Kĩ năng ứng phó với stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP( Luận án thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
------

ĐỖ VĂN ĐOẠT

KĨ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI STRESS
TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP THEO TÍN CHỈ
CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
Chuyên ngành: Tâm lí học chuyên ngành
Mã số: 62.31.80.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÍ HỌC

Người hướng dẫn khoa học:
PGS. TS NGUYỄN XUÂN THỨC

HÀ NỘI - 2013


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ
liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa từng công
bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.
Tác giả luận án

Đỗ Văn Đoạt

ii

MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Bảng các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục biểu đồ, sơ đồ
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ..............................................1
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ...................................................................................3
3. ĐỐI TƢỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU..................................................4
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC...................................................................................4
5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ...................................................................................5
6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ......................................................................................5
7. PHƢƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........................6
8. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI ............................................................7
9. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN ................................................................................7
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KĨ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI STRESS
TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP THEO TÍN CHỈ CỦA SV ĐHSP ................8
1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ......................................8
1.1.1. Tình hình nghiên cứu kĩ năng ứng phó với stress trong hoạt động học
tập theo tín chỉ ở nƣớc ngoài ..................................................................................8
1.1.2. Tình hình nghiên cứu kĩ năng ứng phó với stress trong hoạt động học
tập theo tín chỉ ở Việt Nam ...................................................................................15
1.2. KĨ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI STRESS TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP
THEO TÍN CHỈ CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM......................................17
1.2.1. Kĩ năng ứng phó .........................................................................................17
1.2.2. Stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP .........................24

1.2.3. Khái niệm KNƢP với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ......32
1.3. BIỂU HIỆN CỦA KNƢP VỚI STRESS TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC
TẬP THEO TÍN CHỈ CỦA SV ĐHSP .....................................................................34


iii
1.3.1. Nhóm kĩ năng nhận diện tác nhân gây stress và biểu hiện của stress
trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ..............................................................35
1.3.2. Nhóm kĩ năng xác định các phƣơng án ứng phó với stress trong học
tập theo tín chỉ của SV ĐHSP...............................................................................42
1.3.3. Nhóm kĩ năng thực hiện các phƣơng án ứng phó nhằm giảm stress và
giải quyết vấn đề của SV ĐHSP ...........................................................................48
1.4. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG TỚI KNƢP VỚI STRESS TRONG HỌC
TẬP THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ CỦA SV ĐHSP ...................................................52
1.4.1. Các yếu tố chủ quan ....................................................................................53
1.4.2. Các yếu tố khách quan ................................................................................55
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................60
Chương 2: TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................61
2.1. NGHIÊN CỨU LÝ LUẬN ................................................................................61
2.1.1. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................61
2.1.2. Nội dung nghiên cứu...................................................................................61
2.1.3. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................61
2.2. NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG ........................................................................61
2.2.1. Đặc điểm mẫu khách thể nghiên cứu ..........................................................61
2.2.2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................63
2.2.3. Nội dung nghiên cứu...................................................................................63
2.2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................63
2.3. NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM......................................................................72
2.3.1. Cơ sở thực nghiệm ......................................................................................72
2.3.2. Mục đích thực nghiệm ................................................................................74

2.3.3. Nội dung biện pháp thực nghiệm................................................................74
2.3.4. Tổ chức thực nghiệm ..................................................................................76
2.3.5. Phƣơng pháp đánh giá kết quả tác động thực nghiệm ................................78
2.4. TIÊU CHÍ VÀ THANG ĐÁNH GIÁ ................................................................78
2.4.1. Tiêu chí đánh giá ........................................................................................78
2.4.2. Thang đánh giá............................................................................................83
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................87


iv
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ KĨ NĂNG ỨNG
PHÓ VỚI STRESS TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP THEO TÍN CHỈ........88
CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ..............................................................88
3.1. THỰC TRẠNG MỨC ĐỘ STRESS Ở SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ....88
3.1.1. Tự đánh giá mức độ stress của SV ĐHSP ..................................................88

3.1.2. So sánh mức độ stress giữa các kết quả tích luỹ tín chỉ của SV ĐHSP ....... 89
3.2. THỰC TRẠNG KĨ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI STRESS TRONG HOẠT
ĐỘNG HỌC TẬP THEO TÍN CHỈ CỦA SV ĐHSP ...............................................91
3.2.1. Nhóm kĩ năng nhận diện tác nhân gây stress và biểu hiện của stress trong
học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ...........................................................................91
3.2.2. Nhóm kĩ năng xác định các phƣơng án ứng phó với stress trong học
tập theo tín chỉ của SV ĐHSP.............................................................................101
3.2.3. Nhóm kĩ năng thực hiện các phƣơng án ứng phó với stress trong học
tập theo tín chỉ của SV ĐHSP.............................................................................110
3.2.4. Tƣơng quan giữa các nhóm kĩ năng ứng phó với stress trong học tập
theo tín chỉ của SV ĐHSP ..................................................................................121
3.2.5. Đánh giá chung thực trạng kĩ năng ứng phó với stress trong học tập
theo tín chỉ của SV ĐHSP ..................................................................................124
3.3. MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN KĨ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI

STRESS TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP THEO TÍN CHỈ CỦA SV ĐHSP ......125
3.3.1. Các yếu tố chủ quan ..................................................................................125
3.3.2. Các yếu tố khách quan ..............................................................................131
3.3.3. Tự đánh giá mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố chủ quan và khách quan
đến KNƢP với stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ............134
3.4. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM TÁC ĐỘNG......................................................135
3.4.1. Đặc điểm chung của khách thể thực nghiệm ............................................135
3.4.2. Kết quả thực nghiệm .................................................................................135
3.4.3. Phân tích trƣờng hợp điển hình trong thực nghiệm ..................................150
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3........................................................................................156
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ..................................................................................157
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...............161
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................163
PHỤ LỤC .............................................................................................................. 1PL


v

BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt

Viết đầy đủ

CNH, HĐH

Công nghiệp hoá, hiện đại hoá

ĐHCT

Đại học Cần Thơ

ĐHĐT

Đại học Đồng Tháp

ĐHSP TP.HCM

Đại học Sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh

ĐLC

Độ lệch chuẩn

ĐTB

Điểm trung bình

GV

Giảng viên

HCTC

Tín chỉ

KN, ƢP, KNƢP

Kĩ năng, ứng phó, kĩ năng ứng phó

KSP

Khoa Sƣ phạm

SV, SVSP, HSSV

Sinh viên, sinh viên sƣ phạm, học sinh sinh viên

TB

Trung bình

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

VTN

Vị thành niên


vi

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.
Bảng 3.1:
Bảng 3.2:
Bảng 3.3:
Bảng 3.4:
Bảng 3.5:
Bảng 3.6:
Bảng 3.7:
Bảng 3.8:
Bảng 3.9:
Bảng 3.10:

Bảng 3.11:
Bảng 3.12:
Bảng 3.13:
Bảng 3.14:
Bảng 3.15:
Bảng 3.16:
Bảng 3.17:
Bảng 3.18:

Đặc điểm mẫu khách thể nghiên cứu thực trạng .................................62
Tự đánh giá của SV ĐHSP về mức độ stress của bản thân .................88
So sánh mức độ stress giữa các kết quả tích luỹ tín chỉ của SV ĐHSP ....90
Tự đánh giá mức độ kĩ năng nhận diện tác nhân gây stress trong
hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP......................................91
Tự đánh giá mức độ thực hiện kĩ năng nhận diện biểu hiện của
stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ...................................94
Mức độ kĩ năng nhận diện tác nhân gây stress và biểu hiện của

stress trong học tập theo tín chỉ qua xử lý bài tập giả định .................96
Mức độ thực hiện kĩ năng nhận diện tác nhân gây stress và biểu
hiện của stress trong học tập theo tín chỉ theo số năm theo học..........97
Mức độ thực hiện kĩ năng nhận diện tác nhân gây stress và biểu
hiện của stress trong học tập theo tín chỉ theo số năm theo địa bàn ........98
So sánh mức độ thực hiện của SV ĐHSP giữa hai KN .......................99
Tƣơng quan giữa mức độ hiểu biết và mức độ thực hiện các kĩ
năng trong nhóm kĩ năng nhận diện ....................................................99
Tự đánh giá mức độ kĩ năng huy động nguồn thông tin, tài liệu
về các phƣơng án ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ
của SV ĐHSP ....................................................................................101
Tự đánh giá mức độ kĩ năng phân tích các phƣơng án ứng phó
với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ...........................103
Tự đánh giá mức độ kĩ năng ra quyết định lựa chọn các phƣơng
án ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ........105
Mức độ kĩ năng xác định các phƣơng án ứng phó với stress trong
học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP qua bài tập tình huống ................106
Mức độ kĩ năng xác định các phƣơng án ứng phó với stress trong
học tập theo số năm SV đã học .........................................................107
Mức độ kĩ năng xác định các phƣơng án ứng phó với stress trong
học tập theo địa bàn ...........................................................................108
So sánh mức độ thực hiện từng cặp kĩ năng trong nhóm kĩ năng
xác định các phƣơng án ứng phó với stress .......................................109
Tƣơng quan giữa mức độ hiểu biết và mức độ thực hiện của
nhóm kĩ năng xác định các phƣơng án ứng phó với stress ................109
Tự đánh giá mức độ kĩ năng kiên định khi thực hiện các phƣơng
án ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ........111


vii

Bảng 3.19: Tự đánh giá mức độ kĩ năng thực hiện các phƣơng án ứng phó
với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ...........................113
Bảng 3.20: Tự đánh giá mức độ kĩ năng quản lý thời gian khi ứng phó với
stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP .................................115
Bảng 3.21: Mức độ kĩ năng thực hiện các phƣơng án ứng phó với stress
trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP qua bài tập tình huống ......116
Bảng 3.22: Mức độ kĩ năng thực hiện các phƣơng án ứng phó với stress
trong học tập theo số năm SV đã học ................................................117
Bảng 3.23: Mức độ kĩ năng thực hiện các phƣơng án ứng phó với stress
trong học tập theo địa bàn .................................................................118
Bảng 3.24: Tƣơng quan giữa từng nhóm kĩ năng trong kiểm định T-test ...........119
Bảng 3.25: Tƣơng quan giữa mức độ hiểu biết và mức độ thực hiện của
nhóm kĩ năng thực hiện các phƣơng án ứng phó với stress của
SV ĐHSP ...........................................................................................120
Bảng 3.26: KNƢP với stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ theo cố vấn
học tập................................................................................................134
Bảng 3.27: Đặc điểm mẫu khách thể thực nghiệm ..............................................135
Bảng 3.28: Mức độ kĩ năng ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ của
SV ĐHSP nói chung trƣớc và sau thực nghiệm ................................136
Bảng 3.29: Mức độ thực hiện các kĩ năng ứng phó với stress trong học tập
theo tín chỉ của SV ĐHSP trƣớc và sau thực nghiệm .......................137
Bảng 3.30: Mức độ thực hiện các KNƢP với stress của SV ĐHSP qua bài
tập tình huống trƣớc và sau thực nghiệm ..........................................141
Bảng 3.31: Kiểm định sự khác biệt giữa trƣớc và sau thực nghiệm về các kĩ
năng ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ....142
Bảng 3.32: Kiểm định kết quả nghiên cứu về mức độ thực hiện kĩ năng thực
hiện phƣơng án ứng phó “cố gắng tập trung giải quyết vấn đề”
trƣớc và sau thực nghiệm ..................................................................145
Bảng 3.33: Mức độ biểu hiện stress của SV ĐHSP trong học tập theo tín chỉ
theo kĩ năng thực hiện phƣơng án “cố gắng tập trung giải quyết

vấn đề” ...............................................................................................148
Bảng 3.34: Mức độ thực hiện các kĩ năng ứng phó với stress trong học tập
theo tín chỉ của SV Th.B trƣớc và sau thực nghiệm..........................150
Bảng 3.35: Mức độ kĩ năng ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ của
em Th.B qua xử lý bài tập tình huống ...............................................154


viii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
Biểu đồ 3.1:

So sánh các cặp kĩ năng trong nhóm kĩ năng thực hiện các
phƣơng án ứng phó với stress ..........................................................120
Biểu đồ 3.2: Đánh giá chung mức độ kĩ năng ứng phó với stress trong học
tập theo tín chỉ của SV ĐHSP .........................................................124
Biểu đồ 3.3: KNƢP với stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ theo các
mức độ hiểu biết của SVSP .............................................................126
Biểu đồ 3.4: Các mức độ KNƢP với stress trong hoạt động học tập theo tín
chỉ theo kinh nghiệm sống...............................................................128
Biểu đồ 3.5: KNƢP với stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ theo hứng
thú học tập .......................................................................................129
Biểu đồ 3.6: Ảnh hƣởng khí chất đến mức độ KNƢP với stress trong hoạt
động học tập theo ín chỉ của SV ĐHSP ..........................................130
Biểu đồ 3.7: Ảnh hƣởng của cách tổ chức đào tạo đến mức độ kĩ năng ứng
phó với stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SVSP........131
Biểu đồ 3.8: Ảnh hƣởng từ vai trò của GV đến kĩ năng ứng phó của SV
ĐHSP đối với stress trong học tập theo tín chỉ ...............................133
Biểu đồ 3.9: Các yếu tố ảnh hƣởng đến KNƢP với stress trong hoạt động
học tập theo tín chỉ của SVSP .........................................................135

Biểu đồ 3.10: Mức độ thực hiện các KNƢP với stress trong học tập theo tín
chỉ của SV ĐHSP trƣớc và sau thực nghiệm ..................................141
Biểu đồ 3.11: Mức độ kĩ năng thực hiện phƣơng án “cố gắng tập trung giải
quyết vấn đề” của SV ĐHSP trƣớc và sau thực nghiệm .................143
Biểu đồ 3.12: Mức độ thực hiện phƣơng án “cố gắng tập trung giải quyết vấn
đề” khi ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ qua bài tập
tình huống trƣớc và sau thực nghiệm ..............................................144
Biểu đồ 3.13: Mức độ stress của SV ĐHSP trƣớc và sau thực nghiệm .................146
Biểu đồ 3.14: Mức độ biểu hiện của stress ở SV ĐHSP trƣớc và sau thực nghiệm....147
Sơ đồ 1.1.
Sơ đồ 3.1:

Mô tả tóm tắt khung lý thuyết của luận án ........................................59
Tƣơng quan giữa các nhóm kĩ năng ứng phó với stress trong
học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ..................................................122


1

MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Học chế tín chỉ đã đƣợc triển khai áp dụng ở nhiều trƣờng đại học trên thế
giới và Việt Nam. Trong chƣơng trình đào tạo theo học chế tín chỉ, ngƣời học đƣợc
tôn trọng và đƣợc phát huy các năng lực của bản thân. Có thể nói, học chế tín chỉ đã
đem lại nhiều mặt tích cực cho ngƣời học. Tuy nhiên, hình thức đào tạo này cũng
đặt ra những yêu cầu cao cho cả ngƣời dạy và ngƣời học. Đối với ngƣời học: Họ
phải hết sức tích cực, chủ động, biết cách tự học,... thì mới có thể đáp ứng đƣợc yêu
cầu của chƣơng trình đào tạo theo tín chỉ. Chính các yêu cầu cao này đã tạo ra
những áp lực, khó khăn cho sinh viên mà đòi hỏi sinh viên phải vƣợt qua, nhất là
khi sinh viên vẫn có thói quen học thụ động ở phổ thông, quen với phƣơng thức đào

tạo theo niên chế và chƣa có kĩ năng đƣơng đầu hay giải quyết các tình huống vƣợt
quá sức chịu đựng của bản thân. Đây là nguyên nhân dẫn đến stress ở sinh viên. Có
thể nói, stress là hiện tƣợng luôn xảy ra ở sinh viên bởi học tập về bản chất là lĩnh
hội cái mới mà cái mới bao giờ cũng tiềm ẩn khả năng gây stress. Khả năng xuất
hiện của stress càng cao khi hoạt động học tập theo học chế tín chỉ còn khá mới mẻ
đối với sinh viên. Tuy nhiên, stress không xảy ra hoặc stress sẽ đƣợc giải tỏa khi SV
có KNƢP. Do vậy, nghiên cứu về KNƢP với stress trong hoạt động học tập theo tín
chỉ là vô cùng cần thiết. Tại sao?
Về lí luận, KNƢP với stress trong hoạt động học tập đƣợc xem là kĩ năng
sống, kĩ năng học tập quan trọng cần có ở mỗi ngƣời và ở một khía cạnh nào đó, khi
một cá nhân có khả năng đƣơng đầu với stress thì stress lại có thể là một nhân tố
tích cực bởi vì chính stress sẽ buộc cá nhân đó phải tập trung vào công việc của
mình và ứng phó một cách thích hợp. Tuy nhiên, stress còn có một sức mạnh hủy
diệt cuộc sống cá nhân nếu stress đó quá lớn và không giải tỏa nổi. Cụ thể, stress có
ảnh hƣởng đến sức khỏe: khi bị stress, SV thƣờng có biểu hiện: nhức đầu, đau cổ,
đau lƣng, tức ngực, khó thở, hoa mắt, chóng mặt, cảm giác choáng váng, khẩu vị
thay đổi, chán ăn, rất mệt mỏi [32], [79] ; ảnh hƣởng đến kết quả học tập: stress có


2

biểu hiện qua các phản ứng rối loạn hoạt động tâm lí: giảm rõ tƣ duy phê phán,
phân phối chú ý không đầy đủ, giảm sút trí nhớ, quyết định thiếu chính xác, mất
bình tĩnh, cáu gắt hoặc trơ lỳ. Cảm giác và tri giác kém nhạy bén, tiếp thu thông tin
chậm, nhìn nghe không rõ, cảm giác sai, thiếu phối hợp giữa các cảm giác. Rối loạn
cảm giác vận động, tƣ thế lúng túng, cứng ngắc, rối loạn sự hiệp đồng động tác.
Stress càng nặng, hiệu quả nhận diện và tƣ duy linh hoạt càng giảm. Khi tập trung
vào các phƣơng diện đe dọa của tình huống và tập trung vào tính cảm giác, ta sẽ
giảm đi lƣợng chú ý sẵn có nhằm đối phó với các nhiệm vụ khác trong tầm tay [79]
[29, tr37]; ảnh hƣởng đến đời sống tâm lý cơ bản nhƣ nhận thức, cảm xúc và hành

vi: stress làm tổn thƣơng trí nhớ, gây ra sự bất ổn về thần kinh, không có khả năng
tập trung, do dự, thiếu quyết đoán, thiếu chú ý, đầu óc trống rỗng,… là những triệu
chứng thƣờng xuất hiện. Kết quả nghiên cứu cho thấy, khi bị căng thẳng lúc làm
việc, các thông số tâm lí nhƣ trí nhớ, tƣ duy và chú ý đều giảm một cách đáng kể
[dẫn theo 79, tr28-31]. Ngoài ra, SV khi bị stress thƣờng có những ý nghĩ tiêu cực,
chẳng hạn nhƣ: “Tôi không thể làm đƣợc điều này”, “Mình là kẻ kém cỏi”, “Mình
luôn gặp thất bại”,… và không có khả năng thoát ra khỏi những ý nghĩ tiêu cực này
[90]. Khi bị stress lâu ngày, một số biểu hiện tâm lý sẽ gia tăng nhƣ sợ hãi, tình cảm
bất ổn, khủng hoảng,… những phản ứng sinh lí biểu hiện chứng lo âu nhƣ run sợ,
đau nhức có mức độ rất trầm trọng đến nỗi bị lẫn lộn với các chứng trạng của bệnh
tim đang phát tác. Họ thƣờng đột nhiên lo buồn, cáu gắt, giận dữ,… (đủ các loại
cảm xúc tiêu cực) [17, tr9]. Theo nghiên cứu của Trever Butlin (2006), khi bị stress,
SV có khuynh hƣớng thích sử dụng nhiều thức uống có cồn, luôn muốn thu mình
vào một chỗ, ngại tiếp xúc với mọi ngƣời. Nhiều SV tỏ ra thiếu kiên nhẫn, thiếu
kiềm chế, bối rối, sợ hãi, bực dọc, rất dễ có những hành vi gây gổ với bạn bè. Họ
làm việc thƣờng mất rất nhiều thời gian nhƣng hiệu quả công việc rất thấp. Thậm
chí, những ngƣời bị stress quá nặng còn có thể dẫn đến những hành vi thiếu kiềm
chế, mang tính chất phá hoại, nguy hiểm cho bản thân và xã hội. Do vậy, tìm cách
ứng phó có hiệu quả, phù hợp với điều kiện bản thân là rất quan trọng. Đối với


3

SV, nếu có KNƢP những tình huống stress sẽ có vai trò to lớn đối với hiệu quả
học tập của chính họ, đồng thời góp phần từng bƣớc giúp bản thân thích ứng với
chƣơng trình đào tạo mới (chƣơng trình đào tạo theo tín chỉ) và góp phần nâng
cao hiệu quả đào tạo. Thực tế cho thấy, nghiên cứu lí luận về KNƢP với stress
nói chung và KNƢP trong học tập theo tín chỉ nói riêng là vấn đề chƣa đƣợc giải
quyết nên rất cần thiết tập trung nghiên cứu.
Về thực tiễn, ý thức đƣợc tầm quan trọng của KNƢP với stress trong cuộc

sống, nhiều nhà khoa học đã nghiên cứu để phổ biến và giảng dạy cho mọi
ngƣời. Tuy nhiên, kĩ năng này chƣa đƣợc chú trọng đúng mức ở các trƣờng
ĐHSP, SVSP còn tỏ ra lúng túng, yếu kém về kĩ năng giải quyết những tình
huống stress trong hoạt động học tập cũng nhƣ cuộc sống của họ. Kết quả là tinh
thần giảm sút, học tập không tiến bộ, thậm chí có những hành vi “bất mãn” với
cuộc sống,… Mặt hạn chế này do nhiều nguyên nhân, cả nguyên nhân chủ quan
lẫn nguyên nhân khách quan. Trong đó phải kể đến SVSP thiếu cơ hội rèn kĩ năng
sống, đặc biệt là KNƢP với stress.
Đã có không ít đề tài, các bài báo nghiên cứu về stress và cách ứng phó
với stress ở các lứa tuổi khác nhau trong đó có lứa tuổi SV. Tuy nhiên, nghiên
cứu về KNƢP với stress ở SVSP còn ít và mờ nhạt. Thành thử, việc đúc rút
những kinh nghiệm về rèn kĩ năng nói chung và KNƢP với stress trong hoạt
động học tập nói riêng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động học tập và cũng là
nâng cao chất lƣợng đào tạo sƣ phạm đang trở thành một yêu cầu cấp bách.
Vì những lý do trên, đề tài nghiên cứu của luận án đƣợc chọn là: “Kĩ năng
ứng phó với stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP”.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Phát hiện, làm rõ mức độ và biểu hiện của kĩ năng ứng ứng phó với stress
trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP. Trên cơ sở đó, đề xuất và
thực nghiệm biện pháp nâng cao kĩ năng ứng phó với stress trong hoạt động học
tập theo tín chỉ cho SV.


4

3. ĐỐI TƢỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Mức độ và biểu hiện kĩ năng ứng phó với stress trong hoạt động học tập
theo tín chỉ của SV ĐHSP.
3.2. Khách thể nghiên cứu

SVSP ở các trƣờng đại học thuộc tỉnh Đồng Tháp, thành phố Cần Thơ và
thành phố Hồ Chí Minh. Cụ thể:
- Khách thể điều tra thử: 102 SVSP của ĐH Cần Thơ.
- Khách thể điều tra chính thức: 503 SVSP các khối ngành tự nhiên và xã
hội. Trong đó:
+ Điều tra bằng bảng hỏi: 300 SVSP Đại học Cần Thơ, 104 SVSP Đại học
Đồng Tháp và 99 SVSP ĐHSP. TP.Hồ Chí Minh.
+ Phỏng vấn sâu: 20 SVSP ĐH Cần Thơ, 14 cố vấn học tập.
+ Quan sát: 16 lƣợt khách thể.
- Khách thể nghiên cứu thực nghiệm: 16 SVSP thuộc khối ngành tự nhiên
và xã hội của ĐH Cần Thơ.
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
4.1. Kĩ năng ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP bao
gồm: Nhóm kĩ năng nhận diện tác nhân gây stress và biểu hiện của stress trong
học tập theo tín chỉ; Nhóm kĩ năng xác định các phƣơng án ứng phó với stress
trong học tập theo tín chỉ; Nhóm kĩ năng thực hiện các phƣơng án ứng phó nhằm
giảm stress và giải quyết vấn đề trong học tập theo tín chỉ. Mức độ biểu hiện các
nhóm kĩ năng ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP ở mức
trung bình và không đồng đều nhau, trong đó kĩ năng thực hiện các phƣơng án
ứng phó với stress đƣợc SV quan tâm, thể hiện rõ nhất và SV quan tâm, thể hiện
yếu nhất ở kĩ năng nhận diện stress.
4.2. Các KNƢP với stress trong học tập theo tín chỉ ở SV ĐHSP chịu ảnh hƣởng
bởi một số yếu tố chủ quan (nền tảng kiến thức của SV, kinh nghiệm sống của
SV, hứng thú học tập của SV và khí chất của SV) và một số yếu tố khách quan


5

(cách tổ chức đào tạo theo tín chỉ của nhà trƣờng, vai trò của GV bộ môn, cố vấn
học tập). Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố là không giống nhau, trong đó những

yếu tố có ảnh hƣởng nhiều nhất là cách tổ chức đào tạo của nhà trƣờng, cố vấn học
tập và nền tảng kiến thức của SV.
4.3. Có thể nâng cao KNƢP với stress trong học tập theo tín chỉ cho SV ĐHSP nhằm
giảm thiểu stress bằng biện pháp tổ chức bồi dƣỡng kiến thức về KNƢP với stress và
tổ chức rèn luyện hình thành KNƢP với stress theo qui trình đƣợc xác định.
5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
5.1. Xác định cơ sở lý luận của luận án: Làm rõ các khái niệm công cụ, tiêu chí, mức
độ và biểu hiện của các nhóm kĩ năng thành phần thuộc kĩ năng ứng phó với stress
trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP
5.2. Phân tích làm rõ thực trạng KNƢP với stress cùng các yếu tố ảnh hƣởng đến
KN này trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP.
5.3. Đề xuất và tổ chức thực nghiệm các biện pháp tác động tâm lý-sƣ phạm
nhằm nâng cao KNƢP với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP.
6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
6.1. Về nội dung nghiên cứu
- Nghiên cứu mức độ biểu hiện của stress và kĩ năng ứng phó với stress
trong hoạt động học tập theo tín chỉ dƣới góc độ Tâm lí học. Trong đó, tập trung
khai thác mức độ biểu hiện của stress tiêu cực trong hoạt động học tập theo tín
chỉ và kĩ năng ứng phó theo hƣớng coi KN là thao tác (mặt kĩ thuật hành động).
- Nghiên cứu biểu hiện và mức độ của các nhóm kĩ năng thành phần trong
KNƢP với stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP (Nhóm kĩ
năng nhận diện tác nhân gây stress và biểu hiện của stress trong học tập theo tín
chỉ; Nhóm kĩ năng xác định các phƣơng án ứng phó với stress trong học tập theo
tín chỉ; Nhóm kĩ năng thực hiện các phƣơng án ứng phó nhằm giảm stress và giải
quyết vấn đề trong học tập theo tín chỉ) và các yếu tố ảnh hƣởng đến KN này.
- Nghiên cứu ảnh hƣởng của các yếu tố: Chủ quan (nền tảng kiến thức của
SV, kinh nghiệm sống của SV, hứng thú học tập của SV và khí chất của SV) và


6

khách quan (cách tổ chức đào tạo theo tín chỉ của nhà trƣờng, vai trò của GV bộ
môn, cố vấn học tập).
6.2. Về khách thể và địa bàn nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu khách thể là sinh viên đại học sƣ phạm ở 3
trƣờng đại học: ĐH Cần Thơ, ĐH Đồng Tháp và ĐHSP TP. Hồ Chí Minh.
7. PHƢƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
7.1. Phƣơng pháp luận nghiên cứu
Đề tài luận án đƣợc tiến hành trên cơ sở lí luận của nhiều ngành tâm lí
nhƣ: Tâm lí học đại cƣơng, Tâm lí học lứa tuổi, Tâm lí học sƣ phạm, Tâm lí học
trị liệu. Nghiên cứu đƣợc thực hiện trên cơ sở một số nguyên tắc phƣơng pháp
luận cơ bản của tâm lí học sau đây:
- Nguyên tắc tiếp cận hoạt động: Các KNƢP với stress trong hoạt động
học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP đƣợc tiến hành thông qua hoạt động học tập
của họ. Nghiên cứu KNƢP phải thông qua thực tiễn hoạt động học tập của SV.
Nghĩa là, đề tài đƣợc nghiên cứu thông qua quan sát, đánh giá kết quả hoạt động
học tập và giải quyết các vấn đề stress trong học tập của SV ĐHSP.
- Nguyên tắc tiếp cận hệ thống: Theo quan điểm của Tâm lí học, quá trình
học của con ngƣời là một hệ thống cấu trúc bao gồm các thành tố vận động, phát
triển trong mối quan hệ biện chứng không thể tách rời. Từ những quan điểm đó,
đối tƣợng nghiên cứu của luận án sẽ đƣợc tiến hành xem xét và giải quyết một
cách toàn diện và đồng bộ với việc xem xét và giải quyết các thành tố khách
quan và chủ quan của việc ứng phó với stress trong hoạt động học tập theo tín
chỉ của SV ĐHSP.
7.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể (đƣợc trình bày ở chƣơng 2)
- Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản;
- Phƣơng pháp quan sát;
- Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi;
- Phƣơng pháp bài tập tình huống;
- Phƣơng pháp phỏng vấn sâu;

7

- Phƣơng pháp nghiên cứu điển hình;
- Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động;
- Phƣơng pháp thực nghiệm tác động;
- Phƣơng pháp thống kê toán học.
8. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
- Phân tích và hệ thống hoá các khái niệm cơ bản về kĩ năng ứng phó với
stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP: kĩ năng, ứng phó, kĩ năng ứng
phó, stress, stress trong hoạt động học tập theo tín chỉ, kĩ năng ứng phó với stress
trong hoạt động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP.
- Chỉ ra đƣợc các nhóm kĩ năng thành phần của KNƢP với stress trong hoạt
động học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP: Nhóm kĩ năng nhận diện tác nhân gây stress
và biểu hiện của stress trong học tập theo tín chỉ; Nhóm kĩ năng xác định các phương
án ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ; Nhóm kĩ năng thực hiện các phương
án ứng phó nhằm giảm stress và giải quyết vấn đề trong học tập theo tín chỉ.
- Phát hiện thực trạng mức độ, biểu hiện của KNƯP với stress trong hoạt
động học tập theo tín chỉ ở SV ĐHSP và các yếu tố ảnh hưởng đến kĩ năng này.
- Đề xuất đƣợc các biện pháp tác động tâm lý-sƣ phạm nhằm nâng cao kĩ
năng ứng phó với stress trong học tập theo tín chỉ của SV ĐHSP: Cung cấp tri
thức để nâng cao hiểu biết của SV ĐHSP về kĩ năng ứng phó với stress trong học
tập theo tín chỉ của SV ĐHSP và tổ chức rèn luyện kĩ năng theo qui trình đã xác
lập thông qua lớp tập huấn kĩ năng.
9. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận
án bao gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận, Chƣơng 2. Tổ chức nghiên cứu,
Chƣơng 3. Kết quả nghiên cứu thực trạng và thực nghiệm.

8

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KĨ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI STRESS
TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP THEO TÍN CHỈ CỦA SV ĐHSP
1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
1.1.1. Tình hình nghiên cứu kĩ năng ứng phó với stress trong hoạt động học
tập theo tín chỉ ở nƣớc ngoài
1.1.1.1. Nghiên cứu về ứng phó với stress, stress trong học tập
* Nghiên cứu về ứng phó với stress:
Đã có nhiều nƣớc trên thế giới quan tâm đến khả năng ứng phó với những
hoàn cảnh khó khăn, stress. Những nghiên cứu chủ yếu đi vào các vấn đề liên
quan nhƣ: cách ứng phó, hành vi ứng phó. Qua nghiên cứu tài liệu, chúng tôi
tổng hợp, phân tích theo các hƣớng tiếp cận chính sau đây: Cách đo hành vi ứng
phó; Ảnh hƣởng của ƢP đến thể chất và tinh thần; Cách ứng phó liên quan đến
những trải nghiệm sớm của cá nhân; Ảnh hƣởng của các thành phần tâm lí cơ
bản đến hành vi và cách ứng phó; Mối quan hệ giữa cách ứng phó với sự chuyển
đổi xã hội. [23]
+ Cách đo hành vi ứng phó:
Đây là hƣớng nghiên cứu nhằm xây dựng những trắc nghiệm đo hành vi
ứng phó xem con ngƣời ứng phó nhƣ thế nào đối với hoàn cảnh.
Folkman và Lazarus (1980) đã xây dựng trắc nghiệm “Cách ứng phó”.
Trắc nghiệm đo hai kiểu ứng phó cơ bản nhất là: 1. Kiểu ứng phó tập trung cảm
xúc: đây là kiểu ứng phó chú ý nhiều đến cảm xúc cá nhân, kiểu ứng phó này có
mục đích làm giảm sự căng thẳng trong các tình huống mà con ngƣời gặp phải;
2. Kiểu ứng phó tập trung giải quyết vấn đề: là kiểu ứng phó hƣớng vào việc giải
quyết vấn đề hay định hƣớng để thay đổi hoàn cảnh.
Tuy vậy, trên thực tế cách ứng phó của con ngƣời không đơn giản chỉ là
hai cách nhƣ Folkman và Lazarus đã nêu, nó mang tính đa dạng. Nên, một trắc

nghiệm khác đƣợc ra đời. Đó là trắc nghiệm “Ứng phó” của Carver, Sheiner, và


9

Weintraub (1989). Các tác giả đƣa ra 5 thang đo về cách ứng phó tập trung vào
vấn đề, 5 thang đo về cách ứng phó tập trung vào cảm xúc, 3 thang đo về cách ứng
phó không tích cực.
Bên cạnh những thang đo đƣợc liệt kê ở trên còn có nhiều trắc nghiệm,
thang đo khác nhƣng ít đƣợc dùng hơn.
+ Ảnh hƣởng của KNƢP đến thể chất và tinh thần:
Nhiều nghiên cứu trên thế giới khẳng định những hạn chế về KNƢP với
các hoàn cảnh khó khăn trong cuộc sống của vị thành niên ảnh hƣởng tiêu cực
đến thể chất và tinh thần của họ.
Nezu và Ronan (1988) nghiên cứu về kĩ năng ứng phó của trẻ vị thành
niên. Họ chỉ ra rằng nếu vị thành niên không có kĩ năng phòng ngừa những tác
động của hoàn cảnh có thể dẫn đến stress, trầm cảm và lo âu. Để giải quyết đƣợc
các vấn đề, vị thành niên cần có niềm tin dựa vào năng lực, xác lập đƣợc những
KNƢP với những hoàn cảnh khó khăn của bản thân. [67, tr1]
Kovacs (1989) lại cho rằng, có nhiều vấn đề về tâm thần của trẻ em liên
quan đến sự hiểu biết của các em về các kĩ năng xã hội. Đây là một trong những
nguyên nhân làm tăng ý tƣởng và hành vi tự sát. [67, tr2]
Các tác giả khác nhƣ: Carver, Scheiner và Weintraub (1989) thì cho rằng:
Hành vi ứng phó có tính chất ổn định và đƣợc coi là xu hƣớng ứng xử. Theo các
tác giả, con ngƣời có cách ứng phó nhất định trong nhiều tình huống khác nhau.
Cách ứng phó của cá nhân ảnh hƣởng đến chính cá nhân đó. [58]
Nhƣ vậy, những tác giả trên chủ yếu quan tâm đến KNƢP với hoàn cảnh
khó khăn ở tuổi vị thành niên và những ứng dụng vào thực tiễn nhằm nâng cao
kĩ năng này cho các em.
+ Cách ứng phó liên quan đến những trải nghiệm sớm của cá nhân:

Một xu hƣớng khác nghiên cứu về kĩ năng ứng phó, đó là: Cách ứng phó
thể hiện mối liên quan giữa hành vi ứng phó với các sự kiện của cuộc sống,
những trải nghiệm sớm của cá nhân. Dƣới đây là những nghiên cứu thể hiện xu
hƣớng này.


10

Các tác giả Myers L.B, Brewin C.R (1994) cho rằng, đứa trẻ có những trải
nghiệm âm tính sớm thƣờng có kiểu ứng phó dồn nén, ức chế khi nó gặp quang
cảnh của sự kiện cũ hoặc những hoàn cảnh làm chúng liên tƣởng tới những sự
kiện cũ, đặc biệt những sự kiện liên quan đến gia đình. Ở hoàn cảnh này, có mối
quan hệ chặt chẽ giữa các trải nghiệm cảm xúc với cách mà con ngƣời ứng phó
với hoàn cảnh khó khăn, với stress tâm lý. [86]
Maria Cristina Richaud (2000) nghiên cứu và nhận thấy mối quan hệ với
cha mẹ và bạn cùng tuổi trong thời thơ bé đƣợc coi là một trong những khía cạnh
quan trọng nhất, quyết định sự phát triển của nhân cách và hành vi, nó hỗ trợ cho
suốt cuộc đời. Những ngƣời có khó khăn trong mối quan hệ tƣơng tác có thể có
nguy cơ không phát triển nguồn lực phù hợp để ứng phó với khó khăn, stress
trong cuộc sống. Những ngƣời nhƣ vậy luôn có xu hƣớng cảm nhận thế giới là
rất nguy hiểm, thù địch và họ cảm thấy cần phải tiếp cận một cách hung hăng
hơn, lảng tránh hay ức chế. Đối với lứa tuổi vị thành niên, khi đối mặt với đặc
trƣng phiền phức của giai đoạn khủng hoảng cuộc sống, kiểu ứng phó đƣợc phát
triển từ thời thơ bé đƣợc đem ra áp dụng. Những kiểu ứng phó nhƣ vậy có thể
thay đổi theo những khó khăn trong cuộc sống vào thời điểm đặc biệt. Kiểu ứng
phó về sau có liên quan cơ bản đến kiểu tƣơng tác với bố mẹ và bạn cùng lứa
đƣợc thiết lập trong giai đoạn này. Khi trẻ mở rộng mối quan hệ xã hội, các em
dần xa những ngƣời thân trong gia đình. Tuy nhiên, những mối quan hệ mới
đƣợc hình thành sẽ phản ánh mẫu hình giống nhƣ đã học đƣợc ở gia đình. Mặt
khác, giới tính và độ tuổi của vị thành niên quyết định mỗi kiểu ứng phó. [83]

+ Ảnh hƣởng của các vấn đề tâm lí cá nhân và xã hội đến hành vi ứng phó
và cách ứng phó:
Cảm giác về một chỗ dựa tinh thần và vật chất, thông tin và cảm xúc ở
con ngƣời là một cảm giác dƣơng tính, chi phối hoàn toàn đến cách ứng xử với
ngƣời khác, với môi trƣờng xã hội cũng nhƣ với những tình huống khó khăn.
Đây là nghiên cứu về sự ủng hộ xã hội của các tác giả: Cobb .S (1976), Cohen và
Wills (1985), Cohen và Syme (1985), Kirkham, Schilling, Norelius, Schinke,


11

Yablin (1986), Zick và Temoshok (1987), Cohen S (1988), Hays, Turner và
Coats (1992). Các tác giả đều nhấn mạnh sự ủng hộ của xã hội là nhân tố trung
gian thúc đẩy sự vững tin của con ngƣời, khích lệ con ngƣời thực hiện những
hành động hiệu quả trong những tình huống khó khăn.
Bandura (1977), Thomson S.C (1981), Wallston K.A, Wallston, Smith, và
Dobbins (1987), Cohen S và Edwards (1989), Taylor S.E, Helgeson, Reed và
Skokan (1991) đã nghiên cứu mối quan hệ giữa kiềm chế tâm lí và cách ứng phó
có hiệu quả.
Nghiên cứu khác lại đánh giá những đặc điểm của nhân cách là nguồn lực
chính của hành vi ứng phó. Những đặc điểm đó là: tính tự tin, tính tự chủ, tính có
trách nhiệm, biết đồng cảm với ngƣời khác, tính sẵn sàng trải nghiệm,… Đây là
nghiên cứu của Holahan và Moos (1987, 1990, 1991), Worden và Sobel (1978),
Friedman (1993).
Terry D.J. (1991); Lees M.C., Neufeld R.W.J. (1999) nghiên cứu mối liên
quan đánh giá về tình huống khó khăn, nhận diện về các khía cạnh khác nhau
của stress với hành vi ứng phó. Theo họ, việc con ngƣời ứng xử nhƣ thế nào
trong hoàn cảnh khó khăn thƣờng chịu ảnh hƣởng của việc họ đánh giá về chính
hoàn cảnh đó, tình huống đó. [90]
Segersform S.C, Taylor S.E, Kemeny M.E, Fahey J.L (1998); Horowwitz,

Adler và Kegeles (1988) tiếp cận nghiên cứu mối liên quan của cách ứng phó với
tính lạc quan và bi quan. Các tác giả nhận thấy tính lạc quan có quan hệ với
khuynh hƣớng sử dụng cách ứng phó tập trung vào giải quyết vấn đề, tìm kiếm
chỗ dựa xã hội, thể hiện những khía cạnh dƣơng tính trong tình huống căng
thẳng; ngƣợc lại tính bi quan thƣờng đi kèm với xu hƣớng ứng phó nhƣ phủ nhận
hoặc tránh xa tình huống, tập trung trực tiếp vào những cảm giác căng thẳng của
bản thân. [89]
Gunther K.C, Cohen L.H, Armeli S (1999); Lazarus và Folkman (1984)
quan tâm đến vai trò của tính nhạy cảm đối với hành vi ứng phó trong tâm lí học
nhân cách. Theo các tác giả, tính nhạy cảm tham gia vào mọi giai đoạn của quá


Luận án dầy đủ ở file: Luận án Full