Khu hệ lưỡng cư và bò sát vùng quảng ngãi (tt)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (8.03 MB, 12 trang )
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
LÊ THỊ THANH
KHU HỆ LƢỠNG CƢ VÀ BÒ SÁT
VÙNG QUẢNG NGÃI
Demo Version - Select.Pdf SDK
LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC
HUẾ - 2017
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
LÊ THỊ THANH
KHU HỆ LƢỠNG CƢ VÀ BÒ SÁT
VÙNG QUẢNG NGÃI
Chuyên ngành: Động vật học
Mã số: 62420103
Demo Version - Select.Pdf SDK
LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học
PGS.TS. ĐINH THỊ PHƢƠNG ANH
HUẾ - 2017
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện. Kết
quả nghiên cứu trình bày trong luận án là trung thực, nội dung tham khảo đã
được trích dẫn, các bài báo công bố chung đã được đồng tác giả cho phép sử
dụng và chưa được bảo vệ trước bất kỳ hội đồng học vị nào trước đây.
Tác giả luận án
Lê Thị Thanh
Demo Version - Select.Pdf SDK
ii
LỜI CẢM ƠN
Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Sư phạm Huế dưới sự
hướng dẫn khoa học tận tình và trách nhiệm cao của cô giáo PGS. TS Đinh
Thị Phương Anh, tôi xin kính gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Cô.
Tôi xin cảm ơn Ban Đào tạo Sau đại học Đại học Huế; Phòng Đào tạo
Sau đại học, Khoa Sinh học, Bộ môn Động vật, Ban giám hiệu Trường Đại
học Sư phạm Huế; Lãnh đạo Trường Đại học Đồng Tháp đã tạo điều kiện
thuận lợi trong quá trình học tập và hoàn thành luận án.
Tôi xin cảm ơn PGS. TS Lê Nguyên Ngật, GS. TS Ngô Đắc Chứng,
TS. Nguyễn Quảng Trường, PGS. TS Võ Văn Phú, PGS. TS Nguyễn Văn
Thuận, TS. Nguyễn Thiên Tạo, TS. Hoàng Thị Nghiệp, TS. Hoàng Ngọc
Thảo, Th.S Phạm Thế Cường đã hỗ trợ tài liệu tham khảo, đóng góp ý kiến,
giúp định loại và thẩm định một số mẫu vật nghiên cứu.
Xin cảm ơn các cơ quan ban ngành trong tỉnh Quảng Ngãi, Trường Đại
Demo
Version
học Phạm Văn
Đồng
và một- Select.Pdf
số học viênSDK
cao học của Trường Đại học Sư
phạm Đà Nẵng đã phối hợp giúp đỡ trong quá trình khảo sát thực địa.
Tôi xin cảm ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ,
động viên trong thời gian học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận án này.
Tác giả luận án
Lê Thị Thanh
iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
Viết đầy đủ
ĐDSH
Đa dạng sinh học
IUCN
International Union for Conservation of Nature (Hiệp hội
Bảo tồn thiên nhiên quốc tế)
KBTTN
Khu Bảo tồn thiên nhiên
KVNC
Khu vực nghiên cứu
LCBS
Lưỡng cư, Bò sát
cs
Cộng sự
PTBV
Phát triển bền vững
SĐVN
Sách Đỏ Việt Nam, 2007, Phần I: Động vật
TP
TPL
Thành phố
Thành phần loài
Việt Nam
Demo Version - Select.Pdf SDK
VQN
Vùng Quảng Ngãi
VN
VQG
Vườn Quốc gia
iv
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. iii
MỤC LỤC ................................................................................................................ iv
DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ vi
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................2
3. Nội dung nghiên cứu ...........................................................................................2
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ............................................................2
5. Đóng góp của luận án ..........................................................................................3
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ..........................................................4
1.1. Lược sử nghiên cứu Lưỡng cư và Bò sát .........................................................4
1.1.1. Lược sử nghiên cứu Lưỡng cư và Bò sát ở Trung Bộ ..............................4
Demo
- Select.Pdf
1.1.2. Khái
quátVersion
nghiên cứu
Lưỡng cư và SDK
Bò sát ở vùng Quảng Ngãi .............14
1.2. Khái quát điều kiện tự nhiên và xã hội vùng Quảng Ngãi .............................15
1.2.1. Vị trí địa lý ..............................................................................................15
1.2.2. Đặc điểm địa hình ...................................................................................15
1.2.3. Đặc điểm tự nhiên và tài nguyên sinh vật ...............................................16
1.2.4. Đặc điểm kinh tế xã hội ..........................................................................20
CHƢƠNG 2. THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM, PHƢƠNG PHÁP VÀ TƢ LIỆU
NGHIÊN CỨU .........................................................................................................22
2.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ..................................................................22
2.1.1. Địa điểm nghiên cứu ...............................................................................22
2.1.2. Thời gian nghiên cứu ..............................................................................22
2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................22
2.2.1. Khảo sát thực địa .....................................................................................22
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu trong phòng thí nghiệm ..................................24
v
2.3. Tư liệu nghiên cứu .........................................................................................31
CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..............................32
3.1. Thành phần loài Lưỡng cư và Bò sát ở vùng Quảng Ngãi ............................32
3.1.1. Danh sách thành phần loài ......................................................................32
3.1.2. Ghi nhận bổ sung và sự thay đổi về phân loại học .................................38
3.1.3. Cấu trúc thành phần phân loại học khu hệ LCBS VQN .........................39
3.1.4. Đặc điểm hình thái nhận dạng các loài LCBS ở VQN ...........................44
3.2. Đặc trưng khu hệ Lưỡng cư và Bò sát vùng Quảng Ngãi ............................110
3.2.1. Đặc điểm phân bố của các loài LCBS...................................................110
3.2.2. Đặc trưng địa lý động vật ......................................................................123
3.3. Giá trị bảo tồn và đề xuất giải pháp phát triển bền vững khu hệ Lưỡng cư và
Bò sát vùng Quảng Ngãi ................................................................................128
3.3.1. Giá trị tài nguyên Lưỡng cư và Bò sát vùng Quảng Ngãi ....................128
3.3.2. Các nhân tố tác động tiêu cực đến Lưỡng cư và Bò sát vùng Quảng Ngãi ...132
3.3.3. Đề xuất một số giải pháp phát triển bền vững ......................................133
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................136
Version - Select.Pdf SDK
1. Kết luậnDemo
...........................................................................................................
136
2. Kiến nghị .........................................................................................................137
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ...............................................................................................................139
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................140
PHỤ LỤC
vi
DANH MỤC BẢNG
Thứ
tự
Tên bảng
Trang
1.1 Đặc điểm khí hậu vùng Quảng Ngãi
18
3.1 Danh sách các loài Lưỡng cư và Bò sát ở vùng Quảng Ngãi
32
3.2 Cấu trúc thành phần phân loại khu hệ Lưỡng cư và Bò sát ở VQN
39
3.3 Số lượng loài Lưỡng cư và Bò sát trong họ phân bố theo sinh cảnh
111
3.4 Số lượng loài Lưỡng cư và Bò sát trong họ phân bố theo độ cao
118
3.5 Số lượng loài Lưỡng cư và Bò sát trong họ phân bố theo nơi ở
121
3.6 Quan hệ địa lý động vật của khu hệ LCBS ở VQN với một số vùng
địa lý động vật
3.7 Chỉ số tương đồng (Dice) về TPL LCBS ở VQN với một số vùng
địa lý động vật
124
125
3.8 Chỉ số tương đồng (Dice) về TPL LCBS giữa VQN với vùng lân cận
126
3.9 DanhDemo
sách cácVersion
loài LCBS
có giá trị bảo SDK
tồn ở vùng Quảng Ngãi
- Select.Pdf
130
3.10 Tổng hợp số lượng LCBS có giá trị bảo tồn
131
3.11 Đánh giá các địa điểm ưu tiên bảo tồn LCBS ở VQN
133
vii
DANH MỤC HÌNH
Thứ
Tên hình
tự
Trang
2.1
Sơ đồ đo lưỡng cư không đuôi
25
2.2
Màng da ở chi lưỡng cư không đuôi
25
2.3
Các tấm khiên ở đầu thằn lằn
26
2.4
Lỗ tai thằn lằn
26
2.5
Nếp mỏng mặt dưới bàn chân thằn lằn
26
2.6
Vảy bụng và vảy đuôi thằn lằn
27
2.7
Lỗ trước hậu môn và lỗ đùi của rắn
27
2.8
Vảy và tấm đầu của rắn
27
2.9
Các loại vảy lưng ở rắn
28
2.10
Cách đếm số hàng vảy thân của rắn
28
2.11
Tấm bụng, tấm dưới đuôi và tấm hậu môn của rắn
28
2.12
Sơ đồ đo các phần cơ thể rùa
29
3.1
Tỷ Demo
lệ các bậc
phân loại- Select.Pdf
trong các bộ LCBS
Version
SDK
40
3.2
Số lượng giống và loài Lưỡng cư theo họ
41
3.3
Số lượng giống và loài ở các họ trong phân bộ Thằn lằn
42
3.4
Số lượng giống và loài ở các họ trong phân bộ Rắn
42
3.5
Số lượng giống và loài ở các họ trong bộ Rùa
43
3.6
Tỷ lệ Lưỡng cư và Bò sát phân bố theo sinh cảnh
113
3.7
Tỷ lệ Lưỡng cư và Bò sát phân bố theo độ cao
119
3.8
Tỷ lệ Lưỡng cư và Bò sát phân bố theo nơi ở
122
3.9
Tỷ lệ LCBS phân bố trong một số vùng địa lý động vật
124
3.10
Mức độ tương đồng TPL LCBS giữa VQN và vùng lân cận
127
3.11
Tỷ lệ các nhóm giá trị sử dụng LCBS ở VQN
129
3.12
Số lượng cấp độ bảo tồn LCBS có giá trị bảo tồn ở VQN
132
3.13
Tổng hợp số điểm đánh giá các địa điểm ưu tiên bảo tồn
134
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam được đánh giá là nước có đa dạng sinh học khá cao của thế giới, là
nước đang phát triển nên bên cạnh thuận lợi, Việt Nam cũng gặp không ít những
thách thức trong phát triển kinh tế xã hội, tăng dân số, biến đổi khí hậu đã tạo ra áp
lực lớn đến môi trường sống và sự đa dạng sinh học các hệ sinh thái. Nhiều loài
động thực vật hoang dã có nguy cơ bị mất sinh cảnh sống, giảm số lượng cá thể của
loài hoặc không còn gặp. Nhóm lưỡng cư và bò sát là mắt xích quan trọng của chuỗi
và lưới thức ăn trong tự nhiên, từ lâu đã gắn bó và có giá trị kinh tế đối với con
người, đồng thời cũng là nhóm động vật được khai thác dễ dàng, tương đối nhạy
cảm và dễ bị biến động trước những thay đổi của môi trường và các hoạt động phát
triển kinh tế - xã hội của con người. Nghiên cứu điều tra khu hệ lưỡng cư và bò sát
ở Việt Nam trong những năm gần đây đã được quan tâm, tiến hành nghiên cứu trên
nhiều khu vực, vùng, miền, theo đó số lượng các loài lưỡng cư và bò sát mới phát
hiện và cả những loài ghi nhận bổ sung được công bố khá nhiều trên các tạp chí
Demo Version - Select.Pdf SDK
quốc tế, tuy nhiên diễn ra chưa đồng đều ở các vùng miền của đất nước, trong đó có
tỉnh Quảng Ngãi.
Quảng Ngãi là một trong các tỉnh duyên hải Trung Trung Bộ nằm ở sườn
Đông của dãy Trường Sơn, tiếp nối hệ sinh thái với tỉnh Quảng Nam, Kon Tum,
Gia Lai, Bình Định, có sự đa dạng địa hình và các hệ sinh thái đặc trưng của vùng
khí hậu Trung Trung Bộ, đã tạo nên sự đa dạng sinh cảnh và các loài sinh vật. Từ
trước đến nay công tác nghiên cứu đa dạng sinh học và cảnh quan môi trường ở khu
vực này trong đó có việc điều tra nghiên cứu khu hệ lưỡng cư và bò sát ở đây còn ít
và mới chỉ được tiến hành ở một số khu vực trong thời gian ngắn, phạm vi nghiên
cứu còn hạn hẹp, do đó, việc điều tra nghiên cứu khu hệ lưỡng cư và bò sát ở vùng
Quảng Ngãi là định hướng quan trọng trong nghiên cứu và bảo tồn đa dạng sinh học
động vật, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Kết quả nghiên cứu của đề tài luận án
góp phần bổ sung nguồn tư liệu cho bộ môn lưỡng cư và bò sát học, phục vụ trong
công tác bảo tồn đa dạng sinh học, bảo tồn cảnh quan, môi trường sống, cũng như
2
phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Vì vậy, để có kết quả nghiên cứu đầy đủ về
lớp Lưỡng cư (Amphibia) và lớp Bò sát (Reptilia) ở vùng Quảng Ngãi, chúng tôi
chọn đề tài Khu hệ lưỡng cư và bò sát vùng Quảng Ngãi làm đề tài luận án tiến sĩ
sinh học.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Xác định đa dạng thành phần loài, đặc trưng phân bố (theo sinh cảnh, nơi ở,
đai độ cao), một số đặc điểm sinh thái học làm cơ sở khoa học cho công tác quản lý
và bảo tồn các loài lưỡng cư và bò sát ở vùng Quảng Ngãi.
3. Nội dung nghiên cứu
Điều tra nghiên cứu thành phần loài, cấu trúc khu hệ theo bậc phân loại của
các loài lưỡng cư và bò sát ở vùng Quảng Ngãi.
Mô tả đặc điểm nhận dạng chính các loài lưỡng cư và bò sát ghi nhận bổ
sung cho vùng Quảng Ngãi.
Ghi nhận bước đầu đặc điểm sinh thái và nơi phân bố trong khu vực nghiên
cứu của lưỡng cư và bò sát.
Nghiên cứu đặc trưng phân bố các loài lưỡng cư và bò sát ở vùng Quảng Ngãi.
Version
- Select.Pdf
Phân Demo
tích quan
hệ địa lý
động vật củaSDK
khu hệ lưỡng cư và bò sát ở vùng
Quảng Ngãi với vùng lân cận.
Xác định giá trị bảo tồn loài và sinh cảnh ưu tiên bảo tồn, các mối đe dọa và đề
xuất giải pháp phát triển bền vững tài nguyên lưỡng cư và bò sát ở vùng Quảng Ngãi.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
4.1. Ý nghĩa khoa học
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung và cập nhật hiện trạng khu
hệ lưỡng cư và bò sát ở vùng Quảng Ngãi.
Bổ sung dẫn liệu về đặc điểm nhận dạng, ghi nhận đặc điểm sinh thái và
phân bố lưỡng cư và bò sát ở vùng Quảng Ngãi.
Xác định các giá trị bảo tồn (các loài quý hiếm, sinh cảnh ưu tiên bảo tồn) và
các mối đe dọa ảnh hưởng đến khu hệ, từ đó đề xuất giải pháp bảo tồn lưỡng cư và
bò sát ở vùng Quảng Ngãi.
3
4.2. Ý nghĩa thực tiễn
Cung cấp dẫn liệu khoa học và đề xuất kiến nghị phát triển bền vững tài
nguyên lưỡng cư và bò sát ở vùng Quảng Ngãi là cơ sở khoa học giúp địa phương
quản lý và bảo tồn.
Lưu giữ và sử dụng bộ mẫu vật lưỡng cư và bò sát trong nghiên cứu và giảng
dạy các học phần liên quan đến động vật.
5. Đóng góp của luận án
* Đối với khoa học chuyên ngành
Cung cấp danh sách thành phần loài lưỡng cư và bò sát ở vùng Quảng Ngãi
(gồm 41 loài lưỡng cư, 31 loài thằn lằn, 50 loài rắn và 15 loài rùa) cùng với bộ mẫu
vật và tư liệu về đặc điểm hình thái nhận dạng, sinh thái, phân bố góp phần phục vụ
nghiên cứu và giảng dạy động vật.
* Đối với khu vực nghiên cứu
Cập nhật danh sách thành phần loài, ghi nhận nơi sống, đặc điểm sinh thái và
mô tả đặc điểm nhận dạng của 130 loài lưỡng cư và bò sát ở vùng Quảng Ngãi làm
cơ sở bảo tồn đa dạng sinh học trong vùng.
Xác định giá trị sử dụng và bảo tồn, các mối đe dọa đến tài nguyên lưỡng cư
Demo Version - Select.Pdf SDK
và bò sát ở vùng Quảng Ngãi, từ đó đề xuất giải pháp phát triển bền vững lưỡng cư và
bò sát trong vùng Quảng Ngãi.
Nhận định bước đầu về quan hệ địa lý động vật của khu hệ lưỡng cư và bò
sát ở vùng Quảng Ngãi với một số khu vực lân cận.
