Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng hệ thống thông tin kế toán trong điều kiện áp dụng hệ thống thông tin kế toán tại các doanh nghiệp ở TP HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN LÊ THANH THUYÊN

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG
HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG ĐIỀU KIỆN
ÁP DỤNG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN
TẠI CÁC DOANH NGHIỆP Ở TP. HCM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh - 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN LÊ THANH THUYÊN

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG
HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG ĐIỀU KIỆN
ÁP DỤNG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN
TẠI CÁC DOANH NGHIỆP Ở TP. HCM

Chuyên ngành: KẾ TOÁN
Mã số: 60340301

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Bích Liên

TP. Hồ Chí Minh - 2017


LỜI CAM ĐOAN
Đề tài luận văn “Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng hệ thống thông tin
kế toán trong điều kiện áp dụng hệ thống thông tin kế toán tại các doanh nghiệp
ở TP. HCM” do chính tác giả thực hiện dưới sự hướng dẫn của giáo viên hướng
dẫn, các kết quả nghiên cứu trong luận văn là do tác giả khảo sát thực tế, trung thực
và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.
Tất cả những phần kế thừa, tham khảo trong luận văn đều được trích dẫn đầy
đủ và ghi nguồn cụ thể trong danh mục tài liệu tham khảo.
TP. Hồ Chí Minh ngày 27 tháng 09 năm 2017
Tác giả

Trần Lê Thanh Thuyên


MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC HÌNH VẼ
TÓM TẮT
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1.

Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 1

2.

Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ........................................................................ 3

2.1

Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 3

2.2

Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................... 3

3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 4

3.1

Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 4

3.2

Phạm vi nghiên cứu........................................................................................... 4

4.

Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 5

5.

Những đóng góp khoa học và thực tiễn của luận văn ....................................... 6

6.

Bố cục tổng quát của luận văn .......................................................................... 6

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ......................................................... 7
1.1

Các nghiên cứu nước ngoài liên quan đến đề tài .............................................. 7

1.2

Các nghiên cứu trong nước liên quan đến đề tài............................................. 12

1.3

Xác định khoảng trống cần nghiên cứu và hướng nghiên cứu của tác giả ..... 15


1.3.1

Xác định khoảng trống cần nghiên cứu ....................................................... 15

1.3.2

Hướng nghiên cứu của tác giả ..................................................................... 16

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 17

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ...................................................................... 18
2.1

Một số vấn đề chung về hệ thống thông tin kế toán ....................................... 18

2.1.1

Hệ thống ...................................................................................................... 18

2.1.2

Hệ thống thông tin ....................................................................................... 19

2.1.3

Hệ thống thông tin kế toán .......................................................................... 20

2.1.4

Chất lượng hệ thống thông tin kế toán ........................................................ 21

2.2

Một số vấn đề chung về thông tin kế toán ...................................................... 24

2.2.1

Thông tin...................................................................................................... 24

2.2.2

Thông tin kế toán ......................................................................................... 25

2.2.3

Chất lượng thông tin .................................................................................... 25

2.2.4

Chất lượng thông tin kế toán ....................................................................... 28

2.3

Nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng hệ thống thông tin kế toán36

2.3.1

Cơ cấu tổ chức ............................................................................................. 36

2.3.2

Văn hóa tổ chức ........................................................................................... 37

2.3.3

Cam kết tổ chức ........................................................................................... 40

2.4
2.4.1

Lý thuyết liên quan đến vấn đề nghiên cứu .................................................... 41
Lý thuyết thông tin hữu ích ......................................................................... 41

2.4.1.1 Nội dung lý thuyết ....................................................................................... 41
2.4.1.2 Vận dụng lý thuyết vào nội dung nghiên cứu.............................................. 42
2.4.2

Lý thuyết Công nghệ - Tổ chức - Môi trường kinh doanh (TOE)............... 42


2.4.2.1 Nội dung lý thuyết ....................................................................................... 42
2.4.2.2 Vận dụng lý thuyết vào nội dung nghiên cứu.............................................. 44
2.4.3

Mô hình kim cương Leavitt 1965 ................................................................ 45

2.4.3.1 Nội dung mô hình ........................................................................................ 45
2.4.3.2 Vận dung mô hình vào nội dung nghiên cứu .............................................. 46
2.4.4

Mô hình hệ thống thông tin thành công DeLone & McLean 2003 ............. 46

2.4.4.1 Nội dung lý thuyết ....................................................................................... 46
2.4.4.2 Vận dụng lý thuyết vào nội dung nghiên cứu.............................................. 49
2.5

Mô hình nghiên cứu ........................................................................................ 49

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 50
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 51

3.1
3.1.1

Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 51
Phương pháp chung ..................................................................................... 51

3.2

Quy trình nghiên cứu ...................................................................................... 52

3.3

Thiết kế nghiên cứu......................................................................................... 54

3.3.1

Đo lường chất lượng hệ thống thông tin kế toán ......................................... 54

3.3.2

Đo lường chất lượng thông tin kế toán ........................................................ 55

3.3.3

Đo lường yếu tố cơ cấu tổ chức ................................................................... 57

3.3.4

Đo lường yếu tố văn hóa tổ chức................................................................. 58

3.3.5

Đo lường yếu tố cam kết tổ chức................................................................. 59

3.3.6

Xây dựng giả thuyết .................................................................................... 60

3.3.6.1 Cơ cấu tổ chức và chất lượng hệ thống thông tin kế toán ........................... 60
3.3.6.2 Văn hóa tổ chức và chất lượng hệ thống thông tin kế toán ......................... 61


3.3.6.3 Cam kết tổ chức và chất lượng hệ thống thông tin kế toán ......................... 62
3.3.6.4 Chất lượng hệ thống thông tin kế toán và chất lượng thông tin kế toán ..... 62
3.4

Nghiên cứu định tính....................................................................................... 63

3.4.1

Thảo luận nhóm ........................................................................................... 63

3.4.2

Kết quả nghiên cứu định tính ...................................................................... 63

3.5

Nghiên cứu định lượng ................................................................................... 65

3.5.1

Thiết kế bảng câu hỏi khảo sát .................................................................... 65

3.5.2

Phương pháp phân tích dữ liệu .................................................................... 65

3.5.2.1 Đánh giá độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha ................................ 65
3.5.2.2 Kiểm định giá trị thang đo bằng mô hình EFA ........................................... 66
3.5.2.3 Phân tích nhân tố khẳng định CFA.............................................................. 68
3.5.2.4 Mô hình cấu trúc tuyến tính SEM ............................................................... 69
3.6

Phương pháp chọn mẫu và thiết kế mẫu ......................................................... 69

3.6.1

Phương pháp chọn mẫu ............................................................................... 69

3.6.2

Thiết kế mẫu ................................................................................................ 70

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 71
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................. 72
4.1

Mô tả mẫu nghiên cứu .................................................................................... 72

4.2

Đánh giá sơ bộ thang đo ................................................................................. 72

4.3

Thống kê mô tả thang đo ................................................................................ 73

4.4

Đánh giá độ tin cậy của thang đo thông qua hệ số Cronbach’s Alpha ........... 73

4.4.1

Thang đo “Cam kết tổ chức” ....................................................................... 73

4.4.2

Thang đo “Văn hóa tổ chức” ....................................................................... 73


4.4.3

Thang đo “Cơ cấu tổ chức” ......................................................................... 74

4.4.4

Thang đo “Chất lượng hệ thống thông tin kế toán” .................................... 74

4.4.5

Thang đo “Chất lượng thông tin kế toán” ................................................... 74

4.5

Đánh giá giá trị thang đo bằng mô hình EFA ................................................. 75

4.6

Phân tích nhân tố khẳng định CFA ................................................................. 76

4.7

Mô hình SEM .................................................................................................. 79

4.8

Kiểm định BOOTHSTRAP ............................................................................ 81

4.9

Bàn luận kết quả nghiên cứu ........................................................................... 82

KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ........................................................................................ 84
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................... 85
5.1

Kết luận ........................................................................................................... 85

5.2

Kiến nghị ......................................................................................................... 85

5.2.1

Giải pháp về cơ cấu tổ chức ........................................................................ 86

5.2.2

Giải pháp về cam kết tổ chức ...................................................................... 86

5.2.3

Giải pháp về văn hóa tổ chức ...................................................................... 87

5.2.4

Giải pháp về chất lượng hệ thống thông tin kế toán .................................... 87

5.2.5

Giải pháp về chất lượng thông tin kế toán................................................... 89

5.3

Hạn chế của luận văn và hướng nghiên cứu trong tương lai .......................... 91

KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 ........................................................................................ 92
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 93
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC
PHỤ LỤC I: THÔNG TIN VỀ CHUYÊN GIA


PHỤ LỤC II: DANH SÁCH CÔNG TY KHẢO SÁT
PHỤ LỤC III: MẪU PHIẾU PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA
PHỤ LỤC IV: TỔNG HỢP KẾT QUẢ THẢO LUẬN NHÓM
PHỤ LỤC V: BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT
PHỤ LỤC VI: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪ VIẾT TẮT
AIMQ

Accounting Information Model Quality (Mô hình đo lường chất lượng
thông tin kế toán)

AIS

Accounting Information System (Hệ thống thông tin kế toán)

CFA

Confirmatory Factor Analysis (Phân tích nhân tố khẳng định)

CobIT

Control Objectives for Information and Related Technology (Khuôn
mẫu lý thuyết kiểm soát về công nghệ thông tin)

DSS

Decision Support Systems (Hệ thống hỗ trợ ra quyết định)

EFA

Exploratory Factor Analysis (Phân tích nhân tố khám phá)

ERP

Enterprise resource planning (Hoạch định nguồn lực doanh nghiệp)

ESS

Executive Support Systems (Hệ thống hỗ trợ lãnh đạo)

FASB

HNX

HOSE

HTTT

Financial Accounting Standards Board (Hội đồng chuẩn mực kế toán tài
chính Hoa Kỳ)
Ha Noi Stock Exchange (Sở Giao Dịch Chứng Khoán Hà Nội)
Ho Chi Minh Stock Exchange (Sở Giao Dịch Chứng Khoán Thành phố
Hồ Chí Minh)
Hệ thống thông tin

HTTTKT Hệ thống thông tin kế toán

IASB

International Accounting Standards Board (Hội đồng chuẩn mực kế toán
quốc tế)


IQA

Information Quality Analysis (Phân tích chất lượng thông tin)

MIS

Management Information Systems (Hệ thống thông tin quản lý)

PSP/IQ

Product and Service Performance Model for Information Quality (Mô
hình thực hiện sản phẩm và dịch vụ cho chất lượng thông tin)

SEM

Structural Equation Modeling (Mô hình cấu trúc tuyến tính)

TAM

Technology Acceptance Model (Mô hình chấp thuận công nghệ)

TOE

Technology – Organization – Environment (Lý thuyết Công nghệ - Tổ
chức - Môi trường kinh doanh)

TPS

Transaction Processing Systems (Hệ thống xử lý giao dịch)

TTKT

Thông tin kế toán


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1 Tổng hợp thang đo chất lượng hệ thống thông tin kế toán
Bảng 2.2 Mô hình PSP/IQ
Bảng 2.3 Tổng hợp thang đo chất lượng thông tin kế toán
Bảng 2.4 Tổng hợp thang đo chất lượng thông tin kế toán giữa IASB, FASB và
chuẩn mực kế toán Việt Nam
Bảng 2.5 Thang đo các biến chất lượng hệ thống và chất lượng thông tin
Bảng 3.1: Thang đo biến “Chất lượng hệ thống thông tin kế toán”
Bảng 3.2: Thang đo biến “Chất lượng thông tin kế toán”
Bảng 3.3: Thang đo biến “Cơ cấu tổ chức”
Bảng 3.4: Thang đo biến “Văn hóa tổ chức”
Bảng 3.5: Thang đo biến “Cam kết tổ chức”
Bảng 3.6: Điều chỉnh nội dung thang đo “Chất lượng hệ thống thông tin kế toán”


DANH MỤC HÌNH VẼ

Hình 2.1: Lý thuyết Công nghệ - Tổ chức – Môi trường kinh doanh
Hình 2.2: Mô hình kim cương Leavitt
Hình 2.3: Mô hình hệ thống thông tin thành công DeLone & McLean 2003
Hình 2.4: Mô hình lý thuyết nghiên cứu
Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu của luận văn
Hình 4.1: Mô hình CFA chuẩn hóa
Hình 4.2: Mô hình SEM


TÓM TẮT
Nghiên cứu này được thực hiện nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến
chất lượng hệ thống thông tin kế toán trong điều kiện áp dụng hệ thống thông tin kế
toán tại các doanh nghiệp hoạt động ở thành phố Hồ Chí Minh dựa trên nền tảng lý
thuyết thông tin hữu ích, lý thuyết Công Nghệ - Tổ Chức – Môi trường kinh doanh,
mô hình kim cương Levitt, mô hình hệ thống thông tin thành công DeLone &
McLean, chuẩn mực kế toán Việt Nam… Số liệu trong nghiên cứu được thu thập
thông qua phiếu khảo sát bằng cách phát trực tiếp và gửi qua email. Bảng câu hỏi
khảo sát được phát triển dựa trên bảng khảo sát của các nghiên cứu trước đây có
liên quan.
Tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp phục vụ cho mục tiêu
nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu định tính nhằm kiểm định lại các nhân tố ảnh
hưởng đến chất lượng hệ thống thông tin kế toán và chất lượng thông tin kế toán,
xây dựng bảng câu hỏi phù hợp để tiến hành khảo sát thực tế. Phương pháp nghiên
cứu định lượng được tiến hành để kiểm tra mô hình nghiên cứu thông qua thực hiện
phân tích độ tin cậy bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá
EFA, phân tích nhân tố khẳng định CFA, phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính
SEM, kiểm định Boothstrap.
Kết quả nghiên cứu cho thấy có ba nhân tố “Cam kết tổ chức”, “Văn hóa tổ
chức”, “Cơ cấu tổ chức” ảnh hưởng đến “Chất lượng hệ thống thông tin kế toán”,
đồng thời “Chất lượng hệ thống thông tin kế toán” cũng tác động đến “Chất lượng

thông tin kế toán”.
Từ khóa: cam kết tổ chức, văn hóa tổ chức, cơ cấu tổ chức, chất lượng hệ
thống thông tin kế toán, chất lượng thông tin kế toán.


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1.

Tính cấp thiết của đề tài
Để nhà quản trị có được những thông tin hữu ích từ sổ sách, báo cáo làm cơ sở

đưa ra các quyết định kinh doanh tối ưu, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của
đơn vị thì việc xây dựng một hệ thống thông tin kế toán (HTTTKT) vững mạnh là
điều rất quan trọng. Đặc biệt, với sự phát triển khoa học và công nghệ thông tin như
hiện nay, Việt Nam đang từng bước hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới,
đòi hỏi việc cung cấp thông tin kế toán (TTKT) phải được thực hiện một cách kịp
thời, nhanh chóng, chính xác và đáng tin cậy để phục vụ cho việc quản lý và đưa ra
quyết định. Nếu kế toán được xem là ngôn ngữ của kinh doanh thì HTTTKT là
phương tiện thông minh cung cấp thông tin cho ngôn ngữ đó (Romney and
Steinbart, 2014). Hệ thống thông tin (HTTT) nói chung và HTTTKT nói riêng được
xây dựng để phục vụ cho lợi ích, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Đồng
thời, các tổ chức cũng quan tâm và tiếp nhận sự ảnh hưởng từ công nghệ mới của
HTTT. HTTTKT là thành phần không thể thiếu trong việc quản lý sự hoạt động của
tổ chức (Fitriati and Mulyani, 2015).
Theo tác giả Romney và Steinbart, một HTTTKT được tổ chức tốt sẽ làm tăng
thêm giá trị của tổ chức như (1) nâng cao chất lượng và giảm giá thành sản phẩm
cũng như dịch vụ, (2) nâng cao hiệu quả, (3) chia sẻ kiến thức chuyên môn để cải
thiện hoạt động, cung cấp lợi thế cạnh tranh và (4) cải thiện việc ra quyết định của

nhà quản lý. Để đảm bảo mục đích sử dụng thông tin của các đối tượng khác nhau
đòi hỏi TTKT phải thích hợp, trung thực, khách quan. Thông tin hữu ích làm giảm
sự không chắc chắn, cải thiện việc ra quyết định, cải thiện khả năng lập kế hoạch và
chiến lược (Romney and Steinbart, 2014), đồng thời đem lại lợi ích cho người ra
quyết định (Rapina, 2014).
Một HTTTKT thành công phụ thuộc vào khả năng đối phó với những hạn chế
của tổ chức bao gồm yêu cầu cơ quan nhà nước, chính sách quản lý, nguồn nhân


2

lực, thái độ và trình độ chuyên môn của người sử dụng, công nghệ và tài chính. Sự
tương tác giữa công nghệ thông tin và tổ chức khá phức tạp và chịu ảnh hưởng bởi
các yếu tố trung gian như quy trình kinh doanh, văn hóa tổ chức, cấu trúc tổ chức,
chính trị, môi trường xung quanh…(Laudon and Laudon, 2011). (Nicolaou, 2000)
đưa ra vấn đề quan trọng trong lĩnh vực nghiên cứu kế toán là mức độ phù hợp của
TTKT với những điều kiện, tình huống có liên quan của tổ chức. Một trong những
yếu tố chính cần xem xét ở đây là cơ cấu tổ chức, văn hóa tổ chức, cam kết tổ chức,
kết cấu cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, … (Laudon and Laudon, 2011),
(Syaifullah, 2014), (Indahwati and Afiah, 2014), (Budi and Nusa, 2015).
Trên thực tế tại Việt Nam, tồn tại một khoảng cách không nhỏ giữa nội dung
TTKT theo quy định và nội dung TTKT mà các doanh nghiệp công bố. Theo kết
quả khảo sát tình hình tổ chức HTTTKT tại 15 doanh nghiệp là công ty niêm yết
trên Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội thì việc tổ chức HTTTKT tại các doanh
nghiệp Việt Nam hiện nay chưa có tính hệ thống, chưa chú ý đến khai thác các
phương tiện, kỹ thuật xử lý thông tin hiện đại, báo cáo kế toán chưa đầy đủ và thống
nhất, mang tính rời rạc nên thông tin từ các báo cáo kế toán mang lại còn nhiều hạn
chế. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp chưa chú trọng vào việc áp dụng HTTTKT phù
hợp, tương thích với nghiệp vụ đặc thù, điều kiện của từng doanh nghiệp, đáp ứng
yêu cầu quản lý. Một trong những nguyên nhân thất bại trong việc ứng dụng ERP

của một số doanh nghiệp là vì coi nhẹ yếu tố nguồn nhân lực, văn hóa doanh
nghiệp, tổ chức doanh nghiệp. Các nghiên cứu tại Việt Nam về mối quan hệ giữa
các yếu tố tổ chức như văn hóa, cơ cấu, cam kết…và chất lượng HTTTKT và
TTKT chưa nhiều; các nghiên cứu chủ yếu tập trung vào tổ chức công tác kế toán
tại một doanh nghiệp cụ thể, giải pháp nâng cao chất lượng hệ thống và thông tin.
Từ những lý do trên, xác định đây còn là lỗ hổng trong nghiên cứu tại môi
trường Việt Nam nên tác giả chọn đề tài: “Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng
hệ thống thông tin kế toán trong điều kiện áp dụng hệ thống thông tin kế toán tại
các doanh nghiệp ở TP. HCM” để thực hiện luận văn thạc sĩ của mình.


3

2.

Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu

2.1

Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chung
Nghiên cứu nhằm tìm kiếm bằng chứng thực nghiệm về các nhân tố ảnh

hưởng đến chất lượng TTKT thông qua trung gian chất lượng HTTTKT tại các
doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Thông qua kết quả
nghiên cứu, các doanh nghiệp tại thành phố Hồ Chí Minh sẽ hiểu rõ việc ứng dụng
HTTTKT, từ đó đưa ra những giải pháp cải thiện chất lượng HTTTKT cũng như
chất lượng TTKT.
Mục tiêu cụ thể
Kiểm định các nhân tố về tổ chức ảnh hưởng đến chất lượng HTTTKT trong

điều kiện áp dụng HTTTKT, cụ thể là yếu tố cam kết tổ chức, văn hóa tổ chức và cơ
cấu tổ chức.
2.2

Câu hỏi nghiên cứu
Luận văn đưa ra 3 câu hỏi nghiên cứu như sau:
Câu hỏi 1: Yếu tố cam kết, văn hóa và cơ cấu tổ chức có ảnh hưởng đến chất

lượng HTTTKT không?
Câu hỏi 2: Yếu tố chất lượng HTTTKT có ảnh hưởng đến chất lượng TTKT
không?
Câu hỏi 3: Mức độ tác động của các yếu tố đến chất lượng HTTTKT là như
thế nào?


4

3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1

Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các yếu tố bên trong của tổ chức, cụ thể

là văn hóa tổ chức, cơ cấu tổ chức, cam kết tổ chức ảnh hưởng đến chất lượng
HTTTKT và yếu tố chất lượng HTTTKT ảnh hưởng đến chất lượng TTKT tại các
doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, đang áp dụng
HTTTKT.

3.2

Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi đề tài
Luận văn sẽ tiến hành nghiên cứu về chất lượng HTTTKT bao gồm phần

cứng, phần mềm, dữ liệu, thủ tục và con người; chất lượng TTKT là chất lượng của
báo cáo tài chính đồng thời không đề cập đến chất lượng dịch vụ; các yếu tố nội bộ
trong tổ chức ảnh hưởng đến chất lượng HTTTKT là cam kết, văn hóa và cơ cấu tổ
chức.
Tác giả tiến hành nghiên cứu chất lượng HTTTKT và chất lượng TTKT đối
với các doanh nghiệp đang sử dụng HTTT trong công tác kế toán. Các doanh
nghiệp đang thiết kế và thiết lập HTTTKT sẽ bị loại ra khỏi phạm vi của đề tài
nghiên cứu. Vì khả năng và thời gian nghiên cứu có hạn nên tác giả đã vận dụng
phương pháp nghiên cứu của các nghiên cứu trên thế giới cũng như các nghiên cứu
trong nước liên quan để phục vụ cho mục đích nghiên cứu của luận văn. Ngoài ra,
tác giả tiếp cận hướng giải quyết vấn đề chất lượng HTTTKT và chất lượng TTKT
trên góc độ của người sử dụng HTTTKT là kế toán viên.
Phạm vi không gian
Luận văn tiến hành khảo sát tại các doanh nghiệp đang sử dụng hệ thống
thông tin kế toán trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
Phạm vi thời gian
Thời gian thực hiện nghiên cứu từ tháng 9 năm 2015 đến tháng 03 năm 2017.


5

Phương pháp nghiên cứu

4.

Để trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu, tác giả cần giải quyết 2 vấn đề chính có
mối quan hệ với nhau, đó là (1) Chất lượng HTTTKT và chất lượng TTKT. Mục
đích của phần này là tìm ra các tiêu chuẩn của chất lượng HTTTKT và chất lượng
TTKT, mối quan hệ của chúng, (2) Các yếu tố bên trong tổ chức ảnh hưởng đến
chất lượng HTTKT. Mục đích của phần này là kiểm định lại sự ảnh hưởng của các
yếu tố cam kết tổ chức, văn hóa tổ chức, cơ cấu tổ chức đến chất lượng HTTTKT và
thang đo của các yếu tố này tại các doanh nghiệp hoạt động ở thành phố Hồ Chí
Minh.
Để giải quyết vấn đề (1) Chất lượng HTTTKT và chất lượng TTKT, tác giả sử
dụng phương pháp so sánh các lý thuyết nền về chất lượng HTTTKT và chất lượng
TTKT, các quan điểm của các tổ chức nghề nghiệp có tính quốc tế và trong nước, từ
đó chọn ra quan điểm phù hợp cho luận văn. Ngoài ra, tác giả sử dụng mô hình hệ
thống thông tin thành công DeLone và McLean để chỉ ra mối quan hệ giữa chất
lượng HTTTKT và chất lượng TTKT, trả lời cho câu hỏi nghiên cứu số 2.
Để giải quyết vấn đề (2) Các yếu tố bên trong tổ chức ảnh hưởng đến chất
lượng HTTTTKT, tác giả sử dụng mô hình kim cương Leavitt phân tích sự ảnh
hưởng lẫn nhau giữa 4 thành phần con người, nhiệm vụ, cơ cấu và công nghệ; trong
đó cơ cấu là đại diện cho cam kết, văn hóa và cơ cấu tổ chức, công nghệ là đại diện
cho chất lượng HTTTKT, kiểm định lại mô hình của (Carolina, 2014) và (Rapina,
2015) tại môi trường Việt Nam, trả lời cho câu hỏi nghiên cứu số 1.
Luận văn sử dụng hai phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng:
-

Phương pháp nghiên cứu định tính: khẳng định lại các nhân tố ảnh hưởng
đến chất lượng HTTTKT và chất lượng TTKT thông qua ý kiến của các
chuyên gia, góp phần giải thích sự tương quan có ý nghĩa từ các thang đo, từ
kết quả này xây dựng bảng câu hỏi chính thức được hình thành sao cho phù
hợp về mặt ý nghĩa các thang đo và đối tượng lấy mẫu.

-

Phương pháp nghiên cứu định lượng: dữ liệu thu thập thông qua bảng câu
hỏi khảo sát với tổng mẫu là 240 nhân viên kế toán tại các doanh nghiệp trên


6

địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, hình thức khảo sát bao gồm phát bảng câu
hỏi trực tiếp và gửi qua email. Dữ liệu được phân tích thông qua phần mềm
SPSS và AMOS theo tuần tự các bước (1) đánh giá độ tin cậy thang đo bằng
Cronbach’s Alpha, (2) kiểm định giá trị thang đo thông qua mô hình EFA
cùng với kiểm định KMO và Barlett, (3) phân tích nhân tố khẳng định CFA,
(4) sử dụng mô hình SEM, (5) kiểm định BOOTSTRAP.
5.

Những đóng góp khoa học và thực tiễn của luận văn
Đóng góp về lý thuyết: Luận văn bổ sung thêm bằng chứng ở thực tiễn Việt

Nam về các yếu tố văn hóa tổ chức, cơ cấu tổ chức, cam kết tổ chức ảnh hưởng đến
chất lượng TTKT thông qua trung gian chất lượng HTTTKT.
Đóng góp về thực tiễn: Luận văn cung cấp luận cứ khoa học cho các giải pháp
nâng cao chất lượng HTTTKT cũng như chất lượng TTKT tại các doanh nghiệp
hoạt động trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
6.

Bố cục tổng quát của luận văn
Luận văn được kết cấu bao gồm các nội dung sau:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu
Chương 2: Cơ sở lý thuyết

Chương 3: Phương pháp nghiên cứu
Chương 4: Kết quả nghiên cứu
Chương 5: Kết luận và kiến nghị


7

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
TTKT là một yếu tố quan trọng đối với sự tồn tại và vững mạnh của một tổ
chức nói chung. Để đưa ra quyết định mang tính kinh tế nhằm đáp ứng yêu cầu
công tác quản lý và điều hành doanh nghiệp thì điều kiện tiên quyết phải dựa vào
TTKT, đặc biệt là trong điều kiện cạnh tranh ngày một gay gắt và quyết liệt như
hiện nay. Để HTTTKT được tổ chức thành một hệ thống khoa học, giúp cho nhà
quản lý có thể khai thác thông tin một cách triệt để đòi hỏi cách thức tổ chức và vận
dụng HTTTKT phù hợp với đặc điểm của doanh nghiệp. Hiện nay những vấn đề về
HTTTKT luôn là đề tài nghiên cứu thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu trên
thế giới. Theo thống kê của (Ferguson and Seow, 2011) trong giai đoạn từ năm
1999 đến năm 2009 xu hướng nghiên cứu về lĩnh vực HTTTKT là quản lý việc sử
dụng và đánh giá chất lượng HTTTKT. Mục tiêu của chương sẽ tóm lược các công
trình nghiên cứu quốc tế và trong nước về chất lượng HTTTKT, chất lượng TTKT
và các nhân tố tác động đến chất lượng HTTTKT tại các doanh nghiệp, từ đó làm
cơ sở xây dựng mô hình nghiên cứu ở chương 3 và phân tích đánh giá ở chương 4.
Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu, bố cục của chương 1 gồm ba phần:
Phần 1: Trình bày các nghiên cứu ở nước ngoài liên quan đến đề tài
Phần 2: Trình bày các nghiên cứu trong nước liên quan đến đề tài
Phần 3: Xác định khoảng trống cần nghiên cứu và hướng nghiên cứu của luận
văn
1.1 Các nghiên cứu nước ngoài liên quan đến đề tài
HTTTKT là đề tài luôn được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu trên thế giới
hiện nay. Cụ thể, nghiên cứu (Ferguson and Seow, 2011) tiến hành phân tích 395

bài nghiên cứu về lĩnh vực HTTTKT trong vòng 10 năm từ năm 1999 đế năm 2009
trên 18 tạp chí hàng đầu nhằm xác định vấn đề nghiên cứu trọng tâm của HTTTKT
có thay đổi hay không, nếu có thì thay đổi như thế nào. Kết quả nghiên cứu cho
thấy có 9 vấn đề trọng tâm đang là xu hướng nghiên cứu HTTTKT, trong đó chiếm


8

đa số là vấn đề tổ chức và quản lý HTTTKT, đề cập đến các giai đoạn khác nhau
của vòng đời phát triển hệ thống có sự tham gia quản lý trong việc sử dụng hệ thống
và đánh giá hoạt động hiệu quả của hệ thống chiếm 26%; kiểm soát nội bộ 21% liên
quan đến thiết kế và đánh giá kiểm soát nội bộ trong HTTTKT để HTTT đạt yêu
cầu, đánh giá và đưa ra quyết định chiếm 19%; phần còn lại chủ yếu là cơ sở dữ
liệu, hệ thống chuyên gia, khuôn mẫu HTTTKT chung, kế toán và tư vấn nghề.
(Lee et al., 2002) đã nghiên cứu về phương pháp luận để làm cơ sở đánh giá
chất lượng thông tin (AIMQ). Phương pháp AIMQ gồm ba thành phần chính, đó là
mô hình thực hiện sản phẩm và dịch vụ cho chất lượng thông tin (PSP/IQ) dùng để
quản lý và đánh giá chỉ số chất lượng thông tin về mặt kinh doanh, dụng cụ phân
tích chất lượng thông tin (IQA) cung cấp các thang đo cho mô hình và công cụ phân
tích lỗ hổng nhằm cải thiện chất lượng thông tin. Nghiên cứu đã cung cấp một hệ
thống cơ sở lý luận về chất lượng thông tin từ đó làm nền tảng phục vụ cho việc
nghiên cứu các thang đo, phương pháp xác định đo lường chất lượng thông tin nói
chung và chất lượng TTKT nói riêng.
Có khá nhiều nghiên cứu được thực hiện trong việc xác định các nhân tố ảnh
hưởng, đánh giá chất lượng TTKT và chất lượng HTTTKT. Theo nghiên cứu của
(Sacer and Oluic, 2013) cho rằng công nghệ thông tin ảnh hưởng cách thức
HTTTKT vận hành như thế nào, đóng góp vào quá trình chuẩn bị, xử lý, trình bày
và cung cấp TTKT. Dữ liệu kế toán được hỗ trợ bởi công nghệ thông tin phù hợp
làm giảm chi phí sản xuất, tăng độ tin cậy của TTKT, tiết kiệm thời gian và năng
lượng. Nó góp phần đáng kể cho tính chính xác và kịp thời của TTKT và chất lượng

của HTTTKT. Nội dung mô hình hệ thống thông tin thành công (DeLone and
McLean, 1992) cho rằng chất lượng TTKT phụ thuộc vào chất lượng HTTTKT bởi
vì TTKT là kết quả đầu ra của HTTTKT. Chất lượng HTTTKT được đo lường bởi
tính dễ sử dụng, tính ổn định, khả năng tích hợp với các hoạt động kinh doanh khác.
TTKT đạt chất lượng khi lợi ích mà thông tin mang lại lớn hơn chi phí tạo ra thông
tin được đo lường thông qua tính phù hợp, tính đáng tin cậy, tính tích hợp, dễ hiểu,
kịp thời và bảo mật. Tuy nhiên bài nghiên cứu chưa đề cập đến sự tác động của con


9

người đến chất lượng TTKT như việc ứng dụng, đào tạo nhân viên và việc kiểm tra
sử dụng HTTTKT.
Một nghiên cứu tiêu biểu khác liên quan đến chất lượng HTTTKT là nghiên
cứu của (Carolina, 2014). Với mẫu nghiên cứu gồm 32 doanh nghiệp sản xuất tại
Indonesia, tác giả tiến hành xem xét mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tổ chức đến
chất lượng HTTTKT. Xét thấy sự yếu kém về kiểm soát nội bộ cũng như kế toán,
báo cáo tài chính không chính xác, TTKT không đủ điều kiện để báo cáo tài chính
đáng tin cậy và không thể sử dụng báo cáo để đưa ra quyết định tại các doanh
nghiệp ở Indonesia, nghiên cứu đưa ra ba nhân tố là ảnh hưởng của văn hóa tổ chức,
cam kết tổ chức và cơ cấu tổ chức đến chất lượng HTTTKT. Thang đo của yếu tố
văn hóa tổ chức được sử dụng gồm 7 thang đo, đó là chú ý đến chi tiết, định hướng
kết quả, định hướng con người, định hướng nhóm, tính xung đột, đổi mới và chấp
nhận rủi ro. Cam kết tổ chức gồm cam kết tình cảm, cam kết quy phạm và cam kết
tiếp tục. Cơ cấu tổ chức được đo lường bởi nhân tố chính thức hóa, ủy quyền, phân
chia bộ phận và tầm hạn kiểm soát. Tính tích hợp, linh hoạt, đáng tin cậy và hữu
hiệu là thang đo của biến chất lượng HTTTKT. Kết quả nghiên cứu cho thấy văn
hóa tổ chức ảnh hưởng 55,45% đến chất lượng HTTTKT, trong khi đó cam kết tổ
chức ảnh hưởng đến 62,17% và mức độ ảnh hưởng của cơ cấu tổ chức là 23,16%,
mức độ ảnh hưởng của các nhân tố này không chỉ trong giai đoạn thiết kế phát triển

mà cả trong giai đoạn ứng dụng HTTTKT. Do nghiên cứu chỉ dựa trên dữ liệu của
các công ty sản xuất, số lượng mẫu còn ít nên tính tổng quát của kết quả nghiên cứu
cho toàn bộ nền kinh tế ở Indonesia chưa cao.
Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu của (Fitriati and Mulyani, 2015), (Anggadini,
2008), (Rapina, 2015) cũng chứng minh rằng cam kết tổ chức, cơ cấu tổ chức và
văn hóa tổ chức ảnh hưởng đến việc ứng dụng thành công HTTTKT tại Indonesia
và đưa ra mối liên hệ giữa ứng dụng HTTTKT thành công và chất lượng TTKT.
Thang đo cho cam kết và văn hóa tổ chức trong hai nghiên cứu này giống với thang
đo trong nghiên cứu của (Rapina, 2014). (Fitriati and Mulyani, 2015) dựa trên mô
hình hệ thống thông tin thành công của DeLone & McLean và mô hình chấp nhận


10

công nghệ của Davis để đo lường sự thành công của HTTT. Nghiên cứu cho thấy
công nghệ thông tin không ngừng thay đổi và làm ảnh hưởng đến sự phát triển của
HTTTKT. Để các chức năng của hệ thống được hoạt động tốt cần có sự hỗ trợ từ
con người – người tạo ra hệ thống, vận hành hệ thống và chấp nhận sự thay đổi.
Nhân viên khi có cam kết tổ chức cao thì họ tin vào mục tiêu của công ty và có
nhận thức tích cực việc ứng dụng hệ thống, nhận thức về tính dễ sử dụng và tính
hữu ích của HTTTKT, từ đó thúc đẩy việc sử dụng hệ thống để cải thiện công việc.
Văn hóa tổ chức mô tả cách thức con người sử dụng hệ thống thông tin như thế nào,
thiết lập và hướng dẫn trong việc phát triển hệ thống, một trong những yếu tố quan
trọng của văn hóa tổ chức là tính đổi mới của con người ảnh hưởng trực tiếp đến
nhận thức tính dễ sử dụng, tính hữu ích và việc sử dụng HTTTKT. Sự ảnh hưởng
tích cực của hai nhân tố tổ chức này cũng là một phần tác động của sự thành công
HTTTKT đến chất lượng TTKT, cụ thể là cải thiện tính phù hợp, tính chính xác,
tính kịp thời và tính đầy đủ. (Rapina, 2015) cho rằng một HTTTKT không thể đạt
chất lượng tốt nếu thiếu cam kết và văn hóa tổ chức, ngoài ra cần nâng cao chất
lượng HTTTKT để cải thiện chất lượng TTKT. Đây cũng là kết quả nghiên cứu của

(Susanto, 2015) về sự ảnh hưởng của chất lượng HTTTKT đến chất lượng TTKT tại
Indonesia.
Cũng liên quan đến chất lượng HTTTKT, trong một nghiên cứu khác, (Budi
and Nusa, 2015) tìm hiểu về mối quan hệ giữa văn hóa tổ chức, cơ cấu tổ chức và
chất lượng HTTTKT. Theo tác giả, văn hóa tổ chức là tổng thể các giá trị, biểu
tượng, ý nghĩa, giả định và kỳ vọng được tổ chức bởi một nhóm người làm việc với
nhau. Các biến của văn hóa tổ chức được đo lường thông qua bốn yếu tố: giả định
cơ bản, giá trị, quy tắc và hiện vật. Cơ cấu tổ chức được đo lường bởi tính chuyên
môn hóa công việc, tầm hạn kiểm soát, hệ thống điều hành, hình thức hóa và sự ủy
quyền. Chất lượng HTTTKT được đo lường qua hệ thống quản lý giao dịch, quy
trình quản lý giao dịch và quản lý dữ liệu giao dịch. Tuy nhiên tác giả chỉ nghiên
cứu trên đơn vị mẫu là 45 trường cao đẳng, đại học. Nghiên cứu cần tiến hành khảo
sát thêm tại các đơn vị khác nhau hoặc địa điểm khác nhau để gia tăng tính đại diện


11

cho tổng thể. Nghiên cứu của (Al-Hiyari et al., 2013) đưa ra nhân tố mới ảnh hưởng
đến đồng thời chất lượng HTTTKT và chất lượng TTKT, đó là nguồn lực nhân sự
và cam kết quản lý dựa trên khảo sát các sinh viên ở Malaysia. Kết quả cho thấy có
mối quan hệ đáng kể giữa cam kết quản lý, chất lượng dữ liệu và việc ứng dụng
HTTTKT cũng như giữa nguồn lực nhân sự, chất lượng HTTTKT và chất lượng
TTKT. Tác giả Al-Hiyari và cộng sự đề nghị cam kết quản lý nên hỗ trợ việc ứng
dụng HTTTKT và đảm bảo đầy đủ về nguồn lực và đào tạo đầy đủ cho nhân viên.
Tuy nhiên nghiên cứu chỉ giới hạn đối với sinh viên, dựa trên bằng chứng định tính.
Vì vậy nghiên cứu trong tương lai nên phân tích dựa trên cơ sở dữ liệu lớn hơn, mở
rộng các yếu tố được đề xuất và tiếp cận theo phương pháp định lượng. Kết quả
nghiên cứu của (Iskandar, 2015) cho biết cam kết quản lý và năng lực người sử
dụng ảnh hưởng đến chất lượng HTTTKT tại các doanh nghiệp nhà nước Indonesia.
Tác giả cần bổ sung các thang đo cụ thể cho các biến độc lập và phụ thuộc.

Trong khi các nghiên cứu trên tập trung vào các nhân tố của tổ chức tác động
như thế nào đến chất lượng HTTTKT thì (Salehi et al., 2010) chứng minh ứng dụng
HTTTKT cải thiện tính chính xác của báo cáo tài chính cũng như có thể dự báo cho
hoạt động tương lai tại Iran. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy có khoảng cách rất
lớn giữa mong muốn và thực tế về các vấn đề của HTTTKT. Hơn nữa, bằng chứng
thực nghiệm của nghiên cứu (Wongsim and Gao, 2011) tại Thái Lan cho thấy chất
lượng thông tin trong quá trình ứng dụng HTTTKT ảnh hưởng đến quá trình ra
quyết định. Việc đưa ra quyết định phụ thuộc vào sự phù hợp của HTTTKT với yêu
cầu của tổ chức. Để ứng dụng thành công HTTTKT, điều quan trọng là phải quản lý
tất cả các quy trình của hệ thống để đảm bảo chất lượng thông tin. Tác giả đưa ra lý
luận việc áp dụng HTTTKT bị ảnh hưởng bởi các yếu tố trong và ngoài tổ chức, đòi
hỏi thông tin đảm bảo chất lượng để có thể hoạt động hiệu quả, được đo lường
thông qua các yếu tố: phù hợp, đáng tin cậy, so sánh được, hữu hiệu, hiệu quả, có
sẵn, tích hợp được, tuân thủ, dễ hiểu, chính xác, bảo mật, đầy đủ, kịp thời.