Nghiên cứu bệnh thán thư (colletotrichum spp) hại quả ớt tại hải dương vụ đông xuân năm 2008 2009 và biện pháp phòng trừ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
----------


----------

PHẠM ðÌNH QUÂN

NGHIÊN CỨU BỆNH THÁN THƯ (Colletotrichum spp)
HẠI QUẢ ỚT TẠI HẢI DƯƠNG VỤ ðÔNG XUÂN
NĂM 2008 - 2009 VÀ BIỆN PHÁP PHỊNG TRỪ

LUẬN VĂN THẠC SĨ NƠNG NGHIỆP

Chuyên ngành: BẢO VỆ THỰC VẬT
Mã số: 60.62.10

Người hướng dẫn khoa học: TS. ðỖ TẤN DŨNG

HÀ NỘI - 2009


LỜI CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan rằng cơng trình này là cơng trình nghiên cứu của
riêng tơi, các kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực, chưa từng
ñược sử dụng cho một báo cáo luận văn nào và chưa được sử dụng bảo vệ học
vị nào.
Tơi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho tơi thực hiện luận văn này đã
được cảm ơn và các thơng tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn
gốc.
Tác giả luận văn

Phạm ðình Qn

Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………i


LỜI CẢM ƠN
ðể thực hiện và hoàn thành tốt luận văn này trước hết tôi xin gửi lời
cảm ơn sâu sắc tới TS. ðỗ Tấn Dũng ñã hướng dẫn, giúp đỡ, dìu dắt tận tình
trong suốt thời gian tơi thực hiện luận văn.
Tôi xin cảm ơn các thầy cô giáo và cán bộ Viện sau ðại học và Bộ môn
Bệnh cây, Khoa Nông học - Trường ðại học Nông nghiệp - Hà Nội ñã quan
tâm và tạo ñiều kiện cho tôi thực hiện luận văn.
Tôi xin trân trọng cảm ơn tới Ban lãnh ñạo, cán bộ CNVC Chi cục Bảo
vệ thực vật tỉnh Hải Dương, UBND huyện Bình Giang, Trạm BVTV huyện
Bình Giang đã tạo điều kiện cho tơi trong suốt q trình học tập và thực hiện
đề tài.
Tơi xin gửi lời cảm ơn tới các cán bộ CNVC Trạm BVTV huyện Cẩm
Giang, Ninh Giang, Kim Thành, các đồng chí trong Ban chủ nhiệm HTX, các
hộ nông dân xã Cẩm Sơn - Cẩm Giàng, Hoàng Hanh - Ninh Giang, Kim Tân Kim Thành ñã tạo ñiều kiện và giúp ñỡ tơi tiến hành đề tài được thuận lợi.
Tơi xin cảm ơn tới sự giúp đỡ của gia đình, bạn bè và người thân ln
bên cạnh động viên giúp đỡ tơi hoàn thành luận văn.
Hà Nội, ngày 12 tháng 10 năm 2009
Tác giả luận văn

Phạm ðình Qn

Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………ii


MỤC LỤC

Thứ tự

Nội dung

Trang

Lời cam ñoan

i

Lời cảm ơn

ii

Mục lục

iii

Danh sách các bảng số liệu

vii

Danh sách các hình

ix

Danh sách các ảnh

xi

1.

MỞ ðẦU

1

1.1

ðặt vấn đề

1

1.2

Mục đích, u cầu

3

1.2.1.

Mục đích

3

1.2.2.

u cầu

3

2.

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

4

2.1.

Những nghiên cứu ngồi nước

4

2.1.1.

Lược sử cây ớt và tình hình sản xuất ớt trên thế giới

4

2.1.2

Nghiên cứu về thành phần bệnh nấm hại ớt

5

2.1.3.

Nghiên cứu về các loài nấm Colletotrichum sp gây bệnh thán

7

thư ớt
2.1.4.

Nghiên cứu về nấm Colletotrichum gloeosporioides

10

2.1.5.

Nghiên cứu về nấm Colletotrichum capsici gây bệnh thán thư

17

ớt
2.1.6.

Nghiêm cứu biện pháp phòng trừ bệnh thán thư do nấm

22

Colletotrichum sp
2.2.

Những nghiên cứu trong nước

24

2.2.1.

Tình hình sản xuất và tiêu thụ ớt ở Việt Nam

24

2.2.2.

Những nghiên cứu về bệnh thán thư ớt

25

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iii


3.

ðỐI TƯỢNG, ðỊA ðIỂM, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

29

NGHIÊN CỨU
3.1.

ðối tượng nghiên cứu

29

3.2.

ðịa ñiểm và thời gian nghiên cứu

29

3.3.

Vật liệu nghiên cứu

29

3.4.

Nội dung nghiên cứu

30

3.4.1.

ðiều tra thành phần bệnh nấm hại một số giống ớt cay tại tỉnh

30

Hải Dương năm 2008 - 2009
3.4.2.

ðiều tra tình hình phát sinh và gây hại của bệnh thán thư

30

Colletotrichum sp hại trên một số giống ớt tại tỉnh Hải Dương
3.4.3.

Nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh học và thời kỳ tiềm dục

30

của nấm Colletotrichum sp gây bệnh thán thư ớt tại tỉnh Hải
Dương năm 2008 - 2009
3.4.4.

Lây nhiễm bệnh nhân tạo, xác ñịnh thời kỳ tiềm và mức ñộ

31

nhiễm bệnh của quả ớt
3.4.5.

Khảo sát ảnh hưởng của một số loại thuốc hố học đến nấm

31

Colletotrichum sp gây bệnh thán thư ớt trong phịng thí
nghiệm và ngồi đồng ruộng.
3.5.

Phương pháp nghiên cứu

31

3.5.1.

Phương pháp điều tra thành phần và mức ñộ phổ biến bệnh

31

nấm hại ớt trên ñồng ruộng
3.5.2.

ðiều tra diễn biến bệnh thán thư trên ớt ngồi đồng ruộng

31

3.5.3.

Phương pháp thu thập và phân lập mẫu bệnh

32

3.5.4.

Phương pháp chế tạo mơi trường ni cấy

34

3.5.5.

Nghiên

cứu

một

số

đặc

điểm

sinh

học

của

nấm

35

Collectotrichum sp
3.5.6.

Nghiên cứu xác ñịnh nguyên nhân gây bệnh thán thư trên ớt

35

3.5.7.

Phương pháp lây bệnh nhân tạo, xác ñịnh thời kỳ tiềm dục của

36

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iv

bệnh thán thư ớt
3.5.8.

Khảo sát hiệu lực của một số thuốc trừ nấm đối với bệnh thán

36

thư hại ớt
3.6.

Cơng thức tính tốn và xử lý số liệu

37

4.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

40

4.1.

ðiều tra thành phần bệnh nấm hại một số giống ớt cay tại

40

tỉnh Hải Dương năm 2008 - 2009
4.1.1.

Thành phần bệnh nấm hại ớt (Hot chilli F1) vụ hè thu năm

42

2008 tại xã Cẩm Sơn - huyện Cẩm Giàng - tỉnh Hải Dương
4.1.2.

Thành phần bệnh nấm hại ớt (Cay lai F1 số 20) vụ đơng xn

42

năm 2008 - 2009 tại xã Hoàng Hanh - huyện Ninh Giang tỉnh Hải Dương
4.1.3.

Thành phần bệnh nấm hại ớt (Chỉ thiên) vụ xuân hè năm

43

2009 tại xã Kim Tân - huyện Kim Thành - Hải Dương
4.2.

Kết quả điều tra tình hình phát sinh và gây hại của bệnh

45

thán thư Colletotrichum sp hại trên một số giống ớt tại tỉnh
Hải Dương
4.2.1.

Triệu chứng bệnh thán thư hại ớt

45

4.2.2.

Kết quả ñiều tra diễn biến bệnh thán thư hại ớt (giống ớt Hot

48

chilli F1) vụ hè thu năm 2008 tại xã Cẩm Sơn - huyện Cẩm
Giàng - tỉnh Hải Dương
4.2.3.

Ảnh hưởng của chế ñộ luân canh cây ớt (Hot chilli F1) ñến

50

khả năng gây hại của bệnh thán thư
4.2.4.

Kết quả ñiều tra diễn biến tỷ lệ 2 loài nấm Colletotrichum

53

capsici và Colletotrichum gloeosporioides gây bệnh thán thư
trên quả ớt Hot chilli F1 vụ hè thu năm 2008 tại xã Cẩm Sơn huyện Cẩm Giàng - Hải Dương
4.2.5.

Kết quả ñiều tra diễn biến bệnh thán thư hại ớt (Cay lai F1 số
20) vụ đơng xn năm 2008-2009 tại xã Hồng Hanh - huyện

Trường ðại học Nơng nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………v

54


Ninh Giang - tỉnh Hải Dương
4.2.6.

Kết quả ñiều tra diễn biến bệnh thán thư hại ớt (Chỉ thiên) vụ

56

xuân hè năm 2009 tại xã Kim Tân - huyện Kim Thành - Hải
Dương
4.3.

Kết quả nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh học và thời kỳ

58

tiềm dục của nấm Colletotrichum sp gây bệnh thán thư ớt
4.3.1.

ðặc điểm hình thái của nấm gây bệnh thán thư ớt

58

4.3.2.

Một số nghiên cứu về ñặc ñiểm sinh học nấm Colletotrichum

64

capsici và Colletotrichum gloeosporioides gây bệnh thán thư
ớt
4.3.3.

Kết quả lây nhiễm nhân tạo nấm Colletotrichum sp gây bệnh

73

thán thư trên ớt
4.4.

Kết quả khảo sát ảnh hưởng của một số loại thuốc hố học

78

đến nấm Colletotrichum sp gây bệnh thán thư ớt.
4.4.1.

Ảnh hưởng của một số thuốc hoá học ñến khả năng phát triển

79

của nấm Colletotrichum gloeosporioides trên môi trường PGA
ở 25oC
4.4.2.

Khảo sát hiệu lực của một số loại thuốc trừ nấm phòng trừ

81

bệnh thán thư hại ớt vụ xuân hè năm 2009 tại xã Kim Tân huyện Kim Thành - Hải Dương
5.

KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ

85

5.1.

Kết luận

85

5.2.

ðề nghị

86

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vi


DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU
Số bảng
Bảng 4.1.

Tên bảng

Trang

Thành phần bệnh nấm hại cây ớt cay vụ hè thu, đơng xuân và

41

xuân hè năm 2008 - 2009 tải Hải Dương
Bảng 4.2.

Tỷ lệ % vị trí quả ớt (Hot chilli F1) bị nấm Colletotrichum sp

48

gây hại vụ hè thu năm 2008 tại xã Cẩm Sơn - Cẩm Giàng - Hải
Dương
Bảng 4.3.

Diễn biến của bệnh thán thư hại ớt (Hot chilli F1) vụ hè thu

49

năm 2008 tại Cẩm Sơn - Cẩm Giàng - Hải Dương
Bảng 4.4.

Ảnh hưởng của chế ñộ luân canh ñến khả năng gây hại của

51

bệnh thán thư trên cây ớt Hot chilli F1 vụ hè thu năm 2008 tại
xã Cẩm Sơn - huyện Cẩm Giàng - Hải Dương
Bảng 4.5.

Diễn biến tỷ lệ (%) 2 loại nấm bệnh thán thư trên giống ớt Hot

53

chilli F1 vụ hè thu năm 2008 tại Cẩm Giàng - Hải Dương
Bảng 4.6.

Diễn biến của bệnh thán thư hại ớt (Cay lai F1 số 20) vụ đơng

55

xn năm 2008-2009 tại Hồng Hanh - Ninh Giang - Hải
Dương
Bảng 4.7.

Diễn biến bệnh thán thư hại ớt (Chỉ thiên) vụ xuân hè năm

56

2009 tại xã Kim Tân - huyện Kim Thành - Hải Dương.
Bảng 4.8.

Một số đặc điểm hình thái nấm gây bệnh thán thư hại ớt

59

(Colletotrichum sp) trên môi trường PGA
Bảng 4.9.

Ảnh hưởng của môi trường dinh dưỡng ñến sự phát triển của

64

nấm Colletotrichum capsici
Bảng 4.10.

Ảnh hưởng của mơi trường dinh dưỡng đến sự phát triển của

65

nấm Colletotrichum gloeosporioides
Bảng 4.11.

Ảnh hưởng của nhiệt ñộ ñến sự phát triển của nấm

68

Colletotrichum capsici trên môi trường PGA

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vii


Bảng 4.12.

Ảnh hưởng của nhiệt ñộ ñến sự phát triển của nấm

69

Colletotrichum gloeosporioides trên môi trường PGA
Bảng 4.13.

Ảnh hưởng của pH đến sự phát triển của nấm Colletotrichum

71

capsici trên mơi trường PGA
Bảng 4.14.

Ảnh hưởng của pH ñến sự phát triển của nấm Colletotrichum

72

gloeosporioides trên môi trường PGA
Bảng 4.15.

Ảnh hưởng của phương pháp lây nhiễm ñến mức ñộ nhiễm

74

bệnh thán thư trên quả ớt chín (Hot chilli F1)
Bảng 4.16.

Ảnh hưởng của phương pháp lây nhiễm ñến mức ñộ nhiễm

74

bệnh thán thư trên quả ớt xanh (Hot chilli F1)
Bảng 4.17.

Ảnh hưởng của phương pháp lây nhiễm nấm Colletotrichum

77

sp ñến mức ñộ nhiễm bệnh thán thư trên quả ớt xanh có sát
thương của một số giống ớt trồng tại Viện nghiên cứu rau quả
- Gia Lâm - Hà Nội
Bảng 4.18.

Ảnh hưởng của một số thuốc hố học đến sự phát triển nấm

80

Colletotrichum gloeosporioides trên môi trường PGA ở 250C
Bảng 4.19.

Bảng 4.19. Ảnh hưởng của một số thuốc hố học đến sự hình

80

thành bào tử nấm Colletotrichum gloeosporioides trên môi
trường PGA ở 250C
Bảng 4.20.

Kết quả khảo sát hiệu lực của một số thuốc hoá học phòng trừ

82

bệnh thán thư hại ớt (Chỉ thiên) vụ xuân hè năm 2009 tại xã
Kim Tân - huyện Kim Thành - tỉnh Hải Dương

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………viii


DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hình
Hình 4.1.

Tên hình

Trang

Diễn biến của bệnh thán thư hại ớt (Hot chilli F1) vụ hè thu

50

năm 2008 tại Cẩm Sơn - Cẩm Giàng - Hải Dương
Hình 4.2.

Ảnh hưởng của chế ñộ luân canh ñến khả năng gây hại của

51

bệnh thán thư trên cây ớt Hot chilli F1 vụ hè thu năm 2008
tại xã Cẩm Sơn - huyện Cẩm Giàng - Hải Dương
Hình 4.3.

Diễn biến tỷ lệ (%) 2 loài nấm bệnh thán thư trên giống ớt

53

Hot chilli F1 vụ hè thu năm 2008 tại Cẩm Giàng - Hải
Dương
Hình 4.4.

Diễn biến của bệnh thán thư hại ớt (Cay lai F1 số 20) vụ

55

đơng xn năm 2008-2009 tại Hồng Hanh - Ninh Giang Hải Dương
Hình 4.5.

Diễn biến bệnh thán thư hại ớt (Chỉ thiên) vụ xuân hè năm

57

2009 tại xã Kim Tân - huyện Kim Thành - Hải Dương
Hình 4.6.

Ảnh hưởng của mơi trường dinh dưỡng đến sự phát triển của

65

nấm Colletotrichum capsici
Hình 4.7.

Ảnh hưởng của mơi trường dinh dưỡng đến sự phát triển của

66

nấm Colletotrichum gloeosporioides
Hình 4.8.

Ảnh hưởng của nhiệt ñộ ñến sự phát triển của nấm

68

Colletotrichum capsici trên mơi trường PGA
Hình 4.9.

Ảnh hưởng của nhiệt độ ñến sự phát triển của nấm

69

Colletotrichum gloeosporioides trên môi trường PGA
Hình 4.10.

Ảnh hưởng của pH đến sự phát triển của nấm

71

Colletotrichum capsici trên mơi trường PGA
Hình 4.11.

Ảnh hưởng của pH ñến sự phát triển của nấm

72

Colletotrichum gloeosporioides trên môi trường PGA
Hình 4.12.

Diễn biến tỷ lệ bệnh thán thư trên các cơng thức trong thí

81

nghiệm khảo sát hiệu lực của một số loại thuốc trừ bệnh

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………ix


thán thư hại ớt (Chỉ thiên) vụ xuân năm 2009 tại xã Kim Tân
- Kim Thành - Hải Dương
Hình 4.13.

Hiệu lực của một số loại thuốc trừ bệnh thán thư hại ớt (Chỉ

83

thiên) vụ xuân năm 2009 tại Kim Thành - Hải Dương

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………x


DANH MỤC CÁC ẢNH
Số ảnh
Ảnh 4.1.

Tên ảnh

Trang

Triệu chứng bệnh thán thư trên quả ớt chín (Hot chilli F1)

46

do nấm Colletotrichum capsici
Ảnh 4.2.

Triệu chứng bệnh thán thư trên quả ớt chín (Hot chilli F1)

46

do nấm Colletotrichum gloeosporioides
Ảnh 4.3.

Tản nấm Colletotrichum capsici trên môi trường PGA

60

Ảnh 4.4.

Tản nấm Colletotrichum capsici trên môi trường PGA

60

Ảnh 4.5.

Tản nấm Colletotrichum gloeosporioides trên môi trường

61

PGA
Ảnh 4.6.

Tản nấm Colletotrichum gloeosporioides trên môi trường

61

PGA
Ảnh 4.7.

ðĩa cành nấm nấm Colletotrichum capsici

62

Ảnh 4.8.

ðĩa cành nấm nấm Colletotrichum gloeosporioides

62

Ảnh 4.9.

Ruộng ớt (Hot chilli F1) bị bệnh thán thư gây hại vụ hè thu

95

năm 2008 tại Cẩm Sơn - Cẩm Giàng - Hải Dương
Ảnh 4.10.

Ruộng ớt (Chỉ thiên) bị bệnh thán thư gây hại vụ xuân hè

95

năm 2009 tại Kim Thành - Hải Dương
Ảnh 4.11.

Quả ớt (Hot chilli F1) nhiễm bệnh thán thư bỏ lại trên

96

ruộng tại xã Cẩm Sơn - Cẩm Giàng - Hải Dương
Ảnh 4.12.

Triệu chứng bệnh thán thư trên quả ớt ương (Hot chilli F1)

96

do nấm Colletotrichum capsici
Ảnh 4.13.

Triệu chứng bệnh thán thư trên quả ớt xanh (Hot chilli F1)

97

do nấm Colletotrichum gloeosporioides
Ảnh 4.14.

Triệu chứng bệnh thán thư trên quả ớt chín (Chỉ thiên) do

97

nấm Colletotrichum gloeosporioides
Ảnh 4.15.

Triệu chứng bệnh thán thư trên quả ớt chín (Chỉ thiên) do

98

nấm Colletotrichum gloeosporioides

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………xi


Ảnh 4.16.

Triệu chứng bệnh thán thư trên quả ớt xanh (Chỉ thiên) do

98

nấm Colletotrichum gloeosporioides
Ảnh 4.17.

Triệu chứng bệnh thán thư trên quả ớt xanh (Chỉ thiên) do

99

nấm Colletotrichum gloeosporioides
Ảnh 4.18.

Bào tử nấm Colletotrichum gloeosporioides

99

Ảnh 4.19.

Triệu chứng bệnh thán thư trong lây nhân tạo nấm

100

Colletotrichum gloeosporioides trên quả ớt Hot chilli F1
Ảnh 4.20.

Ruộng thí nghiệm phun thuốc trừ bệnh thán thư trên ớt Chỉ

100

thiên vụ xuân hè năm 2009 tại xã Kim Tân - Kim Thành Hải Dương

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………xii


1. MỞ ðẦU
1.1. ðặt vấn ñề
Cây ớt (Capsicum sp) thuộc chi Capsicum, họ cà (Solanaceae). Có hai
nhóm ớt phổ biến là ớt cay (Capsicum frutescens L.) và ớt ngọt (Capsicum
annuum L.). Trong số các cây trồng thuộc họ cà (Solanaceae), cây ớt có tầm

quan trọng thứ hai chỉ sau cây cà chua [22]. Ngày nay ớt ñược trồng rộng rãi
trên tồn thế giới từ 550 vĩ độ bắc đến 550 vĩ ñộ nam, ñặc biệt ở các nước châu
Mỹ và một số nước châu Á như Trung Quốc, Ấn ðộ, Thái Lan, Hàn Quốc,
Indonesia, Việt Nam, Malaysia [29].
Hiện nay có khoảng 50 giống ớt khác nhau có tên gọi rất khác nhau tuỳ
hình dạng hay đặc tính, như ớt sừng trâu, ớt cựa gà, ớt cà, ớt Chỉ thiên, ớt
hiểm, ớt ngọt [7]. Theo Bosland và Votava (2003) [35] quả ớt có nhiều lợi thế
trong việc nấu nướng, trong quả ớt chứa nhiều chất hoá học bao gồm chất dầu
dễ bay hơi, dầu béo, capsaicinoit, carotenoit, vitamin, protein, chất sợi và các
nguyên tố khoáng chất. Nhiều thành phần trong quả ớt có giá trị dinh dưỡng
quan trọng, làm gia vị, mùi thơm và màu sắc. Quả ớt giúp làm giảm nhiễm sạ
và cholesterol, giàu vitamin A và C, nhiều khoáng kali, axit folic và vitamin
E. Trong quả ớt tươi có chứa nhiều vitamin C hơn so với quả thuộc họ cây có
múi và chứa nhiều vitamin A hơn so với củ cà rốt. Hai nhóm chất hố học
quan trọng trong ớt là capsaicinoit và carotenoit. Capsaicinoit là alkaloit tạo ra
vị cay cho quả ớt. Một số lượng lớn carotenoit cung cấp giá trị dinh dưỡng
cao và màu sắc cho quả ớt [35].
Ở Việt Nam diện tích trồng ớt cay ở các vùng ớt tập trung vào khoảng
3000 ha, năm cao nhất (1998) lên tới 5700ha. Vùng trồng ớt chuyên canh tập
trung chủ yếu ở khu vực miền trung: Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên
Huế. Sản phẩm ớt bột hiện ñứng vị trí thứ nhất trong mặt hàng rau - gia vị

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………1


xuất khẩu [17]. Ớt là cây dễ trồng, không kén ñất, thích hợp với nhiều vùng
sinh thái do vậy tiềm năng phát triển cây ớt ở nước ta rất to lớn. Khác với các
loại rau khác, quả ớt có thể thu hoạch nhiều lần, sơ chế hay chế biến ñơn giản
(phơi khơ, bột, tương…), với đặc điểm này cây ớt khắc phục được tính rủi ro
của thị trường, giữ giá cả ổn định, đảm bảo được lợi ích cho người sản xuất.

Do giá trị to lớn mà cây ớt mang lại, hiện nay diện tích trồng ớt khơng những
ở phía Nam mà ñã ñược mở rộng ra các tỉnh thuộc khu vực phía Bắc [14].
Hải Dương là một tỉnh thuộc khu vực ñồng bằng Bắc Bộ, những năm
gần ñây cây ớt được coi là cây trồng hàng hố, nhiều vùng trồng ớt xuất khẩu
đã hình thành đem lại hiệu quả kinh tế cao cho nhiều hộ nông dân. Theo số
liệu tổng kết diện tích cây trồng hàng năm của Tổng cục thống kê tỉnh Hải
Dương: Diện tích trồng ớt năm 2005 là 1.125ha, năm 2006 là 662ha, năm
2007 là 634ha. Tuy nhiên, trên thực tế cây ớt bị rất nhiều loại sâu bệnh phá
hại như: Bệnh virút, bệnh héo xanh, bệnh nấm, v.v… làm ảnh hưởng trực tiếp
ñến năng suất và chất lượng quả ớt, nhiều khi không cho thu hoạch, nơng dân
trên nhiều vùng trồng ớt đã buộc phải chuyển sang trồng các cây trồng khác.
Bệnh thán thư (Colletotrichum nigrum Elet Stal hoặc Colletotrichum
capsici Bul and Bis). ðây là bệnh nguy hiểm, gây thối quả ớt hàng loạt. Tất cả
các vùng trồng ớt tập trung thuộc Hà Nội, Bắc Giang, Hải Dương, Hưng n,
Thái Bình, Hồ Bình, Nghệ An, Thanh Hố, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa
Thiên Huế đều bị bệnh này phá hoại nặng [18]. Cơng tác phịng trừ bệnh thán
thư ớt tại các vùng trồng chưa thực sự mang lại hiệu quả do những hiểu biết
về bệnh thán thư của người trồng ớt còn hạn chế, việc gieo trồng các giống ớt
liên tục nhiều năm ñã tạo ñiều kiện thuận lợi cho bệnh thán thư bùng phát
mạnh gây khó khăn cho việc phịng trừ.
Xuất phát từ thực trạng tác hại của bệnh thán thư gây ra trên cây ớt và
những khó khăn trong cơng tác phịng trừ bệnh, ñược sự phân công của Bộ

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………2


môn Bệnh cây - Khoa Nông học - Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội, dưới
sự hướng dẫn của TS. ðỗ Tấn Dũng, chúng tơi tiến hành thực hiện đề tài:
“Nghiên cứu bệnh thán thư (Colletotrichum spp) hại quả ớt tại Hải Dương
vụ đơng xn năm 2008 - 2009 và biện pháp phịng trừ”.

1.2. Mục đích, u cầu của đề tài
1.2.1. Mục đích
Nghiên cứu, xác định thành phần nấm bệnh hại ớt tại Hải Dương vụ hè
thu, vụ đơng xn và vụ xuân hè năm 2008 - 2009. Nghiên cứu ngun nhân
gây bệnh, tìm hiểu diễn biến, đánh giá mức ñộ phát sinh phát triển của bệnh
và biện pháp phòng trừ bệnh thán thư ớt.
1.2.2. Yêu cầu
- ðiều tra thành phần và mức ñộ phổ biến của nấm bệnh hại ớt tại Hải
Dương vụ hè thu, vụ đơng xn và vụ xuân hè năm 2008 - 2009.
- ðiều tra diễn biến bệnh thán thư hại ớt ở một số vụ trồng khác nhau
tại Hải Dương.
- Xác ñịnh nguyên nhân gây bệnh thán thư và tìm hiểu một số đặc điểm
hình thái, sinh học của nấm gây bệnh.
- Tìm hiểu ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái kỹ thuật như giống
ớt, thời vụ trồng, giai ñoạn sinh trưởng, chân ñất ñến bệnh thán thư ớt.
- Khảo sát khả năng phịng trừ bệnh thán thư ớt trong phịng thí nghiệm
và ngồi đồng ruộng bằng một số thuốc hố học.

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………3


2. TỔNG QUAN VẤN ðỀ NGHIÊN CỨU

2.1. Những nghiên cứu ngồi nước
2.1.1. Lược sử cây ớt và tình hình sản xuất ớt trên thế giới
Cây ớt có nguồn gốc rất cổ xưa. Các nhà khảo cổ học đã tìm thấy quả
ớt khô trong ngôi mộ cổ của Pêru hàng ngàn năm trước [56]. Nhiều tác giả
khảng định rằng ớt có nguồn gốc từ vùng nhiệt ñới châu Mỹ và ñược trồng
lâu đời ở Pêru, Mêhicơ [61]. Trung tâm khởi nguồn của ớt có thể là Mêhicơ
và trung tâm thứ hai là Guatemala. Cây ớt ñược phân bố rộng rãi khắp châu

Mỹ kể cả dạng hoang dại và dạng trồng [47]. Ở châu Âu ñến tận thế kỷ 16 cây
ớt mới ñược biết ñến nhờ Columbus. Từ Tây Ban Nha ớt ñược phát tán rộng
ra ñến vùng ðịa Trung Hải và nước Anh, tiếp tục vào các trung tâm Châu Âu
trong những năm cuối thế kỷ 16. Trước năm 1885 người Bồ ðào Nha ñã
mang ớt từ Barazil ñến Ấn ðộ [23]. Từ cuối thế kỷ 14 ñến ñầu thế kỷ 15, khu
vực châu Á cây ớt ñã ñược trồng ở Trung Quốc và lan rộng qua Nhật Bản,
bán ñảo Triều Tiên. Các giống ớt trồng ở vùng này thuộc nhóm ớt cay hay hơi
cay. Ở ðơng Nam Á như Inđonêsia, cây ớt ñược trồng sớm hơn Châu Âu và
hiện nay khu vực này chủ yếu trồng dạng ớt cay [61].
Theo Pickersgill (1997) chi Capsicum bắt nguồn từ vùng nhiệt ñới
nước Mỹ từ đó được phổ biến rộng rãi ở khắp nơi trên thế giới bao gồm vùng
nhiệt ñới, cận nhiệt đới và các vùng có khí khậu ơn hồ [36]. Theo Tong và
Bosland [65], chi Capsicum bao gồm khoảng 20 - 27 lồi, 5 trong số chúng
được thuần hố là C. annuum, C. baccatum, C. chinense, C. frutescens, và C.
pubescens, và ñược trồng ở nhiều nơi trên thế giới. Trong số 5 lồi Capsicum
được trồng, C. annuum là một trong những lồi được trồng nhiều nhất trên thế
giới kế tiếp là C. frutescens.

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………4


Theo tổ chức Nông lương thế giới (FAO, 2003) [35] cây ớt ñược xem
là một trong số những cây trồng quan trọng ở các vùng Nhiệt đới. Diện tích
trồng ớt trên thế giới vào khoảng 1.700.000 ha cho mục đích lấy quả tươi và
khoảng 1.800.000ha ñể làm ớt bột; Tổng diện tích 3.729.900 ha cho tổng sản
lượng 20.000.000 tấn. Các nước nhập khẩu và xuất khẩu ớt quan trọng nhất
bao gồm: Trung Quốc, Ấn ðộ, Mêxicô, Pakistan, Thái Lan và Thổ Nhĩ Kỳ.
2.1.2. Nghiên cứu về thành phần bệnh nấm hại ớt
Theo Thomas A. Zitter (1989) [64] bệnh do nấm và lớp phụ nấm gây
nên trên cây ớt gồm: Bệnh thán thư, bệnh ñốm lá, bệnh ñen rễ, bệnh héo

Fusarium, bệnh ñốm xám lá, bệnh mốc xám, bệnh mốc trắng, bệnh sương
mai, bệnh phấn trắng.
Bệnh sương mai xuất hiện rải rác ở New York hơn 40 năm nay và gây
thiệt hại nghiêm trọng ở New Jersey, California, New Mixico và Floria. Các
cây trồng khác ở New York bị nhiễm nấm Phytophthora capsici bao gồm các
cây họ cà như: cây cà chua, cây bí hè, bí đơng và bí ngơ, cây dưa chuột, dưa
hấu và dưa bở ruột xanh; Bệnh héo Fusarium là một bệnh nấm gây hại trên cà
chua, khoai tây, cây họ cà và cây ớt, bệnh được tìm thấy ở khắp nơi của nước
Mỹ. Nấm bệnh (Fusarium oxysporum) xâm nhiễm qua rễ vào cây và phát
triển trong cây cản trở sự vận chuyển nước trong cây làm lá bị héo vàng.
Triệu chứng của bệnh thường xuất hiện muộn thông qua hiện tượng các lá già
bị rụng. Tiếp theo là sự lây nhiễm nấm sang các lá non và cuối cùng là cây bị
chết. Trong nhiều trường hợp, chỉ có một cành hoặc một phần của cây có triệu
chứng héo.
Theo Ken Pernezny và Tim Momol (2006) [36] bệnh nấm gây hại trên
cây ớt gồm có: Bệnh chết rạp cây con (do nấm Pythium spp và Rhizoctonia
solani): Cây con trồng từ hạt khi bị nhiễm nấm sẽ xuất hiện vết chết hoại ở trụ
lá mầm và cổ rễ và làm cho cây ñổ gập xuống và chết. Bệnh chết rạp do nấm

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………5


Pythium spp gây hại khá phổ biến ở Nam Florida gây chết cây con ngay từ
ñầu vụ; Bệnh ñốm trắng lá (Cercospora capsici): Vết đốm trên lá có hình trịn
thơ giáp, ở giữa vết bệnh có màu nâu vàng nhạt tới trắng và có viền màu nâu
đen. Bệnh đốm trắng lá gây hại nặng là nguyên nhân gây rụng lá và làm giảm
năng suất ruộng ớt; Bệnh ñốm xám lá (Stemphylium solani): Vết đốm trên lá
có dạng gần giống hình trịn, các vết đốm ban đầu có màu nâu sau chuyển
sang màu nâu sáng tới sáng trắng với thương tổn bị lõm ở giữa vết bệnh và
viền vết bệnh có màu nâu tới đo đỏ. Các vết đốm có thể xuất hiện trên thân,

cuống lá hoặc cuống quả nhưng không xuất hiện trên quả và cánh hoa. Bệnh
ñốm xám lá rất hiếm thấy ở Florida; Bệnh sương mai do nấm Phytophthora
capsici là một bệnh phổ biến và hại nghiêm trọng ở Floria. Bệnh có thể xâm
nhiễm vào các bộ phận khác nhau trên cây ớt. Bệnh làm chết cây con cũng
như thối rễ, thối thân, héo lá và thối quả ớt. Sự lây nhiễm của bệnh lên thân
qua tiếp xúc với ñất là phổ biến. Cây trồng bị nhiễm bệnh héo và chết ngay
sau đó. Vết bệnh ban đầu trên lá, thân và quả màu xanh tối và sũng nước
nhưng chuyển sang màu nâu khi cây chết. Giai ñoạn cây ớt ra hoa bị nhiễm
nấm, tồn bộ các cành có thể bị nhiễm bệnh. Các vết ñốm nhỏ trên lá có dạng
hình trịn tới hình khơng xác định có thể liên kết với nhau gây cháy lá; Bệnh
héo rũ gốc mốc trắng (Sclerotium rolfsii): Bệnh gây hại trong ñiều kiện thời
tiết ấm và ẩm ướt. Cây trồng bị nhiễm bệnh thường bị héo do rễ và thân bị
chết. Trong ñiều kiện thời tiết có ẩm độ cao, sợi nấm trắng xuất hiện trên thân
ở vị trí tiếp ráp với mặt ñất. Nhiều hạch nấm nhỏ xuất hiện trên hệ sợi nấm,
ban đầu hạch nấm có màu trắng sau chuyển sang màu nâu [36]. Bệnh thối
hạch do nấm Sclerotinia sclerotiorium gây hại nặng trên cây ớt những năm có
điều kiện thời tiết mát mẻ, mùa đơng ẩm ướt và đặc biệt những cánh đồng ớt
có trồng các cây trồng mẫn cảm với bệnh. Nấm thường xâm nhiễm lên thân từ
phần thân, cuống lá và đơi khi cả trên quả khi các bộ phận này tiếp xúc với bề

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………6


mặt ñất. Sự lây nhiễm nấm xung quanh thân thường là nguyên nhân làm cây
héo và chết. Khi ñiều kiện thời tiết có ẩm độ cao sợi nấm trắng thường xuất
hiện nhiều trên bề mặt thân thậm trí lên cả mặt ñất xung quanh thân [36].
Bệnh thối hạch (Sclerotinia sclerotiorium) gây hại nhiều loại cây trồng
và rau màu mẫn cảm với bệnh như cây ớt, cà chua, cải bắp, rau diếp, cà rốt,
cần tây và nhiều cây trồng thuộc họ bầu bí. Bệnh đã làm giảm 5% năng suất
ớt ở Western NY trong ñiều kiện gieo trồng ẩm ướt và mát ở vụ hè năm 2003.

Biện pháp luân canh cây ớt với các cây trồng khác họ ñược coi là biện pháp
phòng bệnh thối hạch (Sclerotinia sclerotiorium) hiệu quả [63].
Bệnh phấn trắng hại ớt (do nấm Leveillula taurica): Bệnh xuất hiện lần
ñầu tiên ở Bắc Mỹ vào năm 1971, ở Puerto Rico năm 1992, trong nhà lưới ở
Idaho năm 1998, trung tâm phía Bắc Mexico năm 1998, trong nhà lưới ở cả
Canada và Oklahoma năm 1999. Bệnh gây hại trên cả ớt cay, ớt ngọt và ớt
chuông ở tất cả các tỉnh ở California từ những năm 1990 [44].
2.1.3. Nghiên cứu về các loài nấm Colletotrichum sp gây bệnh thán thư ớt
Tác giả Isaac năm 1992 [33] cho rằng tên bệnh thán thư có nguồn từ
tiếng Hy Lạp có nghĩa ‘coal’, cách gọi tên này căn cứ vào việc mô tả ñặc
ñiểm của bệnh là rất tối, thương tổn bị lõm xuống, chứa các khối bào. Nhìn
chung bệnh thán thư do các loài Colletotrichum gây nên thuộc Giới Nấm;
Ngành

Ascomycota;

Lớp

Deuteromycetes;

bộ

Melanconiales,

họ

Melanconiaceae. Giai ñoạn hữu tính là Glomerella. Bệnh thán thư ớt ñược
Halsted (1890) [31] báo cáo ñầu tiên tại New Jersey, USA vào năm 1980,
Halsted đã mơ tả các tác nhân gây ra là Gloeopsorium piperatum và
Colletotrichum nigrum. Arx (1957) xem sự phân loại học này lúc đó như là

tương đồng với Colletotrichum gloeosporioides [35].
Bệnh thán thư do nấm Colletotrichum gây ra là một trong số những
bệnh có ý nghĩa kinh tế quan trọng nhất làm giảm năng suất từ 10 ñến 80% ở

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………7