơng l t t nh t v tài chính vi mơ

m$c cao, làm méo mó th tr

n vi c phân b ngu(n l c thi u hi u qu . Vì th

n

c thù c a

c qu c t ch p

ng tài chính c a tài chính vi mơ và d n

i u này s làm gi m tác

ng tích c c mà

ngành có th có

i v i cơng tác xố ói gi m nghèo. Trên th c t thì vi c thi u m t chi n l

ch t ch

n:

ãd n

t

c qu c t ch p nh n.

Vi c ch a có m t khn kh chi n l
Vi t Nam, c ng nh ch a có

c và chính sách khác có liên quan c a

c

8

Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

a) Hàng lo t các chính sách tài chính trong ngành xét trên m t s khía c nh là thi u
hi u qu và khi n th tr

ng b méo mó xét trên m t s khía c nh khác,

b) Thi u s quan tâm t i vi c xây d ng n ng l c cán b và n ng l c th ch c a ngành
sao cho tài chính vi mơ có th tr thành m t b ph n không th thi u c a ngành tài chính
ang trong q trình c i cách/hi n

i hóa nhanh chóng và;

c) M t khn kh chính sách và pháp lý ang ti n tri n mà theo nh
thì ch a áp $ng

c t t các nhu c"u c a khu v c tài chính vi mơ và khi n cho khu v c

này khó có th h i nh p hồn tồn
Nhìn chung thì nh ng v n
c n

d th o hi n nay

c v i toàn b ngành tài chính.

này có th ch a nh h

ng t i nh ng ng

i nghèo hi n ã ti p

c m t s lo i hình d ch v tài chính nào ó (“ph m vi ti p c n”). Trong t ng s kho ng

4,6 tri u h nghèo

Vi t Nam thì

c tính kho ng 70-80% trong s h# ã có th ti p c n

m t s lo i hình d ch v tài chính nào ó, a ph"n d
và 20-30% s cịn l i có l khơng vay
h i c a chính ph . S l
m$c cao h n,

ng ng

c bi t là

i d ng tín d ng và ti n ti t ki m ng n h n

c tín d ng và khó có th huy

ki m trong th i h n ng n và nh v y thì nh ng

it

c

ng này s

i có thu nh p th p ti p c n

ng

ch

c các ngu(n ti t

ng tr c p an sinh xã

c các d ch v tài chính cịn

khu v c thành th . Tuy nhiên, xét v s l

ng các lo i hình s n ph-m

tài chính s/n có, tính hi u qu và chi phí c a các d ch v tài chính và các y u t khác thì ch t
l

ng ph m vi ti p c n v n còn

cho m#i

it

ng ng

m$c th p. Và

c bi t là ngu(n tài chính trung và dài h n dành

i dân thì nhìn chung là khơng s/n có cho h"u h t
ãd n

it

ng ng

i dân.

H n n a, các v n

v chính sách, pháp lý, qu n lý và th ch

qu trong vi c huy

ng và s& d ng các ngu(n l c tài chính và t o ra nguy c cho s b n v ng

n tình tr ng kém hi u

c a m t s t ch$c cung c p d ch v tài chính vi mơ và t i s s/n có c a nh ng lo i hình d ch v
này.
Vì v y, m t chi n l

c tồn di n nh m nâng cao s ti p c n c a ng

i dân

Vi t Nam c"n ph i t p trung vào 24% s h nghèo và h có thu nh p th p

n tài chính vi mơ
Vi t Nam và

c nh ng chính sách t o thu n l i; m t c u trúc pháp lý và chính sách úng
t ng c

ng các nhà cung c p l1 d n

h n, hi u qu h n và b n v ng h n
v i ch t l

ng cao h n,

n; h* tr nh m

n vi c các nhà cung c p này tr thành các
có th cung c p

c bi t là cho nh ng ng

a ra

nh ch l n

c các d ch v tài chính a d ng h n

i dân thu c nhóm m c tiêu. 'i u này s giúp

khu v c tài chính vi mơ h i nh p vào tồn b h th ng tài chính và óng góp vào vi c xây d ng
m t th tr

ng tài chính sâu r ng h n, b n thân nó là m t y u t ch ch t trong công cu c xây

d ng và phát tri n kinh t .
Báo cáo này bao g(m T p II c a t p tài li u : “Vi t Nam: Xây d ng Chi n l
c

ng kh n ng ti p c n [c a ng

i nghèo và ng

i có thu nh p th p]

c Toàn di n

t ng

n các D ch v Tài

chính Vi mơ” trong ó b sung thêm nh ng mơ t và phân tích v b$c tranh tài chính vi mơ

trình bày t i T p I c a báo cáo thơng qua vi c
giúp xóa b+

c nh ng khó kh n hi n t i

a ra m t lo t nh ng gi i pháp chi n l

chính vi mơ và trong trung h n

c có th

i v i vi c nâng cao kh n ng ti p c n tài chính vi

mơ trong ng n h n và trung h n. '(ng th i, các l a ch#n c ng
d ng nên m t khuôn kh cho m t chi n l

c

a ra nhi u

nh h

ng

c toàn di n nh m nâng cao kh n ng ti p c n tài

n dài h n s h i nh p các nhà cung c p d ch v tài chính vi mơ
9

Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

(MFP) vào trong h th ng tài chính c a Vi t Nam và c i thi n hi u qu và s
Các l a ch#n s
chính sách úng

c trình bày d
n

b n v ng c a h#.

i d ng: (a) các l a ch#n cho vi c xây d ng m t khuôn kh

c bi t là liên quan

n các c ch tín d ng

c tr c p và các m$c lãi

su t và vai trò c a VBSP; (b) các l a ch#n và gi i pháp nh m nâng cao s h* tr cho vi c phát
tri n n ng l c cán b , n ng l c t ch$c và n ng l c th ch c a các
trong ó có ti u vùng tài chính t o thu n l i cho s

b ph n không th thi u c a khu v c tài chính
b t c hi n nay trong vi c xây d ng môi tr
Báo cáo này

c chia làm b n ch

sách, các v n

nh ch tài chính vi mơ

phát tri n ngành tài chính vi mơ nh

là m t

Vi t Nam; và (c) các l a ch#n kh c ph c nh ng

ng pháp lý xoay quanh Ngh

ng. Ch &ng 2 nói v các v n

nh 28.
và h n ch v chính

n ng l c cán b , n ng l c t ch c và n ng l c th ch và các v n

h n ch pháp lý và qu n lý xoay quanh Ngh
Vi t Nam. Gi i quy t nh ng v n
i d"n d"n và c ng c các

và

nh 28 ang t(n t i trong ngành tài chính vi mơ

và tháo g4 nh ng h n ch s t o thu n l i cho vi c chuy n

nh ch tài chính vi mô, c i thi n ch t l

vi mô mà h# cung c p, gia t ng l i nhu n c a h# và ch t l

ng và các d ch v tài chính

ng tài s n c a h#, gi m b t chi phí

và nói chung là cho phép h# phát tri n nh là m t ph"n khơng th thi u c a ngành tài chính
Vi t Nam. Ch &ng 3
a ra m t lo t các l a ch n
các c quan trung
ng c a chính
ph cân nh c cho ngành tài chính vi mơ

d"n d"n xây d ng m t khn kh chính sách hi u

qu và b n v ng h n trong ngành tài chính vi mơ, m t t p h p các t ch$c m nh m h n, t l c
h n và b n v ng h n có th nhìn th y
quan trung

ct

nh ng nhân t hi n nay trong ngành: các c

ng c a chính ph và các c quan qu n lý, các ngân hàng chính th$c, các

phi ngân hàng bán chính th$c (cu i cùng là các MFIs và nh ng
ch không
ch h* tr

c i u ti t) và các T ch$c qu"n chúng. Ch
b sung (s

quóc t ) và các bi n pháp có th có

c áp d ng

n ng c a ngành tài chính vi mơ

c

nh

ng này c ng s th o lu n nh ng c

tham gia và i u ph i c a các nhà tài tr

l a ch#n r ng rãi trong s các l a ch#n

nh ch

n v khác, có th là các

và các t ch$c phi chính ph

c i thi n khuôn kh pháp lý và qu n lý. S

a ra khơng nghi ng gì n a s t ng c

n v i nh ng nh ng ng

i nghèo và ng

ng kh

i có thu nh p

th p Vi t Nam và giúp t ng c ng s h i nh p c a khu v c tài chính vi mơ vào ngành tài
chính c a Vi t Nam. Và cu i cùng, Ch &ng 4 t ra nh ng i u ki n và tóm t t nh ng y u t
c l a ch#n cho m t chi n l
m i

n ph m vi ho t

c có th có và tác

ng tích c c

c trơng

i c a chi n l

c

ng, hi u qu và s b n v ng c a ngành tài chính vi mơ.

10


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

3. Nh ng v"n
mô ( Vi t Nam

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

và h n ch ch! y u trong ngành Tài chính vi

A) Mơi tr ng Chính sách, các V n
c Tr c p, Lãi su t và Chi tr b o

và H n ch : các C
m b t bu c.

M t ngành tài chính vi mơ b n v ng và hi u qu c"n ph i có m t mơi tr
thi. Y u t ch ch t c a môi tr
ki n kinh t v, mơ n

ng này là

ch Tín d ng

ng chính sách

nh và làm sâu s c h n các chính sách

nh h

ng th tr

ng,

vi c t o ra m t sân ch i bình 5ng cho các nhà cung c p tài chính vi mơ trên th tr
sách ch ch t th$ hai
c tr

c bi t là
ng. Chính

t o i u ki n cho tài chính vi mơ là d"n d"n xóa b+ các c ch tín d ng

c p và nh ng tr

khuôn kh pháp lý úng
vào

th c

Chính ph Vi t Nam ti p t c theo u i nh ng i u

c p lãi su t làm méo mó th tr
n và các

ng, i kèm v i vi c xây d ng m t

nh ch b n v ng ho t

ng theo nh ng thông l t t và d a

i ng qu n lý chuyên nghi p và công ngh và h th ng phù h p.

Vi c d"n xóa b+ các c ch tín d ng

c tr c p và nh ng y u t khác làm méo mó ngành tài

chính vi mơ là i u thi t y u cho s phát tri n úng
h i,

n c a ngành. Trong khi chi tr b o

m xã

c bi t là cho các t%nh và vùng nghèo nh t ch c ch n là v n t(n t i trong m t vài n m t i

Vi t Nam nh ng quan tr#ng là chúng ta không
b o

m xã h i. Nh

ho t

ng hi u qu nh t, và khi ó s ph c v ng

c nh"m l n gi a d ch v tài chính v i chi tr

th gi i ã ch$ng minh b ng nhi u tài li u, các

i nghèo t t h n khi các

t i ph c v các nhu c"u c a khách hàng; khi nh n m nh t i ho t
ph i ph m vi cung c p (s l
th ‘th tr

ng); và khi

ng” c a ngành tài chính và

nh ch tài chính vi mơ

c phép ho t
c h* tr

nh ch này h

ng (ch t l

ng

ng) ch$ không

ng và c nh tranh nh

là m t th c

phát tri n thông qua các quy

nh và lu t

l nh m xóa b+ nh ng rào c n cho phát tri n c a ngành.
Tín d ng vi mô

Vi t Nam ã r t ph bi n và là ph

ng ti n

nâng cao n* l c phát tri n xã

h i công c ng nh m gi m nghèo, nh ng t p trung vào tín d ng cho phát tri n xã h i có th d n
n vi c quá chú tr#ng

n t"m quan tr#ng c a vi c phát tri n các h th ng tài chính. Tr

chính ph , c ng (ng h* tr phát tri n (v i các ch

ng trình a ngành

c ây

c tài tr trong ó có

h n m$c tín d ng) và các T ch$c qu"n chúng tham gia ho c tr c ti p i u hành MFP ã hi u
sai s khác bi t gi a d ch v tài chính và tr c p xã h i. S k t h p các y u t th tr
th tr
c ng t

ng và phi

ng này khi n cho các k) v#ng v vi c cung c p các d ch v tài chính khơng ph i lúc nào
ng thích v i thơng l t t

tr#ng c a s

c ch p nh n trong tài chính vi mơ,

b n v ng, và các nguyên t c qu n lý tài chính úng

c bi t là t"m quan

n ã b vi ph m th

ng

xuyên.
Bi u hi n rõ nh t c a s
tr

nh"m l n này là vi c duy trì mãi các c

ch tín d ng

c tr

c p và

c p lãi su t c a chính ph và i u này ã khơng khuy n khích ngân hàng và các t ch$c

khác tham gia vào l,nh v c tài chính vi mơ và do ó ã h n ch c nh tranh gi a các
chính th$c. Chính sách này g"n nh
ph m vi ti p c n và s
xuyên ch a

b n v ng

ng nhiên là c ng t o ra m t nh h
Vi t Nam và d n

nh ch MFI

ng tiêu c c

n k t qu là t t c m#i th$

c t i u hóa xét theo khía c nh hi u qu . Theo cách phân chia

u th

iv i
ng

c th a nh n

11


Xây d ng Chi n l
và ch p nh n

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

Vi t Nam thì các t ch$c cung c p tài chính vi mơ g(m các

mơ chính th$c (t ch$c ngân hàng và phi ngân hàng), các
th$c, và chính sách lãi su t hi n nay trong ngành nh h

nh ch tài chính vi

nh ch bán chính th$c và phi chính

ng tr c ti p h n t i các

nh ch

g#i là chính th$c (t ch$c ngân hàng và phi ngân hàng) vì chính sách này d n
tr

ng g(m c các y u t th tr
nh ch l i ph i ho t

nh h
môi tr

ng gián ti p t i các
ng có

ng l n y u t phi th tr

ng theo nguyên t c

nh h

ng nh ng trong môi tr

ng. H n n a, khi Ngh

nh ch này mu n ho t

ch$c tài chính vi mơ bán chính th$c trong m t kho ng th i gian t

c Ngân hàng Nhà n

ng

i ng n trên th c t tr

c i u ti t thì các t ch$c này c ng

c i u ti t b gi m sút.

m t s ít ngo i l , d"n d"n thì ni m tin ph bi n

ph i

ng trong

ng c a nh ng méo mó v chính sách khi n cho hi u qu c a các nhà cung c p tài

chính vi mơ ‘chính th$c” và
Tr

ng này thì các

nh 28 có hi u l c và m t s các t

thành các nhà cung c p tài chính vi mơ “chính th$c” và
s ch u tác

n m t mơi

m b o có l i nhu n. Nh ng chính sách này c ng

nh ch bán chính th$c do các

ng th tr

c

c tr c p nh m em l i l i ích ng

mơ tồn c"u ã h#c

c t

ng

Vi t Nam cho r ng tài chính vi mơ c"n

i nghèo b t "u lùi vào d, vãng. Ngành tài chính vi

i nghèo r ng vi c ti p c n thu n ti n và nh t quán

n tín

d ng ngày càng gia t ng và các d ch v tài chính khác quan tr#ng h n là giá c . T quan i m
c a khách hàng là ng i nghèo, s b n v ng là i u m u ch t
m b o r ng h# luôn ti p c n
c các d ch v tài chính nh m giúp h# t n d ng
ng

c các c

h i và qu n lý

c r i ro,

c v i c nh ng kho n vay “ch% có m t l"n” hay các kho n tín d ng “d ng r(i i” mà ng

nghèo có

c khi các MFP thành cơng trong vi c huy

chính ph c ng có s

i

ng v n t bên ngồi. Và th m chí trong

tán thành r ng rãi (nh ng không ph i hoàn toàn) r ng lãi su t

c tr

c p c a VBSP không c"n thi t và c ng không h u ích. Tuy nhiên, tr c p lãi su t và các méo mó
khác v n cịn t(n t i và cùng v i nh ng v n
th ng trong vi c huy

khác d n

n vi c suy gi m kh n ng c a h

ng các ngu(n l c tài chính và e d#a s b n v ng c a ngành tài chính vi

mơ thơng qua vi c làm x u i tình tr ng tài chính c a nhi u MFP hi n nay.
Trên th c t , ngo i tr

nhi u qu2 tín d ng nhân dân và m t s t ch$c cung c p tài chính vi mơ

bán chính th$c hi n có kh n ng ho t

ng khá v ng v tài chính (ph"n l n r i vào tr

ng h p

sau do c c u c a v n c a h# ch y u là tài tr khơng hồn l i), r t ít các nhà cung c p tài chính
vi mơ

Vi t Nam hi n nay, k c các MFIs chính th$c l n h n (VBARD và VBSP và m t s

PCFs) ho t

ng có lãi và vì v y có th t(n t i b n v ng

n m$c

có th

áp $ng ngay các

yêu c"u nhanh chóng v tín d ng và các d ch v tài chính khác c a các khách hành c ng nh
b o

m cho s

t(n t i lâu dài c a mình trên th tr

tồn ngun nhân c a tình tr ng này cho tr
Ngân hàng Chính sách Xã h i và nh h

ng. 'úng là nh

c p lãi su t do Chính ph quy t

ng có th có c a vi c này

(ROA) c a các t ch$c này. Chi phí ho t

M t s v n
Nam, m$c
quan

c p

n m t cách "y

chính sách chính liên quan

i v i l i nhu n trên tài s n

nghiêm tr#ng

c ph n ánh trong các

h n trong ph"n v th ch .
n c

ch tín d ng

lãi su t và chuy n giao các ngu(n b t bu c. Các v n

n (và nh h

nh thông qua

ng và s thi u h t các k2 n ng ngân hàng c a nhi u

MFP chính th$c và bán chính th$c c ng là nh ng v n
o n ti p theo và

v y, không th gán hồn

c tr

c p hi n h u

Vi t

v chính sách này liên

ng t i) Ngân hàng Chính sách, Cơng ty Ti t ki m B u i n và Ngân hàng
12


Xây d ng Chi n l
Phát tri n và tác

ó c ng tác

c Toàn di n
ng

t ng c

n hi u qu và s

ng tiêu c c

ng kh n ng ti p c n

b n v ng c a các khu v c này Do ó, nh ng y u t

n kh n ng c nh tranh c a các

th m chí là m t s MFP bán chính th$c) cho ng
1. M$c lãi su t do chính ph
khác áp (v i kho ng t 8.6%
trang tr i chi phí v n “th tr
m ng l

nh ch khác (VBARD, PCFs và

i nghèo và ng

i có thu nh p th p vay. 'ó là:

t ra mà Ngân hàng Chính sách Xã h i (VBSP) áp, ch% b ng

kho ng 50% m$c lãi su t “th tr

ng” mà ph"n l n các nhà cung c p tài chính vi mơ

n 24% m t n m). M$c lãi su t mà VBSP áp không
ng”, r i ro tín d ng c a mình và chi phí ho t

i r t r ng l n các chi nhánh c a ngân hàng trên kh p

VBSP huy

ng các ngu(n l c th tr

kho ng 53% các ngu(n l c
c a nh ng c a nh ng

ng c"n thi t cho ho t

c huy

chi tr b t bu c, ti n c a nhà tài tr
không

ng t th tr

chí ngay c

c, n u yêu c"u

ng cho vay c a mình (ch%

ng - ph"n cịn l i

n t các ngu(n

nh ch tài chính vi mơ khác (PCFs và nh ng nhà cung c p
i nghèo và ng

ng và làm gi m kh n ng t ng tr

i v i tr

tn

ng cao c a

và ngân sách). Chính sách này làm c ng kh n ng

c i u ti t) c ng ph c v nh ng ng

c nh tranh trên th tr

n Tài chính vi mơ

i có thu nh p th p

ng c a các t ch$c này. Th m

ng h p c a Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn,

ngân hàng l n nh t c a Vi t Nam, i u này c ng làm gi m kh n ng sinh l i (v i t cách
là m t SOCB, ngân hàng

c yêu c"u chuy n giao 2% ti n g&i c a mình cho VBSP) và

i u này kh n ng a d ng hóa ph$c h p s n ph-m c a h#, c ng nh

kh n ng thâm

nh p vào b ph n dân s có thu nh p th p nh t.
2. M$c lãi su t th p

i v i các kho n vay mà VBSP áp và s

chuy n giao b t bu c, kho n vay c a nhà tài tr
ch$c này huy

ng ngu(n l c t

g"n m$c lãi su t th tr

s/n có c a các kho n

và ngân sách khơng khuy n khích t

ti n g&i ti t ki m vì m*i ơ la huy

ng (do có nhi u c nh tranh h n trong l

s làm t ng thêm m$c thua l* trong ho t
n x u cao h n m$c

ng

ng ti n g&i ti t ki m)

ng ã khá l n c a h# r(i, m t ph"n là do m$c

c báo cáo (tuy ã có m t s ti n b v s li u trong m$c

tr n chính th$c) và chi phí ho t

ng cao. 'i u này c ng

lãi su t mà VBSP tr trên ti n ti t ki m v n

c ph n ánh trong m$c

m$c lãi su t th p h n m$c mà các MFP

khác tr . Khơng có gì ng c nhiên c , m c dù t ch$c này có m t m ng l
r ng kh p c n

c, cho

c (và v i s ti n g&i trung bình b ng ơ la M2 nh+ h n

trên m*i tài kho n, th ph"n trên t ng s v n huy
c l i, c ng

i chi nhánh

n cu i n m 2005, t ch$c này ch% có ít h n 2% t ng s tài

kho n ti n ti t ki m trong c n
Ng

m$c, ho c

ng

c th m chí cịn nh+ h n).

n cu i n m 2005, VBARD có 7 tri u tài kho n ti n ti t ki m v i t ng

s ti n g&i ti t ki m là $7.5 t

ôla M2 so v i 58.5 tri u ôla M2 trong 167.000 tài kho n

c a VBSP. Th m chí ngay c khi so sánh s tài kho n c a nhóm nghèo và nhóm có thu
nh p th p, VBSP v n $ng cu i b ng trong s các nhà cung c p tài chính vi mô. Trong
khi vi c huy
nhi u ng

ng ti n g&i c a VBSP không

c ng ph n ánh nh n

nh c a

i là VBSP hi n là m t t ch$c tài chính khơng áng tin c y và khơng b n

v ng, rõ ràng là m$c lãi su t th p trên
vi c huy

c "y

ng tài s n c a VBSP

ng ngu(n l c và vì v y làm gi m c h i cho ng

i nghèo

c hi u là làm gi m
ch

ng lãi và

t ng kh n ng thanh kho n .

13


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

3. C hai y u t , t$c là lãi su t th p h n lãi su t th tr
khuy n khích vi c huy
này vào ngu(n v n t

n Tài chính vi mô

ng trên

ng tài s n và không

ng ngu(n l c v phía VBSP, cùng v i s ph thu c c a t ch$c
ngân sách và chuy n giao b t bu c và tài tr

h n ch trong ho t

n vi c tín d ng mà VBSP cung c p cho ng

i dân có tính “phân

ng cho vay, ã d n

ph i” m t cách hi u qu . Do v y, ta th y th c t r ng m$c cho vay trung bình 280 ơla
M2 c a VBSP th p h n r t nhi u so v i, ví d nh VBARDs (1,320 ơla M2) hay các qu2
tín d ng nhân dân (h n 700 ôla M2) không ch% ph n ánh s khác bi t trong
tín d ng, t$c là th lo i khách hàng (h"u h t là ng

i nghèo và ng

mà v nguyên t c có th yêu c"u ho c có th ch u
ng cung, t$c là s
huy

i có thu nh p th p)

c ít tín d ng h n nh ng c ng trên

thi u h t v ngu(n l c c a VBSP, k t qu c a s

m$c lãi su t th p và s

ng cung

k t h p gi a

ph thu c vào ngu(n v n ngân sách ch$ không ph i là vi c t

ng v n c a t ch$c này.

4. C ch tài chính c a VBSP, ph"n l n là t ngu(n v n ngân sách, không ch% d n t i phân
ph i trong cung c p tín d ng mà cịn gi m kh n ng cung c p ngu(n v n “bên ngồi” cho
khu v c nơng thơn/nghèo c a Vi t Nam. Trên th c t , các t ch$c a ph
ph

ng và song

ng ít khi cung c p ngu(n tài chính cho khu v c tài chính vi mô khi các c n tr v c

c u và lãi su t

$ng

c tr

c tiêu chí

c p cịn t(n t i trong khu v c này. Rõ ràng là VBSP ch a áp

tiêu chu-n t i thi u

tham gia vào ph$c h p l n D

thôn II do Ngân hàng Th gi i tài tr , và do ó s không th ti p c n
ch tái chi t kh u nào

i n sang Ngân hàng Phát tri n m i (theo m t ngh
c a VPSC

c b t k) m t c

c xây d ng trên i u ki n và i u kho n th tr

5. Vi c chuy n ngu(n tài chính u quy n và khơng minh b ch t

ng.

Công ty Ti t ki m B u

nh, 80% t ng v n huy

c chuy n sang VDB) c ng có th góp ph"n vào vi c gi m huy

l c vùng nông thôn và các khu v c nghèo (kho ng 50% t ng v n huy
VPSC là t

các khu v c nông thôn). Trên th c t , có s

ti n g&i mà VPSC huy

khơng t

(ph"n l n là trung h n). Vi c này có th (và trên th c t
ã th a nh n, s ph i gi m d"n theo

ã) nh h

ng ngu(n
cc a

ng x u t i kh n ng
o c a công ty

ng ti n g&i

c nông

ng.

ng x$ng gi a k) h n c a các kho n cho vay/cho vay, vi c chuy n

v n b t bu c t VPSC sang VDB ã làm
ngu(n ti n t

c

ng x$ng trong lo i

chính lãnh

nh k) nh ng n* l c huy

thơn và thành th vì nh ng lý do phi th tr
không t

ng

ng

ng (kho ng 80% là dài h n) v i lo i v n chuy n sang cho VDB

thanh kho n và sinh l i c a VPSC, d n t i vi c VPSC, nh

6. Ngoài s

án Nơng

ih

ng lu(ng di chuy n c a ít nh t là m t s

nông thôn sang thành th mà không có m t b ng ch$ng th tr

ph c nào là nh ng lu(ng v n ó là

ng thuy t

áp $ng t l lãi cao c a nh ng kho n "u t

ang di.n ra ho c nh ng lu(ng v n ó s v n có v i i u ki n th tr
cao h n c a các kho n vay cho khu v c thành th b t ngu(n t

ng do l i nhu n

chi phí giao d ch th p

h n. Do ó, vi c chuy n giao này có th làm bi n d ng các lu(ng tài chính.
7. M c dù khơng tác
c ng nh

ng, ít nh t m t cách tr c ti p, vào khu v c tài chính vi mơ, VDB

VBSP dành cho ng

i có thu nh p th p, cho các doanh nghi p v a và nh+
14


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

vay v i lãi su t

c tr

v a và nh+ t ng tr
d

t ng c

ng kh n ng ti p c n

c p vì cho r ng vi c tr

ng và có th c nh tranh

án c s h t"ng

n Tài chính vi mô

c p là c"n thi t

th tr

ng n

các doanh nghi p

c ngồi (h# c ng cho các

vùng nơng thơn h1o lánh vay). Trong khi danh m c cho vay c a

VDB cho các doanh nghi p nh+ và v a vay (ch$ không ph i là các doanh nghi p qu c
doanh) khá th p thì chính sách lãi su t
th

ng m i nhà n

c tr

c p có th khi n cho các ngân hàng

c và ngân hàng c ph"n c ng ang cho các doanh nghi p nh+ và

v a vay - và ang có ngày càng nhi u khách hàng
“xu ng th tr

th tr

ng tiêu dùng thành th - i

ng” và tham gia vào ngành tài chính vi mơ có th là b ng cách gi m kh

n ng sinh l i c a mình. M c dù v m t trung h n các ngân hàng này có th khơng cung
c p tr c ti p tín d ng vi mơ hay các d ch v tài chính vi mơ khác cho ng
ng

i có thu nh p th p, ph"n l n trong s h# có k ho ch m r ng ho t

n các th xã, th tr n v i d

ki n kinh t s ti p t c t ng tr

i nghèo và
ng c a mình

ng nhanh chóng và l i

nhu n s t ng lên. V i vi c cung c p tài chính cho các doanh nghi p v a và nh+, các
ngân hàng này s giúp t o ra nhi u c h i vi c làm
cho ng

khu v c nông thôn, t ng thu nh p

i nghèo và nâng cao kh n ng ti p c n các d ch v tài chính vi mơ cho h#. Vì

v y, v l i nhu n biên, vi c làm gi m ti m tàng kh n ng sinh l i c a các Ngân hàng
Th

ng m i Nhà n

nh h

ng

n ng

c và Ngân hàng C ph"n do chính sách lãi su t c a VDB có th
i nghèo và ng

i có thu nh p th p thơng qua vi c làm ch m ti n

trình phát tri n các chi nhánh ngân hàng và các ho t

ng ngân hàng

các vùng nông

thôn.

B) Nh ng h n ch và các v n
ch
a) Nh ng v"n

v T ch c, N ng l c con ng

và h n ch v T% ch)c và N ng l c con ng

B$c tranh v t ch$c c a ngành tài chính vi mơ ã có s
v a qua v i nh ng thay

i

nh

i

ti n tri n nhanh chóng trong vài n m

VBSP và vi c t o ra m t h th ng các h p tác xã m i (PCFs/CCF)

thay th h th ng h p tác xã ã th t b i "u nh ng n m 90. Vi c th c thi Ngh
m t môi tr

i và

ng pháp lý và qu n lý m i mà môi tr

nh 28 s t o ra

ng này s c"n có nh ng thay

i v t ch$c

và th ch thêm n a n u ngành này duy trì m$c hi n t i v ph m vi cung c p, c i thi n hi u qu
và tr nên b n v ng.
Ba t ch$c tài chính

c i u ti t (VBARD, PCF và VBSP)

trong vi c cung c p các d ch v tài chính cho BOP, và

t

Vi t Nam óng m t vai trị chi ph i
c m$c d

ki n t ng s là 3 tri u

khách hàng BOP v i d ch v ti t ki m và 5 tri u v i tín d ng, khá là sâu và r ng vào ngành

nghèo h n. Nh m
cung c p ch

n th tr

ng nh ng ng

y u b i (I) các ch

chúng chính tr -xã h i (
hàng hi n t i ang

i nghèo nh t, tài chính vi mơ bán chính th$c

ng trình NGO trong quan h

c bi t là H i Ph n

Vi t Nam) và

c

i tác v i các t ch$c qu"n
t

n g"n m$c 350.000 khách

a ra ch y u là nh ng kho n vay nh+ và các d ch v ti t ki m. Hoàn t t

ngu(n cung c p này, m t l

ng d th a các c ch tài chính bán chính th$c “t nhân” th c s ,

15


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

bán c u trúc và có tính

a ph

m t ph"n tích h p "y

ng, và g"n nh

ng t(n t i

c a m ng l

Ph m vi cung c p mang tính
t

t ng c

nh l

h"u h t các hang cùng ngõ h1m

ng v tài chính vi mơ (

Vi t Nam nh là

sâu v tài chính)

b lo i ra kh+i vi c ti p c n

ng ngách không

nh ng vùng sâu vùng xa và khơng
phân o n th tr

n Tài chính vi mơ

i an sinh c ng (ng.

khơng có ai th c s

nào ó. Có m t s th tr

ng kh n ng ti p c n

Vi t Nam là n

n m t hình th$c tài chính

c ph c v t t l m v nh ng ng

c ph c v (c ng (ng ng

ng tài chính vi mơ l n nh t

i r t nghèo

i dân t c thi u s ) nh ng

Vi t Nam là 24% h gia ình nghèo và thu nh p

th p mà cho n nay ã
c ti p c n n m t hình th$c d ch v tài chính nào ó. Ng c l i v i
hi u bi t này, “nhu c"u ch a
c áp $ng” Vi t Nam rât là nh+, c bi t là trong th tr ng tài
chính vi mơ truy n th ng.
Do ó, khi xem xét tồn b các
l

nh ch

ang ho t

ng

Vi t Nam cung c p quy mơ

ng (tồn c nh) v ngành tài chính vi mơ, ph"n l n là “ch p nh n

c”. Th lo i các

nh

nh ch

t các t ch$c gi ng nh ngân hàng “chính th$c” nh VBARD, bao trùm d i trên nh ng ng
thu nh p th p

n m t s MFP nh+ cung c p d ch v cho nh ng nhóm nh+ nh ng ng

nh p th p nói chung là

m t s c ng (ng

trong m t t%nh, nói chung là

nghèo khó ti p c n. Gi a hai lo i t ch$c ó là VBSP cung c p tín d ng
cho ng

i nghèo v i m t m ng l

i r ng l n các chi nhánh

h th ng PCF nói chung là làm vi c
n

c, và m t s MFP l n h n s chuy n

Các

a lý

c p ch y u

ng m i h n nh

Vi t Nam;

t t c các t%nh c a

i thành các MFI chính th$c h n theo Ngh

nh ch ngân hàng l n h n và có tính th

i thu

nh ng khu v c
c tr

n c t t c ngõ ngách

t ng xã nh ng v m t

i có

t

nh 28.

là các Ngân hàng qu c doanh

và các ngân hàng c ph"n, c ng có vai trị quan tr#ng trong b$c tranh t ch$c c a tài chính vi mơ
Vi t Nam, khơng ch% b i h# cho ng
ngo i l

i nghèo và ng

i có thu nh p th p vay mà v i m t s

khu v c thành th , h# không (h# c ng không mu n s m i “xu ng th tr

vay tr c ti p

n nh ng ng

i nghèo và ng

ng” và cho

i có thu nh p th p b t k) lúc nào ó). Nh ng h#

óng m t vai trị quan tr#ng trong b$c tranh tài chính vi mơ b ng cách giúp gia t ng thu nh p
nh ng khu v c nghèo

nông thôn và thành th thông qua vi c tài tr cho các doanh nghi p nh+

và v a mà nh ng doanh nghi p này t o ra công n vi c làm. '"u t có hi u qu c a các doanh
nghi p nh+ và v a do các ngân hàng tài tr , gia t ng thu nh p và gi m nghèo ói theo hai cách.
M t là b ng vi c t o ra công n vi c làm
ng

khu v c thành th , h# óng góp vào chuy n nh ng

i khơng có cơng n vi c làm và n ng su t th p ra kh+i khu v c nông thôn mà theo th i gian

có xu h

ng gia t ng m$c l

ng

nơng thơn. Hai là và tr c ti p h n, b ng vi c t o ra công n

vi c làm

m t s vùng sâu vùng xa n i ã có m t s

rõ ràng trong ph"n c a nhi u ngân hàng c ph"n
nh ng vùng xa xôi h1o lánh c a
ph l n chính nh

t

tr

c

tn

"u t . Và có nh ng d u hi u và k ho ch
m r ng m ng l

n

c ch$ không ph i là t p trung hoàn toàn vào ba thành

n nay. K t qu c a vi c gia t ng thu nh p làm gia t ng nhu c"u

c a d ch v tài chính vi mơ bao g(m c tín d ng vi mô
cung c p th tr

i chi nhánh c a mình

ph"n ng

i nghèo và v ti m n ng là

ng b n v ng h n, hi u qu h n và ngày càng gia t ng cho MFIs m t khi nh ng

h n ch v chính sách

c

c p

ph"n trên b lo i b+.

16


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mô

Tuy nhiên, quy mô t ch$c r ng và khá sâu c a ngành che d u nh ng v n
sâu trong ngành xét v ch t l
ngân hàng và ki m toán
tr

ng và các th lo i d ch v cho ng

h"u h t các MFI bán chính th$c và chính th$c, th ph"n h n ch (tr

ng h p c a VBARD và VBSP nói chung là các th tr

phép có ho t
nh ng v n

v th ch n m

i nghèo, n ng l c v qu n lý,

ng nh+ có

ng kinh t theo quy mơ ) và n ng l c con ng

v chính sách nêu

t n m n cao không cho

i. Nh ng v n

này cùng v i

trên gây ra nh ng quan ng i l n v kh n ng sinh l i và

a

ra câu h+i v s b n v ng v tài chính c a nhi u MFIs c chính th$c (VBARD, VBSP và m t s
PCF) và các t ch$c bán chính th$c. Nh ng v n
cung c p ph i
qu

c duy trì (v i ch t l

này c"n

c gi i quy t n u nh

ng d ch v cao h n và quy mô d ch v r ng h n), hi u

c c i thi n và các t ch$c s b n v ng v m t tài chính.

Ngồi ra, thi u v ng i u ph i và chia s1 thông tin gi a các nhà cung c p ã che
l p v khách hàng (ch y u là
d ng “cung c p quá m$c”

gia ình r t nghèo

c nh n ra. S

nh nh ng tr

c ánh giá nh ng ti m tàng

quá nhi u và r i ro danh m c cho vay ti m
ng h p c a i vay nhi u th lo i và có th là
a ra v n

r i ro tín d ng có tính h th ng

i v i danh m c cho vay c a t ng nhà cung c p. Ngân

c v i s h* tr c a IFC-MPDF hi n ang xây d ng m t

t p trung vào các công ty t nhân. Nh ng i u này s không giúp
vi mô trong t

ng lai g"n. Cu i cùng, c ng có nh ng v n

n v v tín d ng t nhân
c trên th tr

d ng B lu t v 3ng x& cho các MFP mà nh ng MFP này ch a chuy n
ng

trong n

là nhu c"u xây

i, gi thi t r ng chính

ph l a ch#n kh n ng là báo cáo này mu n cho phép có giai o n chuy n
n ng là m t s MFP nh+ có th ti p t c ho t

ng tài chính

v t ch$c trong ngành liên quan

n vai trò c a các T ch$c Qu"n chúng trong ngành tài chính vi mơ c ng nh

s giám sát c a Ngân hàng Nhà n

nh ng h

thi u v ng h th ng tham chi u tín d ng (CRS) ho c

quá nhi u trong ph"n các khách hàng MFIs

hàng Nhà n

trùng

ph"n trên c a phân o n BOP) và th m chí cịn nêu lên là tín

m t ' n v v Tín d ng có th xác
ch a

ys

m t s khu v c n i mà cho vay nhi u th lo i ph bi n

a ra nh ng quan ng i v n

tàng n u hi n t i không
n

ph m vi

i lâu h n và kh

c mà khơng c"n có gi y phép hay

c.

B n thân trong ngành này c ng có nhu c"u c i thi n qu n tr doanh nghi p, th c ti.n qu n lý và
ho t

ng trong s các MFP và áp d ng th c ti.n qu c t t t ch t ch h n và v i n ng l c k2

thu t t t h n. Xây d ng n ng l c con ng

i và th ch s là m u ch t cho vi c chuy n

cơng các MFP bán chính th$c hi n t i theo Ngh
nh

nh 28, n m 2005 và VBSP. C ng t

i thành
ng t

các nhà cung c p chính th$c và bán chính th$c, tính kh thi v m t t ch$c và nhu c"u v

kh n ng c nh tranh c"n t ng c
tính sáng t o c"n
th tr

ng, và các h th ng cung c p, các d ch v và s n ph-m có

c xây d ng và i u ch%nh cho phù h p v i nhu c"u ngày càng ti n tri n c a

ng (khách hàng). H n n a, các k2 n ng tài chính và ngân hàng c a ngân hàng và m$c

qu n lý c a các MFI c"n

i) Ph m vi và Ch t l

c c i thi n.

ng các s n ph m Tài chính Vi mơ

Ph m vi các d ch v tài chính vi mô do các nhà bán l1 cung c p tr
ch . 'i u này ph n ánh c m$c thu nh p t

ng

tr

ng h p VBARD là h n

i th p c a Vi t Nam – kéo theo nhu c"u th c
17


Xây d ng Chi n l
t t

ng

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

i th p v các d ch v ngồi tín d ng và ti t ki m trong b ph n dân c

phát tri n ch a tr
cung và

nghèo và s

ng thành c a ngành. Ph m vi s n ph-m dành cho các h BOP là theo ngu(n

c chu-n hoá, h i t p trung vào cung c p tín d ng. Do ó, các d ch v tài chính vi mơ

ngồi tín d ng và ti t ki m hi n m i ch% b t "u
ch

n Tài chính vi mơ

i v i ng

i nghèo và nói chung, ch t l

c tri n khai và ph m vi cung c p còn r t h n
ng c a nh ng d ch v này cịn th p. 'ây chính là

h u qu v b n ch t gi n d c a khách hàng c ng nh

i ng cán b trong ngành tài chính vi

mơ có k2 n ng cịn th p và s ch m ch. c a h th ng ngân hàng trong vi c xây d ng các
ch ph c v ng

nh

i nghèo.

Nhìn chung, các nhà cung c p bán chính th$c t p trung nhi u h n vào tín d ng h n là vào các
kho n ti n g&i. Th m chí kh n ng ti p c n
ngân hàng th
c a ngành t

n các kho n ti n ti t ki m thông qua VPSC và các

ng m i c ng t+ ra r t h n ch
ng

i h6p, ngay c trong tr

i v i nh ng ng

i r t nghèo do ph m vi ti p c n

ng h p c a VBARD và VPSC, khi so v i 11.000 xã

trên toàn qu c. L,nh v c b o hi m vi mơ t+ ra khơng có gì xu t s c do m i ch% thâm nh p th
tr

ng m t cách h i h t. Nh ng b

c ti n m i ây trong ngành b o hi m nói chung liên quan

t i B o Vi t và nh ng l i ích ti m n ng khi ho t

ng cùng v i các MFI – là nh ng t ch$c ang

tri n khai m t s lo i s n ph-m b o hi m vi mơ (ví d TYM). B o Vi t có th là nhà cung c p tiên
phong nh ng s n ph-m m i trong l,nh v c này. Nh ng ó là m t ti n trình ch m ch p ịi h+i
ph i có th i gian tr
Phân o n th tr

c khi

t

ng này s

c

ng l c thúc -y.

òi h+i các nhà cung c p ph i

a ra các s n ph-m tài chính ngày

càng a d ng và tinh vi h n trong nh ng n m t i. Nh ng nhà cung c p d ch v tài chính vi mô
thành công s là nh ng ng

i bi t i u ch%nh các s n ph-m, d ch v và c

cho phù h p v i nhu c"u c a th tr
vay c a mình và duy trì

ng; (ng th i, t ng m$c

ch phân ph i sao

an toàn c a các danh m c cho

c s b n v ng v tài chính.

Q trình xây d ng các s n ph-m tài chính m i và sáng t o này c a các MFI c"n ph i theo nhu
c"u và

c th& nghi m thí i m tr

c khi

c tri n khai r ng rãi. M t vài s n ph-m có th s

c phát tri n d"n d"n ho c c"n ph i có theo nhu c"u th tr
•

ng là:

Các s n ph-m v n vay, ti t ki m và ti n g&i m i (bao g(m c h#c phí và chi phí ch m
sóc y t )

•

K ho ch b o tồn v n vay và tr n

•

B o hi m nhân th# và ti m n ng có th là c b o hi m y t

•

B o hi m chuy n ti n

•

Tr c p h u trí

•

B o hi m mùa v và v t nuôi; và

18


Xây d ng Chi n l
•

c Tồn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

Các s n ph-m khác có th m r ng ph m vi d ch v tài chính nơng thơn và khuy n khích
các khách hàng nơng thơn ti p c n v i nh ng d ch v này, cu i cùng là các kho n vay
trên c s phân tích dịng ti n.

ii) Các v n

v Ho t

ng Tài chính và B n v ng v Tài chính

Ngay c nh ng nhà cung c p d ch v tài chính chuyên bi t h n (VBARD, các JSCB, m ng l
PCF, CEP, TYM và

ho t

m$c

nào ó là m t vài MFP khác) – là nh ng th ch

ng giám sát th c hi n d a trên k t qu và ã nh n

ph i c i thi n ho t
th p và thi u các

i ng cán b

ng l c khác là hi n t

' c bi t là tr

ng h p c a các PCF

giám sát ho t

ng k toán và ho t

và r t ít tr

ng trình ào t o c a ILO

c a GSB cho TYM nói riêng) – c"n

ng c a các nhà qu n lý ngân hàng c a h# và

các chi nhánh. Nói chung, vi c thi u

ã t p trung vào

c tr giúp k2 thu t thông qua các

d án tài tr (ví d nh d án ào t o c a BIDV dành cho VBARD, ch
dành cho các MFP nói chung, Ngân hàng CARD và H* tr

i

c bi t cho

i ng cán b

c ào t o m t cách phù h p, tr l

ng

ng ph bi n trong khu v c tài chính vi mơ.
c thành l p m i ây trong ó, ngồi ra, các h th ng

ng v n không

giúp c a công ngh . Và c ng có th là tr

c x& lý b ng th công không hi u qu ,
ng h p c a VPSC, n u t ch$c này tr

thành ngân hàng thì m t trong nh ng l a ch#n ang

c th o lu n hi n nay là

viên c a VPSC ch% x& lý các kho n ti n g&i ti t ki m và h# th c s c"n ph i

i ng nhân

c ào t o nhi u

h n n a v các phân tích tín d ng sâu h n.
' i v i các MFI bán chính th$c, h# th

ng v n hành nh

các “d

án” c a các T ch$c qu"n

chúng và khơng có n ng l c k2 thu t c ng nh

n ng l c qu n lý

ho c phân tích d

ng c a mình, nên h# th

t

li u th c hi n t

c các m c tiêu v s l

các ho t

ng mà lãnh

là t p trung vào vi c xem xét l i m$c
chóng; và vào ho t
nh ng nh h

t

theo dõi, ghi chép, báo cáo
ng v a lịng v i vi c

o, chính ph ho c các nhà c p v n ã
ng thích c a h# v i th tr

ng ang thay

ng k toán cho nh ng kho n ti n ã chi tiêu cho d

ra h n
i nhanh

án h n là ghi chép

ng c a nó. Ngồi ra, các d ch v h* tr kinh doanh tài chính nh m xây d ng n ng

l c c a các MFP c ng ch%

c cung c p m t cách h n ch . Cách ti p c n nh m có

c xây

d ng n ng l c ch y u là s& d ng hình th$c t v n i kèm (t các nhân viên NGO) và các khố
h#c d

i hình th$c l p h#c nói chung. Cách ti p c n này c ng s c"n ph i

c thay

cho linh ho t h n và c"n ph i d a trên nhu c"u, nh ng h* tr k2 thu t t i ch* có ch t l
h n ch$ khơng ph i là d a trên kinh nghi m nh t tr
Nh ng v n

chính sách ã nói

ng cao

c t i nay.

v n ng l c qu n lý, ngân hàng và k toán, cùng v i các v n

sát và nh ng v n

i sao

n trong nh ng ph"n tr

v ki m tra giám

c khi n cho hi u qu , n ng
19


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

su t tài chính và t su t l i nhu n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

nhi u MFP là th p. D li u v ch t l

ng danh m c v n vay

là không áng tin c y và khi các kho n vay quá h n cùng v i nh ng kho n n x u có v1 nh
gi m i thì vi c s& d ng th
làm cho d

li u tr

ã

ng xuyên các kho n vay tái c p v n trong m t b ph n các MFP ã

nên không nh t quán. T t c các y u t này k t h p v i nhau làm n5y sinh

m i lo ng i v tính b n v ng tài chính c a nhi u MFP, tr khi các v n
th ch hi n t i c ng

c gi i quy t thơng qua các ch

ng trình ào t o có tính t p trung và

quy mơ nh m nâng cao k2 n ng qu n lý, ngân hàng và k tốn

iii) Phân o n hóa th tr

v n ng l c cán b và

các MFP.

ng và Hi u qu kinh t nh quy mơ

Tài chính vi mơ ã phát tri n r ng rãi ngồi ph m vi c a khu v c tài chính chính th$c, v i c
v là m t ngành chuyên bi t có ph m vi khách hàng m c tiêu t

ng

ng

i h6p v i nh ng tiêu chu-n

và các k2 thu t riêng do các NGO d n "u. Nh ng nh ng d ch v này v n ch a h i nh p "y
vào h th ng tài chính t ng th c a Vi t Nam, m t ph"n, nh

các ph"n tr

c ã ch% rõ, là do

thi u m t c u trúc lu t pháp và qu n lý, (ng th i, thi u m t ngành m nh m và có trách nhi m
gi i trình, d n

n m t ngành tài chính vi mơ r t manh mún.

Vi c phân o n ngành thành vô s các nhà cung c p nh+ ã gây ra nhi u thách th$c. Quy mô
ho t

ng t

ng

i nh+ c a m t vài MFP chính th$c và c a h"u h t các MFP bán chính th$c ã

làm t ng c c u chi phí tính trên m*i khách hàng

c ph c v và làm h n ch tính kinh t theo

quy mơ. Ngồi ra, kích c4 nh+ c a các tài kho n vay v n và tài kho n ti t ki m làm t ng chi phí
giao d ch, cùng v i vi c thi u tính kinh t theo quy mơ, làm cho các MFP tr nên kém c nh tranh
v chi phí h n so v i áng nh ra có th có. Có th th y r t rõ i u này qua tr
nhi u PCF – th

nh ng quy

ng là v a m i

c thành l p trong nh ng n m g"n

nh v th n tr#ng c a Ngân hàng Nhà n

trong ph m vi ch% m t xã cho

và tính b n v ng c a mình. Vì lý do này, các PCF có xu h
quá cao so v i m$c tín d ng cho vay và so v i s l
ó, c ng có s khác bi t t
l n v các ch% s ho t
d ng t

m t ho t

ng

ây, và th

c nh m h n ch ho t

n khi các th ch này có th xây d ng

ng h p c a
ng theo

ng c a các PCF

c n ng l c ho t

ng b c l nh ng chi phí v nhân s

ng khách hàng s& d ng d ch v . Bên c nh

i l n gi a các PCF trong cùng ngành do có s chênh l ch r t

ng/hi u su t. 'i u này th

ng cho th y r ng m t vài PCF ã

ng nguyên th c a INGO, trong ó, vi c

t

c l a ch#n, s chênh l ch v hi u su t quá l n này

có 825 khách hàng v i danh m c t ng v n vay là 3,5 t

c xây

c các m c tiêu, ch$ khơng

ph i chi phí là quan ng i chính. Có m t i u áng ng c nhiên là trong các chuy n th m
s PCF

ng

nm t

c ch$ng minh gi a m t PCF

(ng và 16 nhân viên, trong khi m t PCF

khác có 1.370 khách hàng v i danh m c v n vay lên t i 10 t

(ng và ch% có 12 nhân viên.

20


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

Th c t này th m chí cịn rõ ràng h n trong tr
h n. Ng

i ta khơng trơng

n Tài chính vi mơ

ng h p các MFP bán chính th$c có quy mơ nh+

i nh ng MFP này có th chuy n

it

ng n h n sang trung h n

và có th s ch5ng bao gi có kh n ng ó. Có kho ng 45 MFP bán chính th$c trên danh sách
c a MFWG v i t ng s khách hàng kho ng 350.000 h . Ba MFP l n nh t cung c p d ch v cho
kho ng m t ph"n ba s h gia ình này. Nh

v y, cịn kho ng h n 40 MFP, m*i MFP trong s

này cung c p d ch v cho trung bình kho ng 5000 h . Tuy nhiên, gi a chúng v n có s khác bi t
l n v i m t vài MFP khó có th cung c p d ch v cho s l

ng khách hàng lên t i vài tr m h .

Xét v t t c các kh n ng, m$c trung bình này th m chí cịn th p h n vì khơng ph i t t c các
MFP

u là thành viên c a MFWG. Nhi u ngu(n v n g c hay kho n vay dành cho các MFP này

nt

các ngu(n bên ngoài, th

“ràng bu c” cho các d
ng

ng là t

các INGO. Nh ng qu2 này là nh ng ngu(n l c

án c th mà n u không nh ng d

i nghèo ho c không

c

án này nhi u khi l i không dành cho

c tri n khai trên lãnh th Vi t Nam. Tuy nhiên, ngành này c"n ph i

c ng c và xây d ng nh ng MFI có quy mơ r ng h n và m nh h n n u duy trì

c s

b n

v ng v tài chính ngồi nh ng nh h

ng ng n h n c a các d

án c th do INGO tài tr . T t

nhiên là s ln có nh ng ngo i l nh

trong tr

can thi p

nghèo t i các khu v c

ng h p có s

c bi t khó kh n ho c trong tr

ng h p s

i v i nh ng h r t

i m i c a các s n ph-m

c ki m ch$ng. Tuy nhiên, v i ôi chút ngh ch lý, nhi u MFP bán chính th$c c"n ph i cân
b ng ngu(n tài s n quyên t ng nghèo nàn v i chi phí v ph m vi ho t

ng; do ó, chúng khơng

có kh n ng cung c p d ch v cho nh ng c ng (ng khó kh n và xa xơi h1o lánh nh t (ví d nh
các dân t c thi u s phía B c), ngay c khi h# có v trí t t nh t
dân c

nghèo nh t hi n v n ch a

c ti p c n

làm i u ó. M t vài b ph n

n các d ch v tài chính vi mơ m t cách cơng

b ng, th m chí là các d ch v t nh ng MFI bán chính th$c.

b) Các v n

v T ch c trong ngành Tài chính Vi mơ và các L a ch n

tìm ra

Gi i pháp
S ph i h p gi a nhi u bên liên quan v n còn h n ch . VBARD là thành viên c a Hi p h i Ngân
hàng mà Hi p h i này làm vi c qua l i v i Ngân hàng Nhà n

c (nh ng c CCF và VBSP

u

không ph i là thành viên c a Hi p h i này). Các PCF ã thành l p Hi p h i riêng c a h# trong ó
khơng m t MFP nào khác là thành viên. 44 MFP bán chính th$c, ch$ khơng ph i VBSP, hi n
ang ho t
ki n áng
t ng c

ng trong m ng l
c tun d

i c a Nhóm Cơng tác v Tài chính Vi mơ (MFWG) – là m t sáng

ng c a các MFP h

ng

n các th c ti.n t t. Sáng ki n này nh m

ng n ng l c k2 thu t, -y m nh i u ph i và t ng tính minh b ch trong ngành tài chính

vi mơ bán chính th$c và dành cho m ng l
th c hi n

m$c

t t và

i ch a

c Ngân hàng Nhà n

các MFP trong nh ng n m qua,

ng ký

Vi t Nam. Sáng ki n này ã

c ánh giá cao v i t cách là ng

c bi t là trong quá trình so n th o Ngh

c

i ng h

nh 28. Tuy nhiên, ch%

21


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

có r t ít các cu c ti p xúc tr c ti p và s

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

ph i h p gi a các MFP bán chính th$c và các MFP

c i u ti t, m c dù h# cùng ph c v cho m t th tr

ng.

Ngồi ra, và khơng gi ng nh trên h"u h t các th tr

ng khác, c c u chính ph c a Vi t Nam

cho phép các T ch$c qu"n chúng là nh ng bên liên quan quan tr#ng c trên c p
l n trên c p

ho t

ng trong ngành tài chính vi mơ. Vì Ngh

chính sách

nh 28 ã b t "u có hi u l c, v

trí l 4ng quy n này ã t o ra c h i cho ngành tài chính vi mô non tr1 nh ng (ng th i c ng làm
n y sinh m t vài câu h+i và nh ng v n

quan ng i v t ch$c c a ngành trong m i liên quan

t i vai trò c a VWU trong l,nh v c tài chính vi mô.
Trong m t l,nh v c không

c ph i h p t t, i u quan tr#ng là xem xét l i cách t ch$c c a

ngành, ngoài các MFI chính th$c và ang chuy n
28,

i, vì ngành này s phát tri n theo Ngh

nh

c bi t trong m i liên h v i các th ch cung c p d ch v tài chính vi mơ cho phân o n

th p c a th tr
và các v n

ng t ng th . M i quan tâm

c bi t chính là vai trị c a các T ch$c qu"n chúng

có th n y sinh khi xây d ng B lu t v 3ng x& - m t chi c ô th ch cho các

MFP không chuy n

i - n u nh chính ph l a ch#n h

ng i này.

i) Vai trị c a các T ch c qu n chúng
Có b n T ch$c qu"n chúng l n

Vi t Nam có liên quan t i l,nh v c tài chính vi mô. H i Liên

hi p Ph n Vi t Nam (VWU) gi v trí trung tâm xét v tính
h

i di n chính tr xã h i, m$c

nh

ng và s h* tr v lu t pháp mà t ch$c này dành cho các MFP.

VWU có m t m ng l

i sâu r ng trên toàn qu c v i 12 tri u h i viên, và có s t p trung rõ ràng

vào s ti n b c a ph n nghèo t i các vùng nông thôn. Các
gia các nhóm tín d ng và ti t ki m th

ng em l i ti p c n

t huy

ng ph n nghèo tham

n ào t o c b n v qu n lý theo

nhóm, k2 n ng tài chính và các D ch v Phát tri n Kinh doanh (BDS) phi tài chính

c ti n hành

v i s u thác c a VWU. '(ng th i, VWU c ng có s$c m nh th ch khá quan tr#ng trong vi c
khuy n khích trao quy n kinh t cho ng
Kho ng 40 ch

i nghèo.

ng trình tín d ng và ti t ki m ban "u

c tri n khai cùng v i

i tác là VWU

c các NGO qu c t tài tr

các t%nh thành, các qu n huy n và các thôn xã trên

kh p lãnh th Vi t Nam. VWU các c p c ng ã ti n hành m t vài ch
nh+ v i ngu(n v n t

có. 7 c p trung

ng trình tín d ng quy mơ

ng, VWU qu n lý các MFP l n th$ hai và th$ ba c a

Vi t Nam (v ph m vi ti p c n): VBCP và TYM. S/n sàng chuy n
ang ho t

c ng ã

i, TYM v a m i gia nh p và

ng r t tích c c trong MFWG, trong khi VBCP v n ang duy trì cách ti p c n c

h n v i nh ng d

i n

án h6p trong cung c p d ch v . Do ó, VWU là t ch$c i u ph i và “ho t

22


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng” h p pháp - m c dù theo cách ch a

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mơ

c ph i h p - v i h"u h t các nhà cung c p tài

chính vi mơ chính th$c và bán chính th$c. Nh ng gi a VWU và các nhà cung c p này ít có các
cu c ti p xúc, h# khơng (ng tình v i nhau v
th c hi n, (ng th i, r t ít thơng tin

nh ngh,a các T p qn T t và các tiêu chu-n

c chia s1 r ng rãi trong ngành và có r t ít c ch ki m tra

vi c th c hi n.
VWU là

n v tiên phong trong vi c tri n khai các chi n l

c xây d ng m i quan h cho các

khách hàng c a h# gi a m t s nhà tài tr – và các d án tài chính vi mô do các NGO qu c t tài
tr

c tri n khai cùng v i s h p tác v i VWU và các

nh ch tài chính chính th$c. M ng l

liên k t này t o i u ki n cho các khách hàng ti p c n b n v ng

i

n các d ch v tín d ng và

cung c p m t cách h p pháp và chuyên nghi p các d ch v ti t ki m. Các d ch v c a m ng l
này bao g(m b o hi m d

tr

i

v n vay, l p nhóm và ki m tra, ki m tra l ch s& tín d ng h i viên,

qu n lý n quá h n, v..v. Thông qua cung c p b o hi m v n vay, các t ch$c qu"n chúng có vai
trị quan tr#ng nh t trong vi c thông qua v n vay, và nh v y, các t ch$c này có “th ph"n th c
t ” l n h n. Ngoài ra, VWU c ng là c"u n i tiên phong tuy t v i gi a các h i viên v i các MFP
chính th$c thông qua các h p (ng khung ký v i VBARD và VBSP, các h p (ng khung này
giúp các h i viên ti p c n

n nh ng d ch v ti t ki m và tín d ng chuyên nghi p h n, t

h n.Vai trò c a các T ch$c qu"n chúng xu t phát t

phân ph i th tr

ng

ch

n i u ph i h p

tác. M t khác, vai trò WVU c ng bao g(m “ i u ph i tín d ng”. Trong th c t , cùng v i các chính
quy n

a ph

ng, các t ch$c này phân b ngu(n tín d ng nh m b o

tín d ng này

c phân ph i “ (ng

m t c ng (ng. Ngay c trong tr
quy n

a ph

chính quy n

u” gi a các c ng (ng và gi a các cá nhân trong cùng

ng h p

n xin vay v n u c"u có s

ng thì các t ch$c qu"n chúng c ng là ng
a ph

n ng có th d n

ng ra quy t
n quy t

m sao cho các ngu(n

nh cu i cùng

iv i

nh v tín d ng mà quy t

i

xác nh n c a chính

a ra các nh n xét quan tr#ng

n xin vay v n ó. 'i u này v ti m

nh này có th khơng d a trên ch% thu"n

tuý là cân nh c v tài chính.
' c bi t là ghi nh n v vai trị ki u m u c a VWU có th
c n Tài chính Nơng thơn Vi t Nam – Cana a

c th hi n qua D

án Ph m vi ti p

c hoàn thành vào tháng 12 n m 2003. Vào cu i

d án này, VWU ã ký m t K ho ch Th ch hoá nh m m r ng m t cách c th phát tri n và
ã th& nghi m thành cơng các s n ph-m tín d ng và ti t ki m tài chính vi mơ
c p cho các nhóm ph n nghèo nơng thơn
th i i m k t thúc d

ng trên toàn qu c. T

ng t , vào

án tín d ng và ti t ki m do UNICEF tài tr , các khách hàng

ck tn i

v i các ngân hàng và v n vay

c VWU huy

c VBARD cung

c tái phân b s& d ng cho ho t

ng xây d ng n ng l c. Ba

d án b sung sau ó ang di.n ra (v i Action Aid và SNV), c ng nh VBCP – trong tr
VBCP n u

n v này không chuy n

i thành m t MFI chính th$c – thì ch c là s

ng h p

i theo cách

ti p c n này.

23


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

Tuy nhiên, hàm ý c a Ngh
ph i

ng kh n ng ti p c n

nh 28 là t t c các d

c c c u l i thành các

gi n là tách ra (b t

t ng c

án tài chính vi mơ c a VWU hi n nay c"n

n v có t cách pháp lý riêng và t ch v tài chính, ho c

nh 28, nh ng không ch c là ho t
nh 28. Nh

c quy

Nh

v y, Ngh

nh 28 t o ra m t c

ng x c a các MFP không chuy n

h i tuy t v i

i
Vi t Nam

c trông

i là

i thành cơng thành các MFI chính th$c trong ng n h n ho c trung h n (ho c có

th là v,nh vi.n). 'ây là k t qu c a m t s y u t
k2 thu t, thi u không gian
ng trình

nh ngh,a l i vai

Vi t Nam.

ã ch% ra trên ây, ch% có r t ít MFP bán chính th$c hi n nay

có th chuy n

c

nh trong các Thơng t c a Ngh

ng trung gian ti n g&i hi n nay t các thành viên s là h p

trò c a VWU và các MO khác trong khu v c tài chính vi mơ

ii) Quy t c v

n

c b+) kh+i VWU và có l a ch#n gi l i quy n s h u v i ph"n c ph"n. Cho

dù có m t s ngo i l (ng 4ng) cho các c ch nh+
pháp theo Ngh

n Tài chính vi mô

cl p

ra quy t

qu n lý hi n nay, m$c

kh n trong vi c t ng tr

ã

c ch% ra

các MFP: ch a

n ng l c

nh trong ph m vi c a MFP. Ch% b ng cách t ng

cam k t, t"m nhìn chi n l

ng danh m c v n vay thì nh ng

c và gi i quy t nh ng khó

n v này m i có th

t

cs b n

v ng nh các MFI chính th$c.
Tuy nhiên,

tránh làm gi m các d ch v tài chính dành cho ng

khi VBSP, VBARD và các PCFs có th nâng cao lên

i nghèo

Vi t Nam cho

c s y u kém này, báo cáo này

m t l a ch#n r ng nên cho phép nh ng MFP bán chính th$c này ti p t c ho t
các

nh ch “c p 4” không

nguy n t

chúng và c ng không nh n ti t ki m t nguy n mi.n là m t Quy t c ' o $c

mô

ng, các nguyên t c ch ch t trong ho t

Vi t Nam. Quy t c này c"n ph i

thi hành

nh ngh,a,

c xây d ng mà
a ra m t b n mô

ng và các th c ti.n trong l,nh v c tài chính vi

c tri n khai vào th i i m Ngh

m b o r ng m t hình m u

dân

i (ch$ khơng ph i là các MFIs chính th$c) c"n

ph i tán thành. Quy t c này c"n ph i ph n ánh m t s nh t trí v
t ho t

xu t

ng liên t c, vì

c i u ti t khơng th làm trung gian ti t ki m t

theo ó các MFP bán chính th$c không chuy n

n

nh ch , “

nh 28 b t "u

c

c i u ti t” và có t ch$c ang t(n t i

trong tồn b ngành.
Có

các ví d v các Quy t c ' o $c ã

chính vi mơ t i nhi u n
Nam. Các MFP không

c xây d ng thành công cho các nhà cung c p tài

c trên th gi i và có th

c chuy n

i d. dàng vào b i c nh Vi t

c i u ti t c ng có th s& d ng MFWG nh

ph i h* tr k2 thu t có th có mà các nhà tài tr có th cung c p
$c nh v y. Các T ch$c qu"n chúng có th dùng nh h

là m t cách nh m phân

xây d ng m t Quy t c ' o

ng và h* tr c a h#

m$c

th c

a nh m giúp i u ph i và giám sát vi c áp d ng Quy t c ' o $c. Các ngu(n thông tin và h*
tr

b sung cho l,nh v c tài chính vi mơ có th

c tìm th y t i khu v c Châu Á mà i u c"n

24


Xây d ng Chi n l

c Toàn di n

t ng c

ng kh n ng ti p c n

n Tài chính vi mô

c khai phá thông qua VIDC, ARCM (Trung tâm Ngu(n l c Châu Á cho l,nh v c Tài chính vi

mơ), EDA/MCRIL cho x p h ng, và CGAP – ã tr giúp Trung tâm Tài chính vi mơ Châu Á. Ti t
ki m Vi mô Châu Á c ng s

C. Nh ng v"n

c thành l p

v Môi tr

8n ' vào n m 2006.

ng Pháp lu t và Chính sách trong m t ngành

Tài chính Vi mơ ang phát tri n
Cho t i n m 2005, Vi t Nam ch a có m t khung pháp lu t c th nào cho tài chính vi mơ. Hành
lang pháp lý bao g(m Ngh

nh v VBSP, và các “cho phép

c bi t” c a V n phòng Th t

ng

1

dành ch y u cho các MO trong l,nh v c tài chính vi mô xã h i . Thi u v ng m t khung pháp lý là
y u t quan tr#ng b i c nh quy mô và ph m vi ti p c n c a tài chính vi mơ bán chính th$c b h n
ch : các NGO khơng

c phép vay cho m c ích th

vi mơ trong khn kh pháp lý mà các “cho phép
MO; các INGO ang là
các ch

i tác c a các MO th

ng trình c a h# nh m t ng quy mô

Doanh nghi p m i

c s&a

này, các doanh nghi p

ng m i, và ch% có th cung c p tài chính

c bi t” c a chính ph
ng ch% có th

n m$c có th t ch v tài chính. Và khi mà Lu t
ng kinh doanh, theo Lu t

c phép làm môi gi i tài chính. H n n a, v n cịn t(n

t i nh ng y u kém trong h th ng lu t pháp và trong lu t thu liên quan
(ng trong các tr

ng h p mà các kho n vay không tr

c bi t là c a các

n vi c th c hi n h p

c làm h n ch n ng l c gi i quy t,

nh ch ngân hàng chính th$c ịi h+i th ch p b ng hi n v t

nh ng kho n vay cho ng

i v i các

c c p v n ho c vay v n cho

i g"n ây ã c i thi n áng k môi tr

ng ký không

ã v ch ra

thu h(I

i nghèo.

a) Ngh# #nh v “T% ch)c và Ho t

ng c!a các

#nh ch Tài chính Vi mơ ( Vi t

Nam”
Vào tháng 3 n m 2005, sau hai n m tham v n
c a Ngân hàng Phát tri n Châu Á (ADB), Ngh
nh ch Tài chính Vi mơ
óng góp
khơng

c i u ti t)

s

K2 thu t (TA) áng k

c thông qua. Ngh

ng lu t pháp và chính sách

pháp lý cho các ho t

ng c a các
nh 28 là m t

i v i l,nh v c tài chính

ng tài chính vi mơ bán chính th$c (và

Vi t Nam hi n nay, thông qua vi c yêu c"u các MFP ph i chuy n

thành các trung gian tài chính
th$c” h n. Ngh

b ng H* tr

nh s 28 v “T ch c và Ho t

Vi t Nam” cu i cùng c ng ã

c hoan nghênh cho môi tr

Vi t Nam và t o ra m t c

c h* tr

i

c i u ti t và do ó ph i tham gia vào h th ng tài chính “chính

nh này c ng mang

n tính h p pháp cho các MFI ã chuy n

i. Nó c ng góp

1

Ví d nh th chính th c Th t ng g!i cho VWU, cho phép t ch c này qu n lý ti t ki m xã h i và các
ho t ng tín d ng gi m ói nghèo.
25